Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Vɛɛ Naŋ Looku yɛ Chɔm maa Ŋ Kaala Chɛhowa?

Vɛɛ Naŋ Looku yɛ Chɔm maa Ŋ Kaala Chɛhowa?

“Ŋ nɔ kaalaa naa o lakɔl kani fondole, Mɛlɛka fɛlɛŋ kaala naa.”—1 CHƆŊ 4:19.

CHONDOŊ: 56, 138

1, 2. A mɛɛ kiilanɔɔ Chɔŋ dimi yɛ, vɛɛ Mɛlɛka chɔm yɛ naa nɛiyo le ndu kaalaa?

WANA o wana sina maa nɛi sɔvɛ finyaa sila chuauwaa nduaa wo cho tamasi ndɔɔ ni. Mi kiilanɔɔ Chɔŋ poonyiaa maa “ŋ nɔ kaalaa naa o lakɔl kani fondole, Mɛlɛka fɛlɛŋ kaala naa.” (1 Chɔŋ 4:19) Lelaŋ, i cho kpendekele maa tamasi kɛndɔɔ pila Chɛhowa kɛsul naa ni maa finya kaalaa. Nduyɛ hoo mala naa miŋ kaala ndu.

2 O nɛi kuɛɛ niŋ Mɛlɛka kaala yɛ naa fɛlɛŋ? Mi kiilanɔɔ Pɔɔl dimi aa, “Kɛ Mɛlɛka ndu ndu, mbo chɔm naa kaala bɛndu o kaala naa wo. Kani fondole, ŋ wa wɔ wanaa wɔɔŋ mi Kiliti wu le naa.” (Luomaŋ. 5:8) Le sala bɛndu o soliŋ koŋ mbo yɔŋ Po ndɔɔ le mbo huŋ wu le wanaa laalaŋnda wo, Chɛhowa chɔm kaala kpeekpeiyo ni. Kaala bɛndu Mɛlɛka chɔm hoo wo tosa ni miŋ huŋ naa ndu cha le tɔnɔɔ sɔlaa o kaala ndɔɔ niŋ, nduyɛ le mi naa bɛɛ chɔm ndu kaalaa.—1 Chɔŋ 4:10.

3, 4. Vɛɛ naŋ chɔm yɛ maa ŋ kaala Mɛlɛka?

3 Suiliŋ tɔɔma bɛndu Chɛhowaa cho kaalaa ni. Nduyɛ hei mala naa le sinaa sabu Chiisu dimul wana ndoo nyuna ndu a sawa tase Mɛlɛkaa okɔɔ wo. Mbo dimul ndu aa, “Kaala Masanɔɔ o cho Mɛlɛka ŋ piɛiyo wo nyɛ kɛndɛ kɛndɛi. Kaala ndu a kɔl numndo kpou, nduyɛ ma wa yiyaŋndo a ndu okɔɔ teleŋ o teleŋ fee. Kaala ndu a kpaaya numndo kpou.” (Maki 12:30) Diomnda Chiisu dimi laŋ ndaŋ la pɛɛku naa maa o kɔllo niŋ fɛŋ naŋ kandu kaala Mɛlɛkaa nɔɔ. Chɛhowa yeema miŋ nɔ kɔltaŋ la tiɔɔŋ te. Kɛ, ŋ pɛɛku maa kaala naa le Mɛlɛka nɔ mbo wa a kɔl naa, yiyaŋ naa, nduyɛ a kpaaya naa kpou. Hei sim ni maa kaala sɔviɔɔ nɔɔ le Mɛlɛka cho ko yiyaŋndo o kɔllo niŋ te. Kɛ, yiyaŋ naa iMɛlɛkayaa, a nyɛ o nyɛ naŋ nɔla tosaa nɔ mbo chɔm maa ŋ kaala Mɛlɛka. Keŋ Chɛhowa yeema naa ni miŋ tosa, a mɛɛ Makal, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo dimi yɛ.—Nuawɔ Makal 6:8.

