ဆိကမိၣ်ကွၢ်နအိၣ်လၢ ကီၢ်အ့ၡၢၣ်ကလံၤထံးတကပၤဒီး နထံၣ်ဘၣ်ပှၤတဂၤလၢကျဲမုၢ်ခိၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အခါ အဝဲနံၤကမှံထီၣ်ပၠးနၤဒီး နထံၣ်ဘၣ်လၢ အမဲဖျါဝဲသူသူဒီးအကိာ်ပူၤပှဲၤဒီး အထးခိၣ်ထံဂီၤဂီၤ, လီၤဂာ်ဒ်တၢ်သွံၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲအဝဲထူးပှဲာ်လီၤတၢ်လၢ ကျဲဖီခိၣ်အခါ တၢ်အလွဲၢ်ဂီၤဂီၤအိၣ်တ့ၢ်ဝဲ တကဝီၤ, တကဝီၤ, မ့ၢ်လၢအဝဲအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဃိလီၤ.

စးထီၣ်လၢ ကီၢ်အၤဖြံၤကၤ မုၢ်ထီၣ်တခီ ပၢၢ်တုၤလၢ ဖးခံးစတဲၤ, အ့ဒယါ, အ့ၡၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံး, ကီၢ်ဖးပူၣ်အၣ် နယူကံၣ်နံၣ် ဒီးမၢၣ်ခရိၣ်နံၡါ ကီးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပှၤအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ် ကအိၣ်ဝဲ အကကွဲၢ်လၢအကယၤလီၤ. ပမ့ၢ်ထိၣ်သတြီၤဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခဲလၢာ်အနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ် ပှၤအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ် အိၣ်ဝဲအမျးကယၤ ၁၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤအါဂၤဆီလီၤစီၤနီၤခိၣ်တဖၣ်လၢ ဖၠါပူၤဒီးလၢကျဲကပၤဒ်သိးကဆါဝဲသဘျုၣ်သဲးသၣ်အဂီၢ်လီၤ. ပှၤတနီၤနီၤမၤဃံမၤလၤထီၣ် စီၤနီၤခိၣ်လၢ မ့ၣ်အူကပြုၢ်ကပြီၤအလွဲၢ်အကလုာ်ကလုာ် ဒီးမၢဝဲပိာ်မုၣ်ဖိလၢ အကူကၤတၢ်တဘံၣ်တဘၢတဖၣ် ဆါတၢ်ဒ်သိးပှၤဟဲပှ့ၤအီၣ်သဘျုၣ် ကအါဝဲအဂီၢ်လီၤ.

ပမ့ၢ်ဒွးပှၤဆါသဘျုၣ်သဲးသၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် စ့ဟဲနုာ်အိၣ်ဝဲ ဒီလၣ်အကကွဲၢ်လၢအကထိညါ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လၢသဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤအီၣ်သဘျုၣ် အါဝဲထဲအံၤညါလဲၣ်. တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိ ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့သ့လၢကျဲဒ်လဲၣ်. ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဝဲဒ်လဲၣ်. ပှၤလၢအအီၣ်ညီနုၢ် သဘျုၣ်သဲးသၣ်တဖၣ် ဒုၣ်ဝဲကန့ၢ်ဒ်လဲၣ်.

တၢ်လၢသဲးအထူၣ်န့ၣ် မဲထီၣ်လၢ ပစံးဖံးဒီး အ့ၡၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတခီ လၢတၢ်ကိၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤကအီၣ်သဘျုၣ်အခါ အဝဲသ့ၣ်ထၢနုာ်ဝဲ ထူၣ်တစဲးဒီး သဲးသၣ်လၢသဘျုၣ်လၣ်အပူၤ ဝံၤအလီၢ်ခံ ဘိၣ်ထီၣ်ဝဲသဘျုၣ်လၣ်ဒီးအီၣ်ဝဲလီၤ. ဒီးဖဲန့ၣ်အခါ ထူၣ်ကထုးထီၣ်ဝဲအဲ(လ်)ခၢၤလွဲး (alkaloid) လၢသဘျုၣ်သဲးသၣ်အကျါ လၢအမၤဖှံထီၣ်ပှၤသးန့ၣ်လီၤ. ပှၤအီၣ်သဘျုၣ်တနီၤန့ၣ် ထၢနုာ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်နၢမူ, ညါသူးလၣ်ဒီး တၢ်ဆၢတနီၤ ဒ်သိးကဝံၣ်ထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

