တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ အပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ လံာ်စီဆှံအတၢ်စံးပာ်န့ၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်
တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢပျၢၤ အိၣ်ဝဲတခါ လၢအိၣ်လၢ ကီၢ်အံးထလံၣ် ဝ့ၢ်ရိမ့ၤပူၤလီၤ. ဒီးပှၤအါဂၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ဟဲဟးလိာ်ကွဲဖဲအံၤ ဒ်သိးကထံၣ်ဘၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤအဂီၢ်လီၤ. ပှၤသူၣ်ထီၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤ ဒ်သိးကမၤလၤကပီၤဝဲ ရိမ့ၤအစီၤပၤလၢ ပှၤဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤဒိၣ်မးတဂၤ လၢမ့ၢ်ဝဲစီၤပၤထဲထၢၤ(စ်)န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်တခါအံၤ အကအိပူၤခံကပၤလၢာ်န့ၣ် ပှၤတ့ထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂီၤလၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လၢအကဲထီၣ်တ့ၢ်အသးတဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ ပှၤသူၣ်ထီၣ်အီၤလၢ စီၤပၤထဲထၢၤ(စ်) အဂီၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်သးလၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ် ပှၤအါတက့ၢ် တသ့ၣ်ညါဝဲဘၣ်.
ဝ့ၢ်လၢအဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်
စးထီၣ်ဖဲ ခ.န ၃၀ န့ၣ် ရိမ့ၤအဘီအမုၢ် ပၢတၢ်လၢ ဘြံးတၢၣ် တုၤလၢ ကိၤ(လ်) (ခဲအံၤ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ကီၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်) ဒီးတုၤလီၤလၢ ကီၢ်အဲၤကူပတူးလီၤ. တၢ်လီၢ်လၢ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်ပၢဝဲတဖၣ်န့ၣ် လဲၤထီၣ်လဲၤထီဝဲ ဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ်န့ၣ် တအဲၣ်ဒိးအိၣ်လၢ ပှၤရိမ့ၤဖိအတၢ်ပၢဖီလာ်အဃိ ထီဘိန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.
Encyclopedia of Ancient Rome (ပှၤရိမ့ၤဖိလၢပျၢၤအလံာ်ပီညါဂံၢ်ထံး) တဲဝဲဒ်အံၤ ‘ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်ပၢဝဲ ပှၤယူဒၤဖိအတၢ်လီၢ်, ဘၣ်ဆၣ် ပှၤယူဒၤဖိဒီး ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ်န့ၣ် သးဟ့လိာ်အသးလီၤ. ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ် မ့ၢ်ပှၤတခီဘီမုၢ်ဖိလၢ အပၢပှၤယူဒၤဖိ ဒီးတပာ်ကဲပှၤယူဒၤဖိ အလုၢ်အလၢ်အဃိ ပှၤယူဒၤဖိ သးဟ့အဝဲသ့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ်န့ၣ် ထံၣ်ဝဲလၢ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် အခိၣ်ကိၤအဃိ သးဟ့အဝဲသ့ၣ်လီၤ.’ ပှၤယူဒၤဖိအါဂၤန့ၣ် မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ မ့းၡံအၤ အတၢ်ပၢတၢ်ပြး ကမၤထူၣ်ဖျဲးထီၣ် အဝဲသ့ၣ်လၢ ရိမ့ၤအတၢ်ပၢဖီလာ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် အထံကီၢ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်သဘ့ ဒီးကအိၣ်ဒီးတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ် ဒ်လၢညါအသိးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ခ.န ၃၃ နံၣ်န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲလၢ ခါဆူညါန့ၣ် ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် ကဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤလီၤ.
ယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲလၢ “မုၢ်နံၤတဖၣ်ကဘၣ်နၤဒီး, နဒုၣ်နဒါ ကမၤတၢ်အခိၣ်ဒူဝးတရံးနၤ, ဒီးကကဝီၤဃာ်နၤ, ဒီးကတြီနၤတပူၤလၢ်လၢ်, ဒီးကမၤနၤ ဒီးနဖိအိၣ် လၢနပူၤန့ၣ် လီၤဒါဒီးဟီၣ်ခိၣ်, ဒီးလၢၢ်တဖျၢၣ်လၢလၢၢ်အဖီခိၣ်န့ၣ်, တဒုးအိၣ်လီၤတဲာ်ဘၣ်နီတဖျၢၣ်ဘၣ်.”—လူၤကၣ် ၁၉:၄၃, ၄၄.
