၁, ၂. (က) တၢ်လၢ ပမုၢ်လၢ်အီၤတဖၣ်ဒီး တၢ်လၢ ပှၤဂၤမုၢ်လၢ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးဒ်လဲၣ်. (ခ) လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကမၤလိသကိးတၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်စံးပာ်လၢ ခါဆူညါအဂီၢ် အိၣ်ဝဲအါမးလီၤ. အဝဲအၢၣ်လီၤပှၤလၢ အမံၤကဘၣ် တၢ်ပာ်စီဆှံအီၤဒီး ဒ်တၢ်မၤအသးလၢ မူခိၣ်အသိးန့ၣ် တၢ်ကမၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢစ့ၢ်ကီးဖဲဒၣ်အသးလီၤ. (မးသဲ ၆:၉, ၁၀) ပခိးကွၢ်လၢ်လၢ တၢ်ကတိၤအံၤ ကဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤ အၢၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးပှၤလၢ အဝဲကဟ့ၣ်ပှၤတၢ်မူအထူအယိာ် လၢမူခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပသးခုဒိၣ်မးလီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁၀:၁၆; ၂ ပ့းတရူး ၃:၁၃) ဒီးပခိးကွၢ်လၢ်လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်အဆၢကတီၢ်အံၤ ယဟိဝၤယွၤ ကဆဲးဟံးစုနဲၣ်ကျဲ ဒီးကဟုကယာ် အခ့အပှၤတဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

^၂ လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ တၢ်နာ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ “တၢ်မုၢ်လၢ်န့ၣ်အတၢ်သန့ၤပသး” လီၤ. လံာ်စီဆှံတဆၢအံၤ အဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်နာ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်သ့ၣ်ညါဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤတဖၣ်န့ၣ် ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲလီၤ. (ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၁) မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤအါဂၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်ဒီး တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ခိးကွၢ်လၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မုၢ်လၢ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ် ကဟဲကဲထီၣ်အသး အနီၢ်ကီၢ်ဧါ တဟဲကဲထီၣ်ဘၣ်ဧါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါဘၣ်. အဒိ ပှၤတဂၤအဲၣ်ဒိး န့ၢ်ဘၣ်စ့ အါအါအဃိ အဝဲထိထံၤ (lottery) လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်ကဘၣ်ဧါ, တဘၣ်ဧါန့ၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်. လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကမၤလိဘၣ်ဃးဒီ ပမၤဂၢၢ်ထီၣ်ကျၢၤထီၣ် ပတၢ်နာ် ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ ကသ့ဒ်လဲၣ်. ဒီးအခဲအံၤ ပမ့ၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်လၢ အဂၢၢ်ကျၢၤန့ၣ် ကမၤစၢၤပှၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

၃. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပနာ်လၢ ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤ ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်နီၢ်နီၢ်န့ၣ်လဲၣ်.

^၃ ပဝဲခဲလၢာ် ပတအိၣ်ဖျဲၣ်လီၤ ဃုာ်ဒီးတၢ်နာ်ဘၣ်. အဃိ ဒ်သိးပတၢ်နာ်ကအိၣ်အဂီၢ် ပဘၣ်ပျဲယဟိဝၤယွၤ အသးစီဆှံ ဟံးစုနဲၣ်ကျဲပှၤန့ၣ်လီၤ. (ကလၤတံ ၅:၂၂) ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါထီၣ် ယဟိဝၤယွၤအဂ့ၢ်အဂီၢ် ယွၤအသးစီဆှံ မၤစၢၤပှၤသ့ဝဲလီၤ. ဖဲပနၢ်ပၢၢ်လၢ ယွၤန့ၣ် မ့ၢ်ကစၢ်လၢ အသ့တၢ်လၢာ်ဒီး အကူၣ်တၢ်သ့အခါ ပကနာ်လၢ အဝဲမၤလၢပှဲၤထီၣ် အတၢ်အၢၣ်လီၤတဖၣ်သ့ဝဲ သပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ တဲဖျါထီၣ်ဝဲ အတၢ်အၢၣ်လီၤတဖၣ် ဒ်အကဲထီၣ်တ့ၢ်လံအသိး ဒီးစံးဝဲ– “တၢ်မၤလံအသးလံ.” (ဖး လီၣ်ဖျါ ၂၁:၃-၆ တက့ၢ်.) ပသ့ၣ်ညါလၢ ယဟိဝၤယွၤန့ၣ် မၤလၢပှဲၤဝဲ အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤထီဘိန့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ် “ကစၢ်လၢအကလုၢ်တီ” န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်လၢအဝဲအၢၣ်လီၤပှၤတဖၣ်န့ၣ် ကဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လီၤ.—၅ မိၤၡ့ ၇:၉.