မ့ၢ်လၢပှၤအီၣ်သဘျုၣ် ဃုာ်ဒီးတၢ်လၢအဂၤတဖၣ် ဒ်အံၤအဃိ မၤအါထီၣ်ဝဲပှၤထးခိၣ်ထံ ဒီးထးခိၣ်ထံအလွဲၢ် ကဲထီၣ်က့ၤလၢအဂီၤလီၤ. အဃိ ပှၤလၢအအီၣ်သဘျုၣ်တဖၣ်န့ၣ် ထူးပှဲာ်တၢ်ခဲအံၤခဲအံၤလီၤ. ဖဲပှၤဒိးကါအခါနာ်က့ ပှၤအီၣ်သဘျုၣ်ဖိတဖၣ် ထူးပှဲာ်လီၤတၢ်အဃိ တဘျီတခီၣ် သဘျုၣ်အထံဖျိးဘၣ်ဝဲ ပှၤဟးလၢကျဲတဖၣ်လီၤ.

လံာ်တဘ့ၣ် (Oral Health) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ– “သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်သူအီၤလၢပျၢၤလံၤလံၤလီၤ. လၢတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်, တၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအပူၤဒၣ်လဲာ် သဘျုၣ်သဲးသၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢ အရ့ဒိၣ်တခါလီၤ. ပှၤအါတက့ၢ်လၢအအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ တမၤဘၣ်ဒိအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဘၣ်, ဒီးအဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် မၤဖှံထီၣ်အသူၣ်အသး တကးဒံးဘၣ် မၤကိၢ်လူးထီၣ်အနီၢ်ခိမိၢ်ပှၢ်လီၤ . . . ဘၣ်ဆၣ် တၢ်အုၣ်အသးတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လီၤ.” မၤဘၣ်ဒိဝဲလၢကျဲဒ်လဲၣ်.

ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါလၢအတြီဆၢ ကသံၣ်မူၤဘှီးတဖၣ်ဆိကမိၣ်ဝဲ ခီဖျိလၢ အဲ(လ်)ခၢၤလွဲး (alkaloid) လၢသဘျုၣ်သဲးသၣ်အကျါတခါ စွဲပှၤသ့အဃိ ပှၤလၢအအီၣ်ညီနုၢ်တဖၣ် မ့ၢ်တအီၣ်ဘၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲတကဲဘၣ်. ဒီးပှၤတနီၤန့ၣ် အီၣ်ဝဲသဘျုၣ်သဲးသၣ်တနံၤ အမီ ၅၀ ညါ. ခီဖျိလၢပှၤအီၣ်ဝဲသဘျုၣ်သဲးသၣ်အဃိ တယံာ်ဘၣ်န့ၣ် အမဲထီၣ်သူ ဒီးကဲထီၣ်မဲကူၤတၢ်ဆါသ့ဝဲလီၤ. လံာ်တဘ့ၣ် (Oral Health) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤလၢအအီၣ်ညီနုၢ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် အကိာ်ပူၤဖျါဂီၤဝဲထီဘိ ဒီးအကိာ်ပူၤအဖံးဘ့ၣ်သွံးထီၣ်ဝဲလီၤ. တကးဒံးဘၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ကိာ်ပူၤတၢ်ဆါကကဲထီၣ်တခါ ဒီးလၢခံအပူၤလီၢ်ကထီၣ်ဝဲဒံးယံာ်ဒံးနးထီၣ်ဝဲလီၤ.

တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲကိာ်ပူၤခဲစၢၣ်တၢ်ဆါ ဒီးကိာ်ယူၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါသ့ဝဲလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပမ့ၢ်ကွၢ်လၢကီၢ်အ့ၡၢၣ်မုၢ် ထီၣ်ကလံၤထံးတကပၤန့ၣ် ပှၤအါဂၤအိၣ်ဒီး ကိာ်ပူၤခဲစၢၣ်တၢ်ဆါလီၤ. လၢကီၢ်ထဲၣ်ဝၣ်အပူၤ ပှၤလၢအကိာ်ပူၤကဲထီၣ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါ ၈၅ မျးကယၤ န့ၣ်မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဃိလီၤ. လံာ်တၢ်ကစီၣ် (The China Post) စံးဝဲလၢ “တကးဒံးဘၣ် လၢကီၢ်ထဲၣ်ဝၣ်အပူၤ တၢ်ဆါလၢအမၤသံပှၤကညီအအါကတၢၢ်အခါ ၁၀ အကျါန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးကိာ်ပူၤခဲစၢၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲအနံၣ် ၄၀ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပှၤဘၣ်တၢ်ဆါအံၤ အါထီၣ်ဝဲလွံၢ်စးညါ.”

လၢတၢ်လီၢ်အဂၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ဆါအံၤကဲထီၣ်ဝဲလီၤ. ဖးပူၣ်အၣ် နယူကံၣ်နံၣ် အလံာ်တၢ်ကစီၣ် (Papua New Guinea Post-Courier) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒ်အံၤလီၤ– “ဖးပူၣ်အၣ် နယူကံၣ်နံၣ် ကသံၣ်ကသီ တၢ်ကရၢကရိ စံးဝဲလၢ ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိလၢအအိၣ်ဖဲန့ၣ်တဖၣ် အီၣ်သဘျုၣ်ဝံၣ်ဒိၣ်မးဒီး လၢတၢ်အီၣ်သဘျုၣ်အဃိ တနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပှၤသံဝဲအဂၤ ၂,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် တၢ်အီၣ်သဘျုးန့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဆါအဂၤတဖၣ်လီၤ.” ကသံၣ်သရၣ်လၢ အမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤကွဲးလံာ်ဘၣ်ဃး ကသံၣ်ကသီတဂၤစံးဝဲလၢ “ဒ်တၢ်အီမိာ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆါအကလုာ်ကလုာ်အသိး တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်စ့ၢ်ကီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဆါထဲသိးဒီး တၢ်အီမိာ်သ့ဝဲလီၤ.” ဒီးတၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ သးတၢ်ဆါသ့စ့ၢ်ကီးလီၤ.

လံာ်စီဆှံန့ၣ် တမ့ၢ်ကသံၣ်ကသီအလံာ်တဘ့ၣ်အဃိ တပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်အီၣ်သဘျုၣ်အဂ့ၢ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံအိၣ်ဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်တဖၣ်လၢကမၤစၢၤပှၤ ဒ်သိး ပကအိၣ်ကဆှဲကဆှီ, ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ကဂ့ၤ ဒီးပတၢ်အိၣ်မူကဂ့ၤထီၣ်ဝဲလီၤ. ဆိကမိၣ်ကွၢ် လံာ်စီဆှံအဆၢတဖၣ်အံၤဒီး တၢ်သံကွၢ်လၢလာ်တဖၣ်အံၤတက့ၢ်.

“မၤသးဒ်န့ၣ်ဒီး ပှၤသးဘိသ့ၣ်သုဧၢ, ပအိၣ်ဒီးတၢ်စံးပာ်တဖၣ်အံၤဒီး, မ်ပမၤကဆှီပသးလၢကယဲၢ် တၢ်ဃံၣ်တၢ်မူး, ဘၣ်ဃးဒီးပဖံးပညၣ်, ဒီးပသူၣ်ပသးခဲလၢာ်တက့ၢ်.” (၂ ကရံၣ်သူး ၇:၁) “ပာ်သုနီၢ်ခိလၢတၢ်လုၢ်မူစီဆှံ, တၢ်ဘၣ်ယွၤအသး” တက့ၢ်. (ရိမ့ၤ ၁၂:၁) ပှၤလၢအမၤဘၣ်အၢအနီၢ်ခိ ခီဖျိလၢအအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဃိန့ၣ် ကကဆှီလၢကစၢ်ယွၤအမဲာ်ညါစ့ၢ်ကီးဧါ.