4 Vɛɛ naŋ looku yɛ chɔm kpeekpei maa ŋ kaala Finya naa o choo choo niŋ? Ŋ nɔ kuee miŋ kaala ndu a kɔl naa fau. A mɛɛ Chiisu dimi yɛ, dialuŋ naŋ, yiyaŋ naa, a yiyaŋ naa iMɛlɛkayaa kpou nɔ mbo lueŋ leniŋ. O buŋgɛi naŋ hiou ve niŋ, miŋ suaa a nɛilaŋ la hiɔɔlu la Chɛhowa chɔm kaala ndɔ bɛndoo le chuauwaa nduaa wo. Ŋ muliŋndɔ niko hɔlla a mɛɛ naŋ chɔm kaala yiŋgoloŋndo le Chɛhowa o nɛila o chɛl nduyɛ mi la hini ndu kɔltaŋ choo.

BALIKAA CHƆMNDO LE NYƐM CHƐHOWA KE NAA WOŊ

5. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ chɔm kaalaa le nyɛ o nyɛ Chɛhowa tosal naa?

5 Te a sɔla yɔŋndo pɛ, yɛɛ ŋ tosa yɛ? A tonya, ma mal balikaa o nɛiyo opum niŋ. Le handɔɔ lechoo, ma soliŋ yɔŋ ŋ sɔla wo kpeku nyɛkɛndɛi, nduyɛ a bii ndu a bala makpaasa le. Mi kiilanɔɔ Chemisi poonyiaa aa, “Nyɛm kɛndɛ kɛndɛŋ naa ŋ sɔla woŋ kinɛi, Mɛlɛka ke naa muŋ ni. Mɛlɛka o toosiaa nyɛm ke naa nyɛ wawoŋndo o halaa niŋ ndoŋ ndo, ndu ke naa nyɛm kɛndɔŋ ni. Mɛlɛka ndu ndu lɔɔ lɔɔ o cho lechoo, nduyɛ o mulul naa kɔɔ, o koŋ mbo mɛi naa o manyum niŋ te.” (Chemi. 1:17) Chɛhowa saŋga wɔ a nyɛm kɛsi naa achal, nduyɛ miŋ wa a kɔlkɛndɛ woŋ naa kioo le. Baa hei nyindu naa le mi naa bɛɛ kaala ndu le?

6. Yɛɛ Isɔluɛiya ndaa nɔ yɛ ma tosa le salala Chɛhowalaŋ waa sɔlaa?

6 Isɔluɛiya wa o kaala Chɛhowaa bɛŋgu le wɔsila bɔɔbɔɔ, nduyɛ mbo duau nda sala tau a nyɛmkiɔɔŋ, a o ndu piɛiyo niŋ. (Ditɔnɔ. 4:7, 8) Kɛ mɛɛ mi ndaa bii Sawa Mɛlɛkaa le salala waa naa sɔlaa. Nduyɛ o Sawa koŋ niŋ, ndaa nɔ ma ke Chɛhowa ‘tɔlɔɔla tasela nda keenduu o chiɔɔŋ ndaŋ niŋ ndaŋ.’ (Ɛsɔ. 23:19) Isɔluɛiya ndaa nɔ ma chɔm maa a cho kaala Chɛhowaa a salala o cho nda dɔuwɔɔ laŋ biyɔɔ a bala makpaasa le.—Nuawɔ Ditɔnɔmii 8:7-11.

7. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ soliŋ nyɛm naŋ sulaŋ kpeku le Chɛhowa kaalaa chɔmndo?

