၁. ဖဲဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤအခါ တၢ်မၤအသးဒ်လဲၣ်.

ဖဲ ချ.ခ.န ၆၀၇ န့ၣ်, စီၤပၤ နဘူၤကးန့စၢ် ခံဂၤတဂၤဒီး ဘၤဘူၤလိၣ်အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ အါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဟဲဒုးဝဲ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံစံးဝဲလၢ စီၤပၤမၤသံဝဲ ပှၤပိာ်ခွါသးစၢ်တဖၣ်လၢနးလီၤ. “ဖိၣ်သၣ်ခွါမ့ၢ်ဂ့ၤ, ပှၤမုၣ်လိၣ်ဘိမ့ၢ်ဂ့ၤ, ပှၤသးပှၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ပှၤလၢအပျိၢ်သကူးလၢ အသးပှၢ်အဃိမ့ၢ်ဂ့ၤ, တသးကညီၤဘၣ်ဝဲဘၣ်.” ဒီးလၢခံ “ဆူးထီၣ်ကွံာ်ယွၤအဟံၣ်, ဒီးမၤလီၤပှီၢ်ကွံာ် ယရူၤၡလ့ၣ်အခိၣ်ဒူ, ဒီးဆူးထီၣ်ကွံာ်အနူၢ်တဖၣ် လၢမ့ၣ်အူ, ဒီးမၤဟးဂီၤကွံာ်အဃၢၤအဃိၢ်လၢ အဂ့ၤအဘၣ်ခဲလၢာ်လီၤ.”—၂ ကွဲးနီၣ်တၢ် ၃၆:၁၇, ၁၉.

၂. ယဟိဝၤယွၤ ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲ ပှၤယူဒၤဖိဒ်လဲၣ်. တၢ်ကဲထီၣ်အသး ဒီးပှၤယူဒၤဖိတဖၣ်ဒ်လဲၣ်.

^၂ ဖဲဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤအခါန့ၣ် ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် တကြၢးကမၢကမၣ်ဝဲဘၣ်. တချုးပှၤဟဲမၤဟးဂီၤဝ့ၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤမၢလီၤတ့ၢ်ဝံတဖၣ် လၢကဟ့ၣ်ပလီၢ်ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်တဒိကနၣ် ယွၤအကလုၢ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိကဟဲဒုးအဝဲသ့ၣ်လီၤ. ပှၤယူဒၤဖိအါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤလၢနး ဒီးပှၤလၢအတသံတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်က့ၤကိးအီၤဆူ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်လီၤ. (ယံးရမံယၤ ၁၅:၂) ပှၤယူဒၤဖိအတၢ်အိၣ်မူလၢ ဘၤဘူၤလိၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်န့ၣ် မၤအသးဒ်လဲၣ်. မ့ၢ်ခရံာ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် လီၤဂာ်ဒီး ပှၤယူဒၤဖိလၢ အအိၣ်လၢ ပှၤဘၤဘူၤလိၣ်အစုပူၤစ့ၢ်ကီးဧါ.

၃. ပှၤယူဒၤဖိ အတၢ်အိၣ်မူလၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဒီး အတၢ်အိၣ်မူလၢ ကုၢ်အလီၢ်လၢကီၢ်အဲၤကူပတူးအပူၤန့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးဒ်လဲၣ်.