ခီဖျိလၢ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ကတိၤအံၤအဃိ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် အခိၣ်နူာ်ကဘံဘူဝဲလီၤ. ပူၤကွံာ်ခံသီဝံၤအလီၢ်ခံ, ဖဲအဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဝဲ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အခါ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဂၤ တဲဘၣ်ယ့ၣ်ၡူးလၢ “သရၣ်ဧၢ, ကွၢ်ကွၢ်, လၢၢ်တဖၣ်ဒိၣ်မးဒ်လဲၣ်, ဒီးဟံၣ်တဖၣ်ဒိၣ် မးဒ်လဲၣ်.” လၢၢ်တနီၤလၢ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်န့ၣ် အထီ ၃၆ ပ့ၣ်, အလဲၢ် ၁၆ ပ့ၣ် ဒီးအကစီၤထီ အပ့ၣ် ၁၀ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ယ့ၣ်ၡူးတဲဆၢက့ၤ အပျဲၢ်အဘီၣ်လၢ “တၢ်လၢသုထံၣ်တဖၣ်အံၤ, အနံၤအသီ ကဘၣ်လၢလၢၢ် ဖဲလၢၢ်အဖီခိၣ်, လၢတၢ်တမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဘၣ်န့ၣ်, တအိၣ်လီၤတဲာ်ဘၣ်နီတဖျၢၣ်ဘၣ်.”—မၢ်ကူး ၁၃:၁; လူၤကၣ် ၂၁:၆.
ဝံၤဒီးယ့ၣ်ၡူး ဆဲးတဲကဒီးဝဲလၢ“ဒီးတုၤသုထံၣ် သုးမုၢ်သံၣ်ဘိ ဝီၤဃာ်ယရူၤၡလ့ၣ်ဒီး, သ့ၣ်ညါလၢ အတၢ်အိၣ်သယုၢ် ဘူးထီၣ်လံန့ၣ်တက့ၢ်. တုၤနုၤတစုပှၤအိၣ်လၢကီၢ်ယူဒၤတဖၣ်န့ၣ်, မ်အဃ့ၢ်စံၣ်ဆူကစၢၢ်ကလိတက့ၢ်. ဒီးပှၤအိၣ်လၢအသးကံၢ်ပူၤတဖၣ်န့ၣ်, မ်အဟးဆူခိတက့ၢ်. ဒီးပှၤအိၣ်လၢခိတဖၣ်န့ၣ်, မ်အသုတက့ၤနုာ်လၢအပူၤတဂ့ၤ.” (လူၤကၣ် ၂၁:၂၀, ၂၁) မ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူး အတၢ်ကတိၤအံၤ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲဧါ.
ဝ့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤ
တၢ်ဆၢကတီၢ်လဲၤပူၤကွံာ် ၃၃ နံၣ်လံ ဘၣ်ဆၣ် ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် သးဟ့ဝဲပှၤရိမ့ၤဖိဒံးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲ ခ.န ၆၆ နံၣ်န့ၣ် ရိမ့ၤပဒိၣ် အပှၤထၢစ့တဂၤ လၢအမ့ၢ် ကၠ့စဲၤ ဖျိရဲးန့ၣ် ဟံးန့ၢ်ဝဲစ့လၢ ပှၤပာ်ဃာ်ဝဲလၢ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်စီဆှံအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် သးပှံၢ်ထီၣ်တၢ်ဒိၣ်မးလီၤ. တယံာ်ဘၣ်ဒီး ယူဒၤအသုးဖိတဖၣ် ဟဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးလၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် ဒီးမၤသံကွံာ် ရိမ့ၤအသုးဖိတဖၣ် လၢအအိၣ်ခိးကွၢ်တၢ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဝံၤဒီးအဝဲသ့ၣ်ရၤလီၤဝဲ တၢ်ကစီၣ်လၢ ခဲအံၤ ပအိၣ်ဒီးတၢ်သဘျ့လံ, ပတအိၣ်လၢ ရိမ့ၤအတၢ်ပၢဖီလာ်လၢၤဘၣ်.