၄. ယွၤအခ့အပှၤလၢညါတဖၣ် အဝဲသ့ၣ် မုၢ်လၢ်ဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.

^၄ ဧ့ၤဘြံၤ အဆၢဒိၣ် ၁၁ န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤ ပိာ်မုၣ်ဒီးပိာ်ခွါ ၁၆ ဂၤလၢအနာ် ယဟိဝၤယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤန့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤအါဂၤ “လၢတၢ်နာ်အဃိ” န့ၣ်မၤသးခုယဟိဝၤယွၤအသး ဒိၣ်မးလီၤ. (ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၃၉) အဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ် အိၣ်ခိးကွၢ်လၢ်ဝဲတၢ် “အချံအသၣ်” လၢယဟိဝၤယွၤအၢၣ်လီၤအီလီၤဝဲန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်သ့ၣ်ညါဝဲလၢတၢ် “အချံအသၣ်” အံၤကမၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ ယွၤအဒုၣ်အဒါခဲလၢာ်ဒီး ကမၤကဲထီၣ်ကဒီး ဟီၣ်ခိၣ်လၢ ပၤရဒံစူးန့ၣ်လီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၃:၁၅) ဒီးယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်အံၤ နာ်ဝဲနီၢ်နီၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ကမၤဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ် ကဒီးအီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယ့ၣ်ၡူးတဟဲအိးဟိထီၣ်ကျဲလၢ ပှၤကလဲၤထီၣ်ဆူမူခိၣ်ဒံးဘၣ်. အဃိ တမ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် ကခိးကွၢ်လၢ်ဝဲလၢ အကက့ၤ ဂဲၤဆၢထၢၣ် သမူထီၣ်ဘၣ်လၢမူခိၣ်န့ၣ်ဘၣ်. (ကလၤတံ ၃:၁၆) အဝဲသ့ၣ်မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ကအိၣ်မူဘၣ်လီၤထူလီၤယိာ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ပၤရဒံစူးအပူၤ မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်န့ၣ်လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၁၁; ယၡါယၤ ၂၆:၁၉; ဟိၤၡ့ ၁၃:၁၄.

၅, ၆. စီၤအၤဘြၤဟၣ်ဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ခိးကွၢ်လၢ်ဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်, ဒီးဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်အ တၢ်နာ်ကဂၢၢ်ကျၢၤအဂီၢ် မၤဝဲဒ်လဲၣ်. (ကွၢ်တၢ်ဂီၤလၢ တၢ်မၤလိအခီၣ်ထံးတက့ၢ်.)

^၅ ဘၣ်ဃးဒီးယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်န့ၣ် ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၁၃ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ– “အဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ်, တန့ၢ်ဘၣ် တၢ်စံးပာ်ဘၣ်, ဒီးသံဝဲလၢတၢ်နာ်အပူၤလီၤ. မ့ၢ်အထံၣ်သကွ့ၤတၢ်တဖၣ်န့ၣ်, ဒီးဖိးဝဲ, ဒီးအၢၣ်လီၤလၢအမ့ၢ်ပှၤတမှံၤ, ဒီးပှၤတခီဘီမုၢ်ဖိလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢလီၤ.” အဝဲသ့ၣ် ခိးကွၢ်လၢ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်သီဒီး ထံၣ်တမှံဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ် အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ အိၣ်ဝဲလၢအပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဝဲသ့ၣ်အကျါတဂၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ စီၤအၤဘြၤဟၣ်န့ၣ်လီၤ. ယ့ၣ်ၡူးစံးဝဲလၢ စီၤအၤဘြၤဟၣ် “ဆၢထံၣ်ဘၣ်” တၢ်ဆၢကတီၢ်အဝဲန့ၣ်လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၈:၅၆) နီၢ်စၤရဲ, စီၤအံၤစဲး, စီၤယၤကိာ် ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ်စ့ၢ်ကီး ခိးကွၢ်လၢ်ဝဲဘီမုၢ်လၢ “ပှၤတ့အီၤဒီး ပှၤသူၣ်ထီၣ်အီၤမ့ၢ် ကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ.”—ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၈-၁၁, ခ့ခါစှီၤကျိာ်.