7 Kɛ naa yɛ? Mi che bɛɛ naa ŋ nɔ kuee miŋ soli salala kpeekpeilaŋ hau le, kɛ o bɛnda miŋ chɔm kaala naa le Mɛlɛka te ŋ wa ndu pɛ bɛɛleŋ kioo a ‘nyɛm naŋ sulaŋ.’ (Pulɔ. 3:9) Ɔɔ nɛilaŋ lapum le hei tosaa? O kpeekpei niŋ, ŋ soliŋ nyɛmkɛŋ naŋ kpeku le wali leMasa Mɛlɛkaa tooloo chieeŋndo balɔɔ silɔ, a naa naŋ cho wa. Nɛi sɔviɔɔ pila cho hoo le Chɛhowa kaala naa chɔmndo ni, o wa bɛɛ miŋ nɔ nyɛmkiɔɔŋ tau ɔɔ miŋ nɔ tau le. (2 Kɔliŋ. 8:12) Kɛ nɛila cheleŋ la cho, le chɔmndo vɛlɛ maa ŋ kaala Chɛhowa.

8, 9. Vɛɛ tiindaŋndo o nyɛ Chɛhowa dimi wo niŋ velaŋ yɛ a kaala naa le ndu? Chɔm tamaseliiyo.

8 Loonuŋ nyɛ Chiisu ndoo dimul buɛiyaa nduaa maa a nɔ ma landuŋ kɔl le nyɛdiaa a nyɛ chuɛiyaŋndo le, kɛ a nɔ ma landuŋ fɛŋ kɔl le Masale Mɛlɛkaleŋ. Mbo dimi maa Finya ndɔ sina nyɛ kpeekpei cho bahawɛi naa wo. (Maa. 6:31-33) Mɛɛ naŋ cho tiindaŋndo dɔuwɔɔ o diomnda mɛiyaalaŋ niŋ yɛ chɔm mɛɛ kpɛ naŋ kaala Chɛhowa yɛ. Kanifuule, kaalaa a tiindaŋndo choŋnaŋ kɔɔlɔŋ kɔɔlɔŋ. Ŋ nɔla kpeekpei miŋ kaala wana naŋ dou tiindaŋndo o ndu niŋ te wo le. (Sam 143:8) Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ nyunaŋ aa, ‘Baa kpeleŋnda ya cho kiltaŋ kɔɔli laŋ, a mɛɛ ya cho yoomu nuu biyɔɔ yɛ chɔm pa kɛsɛ kɛsɛ maa I kaala Chɛhowa? Baa sɔɔŋ ya tosa lepaa o lepaa woŋ chɔm pa maa I nɔ tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋ le bahawɛila nilaŋ solioo?’

9 Mi Kilisiɔŋnɔɔ diolaŋ Maik ndoo chɔm kaalaa a tiindaŋ waa naa. Teleŋ Maik wa o pɔmbɔ wo, mbo kandu yeemɛi kala kalɛi chɔmndo le wali Mɛlɛkaa kɔlaŋ tosaa o lɛŋnde cheleŋ niŋ. Mbo chua nɔɔ, nduyɛ mbo vialu chuauwa a ŋiɔɔŋ. Kɛ ndoo nɔ wɔ yeemɛi hei. Yaula o wa pɛɛkoo laŋ, a yooŋgula o wa tueiyɔɔ a fondala yeemɛi cho tau le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo wa ndu kɔllo dɛɛniaa. Nduyɛ mi Maik nda yuŋgu ndɔɔ kɛɛsiaa le yoomu ndaa tosaa tɛtɛlɛ. Ma pisi chiɛi ndaa, okoŋ ma hiau o chiɛi pɔmbɔɔ niŋ. Mi Maik yɛlɛma vɛlɛ yulale wali dindiaa lachiɛiyo, mbo pɛɛku Intanɛtiiyo le yaulaleŋ ndeŋ tosaa o lɛŋnde cheleŋ niŋ. Okoŋ, mi yuŋgoo hoo kua o lɛŋnde cheleŋ niŋ. Mɛɛ nda chii wɔsiŋ kɔlkɛndɔŋ ŋmɔɔŋ, mi Maik dimi aa, “Ŋ che tonyaa o diomnda Chiisu dimi o Maatiu 6:33 niŋndo.”