“လၢအဝဲဒၣ်[ကစၢ်ယွၤ]အပူၤပမူ” ဝဲလီၤ. (မၤတၢ် ၁၇:၂၈, ခ့ခါစှီၤကျိာ်) “ကယဲၢ်တၢ်ဟ့ၣ်အဂ့ၤအဝါ, ဒီးကယဲၢ်တၢ်ဟ့ၣ် အလၢအပှဲၤတမံၤလၢ်လၢ်န့ၣ်, ဟဲလီၤလၢ တၢ်ကပီၤအပၢ်လၢထးန့ၣ်လီၤ.” (ယၤကိာ် ၁:၁၇) ပသးသမူမ့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်လၢ အလုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လၢ ယွၤအအိၣ်လီၤ. ပှၤလၢအမၤဘၣ်ဒိအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ခီဖျိလၢတၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဃိန့ၣ် မ့ၢ်အပာ်ဖျါထီၣ်လၢ အပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ ယွၤအတၢ်ဟ့ၣ်အံၤဧါ.

“ကစၢ်ခံဂၤ အတၢ်မၤန့ၣ် ပှၤမၤတသ့ နီတဂၤဘၣ်.” (မးသဲ ၆:၂၄) “ယတပျဲ တၢ်တမံၤမံၤ ဒုးကဲယၤလၢ အကုၢ်အပှၤဘၣ်.” (၁ ကရံၣ်သူး ၆:၁၂, ခ့ခါစှီၤကျိာ်) ပှၤလၢအဲၣ်ဒိးအိၣ်မူ ဒ်တၢ်ဘၣ်ယွၤအသးတဂၤန့ၣ် မ့ၢ်အဝဲကကဲကုၢ်လၢလုၢ်လၢ်လၢ အတကဆှီအံၤအဖီလာ်ဧါ ဒီးမ့ၢ်အဝဲကပျဲဝဲလုၢ်လၢ်အံၤ ဒိၣ်စိလၢအဖီခိၣ်စ့ၢ်ကီးဧါ.

“အဲၣ်ပှၤလၢနဃၢၤ ဒ်နအဲၣ်လီၤနသးဒၣ်နဲ အသိးန့ၣ်တက့ၢ်.” (မၢ်ကူး ၁၂:၃၁) “တၢ်အဲၣ်န့ၣ် တမၤအၢဘၣ် ပှၤအိၣ်လၢအဃၢၤ နီတမံၤဘၣ်.” (ရိမ့ၤ ၁၃:၁၀) ပမ့ၢ်ထူးပှဲာ်လီၤသဘျုးထံလၢ ကျဲဖီခိၣ်, လၢပှၤလဲၤထီၣ်လဲၤလီၤအလီၢ် ဒီးတၢ်လီၢ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ပအဲၣ်ပှၤဂၤနီၢ်နီၢ်ဧါ.

 “ကယဲၢ်တၢ်လၢ ပှၤကညီဖှံဝဲတမံၤမံၤန့ၣ်, ကကူးအဝဲန့ၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ.” (ကလၤတံ ၆:၇, ၈) တၢ်ကတိၤအဝဲအံၤ ဘၣ်ဝဲထီဘိလီၤ. အဃိ ပမ့ၢ်အိၣ်ဒီးလုၢ်လၢ်လၢ အတဂ့ၤန့ၣ် ပကထံၣ်ဘၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပမ့ၢ်အိၣ်မူ ဒ်တၢ်ဘၣ်ကစၢ်ယွၤအသး ဒီးပမ့ၢ်အိၣ်ဒီးလုၢ်လၢ်လၢအဂ့ၤန့ၣ် ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ကဂ့ၤထီၣ် ဒီးပကအိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ခုသးခုနီၢ်နီၢ်လီၤ. နမ့မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အအီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ် ဘၣ်ဆၣ် နမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးအိၣ်မူက့ၤဒ်တၢ်ဘၣ်ယွၤအသးအသိးဒီး အဲၣ်ဒိးအိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်မူလၢအပှဲၤဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ် နဒုၣ်သဘျုးသဲးသၣ်ကသ့လၢကျဲဒ်လဲၣ်. ဃ့ဘါထုကဖၣ်ဒီး မၤကွၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်သၢမံၤလၢ လၢလာ်အံၤတက့ၢ်.