^၆ စီၤအၤဘြၤဟၣ်ဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိ အတၢ်နာ်ဂၢၢ်ကျၢၤလၢကျဲဒ်လဲၣ်. အဝဲသ့ၣ်မၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် အတၢ်နာ် ခီဖျိလၢ အဆဲးမၤလိဝဲ ယဟိဝၤယွၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယွၤတဲတၢ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်ခီဖျိမူခိၣ်ကလူး, တၢ်ထံၣ်လၢညါခီဒီး လၢတၢ်မံမီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကမၤလိန့ၢ်တၢ်လၢ ပှၤတီပှၤလိၤလၢညါအအိၣ် မ့တမ့ၢ် လၢတၢ်ကွဲးလၢပျၢၤတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. စီၤအၤဘြၤဟၣ်ဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိ တသးပ့ၤနီၣ် ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤနီတဘျီဘၣ် ဒီး အဝဲသ့ၣ်ဆိကမိၣ်ထံဝဲ ဘၣ်ဃးယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်မၤဝဲဒ်န့ၣ်အဃိ အသးတဒ့ဒီဘၣ်, ဒီးနာ်ဝဲနီၢ် နီၢ်လၢ ယွၤကမၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲဒီး တၢ်မၤအၢမၤနး သနာ်က့ ဆဲးတီဝဲဒီး ယွၤန့ၣ်လီၤ.

၇. ဒ်သိး ပကမၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် ပတၢ်နာ်အဂီၢ် ယဟိဝၤယွၤ ဟ့ၣ်ပှၤတၢ်မနုၤလဲၣ်, ဒီးပကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်

^၇ ဒ်သိးပတၢ်နာ်ကဂၢၢ်ကျၢၤအဂီၢ် တၢ်မနုၤကမၤစၢၤပှၤလဲၣ်. ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်ပှၤ အကလုၢ်ကထါလံာ်စီဆှံ ဒ်သိးပကမၤလိဘၣ်ဃး အတၢ်တိာ်ပာ်လၢ ခါဆူညါန့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢလံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် အဝဲပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤလၢ ဒ်သိး ပကအိၣ်မူဘၣ်ပှဲၤဒီး တၢ်သးခုအဂီၢ် ပဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်. အဃိ ပမ့ၢ်ဖးလံာ်စီဆှံကိးနံၤဒဲး ဒီးမၤပိာ်ထွဲအတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲန့ၣ် ကကဲဘျုးလၢပဂီၢ်လီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁:၁-၃; ဖး မၤတၢ် ၁၇:၁၁ တက့ၢ်.) ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်စ့ၢ်ကီးပှၤ တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢ “အဆၢအကတီၢ်ဘၣ်” ခီဖျိ “အကုၢ်အပှၤလၢ အကလုၢ်တီ, ဒီးအကူၣ်တၢ်သ့” န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၄၅) ဒ်ယွၤအခ့အပှၤလၢညါအသိး ပကဘၣ်ဖးဒီး ဆိကမိၣ်ထံ ဘၣ်ဃးယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအဂ့ၢ် ကိးနံၤဒဲးလီၤ. ပမ့ၢ်မၤဒ်န့ၣ်န့ၣ် ကမၤစၢၤပှၤဒ်သိး ပကသးတီဒီးယွၤဒီး ပကဆဲးကွၢ်လၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲ ယွၤအဘီအမုၢ် ပၢဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.