ပူၤကွံာ်သၢလါဝံၤအလီၢ်ခံ စဲစတံးယဲး(စ်) ကဲလဲး(စ်) ဟဲတီခိၣ်ရိၤမဲဝဲ ရိမ့ၤသုးဖိအဂၤ ၃၀,၀၀၀ ဒ်သိးကလဲၤမၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ ပှၤပူထီၣ်တၢ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ရိမ့ၤသုးဖိတဖၣ် နုာ်လီၤလၢဝ့ၢ်ပူၤညီမး ဒီးစးထီၣ်မၤဟးဂီၤဝဲ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်အတၢ်ဒူၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးအပူၤ, ရိမ့ၤအသုးဖိတဖၣ် ဂုၤက့ၤအလီၢ်ခံဒီးက့ၤဝဲလီၤ. ပှၤယူဒၤဖိလၢ အပူထီၣ်တၢ်တဖၣ် သးခုဝဲဒီးလူၤထွဲဝဲ ရိမ့ၤအပှၤသုးဖိတဖၣ် တဘျီဃီလီၤ. ဖဲရိမ့ၤသုးဖိ ဒီးပှၤယူဒၤဖိလၢ အပူထီၣ်တၢ်တဖၣ် ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အခါ, ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ် ဒီးဃ့ၢ်ထီၣ်ကွံာ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤ ဒီးလဲၤဃ့ၢ်အိၣ်ဝဲလၢ ကစၢၢ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ.—မးသဲ ၂၄:၁၅, ၁၆.
လၢခံတနံၣ် ဖဲ ခ.န ၆၇ န့ၣ်သုးခိၣ် ဝဲးဖံစံၤယဲၤ ဒီးအဖိခွါ ထဲထၢၤ(စ်) တီခိၣ်ရိၤမဲကဒီးဝဲ ရိမ့ၤသုးဖိတဖၣ် ဒ်သိးကဟဲက့ၤဒုးကဒါက့ၤ ပှၤယူဒၤဖိလၢအပူထီၣ်တၢ်တဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ခ.န ၆၈ နံၣ်န့ၣ် ရိမ့ၤအစီၤပၤနံရိၤ သံဝဲလီၤ. အဃိ သုးခိၣ် ဝဲးဖံစံၤယဲၤ က့ၤကဒါက့ၤလၢရိမ့ၤ ဒ်သိးကကဲထီၣ်က့ၤ စီၤပၤလၢ နံရိၤ အလီၢ်လီၤ. ဒီးအဝဲမၢဝဲအဖိခွါ ထဲထၢၤ(စ်) တီခိၣ်ရိၤမဲက့ၤဝဲ ရိမ့ၤသုးဖိအဂၤ ၆၀,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ် ဒ်သိးကဒုးဝဲ ပှၤယူဒၤဖိအဂီၢ်လီၤ.
လၢခံ ဖဲ ခ.န ၇၀, လါယူၤန့ၣ် ထဲထၢၤ(စ်) မၢဝဲအပှၤသုးဖိတဖၣ် ကျီလီၤဝဲသ့ၣ်ထူၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ယူဒၤအဟီၣ်ကဝီၤပူၤလီၤ. ဝံၤဒီး အဝဲသ့ၣ်ကဝီၤဃာ်ဝဲ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်လၢ သ့ၣ်လၢအခိၣ်စူလီၤ. အဃိ သ့ၣ်ခိၣ်စူ လၢအအိၣ်ဝးတရံးဝဲ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲ လွံၢ်မံးလာ် တဝာ်ညါ. တုၤလီၤလၢလါစဲးပတ့ဘၢၣ်န့ၣ် ပှၤရိမ့ၤအသုးဖိတဖၣ် ဒုးနၢၤဝဲဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် ဒီးဒွဲၣ်အူအီၣ်ကွံာ်ဝ့ၢ် ဒီးတၢ်လုၢ်ဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ဒ်ယ့ၣ်ၡူးတဲပာ်စၢၤဝဲအသိး ရိမ့ၤသုးဖိတဖၣ် မၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်ဝဲ လၢၢ်တဖျၢၣ်ဘၣ်တဖျၢၣ် ခဲလၢာ်လီၤ. (လူၤကၣ် ၁၉:၄၃, ၄၄) တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါတခါ ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ပှၤသံကအိၣ်ဝဲ ခံကကွဲၢ်ယဲၢ်ကလီၢ် ဒီးယဲၢ်ကကွဲၢ်အဘၢၣ်စၢၤလၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်ဒီး လၢထံကီၢ်အပူၤလီၤ.”