BII TONYA MƐLƐKAA O KƆL

10. A mɛɛ naŋ che nyɛ yɔŋnuŋ Masaa Deeve wo yɛ, yɛɛ yiyaŋndo a tonya cho a Chɛhowa okɔɔ wo tosallɛ naa?

10 Le wɔsilaŋ 3,000 niŋ, mi Masaa Deeve cha nyɛ o halaa niŋ mbo nyindu ndu le poonyiaa aa, “Halaa o chɔm kɔndɔfiliyɛi Mɛlɛkɛi, o cho dimioo a walta Mɛlɛka tosa a bala ndɔlaŋ ndaŋ okɔɔ.” Nduyɛ mi taasi cho o Sawa Mɛlɛkaa niŋndo pilaŋ ndu vɛlɛ kɔllo, mbo poonyiaa aa, “Sawala Mɛlɛka Yaawɛɛ laŋ la cho sakpo. La luei naa dialluŋ kalaŋ sɛnɛiyoŋ. Sɔɔŋ Mɛlɛka Yaawɛɛ dimul naa le tosaa woŋ ŋ cho sɔɔŋ wana tiindaŋ. Sɔɔŋ ndɔŋ ŋ ke wanaa nɔ kɔl kalu le wa taasioo.” Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo le kɔl hiniaa waa naa nɔɔ? Mi Deeve hiau lachi a dimioo aa, “Oo Mɛlɛka Yaawɛɛ, num cho pou kpoowa manda ya wo, wana ni piŋiaa ya wo ni. I cho piɛileŋ maa diomnda nilaŋ, a yiyaŋnda nilaŋ, mi la bɛnda num o hɔl fɔ.” A tonya, mi chaŋyɛi hiau lachi a kpɔlɔkaa Deeve tɛɛŋ nda Mɛlɛka ndɔɔ.—Sam 19:1, 7, 14.

11. Yɛɛ kaala naŋ nɔ le Mɛlɛka wo nɔ yɛ mbo nyindu naa le tosaa a tonya Baabui kaakuu o cho naa hau kioo wo? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)

11 Hau, ŋ nɔ salaa tau le kɔlkaloo sɔlaa a nyɛm Chɛhowa toosiaa woŋ okɔɔ, nduyɛ a sɔɔŋ o cho tosaa le sabu ndɔɔ peeloo wo. Chieeŋndo cho dɛnɛ sinaa a pɛɛku bɛndoo hivioo lachi. Kɛ wanaa bɔɔbɔɔ sina niŋ maa nyɔɔŋ muŋ kiltaŋ kɔɔli kɛɛlu naa tiindaŋndo dɔuwɔɔ o Mɛlɛka niŋ a kaalaa nɔɔ le ndu. Kɛ Baabuiyo dimul naa maa o cho ko kɔlkaloo le naŋ nɔ miŋ kaala le, kɛ ŋ nɔ vɛlɛ miŋ sɔla taasioo a sinapɛŋgoo. Koŋ sim ni maa ŋ nɔ miŋ pɛɛku le kɔlkalu Mɛlɛka ke naa wo soliŋndo kpeku le naapila tɔnɔɔ chuuwo a acheleŋnda. (Pulɔ. 4:5-7) Hɛnaŋ Mɛlɛkaa cho ni maa le “mi waŋnda kpou a sɔla pioŋɔɔ, nduyɛ, ma sina tonya cho a ndu okɔɔ wo.” (1 Timo. 2:4) Ŋ chɔm kaala naa le Chɛhowa te ŋ dɔu pɛ kɔl naa le wana o wana fee dimullo yooŋgu kɛndɔɔ a Masale ndɔleŋ okɔɔ, nduyɛ miŋ wa waŋnda malaa le sinapɛŋgoo sɔlaa a sabu tɔɔma bɛndu Mɛlɛka nɔ le waŋchieeya wo.—Nuawɔ Sam 66:16, 17.