၈. တၢ်ဃ့ဘါထုကဖၣ် မၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် ပတၢ်နာ်သ့လၢ ကျဲဒ်လဲၣ်.

^၈ ဒ်သိးယဟိဝၤယွၤအခ့အပှၤလၢညါတဖၣ်အတၢ်နာ်ကဂၢၢ်ကျၢၤအဂီၢ် တၢ်မနုၤတဖၣ်မၤစၢၤ အဝဲသ့ၣ်လဲၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ်ထီဘိ ဒီးဖဲထံၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤစံးဆၢက့ၤ အတၢ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်အခါ အတၢ်နာ်ဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ်ဝဲလီၤ. (နဃ့မယၤ ၁:၄, ၁၁; စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၄:၄, ၁၅, ၁၇; ဒၤနံးယ့လး ၉:၁၉-၂၁) ဒ်န့ၣ်အသိး ဖဲပထံၣ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ နၢ်ဟူပတၢ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်, စံးဆၢက့ၤပတၢ်ထုကဖၣ်ဒီး ဟ့ၣ်ပှၤတၢ်လၢပလိၣ်ဘၣ် လၢဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်အခါ ပတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် ဂၢၢ်ထီၣ်ကျၢၤထီၣ်ဝဲလီၤ. (ဖး ၁ ယိၤဟၣ် ၅:၁၄, ၁၅ တက့ၢ်.) ပဝဲသ့ၣ်စ့ၢ်ကီး ပကဘၣ်ဆဲး “ဃ့” ယဟိဝၤယွၤလၢ ကဟ့ၣ်ပှၤအသးစီဆှံ ဒ်သိးပတၢ်နာ်ကဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ်အဂီၢ်လီၤ.—လူၤကၣ် ၁၁:၉, ၁၃.

၉. ဖဲပဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်အခါ ပကြၢးဃ့တၢ်မနုၤလဲၣ်.

^၉ ဖဲပဃ့တၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအအိၣ်အခါ ပတကြၢးဃ့ထဲ ပတၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်ဘၣ်. ပကြၢးစံးဘျုးစံးဖှိၣ်ဒီး စံးပတြၢၤအီၤကိးနံၤဒဲးလီၤ. ယဟိဝၤယွၤမၤန့ၢ်တၢ်လၢ ပဂီၢ်အိၣ်အါမးလီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၄၀:၅) ယဟိဝၤယွၤအခ့အပှၤတဖၣ် ဃ့ဘါထုကဖၣ်န့ၢ်တၢ်လၢ အဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဒိ ပဃ့တၢ်လၢ “ပှၤလၢအဘၣ်စၢဃာ်” ဒီး ‘ပှၤလၢအကဲပခိၣ်’ တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲပထံၣ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ စံးဆၢပတၢ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်အခါ ပတၢ်နာ်ဂၢၢ်ကျၢၤဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒီး ပကဘူးဒိၣ်ထီၣ်ဒီးအီၤလီၤ.—ဧ့ၤဘြံၤ ၁၃:၃, ၇.

၁၀. ဒ်သိးပှၤအါဂၤကအိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်ဒူသးဒူဒီး ကတီဒီးယွၤအဂီၢ် တၢ်မနုၤမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ်လဲၣ်.