ဟဲက့ၤလၢတၢ်မၤနၢၤ
ဖဲ ခ.န ၇၁ နံၣ်န့ၣ် ထဲထၢၤ(စ်) ဟဲက့ၤကဒါက့ၤလၢ ကီၢ်အံးထလံၣ် ဒီးရိမ့ၤအထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် တူၢ်လိာ်မုာ်အီၤလၢ တၢ်သူၣ်ဖှံသးညီအပူၤလီၤ. ဒီးပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤန့ၣ် မၤဝဲမူးပွဲဖးဒိၣ် လီၤဘီလီၤမုၢ် လီၤလီၤဆီဆီတခါ လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲပှၤကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ထံၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ထူးတၢ်တီၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ် လၢပှၤဟဲက့ၤစိာ်အီၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကမၢကမၣ်ဝဲဒိၣ်မးလီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ထံဝဲ ကဘီတဖၣ်လၢ ပှၤဟဲက့ၤစိာ်ဝဲ ဒီးတၢ်ထူးတၢ်တီၤလၢ ပှၤဟဲက့ၤစိာ်အီၤလၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် အတၢ်လုၢ်ဟံၣ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ခ.န ၇၉ နံၣ်န့ၣ် ထဲထၢၤ(စ်) ထီၣ်က့ၤစီၤပၤလၢအပါ ဝဲးဖံစံၤယဲၤ အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပူၤကွံာ်ထဲခံနံၣ် ဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲသံဝဲလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါ ဒၢၤမံၡံၤ(န်) ထီၣ်က့ၤစီၤပၤလၢအလီၢ်လီၤ. တဘျီဃီန့ၣ် အဝဲတ့ထီၣ်ဝဲ တၢ်သူၣ်ထီၣ်တခါလၢ ကမၤလၤကပီၤဝဲ ထဲထၢၤ(စ်) အဂီၢ်လီၤ.
တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤအိၣ်တုၤလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ ထဲထၢၤ(စ်) အဂီၢ် အိၣ်လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤ
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ ပှၤသူၣ်ထီၣ်အီၤလၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤလၢ စီၤပၤထဲထၢၤ(စ်) အဂီၢ်န့ၣ် တနံၣ်ဘၣ်တနံၣ် ပှၤလၢအကလီၢ်တဖၣ် ဟဲဟးကွၢ်ဝဲလီၤ. ပှၤတနီၤထံၣ်ဝဲလၢ ပှၤလၢအတ့ထီၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤန့ၣ် အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အိၣ်ဖးအါညါ ဒီးတနီၤထံၣ်ဝဲလၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်န့ၣ် အစိကမီၤဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးတနီၤန့ၣ် ထံၣ်ဝဲလၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်ဒီးတၢ်လုၢ်ဟံၣ် ဟးဂီၤဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်ပှၤလၢအဖး ဒီးဆိကမိၣ်ထံဝဲ လံာ်စီဆှံန့ၣ် ကထံၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ စီၤပၤ ထဲထၢၤ(စ်) အဂီၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အုၣ်အသးလၢ လံာ်စီဆှံအတၢ်စံးပာ်န့ၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲထီဘိလီၤ. ဒီးအပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤထီၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ လံာ်စီဆှံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤခီဖျိလၢ ယွၤအသးစီဆှံန့ၣ်လီၤ.—၂ ပ့းတရူး ၁:၁၉-၂၁.