12. Vɛɛ feleŋgɔnɔ pilɛ chɔm yɛ balikaa le nyɛm Chɛhowa ke naa le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ?

12 Feleŋguaa bɛɛ chɔm kaala ndaa le Chɛhowa te a wa pɛ balikaa chɔmndo le nyɛm o cho naa kioo le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ. Mi chuaambɔɔ hoo diolaŋ Shanɔŋ dimi maa teleŋ o wa wɔsilaŋ 11 wo, mi ndu nda pɔmbɔ ndɔ wɔsiŋ 10 wo, a wanaa velu nda wa kua o bɔŋaŋ bɛndu ndoo nɔ suɛi lebolle o puuluei niŋ aa, “Godly Devotion” ndo (“La piété”) wo. Ma nyuna feleŋguaa le ma chal diompilɛ o fonda teŋgeŋndo opum. O wa nyiiyaa, kɛ mbo kɔ chal. Nduyɛ mbo naŋ kɔl tau mɛɛ nda ke feleŋgɔnɔ kɛ kɛ yau kɛndɛ nɔ hoo diolaŋ o puuluei niŋ aa, “Questions Young People Ask—Answers That Work” (Les jeunes s’interrogent. Réponses pratiques) wo opilɛ. Vɛɛ yauwo hoo piiliaŋ yɛ yiyaŋ Shanɔŋndo a Chɛhowa okɔɔ? Mbo dimi aa, “Tuma koŋ ya sina ni maa waŋndo kɛsɛ kɛsɛ Chɛhowa cho ni, nduyɛ maa o kaala ya bɔɔ.” Mi Shanɔŋ chɔɔlu dimi aa, “Ŋ naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ Mɛlɛka kpuluŋgumaa, Chɛhowa, ke naa nyɛ kɛndɛ bɛndu waa naa yɛ!”

CHƐL SILA MƐLƐKAA

13, 14. Le chɔmndo maa ŋ kaala Chɛhowa, vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ che sila ndɔɔ?

13 Baabuiyo loonuŋ naa maa naŋ “sina pɛŋgu maa Mɛlɛka Yaawɛɛ ndu ndu, wana o kaala wo, num o miŋgu o nɛi ni. Mɛɛ finyaa o miŋgi nuaa chua ndɔ o kaala wo o nɛi yɛ, lende Mɛlɛka miŋgi wana o kaala wo o nɛi ni.” (Pulɔ. 3:12) Kɛ yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa? Mi kiilanɔɔ Pɔɔl dimul naa tonyaa. Mbo poonyiaa aa, “Boondii naa ŋ wa nyɛ palaa sɔlaa le yɔŋ wɔɔŋ naa ŋ tosa wo ve, boondii keŋ mi ŋ tambu kɔl. O ve suɛi kɔl kɛndɛ le. Kɛ, te teleŋ tiŋ hiou pɛ, wanaa chua sila koŋ nda kinɛi, o tosa mi ŋ simnuŋ wanaa kɔl nyulu. Ndu yɔŋ ni maa kɔl nyuloo o wana sɔla sanaa a waa Mɛlɛka o hɔl sakpo wo.” (Hibu. 12:11) Te ŋ kaala Chɛhowa pɛ, ŋ nɔ miŋ che sila ndɔɔ nyɛ wɔɔŋ te. Mi hei wa ikala le waŋnda apum. Kaala naa le Mɛlɛka mala naa o hei niŋ tau ni.

14 O palɛi Malakaiye niŋ, mi Chuuwaa bɔɔbɔɔ kɛɛ balikaa chɔmndo le sila Mɛlɛkaa. Ndaa sina Sawaa a salalaŋ solioo okɔɔ. Kɛ i wa bɔɔ suɛi lasiɔmbu le sawa koŋ kiɔɔ biyɔɔ. Le hei mi Chɛhowa ke nda sila kala kalaa. (Nuawɔ Malakai 1:12, 13.) Hei ve suɛi kpɛdɛ le. Yaŋndɔ nilaŋ o nyɛ Chɛhowa dimi wo. “I handu nya sendioo choo, a tɔnɔ o tɔnɔ nya nɔ mi la sɔla ma. Nduyɛ I chii niŋ bɛɛ sendi kalaa handɔɔ o nyɛm nyaaŋ choo, fondole, le mɛɛ nya chue sawa nuu mbo wa nya o lakɔl maa suɛi kpeekpei le yɛ.” (Mala. 2:1, 2) Ŋ che kpendekele maa te ŋ wa pɛ sila kaalaa Chɛhowaa kiɔɔ a hɔlta vesɛi sɛɛŋ, kpundɛ bɛndoo pila naŋ sɔla ni.