^၁၀ လၢဧ့ၤဘြံၤ အဆၢဒိၣ် ၁၁ န့ၣ် စီၤပီလူးတဲဝဲဒၣ်လၢ– “ပိာ်မုၣ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်က့ၤ အပှၤသံလၢ တၢ်ဒုးဂဲၤဆၢထၢၣ်က့ၤအီၤလီၤ. ဒီးအဂၤတနီၤ, ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးအီၤဒီး တတူၢ်လိာ်ဘၣ်တၢ်ထူၣ်ဖျဲးဘၣ်, ဒ်သိးအကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်က့ၤလၢအဂ့ၤတက့ၢ်လီၤ.” (ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၃၅) ပှၤအါဂၤ မၤနၢၤဝဲတၢ်မၤကွၢ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်သးတီ မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်နာ်ဝဲ တၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤလၢ ယွၤအၢၣ်လီၤဝဲအဃိလီၤ. အဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ခါဆူညါန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ကမၤသမူထီၣ်က့ၤအီၤ ဒီးကအိၣ်မူဘၣ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်လီၤထူလီၤယိာ်န့ၣ်လီၤ. ဆိကမိၣ်ကွၢ် နၤဘိးဒီး စီၤစကၤရယၤ အဂ့ၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. အဝဲသ့ၣ်ဒိကနၣ် ယွၤအကလုၢ်အဃိ ဘၣ်တၢ်ကွံာ်သံအဝဲသ့ၣ်လၢလၢၢ်န့ၣ်လီၤ. (၁ စီၤပၤ ၂၁:၃, ၁၅; ၂ ကွဲးနီၣ် တၢ် ၂၄:၂၀, ၂၁) မ့မ့ၢ်လၢ စီၤဒၤနံးယ့လးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်တ့ၢ်လီၤအီၤလၢ ခ့ယုၢ်ကပိၤအပူၤ ဒီးအတံၤသကိးတဖၣ် ဘၣ်တၢ်တ့ၢ်လီၤအီၤလၢ မ့ၣ်အူပူၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဲၣ် ယဟိဝၤယွၤအဃိ မ့ၢ်ဘၣ်တူၢ်သံအသးဘၣ်ဆၣ် တူၢ်သံဝဲဘူၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤ ဟ့ၣ်အီၤသးစီဆှံအဃိ အဝဲသ့ၣ် အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်ဂၢၢ်ကျၢၤ ဒီးတူၢ်ဝဲတၢ်မၤအၢမၤနးန့ၢ်ဝဲလီၤ.—ဒၤနံးယ့လး ၃:၁၆-၁၈, ၂၀, ၂၈; ၆:၁၃, ၁၆, ၂၁-၂၃; ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၃၃, ၃၄.

၁၁. ဝံတနီၤနီၤန့ၣ် မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်လၢ်အဃိ မၤနၢၤကွံာ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ် မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်.

^၁၁ ဝံအါဂၤ ဒ်သိးဒီး စီၤမံၤကါယၤ ဒီးစီၤယံးရမံယၤန့ၣ် ပှၤဒုၣ်ဒွဲၣ်စံးအၢ ဒီးပှၤပာ်လီၤအဝဲသ့ၣ်လၢ ဃိာ်ပူၤလီၤ. ဒီးအဂၤတနီၤ ဒ်သိးဒီးစီၤအ့ၤလံယၤန့ၣ်, “ဟးဝ့ၤဝီၤလၢ ပှၢ်မုၢ်ကနၢ ဒီးလၢအကစၢၢ်ကလိအကျါ, ဒီးလၢလၢၢ်အအိပူၤ, ဒီးလၢဟီၣ်ခိၣ်အအိပူၤလီၤ.” အဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ် တူၢ်တၢ်ကဲဒီး ဆဲးသးတီဒီးယွၤ မ့ၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ် “မုၢ်လၢ်” လၢအဂၢၢ်ကျၢၤအဃိန့ၣ်လီၤ.—ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၁, ၃၆-၃၈; ၁ စီၤပၤ ၁၈:၁၃; ၂၂:၂၄-၂၇; ယံးရမံယၤ ၂၀:၁, ၂; ၂၈:၁၀, ၁၁; ၃၂:၂.

၁၂. ပှၤလၢ အဒိအတဲာ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢ ပကွၢ်လိမၤဒိးအီၤသ့န့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်, ဒ်သိးအဝဲတူၢ်တၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ် တၢ်မနုၤမၤစၢၤအီၤလဲၣ်.