၁. အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်. ဒ်သိးပ ပတုာ်တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်ကန့ၢ်အဂီၢ် ထဲပသ့ၣ်ညါလၢ သဘျုၣ်သဲးသၣ်မၤဘၣ်ဒိ ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ် တလၢပှဲၤဒံးဘၣ်. ပကဘၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ် စ့ၢ်ကီးလီၤ. ပှၤအါဂၤန့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလၢ တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်, တၢ်အီမိာ်, တၢ်သူတၢ်မူၤတၢ်ဘှီးန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိ ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်ဆဲးသူဒံးဝဲလီၤ. ဒ်သိးနကအိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ် လၢနကပတုာ်တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဂီၢ် မၤလိအါထီၣ်လံာ်စီဆှံ, တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်အဂ့ၢ် ဒီးကစၢ်အဲၣ်နၤထဲလဲၣ် အဂ့ၢ်တက့ၢ်. ဧ့ၤဘြံၤ ၄:၁၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ယွၤအကလုၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မူ, ဒီးမၤတၢ်သ့” လီၤ.

၂. ဃ့တၢ်မၤစၢၤလၢ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်. ယ့ၣ်ၡူးစံးဝဲလၢ “ဃ့တက့ၢ်, ဒီးတၢ်ကဟ့ၣ်သုလီၤ. ဃုတက့ၢ်, ဒီးသုကထံၣ်န့ၢ်တၢ်လီၤ. ဒိတကျိာ်တက့ၢ်, ဒီးတၢ်ကအိးထီၣ်န့ၢ်သုလီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ကယဲၢ်ပှၤလၢအဃ့တၢ်တဂၤလၢ်လၢ်န့ၣ်, န့ၢ်ဘၣ်တၢ်လီၤ. ဒီးပှၤလၢအဃုတၢ်န့ၣ်, ထံၣ်န့ၢ်တၢ်လီၤ. ဒီးပှၤလၢအဒိတကျိာ်တၢ်န့ၣ် တၢ်ကအိးထီၣ်န့ၢ်အဂီၢ်လီၤ.” (လူၤကၣ် ၁၁:၉, ၁၀) ယဟိဝၤယွၤ မ့ၢ်ထံၣ်ဝဲလၢ နဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ သူၣ်ဒီဖျၢၣ်သးဒီဖျၢၣ် ဒ်သိးနကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်မၤစၢၤဒီး တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါအဂီၢ်န့ၣ် ကစၢ်တကွၢ်ကပာ်နၤဘၣ်. ၁ ယိၤဟၣ် ၄:၈ ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ယွၤမ့ၢ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံလီၤ.” တၢ်မၢဖိပီလူး ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤအတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအဃိ အဝဲကွဲးဝဲလၢ– “ယမၤတၢ်ခဲလၢာ်သ့ လၢပှၤလၢအဒုးဆူၣ်ထီၣ် ယဂံၢ်ယဘါတဂၤအပူၤလီၤ.”—ဖံလံးပံၤ ၄:၁၃.

၃. ဃ့တၢ်မၤစၢၤ လၢပှၤဂၤအအိၣ်. ပှၤလၢနရ့ဒီးအီၤတဖၣ်န့ၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်နတၢ်အိၣ်မူသ့ မ့တမ့ၢ် မၤဟးဂီၤနတၢ်အိၣ်မူသ့ဝဲလီၤ. ကတိၤဒိ ၁၃:၂၀ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ပှၤလၢအလဲၤတၢ်ဒီး ပှၤကူၣ်တၢ်သ့န့ၣ် ကကဲထီၣ်ပှၤကူၣ်တၢ်သ့လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤဒီတံၤဒီသကိးဒီး ပှၤဟးဂီၤဖိန့ၣ် ကတုၤလၢတၢ်ဟးဂီၤလီၤ.” ပှၤတနီၤနီၤန့ၣ် တချုးလၢအကဲထီၣ် ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးဒံးအခါ အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ရ့ဒီး ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ်ဒီး မၤလိလံာ်စီဆှံအခါ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်မၤစၢၤဒ်သိး ကပတုာ်ကွံာ် တၢ်အီၣ်သဘျုၣ်သဲးသၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဃိ ဃုထၢနတံၤသကိးလၢ တၢ်ကူၣ်သ့အပူၤတက့ၢ်.