Tol sila Mɛlɛkaa kɔɔli, kɛ o cho niilula chieeŋndo le (Tofa pɛl 15)

15. Kaa chieeŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ hau miŋ kpakpala?

15 O chieeŋ ikaayioo hoo niŋ hau, o waŋnda cho hoo le ndapila koni wo, i cho bɛɛŋ le suɛi a silaa okɔɔ le, kɛlɛŋgaa niŋ te le ndu chɛlɔɔ. Nduyɛ wanaa chɛl silaa lepumnda bɛɛ, ma ŋɔɔchiaŋ. Kɛ Kilisiɔŋnda sɔla silaa maa a “hiau lɛ lachi a kaala waŋnda o chieeŋndo hoo niŋ a tosa laŋ te.” Ŋ nɔ miŋ sina, nduyɛ miŋ tosa “nyɛ Mɛlɛka henaŋ ndo.” (Luomaŋ. 12:2) Chɛhowa cho kɔɔna ndɔɔ soliŋndo kpeku le naa silaa kioo o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Mɛɛ kaa nɔ mbo wa wana pɔnɔɔ nda wana lanɔɔ tɛɛŋndo cho naa yɛ, chaŋyaŋ naŋ, a pisulta naŋ nɔ miŋ tosalaŋ. Te ŋ wa pɛ chɛlɔɔ a kɔllo wulee sila suu waa naa, mɛɛ ŋ cho chɔmndo maa ŋ hini kɔl, nduyɛ maa ŋ nɔ kaala Chɛhowaa kɛsɛ kɛsɛ o kɔllo niŋ di.—Chɔŋ 14:31; Luomaŋ. 6:17.

TIINDAŊ CHƐHOWA LE NUM MANDAA NDUYƐ LE PIOŊƆƆ SƆLAA

16, 17. (a) Te ŋ wa pɛ kɛɛsiaalaŋ tosaa, le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ sina nyɛ cho hɛnaŋ Chɛhowaa wo? (b) Vɛɛ Isɔluɛiya kɛɛ yɛ kaalaa chɔmndo le Chɛhowa, nduyɛ a tiindaŋndo dɔuwɔɔ o ndu niŋ?

16 Te chuaambuaa pɔmbuaa che pɛ maa a cho o kpundɔɔ niŋ, a tamala le kiltaŋ o wanaa velu nda wa lo le. Kɛ te chuaambuaa wa pɛ simnɔŋndo kaasoŋnda, ma pɛɛku le tiindaŋndo dɔuwɔɔ o ndapila niŋ, nduyɛ ma tosa kɛɛsiaalaŋ a ba nda. Nɛiyo opilɛ cho koŋ le simnɔŋndo kaasoŋnɔɔ ni. Kɛ chuaambuaa nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a wanaa velu nda wa viŋ nda isɔɔ le. Nduyɛ tuupa ma tosa kɛɛsiaa, ma nyuna wanaa velu nda wa le yiyaŋ ndaa. Nyɛ pilɔɔ kpe yeemaŋ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ ni. Chɛhowa ke naa nyina ndɔɔ le mbo tosa naa wallo niŋ, le miŋ nɔ “yeemɛi le nyɛ o hɛnaŋ ndo tosaa.” Te o wa pɛ miŋ nyindu hɛnaŋ Mɛlɛkaa ikɛi le kɛɛsiaalaŋ tosaa, mɛɛ ŋ chɔm kaala kposoŋ le Mɛlɛka le.—Filipi. 2:13.