^၁၂ ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် မၤနၢၤကွံာ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ် ဒီးအသးတီဒီးယွၤတုၤ အကတၢၢ်လီၤ. ဒ်သိးအဝဲ မၤနၢၤတၢ်မၤကွၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ် တၢ်မနုၤမၤစၢၤအီၤလဲၣ်. စီၤပီလူးတဲဝဲလၢ– “အဝဲဒၣ်ဒိးထူၣ်စုညါ, ဒီးပာ်တၢ်မဲာ်ဆှးလၢတၢ်နီတမံၤဘၣ်, လၢတၢ်သးခုအိၣ် ပာ်လီၤအသးလၢ အမဲာ်ညါအဃိ, ဒီးဆ့ၣ်နီၤဝဲလၢယွၤ အလီၢ်ပစိာ်အစုထွဲတခီလီၤ.” (ဧ့ၤဘြံၤ ၁၂:၂) ဒီးစီၤပီလူး ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ် ခရံာ်ဖိတဖၣ်လၢက “ကွၢ်ဆိကမိၣ်” ယ့ၣ်ၡူးအဒိအတဲာ်န့ၣ်လီၤ. (ဖး ဧ့ၤဘြံၤ ၁၂:၃ တက့ၢ်.) ဒ်ယ့ၣ်ၡူးအသိး ခရံာ်ဖိလၢ တၢယၤဖှိၣ်အစိၤတဖၣ် တီဒီးယဟိဝၤယွၤအဃိ ဘၣ်သံဝဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်လီၤ. ပှၤလၢ အဝဲသ့ၣ်အကျါတဂၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အၣ်တံပၤလီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၂:၁၃) ခရံာ်ဖိလၢတၢယၤဖှိၣ်အစိၤတဖၣ်အံၤ ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ ခိၣ်ဖးလံ, မ့မ့ၢ်ယွၤအခ့အပှၤလၢပျၢၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်ခိးကွၢ်လၢ်ဒံးဝဲ လၢကအိၣ်မူလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်လီၤ. (ဧ့ၤဘြံၤ ၁၁:၃၅) ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ်ဝဲစီၤပၤလီၤ. ဒီးဖဲန့ၣ်အလီၢ်ခံ ခရံာ်ဖိလၢ ဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤလၢမူခိၣ် ဒီးသံတသ့နီတဘျီလၢၤဘၣ်. ဒီးပှၤတဖၣ်အံၤ ကပၢဃုာ်တၢ်ဒီးယ့ၣ်ၡူးလီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၂၀:၄.

၁၃, ၁၄. ရူဒီၣ်ကြ့ခၠဲၤ လဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်. အဝဲကတီဒီး ယဟိဝၤယွၤအဂီၢ် တၢ်မနုၤမၤစၢၤအီၤလဲၣ်.

^၁၃ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ယွၤအခ့အပှၤလၢ အကကွဲၢ်တဖၣ် ကွၢ်လိမၤဒိးဝဲ ယ့ၣ်ၡူးအဒိအတဲာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဆိကမိၣ်ထံဝဲ ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအဃိ ဖဲကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ်အခါ အိၣ်ဒီးတၢ်သးတီလီၤ. ဆိကမိၣ်ကွၢ် ရူဒီၣ်ကြ့ခၠဲၤ လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်လၢ ကီၢ်ကၠၢမနံၣ် ဖဲ ၁၉၂၅ နံၣ်တဂၤအဂ့ၢ်န့ၣ်တက့ၢ်. ဖဲအဝဲအသးစၢ်ဒံးအခါ လၢအဟံၣ်ဒူၣ်လိၤန့ၣ် အမိၢ်အပၢ် ဘျးလီၤဝဲ တၢ်ဂီၤဖးဒိၣ်တဘ့ၣ်လၢ အပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ လံာ်စီဆှံအတၢ်စံးပာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ– “တၢ်ဂီၤတဘ့ၣ်အံၤ အိၣ်ဒီးထွံၣ်မံၤဒီး သိဖိ, ဖိသၣ်ဒီး ခ့စံၣ်ပိၣ် ဂီၤဖံးဖိဒီးခ့ယုၢ်ဖိ, အဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ် အိၣ်ဃူဃူဖိးဖိးဒီး ဖိသၣ်ကွၢ်ထွဲအဝဲသ့ၣ်လီၤ.” (ယၡါယၤ ၁၁:၆-၉) တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤစၢၤ ရူဒီၣ် ဒ်သိးအဝဲကဆိကမိၣ်ထံ ဘၣ်ဃးပၤရဒံစူးအဂ့ၢ်ဒီး မၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် အတၢ်နာ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး ကၠၢမနံၣ်မုၢ်ထီၣ် ပၢၤကီၢ်ကရၢလၢ ပာ်ခူသူၣ်အသး (Communist  Stasi of East Germany) ဒီးကၠၢမနံၣ်တၢ်မဲာ်ချံအကရၢ ဖဲနၣ်စံၢ်အစိၤ (Nazi Gestapo) အတၢ်မၤအၢမၤနး အါနံၣ်အါလါဒၣ်လဲာ် ဆဲးတီဝဲဒီး ယဟိဝၤယွၤန့ၣ်လီၤ.

^၁၄ ရူဒီၣ် မၤနၢၤဝဲ တၢ်မၤကွၢ်အါမံၤလီၤ. အမိၢ်သံလၢ ထးဖဲးတၢ်ဆါ (တၢ်ဆါလၢ တၢ်ကိၢ်ထီၣ်ပှၤဒိၣ်) ဖဲဃိာ် (Ravensbrück concentration camp) အပူၤလီၤ. ဒီးအပၢ် လဲၤကွဲးလီၤအမံၤလၢ တကဲယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးလၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ရူဒီၣ်ဆဲးပၢၤဃာ် အတၢ်နာ်လၢ အဂၢၢ်ကျၢၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဟးထီၣ်လၢ ဃိာ်ပူၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကဲထီၣ်ကဝီၤအပှၤကွၢ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံဘၣ်တၢ်ကွဲမုာ်အီၤလၢ ကလဲၤထီၣ် ကံးလဧးကၠိ ဒီးဖျိထီၣ်ကၠိဝံၤအလီၢ်ခံ အဘၣ်လဲၤမၤ ကဝီၤအပှၤကွၢ်တၢ်လၢ ကီၢ်ခၠံၢ်လံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢခံအဝဲ ဆီဟံၣ်ဆီဃီဒီး ဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ် ဖဲးစံၣ် လၢအမ့ၢ် မ့ၡၢၢ်နရံၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢခံတနံၣ်န့ၣ် အဖိမုၣ်အဆံးတဂၤန့ၣ်သံဝဲ ဒီးတယံာ်ဘၣ်န့ၣ် အမါသံသဒၣ်အီၤစ့ၢ်ကီးလီၤ. အမါန့ၣ် ဖဲအသံအခါအသးနံၣ်အိၣ်ဒၣ် ၄၃ နံၣ်ဒံးလီၤ. အဝဲကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲ အါထဲအံၤဘၣ်ဆၣ် ဆဲးမၤဝဲယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤလီၤ. တုၤလၢအသးပှၢ်ထီၣ်ဒီး အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဂ့ၤဘၣ်, သနာ်က့ အဝဲဆဲးမၤယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤ ဒ်ပှၤလဲၤလၢညါဒီး တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သးပှၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ပဖးကွၢ် အဝဲအ တၢ်အိၣ်မူ အတၢ်လဲၤခီဖျိအဂ့ၢ်လၢ August 1, 1997, issue of The Watchtower, pages 20-25 အပူၤသ့ဝဲလီၤ. ^[၁] (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢ တၢ်မၤလိအကတၢၢ်တက့ၢ်.)

၁၅. ဟ့ၣ်တၢ်အဒိဘၣ်ဃးဒီး ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်ဒီးပဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါတနီၤလၢ ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးအီၤ ဘၣ်ဆၣ် ဆဲးမၤဝဲယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤလၢ တၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤန့ၣ် တက့ၢ်.