17 Teleŋ pilɛ o palɛi Saamiɛɛ ve niŋ, mi Filiitiaŋnda yam chɔuwo nda Isɔluɛiya tɛɛŋ. Wanaa Mɛlɛkaa wa o bahawɛi bɛndoo niŋ le wana mala nda, nduyɛ mbo piŋi nda wo. Yɛɛ ndaa tosa yɛ? Ma kɛɛsiaa aa, “Ŋ kɔ chuanuŋ kɔfu kpema Mɛlɛka Yaawɛɛ wo Silɔɔ mi ŋ huŋ kɔŋnuŋ a ndu o chɔuwo lachi. Te Mɛlɛka pila wa naa tɛɛŋ pɛ, o nɔla mbo piŋi yoomula naalaŋ yaamɔɔwaa naa o ba.” Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? “O koŋ kɔɔli, ma diu sovɛiyaa Isɔluɛiya diuwo pila, a nda diu wa, a wa waalaŋ bele-yaa (30,000). O koŋ kɔɔli, mi Filiitiaŋnda bii kɔfu kpema Mɛlɛkaa ma kuanuŋ a ndu.” (1 Saam. 4:2-4, 10, 11) Kɛlɛŋgaa Isɔluɛiya wa yiyaŋndo maa kɔfu nda kuɛ koŋ ndo chɔm maa a wa Chɛhowa tofaa le malaa. Kɛ o kpeekpei niŋ, o ve mala ndɔɔ le nda wa tofaa le, kɔlkalta ndalaŋ koni nda wa tolɔɔ kɔɔli ni. Nduyɛ, mi hei chuu nda kpundɔɔ.—Nuawɔ Pulɔwaa 14:12.

18. Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ yiyaŋ a muliŋndo o Chɛhowa lo le malaa?

18 Mi wana ŋchondoo chɔm kaa bɛnda wo mɛɛ o poonyiaa aa, “I dɔu tiindaŋ nuu o Mɛlɛka niŋ, nduyɛ, I cho vɛlɛ ndu lisa o chondei niŋ. Ndu cho Mɛlɛka ya soolu wo ni, nudyɛ, ndu piŋi ya ni. . . . Kɔl nuu cho bɔɔ o tambɛi. Le hei, o Mɛlɛka lo yiyaŋ nuu kpou o cho ni.” (Sam 42:5, 6) Nuawɔ yiyaŋ kɛndɛ, a kaala yiŋgoloŋ wana ŋchondoo hoo nɔ le Chɛhowa wo se! Baa num bɛɛ nɔ niŋ kaalaa, a tiindaŋ waa naa le Finya naa o choo choo niŋ? O yɔŋ bɛɛ ma muli aa ei, a nɔla ma chɔɔlu tiindaŋ numndo dɔuwɔɔ o ndu niŋ te a tosa pɛ nyɛ Baabuiyo dimul naa hoo wo, “Dɔu tiindaŋ numndo kpou o Mɛlɛka Yaawɛɛ niŋ. Tiindaŋ sina numndo le. O nyɛ o nyɛ ŋ wa tosaa niŋ, puɛɛŋ a Mɛlɛka Yaawɛɛ le. O nɔla mbo tosa mi nyɛ o nyɛ wa o kɛndɛ a num.”—Pulɔ. 3:5, 6.

19. O nɛila kuɛɛ niŋ ŋ yeema yɛ ma kindiŋ le Chɛhowa kaalaa chɔmndo?

19 Kaala o nɔ le naa wo chɔm naa mɛɛ naŋ nɔ miŋ kaala ndu yɛ. Ŋ kɛsiŋ tamasi ndɔ kɛndɛ bɛndoo hoo o kɔl le lɔɔlɔɔ. Lelaŋ, ŋ hiounuŋ lachi a kaala naa chɔmndo le ndu a ‘kɔl naa kpou, a yoomu naa kpou, a yiyaŋ naa kpou, nduyɛ a kpaaya naa kpou.’—Maki 12:30.