^၁၅ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ် ဒီးပဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါအါဂၤ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤအၢမၤနး နးနးကလဲာ်ဘၣ်ဆၣ် ဆဲးမၤဝဲယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤလၢ တၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤလီၤ. လၢကီၢ်အဲရံးထြံးအၣ် စ့ကဖိ, ဒီးခိၣ်ရံယါ ကလံၤထံး န့ၣ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ အကယၤတဖၣ် ဂ့ၢ်လိာ်ဝဲလၢက “ဟံးနး” အဃိ ဘၣ်လဲၤအိၣ်ဝဲလၢဃိာ်ပူၤလီၤ. (မးသဲ ၂၆:၅၂) အဒိ, ပီလိး အယးစူး, အါစဲး မီးကိး ဒီးနဲကၠံၣ်ဒံ ထဲးကလံမၤရံၤယၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢ အဲရံးထြံးအၣ်ဃိာ်ပူၤအနံၣ်၂၀ ဘျဲၣ်လံ. ပှၤမၤအၢမၤနးအဝဲသ့ၣ် ဒီးခီဖျိအိၣ်ဘၣ်လၢဃိာ်ပူၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဆီဟံၣ်ဆီဃီဒီး ကွၢ်ထွဲအမိၢ်အပၢ်တသ့ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤတဖၣ်အံၤ ဆဲးတီဒီး ယဟိဝၤယွၤ ဒီးအတၢ်နာ်ဂၢၢ်ကျၢၤဝဲလီၤ. အခဲအံၤ ပှၤလၢအအိၣ်ခိး ဃိာ်တဖၣ်ဒၣ်လဲာ် ပာ်ကဲအဝဲသ့ၣ်လီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်အံၤအတၢ်ဂီၤအိၣ်လၢ jw.org website အပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးဘၣ်ဆၣ် နံၤကမှံထီၣ်ဝဲဒံးလီၤ.

၁၆. နမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်နာ်လၢ အဂၢၢ်ကျၢၤန့ၣ် ကမၤစၢၤနၤဒ်လဲၣ်

^၁၆ အါတက့ၢ် ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ် တလီၤဘၣ်လၢဃိာ်ပူၤ မ့တမ့ၢ် တဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးအီၤဒ်သိး ဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤတဖၣ်အံၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်အဝဲသ့ၣ်အါဂၤ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်, န့ဆၢၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး မ့တမ့ၢ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤတဖၣ်လီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ်တနီၤနီၤန့ၣ် ကွၢ်လိမၤဒိးဝဲ စီၤအၤဘြၤဟၣ်, စီၤအံၤစဲး, စီၤယၤကိာ်ဒီးစီၤမိၤၡ့ အဒိအတဲာ်ဒီး ပာ်တ့ၢ်ကွံာ်ဝဲ တၢ်မံၤဟူသၣ်ဖျါ မ့တမ့ၢ် တၢ်ထူးတၢ်တီၤ ဒီးမၤဝဲယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးပဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်အံၤ ကမၤယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤလၢ တၢ်သူၣ်ခုသးခုအဂီၢ် တၢ်မနုၤမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ်လဲၣ်. အဝဲသ့ၣ် အဲၣ်ယဟိဝၤယွၤဒီး နာ်ဝဲအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ နီၢ်နီၢ်အဃိလီၤ. အဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ယွၤကဟ့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ခိၣ်ဖးလၢအမ့ၢ် တၢ်မူအထူအယိာ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်သီ လၢအပှဲၤဒီး တၢ်တီတၢ်လိၤန့ၣ်လီၤ.—ဖး စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၇:၅, ၇, ၉, ၂၉ တက့ၢ်.

၁၇. နအိၣ်ဒီး တၢ်နာ်လၢ အဂၢၢ်ကျၢၤကသ့ဒ်လဲၣ် ဒီးလၢခံတနွံန့ၣ် ပကမၤလိ တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

^၁၇ လၢတၢ်မၤလိအဝဲအံၤအပူၤ ပထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်နာ်န့ၣ်မ့ၢ် “တၢ်မုၢ်လၢ်န့ၣ်အတၢ်သန့ၤပသး” လီၤ. ဒ်သိးပကအိၣ်ဒီး တၢ်နာ်ဒ်အံၤအဂီၢ် ပကဘၣ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်ဒီး ဆဲးဆိကမိၣ်ထံ ဘၣ်ဃးယဟိဝၤယွၤ အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်မၤဒ်န့ၣ်န့ၣ် ဖဲပဘၣ်တၢ်မၤကွၢ်ပှၤအခါ ပတူၢ်တၢ်ကန့ၢ်ခီၣ်တၢ်ကကဲလီၤ. တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကမၤလိအါထီၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်နာ်န့ၣ်အခီပညီ မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.