^၃ တချုးဖဲပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်က့ၤကိးအဝဲသ့ၣ်အခါ ယဟိဝၤယွၤတဲဘၣ်အီၤလၢ အဝဲသ့ၣ် ကဘၣ်တူၢ်လိာ် တၢ်ဆီတလဲ ဒီးဂုာ်ကျဲးစၢးအိၣ်မူလၢ အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤတဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ်ခီဖျိ ဝံယံးရမံယၤလၢ “မၤထီၣ်ဟံၣ်ဒီးအိၣ်လၢအပူၤ ဆိးလၢအပူၤ, ဒီးသူၣ်တၤသၣ်အလီၢ်, ဒီးအီၣ်အတၤသၣ်တက့ၢ်. ဒီးဃုဝ့ၢ်န့ၣ် အတၢ်ဃူတၢ်ဖိး ဖဲယမၢသုလဲၤကဲကုၢ်, ဒီးဘါထုကဖၣ်န့ၢ်ယွၤလၢအဂီၢ်တက့ၢ်. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, လၢအဝဲန့ၣ်အတၢ်ဃူတၢ်ဖိးအပူၤန့ၣ် သုကန့ၢ်တၢ်ဃူတၢ်ဖိးလီၤ.” (ယံးရမံယၤ ၂၉:၅, ၇) ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ်လၢ အအိၣ်လၢ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်န့ၣ် ခီဖျိအမၤပိာ်ထွဲယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအဃိ အတၢ်အိၣ်မူ ဘူးကဒ်သိးဒီး ပှၤဝ့ၢ်ဖိတဖၣ်လီၤ. ဒီးပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိတဖၣ် ဟ့ၣ်ဝဲ ပှၤယူဒၤဖိတၢ်သဘျ့အါမးလီၤ. အဒိ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကဟးဝ့ၤဝီၤလၢ ကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အပူၤ ဖဲဒၣ်အသးသ့ဝဲလီၤ. တကးဒံးဘၣ် ဖဲန့ၣ်အခါန့ၣ် ဘၤဘူၤလိၣ်မ့ၢ်ဝ့ၢ်တဖျၢၣ်လၢ ပှၤပနံာ်တၢ်ကၤတၢ်အါမးအလီၢ်လီၤ. ဒီးတၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါလၢပျၢၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤယူဒၤဖိအါဂၤ သ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲလၢ ကဘၣ်ဆါတၢ်ပှ့ၤတၢ်ဒ်လဲၣ် တကးဒံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ်တနီၤနီၤန့ၣ် ကဲထီၣ်ပှၤစုသ့ဖိလီၤ. ဒီးပှၤယူဒၤဖိတနီၤ ကဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူလၢ ဘၤဘူၤလိၣ်န့ၣ်တကီထဲသိးဒီး ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိလၢအကဲကုၢ်လၢ ကီၢ်အဲၤကူပတူးအပူၤ လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ် လၢအကယၤတဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်.—ဖး ၂ မိၤၡ့ ၂:၂၃-၂၅ တက့ၢ်.

၄. မတၤတဖၣ် ဘၣ်တူၢ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီး ပှၤယူဒၤဖိလၢ တတီဒီးယွၤတဖၣ်လဲၣ်, ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ အဝဲသ့ၣ် မၤပိာ်ထွဲဝဲ ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီခဲလၢာ် တသ့ဘၣ်လဲၣ်

^၄ ပှၤယူဒၤဖိလၢ ဘၣ်တၢ်က့ၤကိးအီၤဆူ ဘၤဘူၤလိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး ယွၤအခ့အပှၤလၢ အသးတီတဖၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တမၤတၢ်ကမၣ်နီတမံၤဘၣ် သနာ်က့ ဘၣ်တူၢ်ဃုာ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီး အပှၤကလုာ်လီၤ. ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် အတၢ်လိၣ်ဘၣ်လၢ နီၢ်ခိတခီလၢပှဲၤ သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်ကဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ယဟိဝၤယွၤဒ်လဲၣ်. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်လုၢ်ဟံၣ်ဒီး အတၢ်လုၢ်လီၢ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤခဲလၢာ်အဃိ ပှၤလုၢ်တၢ်အဒိၣ်တဖၣ် မၤလၢပှဲၤအမူဒါ ဒ်သိးလၢညါတသ့လၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် ပှၤယူဒၤဖိလၢ အသးတီတဖၣ်အံၤ ဂုာ်ကျဲးစၢးမၤပိာ်ထွဲဝဲ ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ ဒ်သိးဒီး စီၤဒၤနံးယ့လး, စီၤၡၤဒရး, စီၤမ့ၤၡးဒီး စီၤဧဘ့ၤဒနကိၤန့ၣ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် တကြၢးအီၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တအီၣ်ဝဲဘၣ်. ဒီးလံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ စီၤဒၤနံးယ့လး ဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ ယွၤအအိၣ်ထီဘိလီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၁:၈; ၆:၁၀) ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်လၢ ပှၤလၢအတစူၢ်တနာ်ယွၤဘၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်အဃိ ပှၤယူဒၤဖိလၢအတီဒီးယွၤတဖၣ် မၤထွဲဝဲယွၤ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီခဲလၢာ်တသ့ဘၣ်.

၅. ယဟိဝၤယွၤ ဟ့ၣ်အခ့အပှၤတဖၣ် တၢ်မုၢ်လၢ်မနုၤလဲၣ်ဒီး ဘၣ်မနုၤအဃိ အတၢ်အၢၣ်လီၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်လဲၣ်.

^၅ မ့ၢ်ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်က့ၤယွၤ ဒ်ယွၤဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲအသိး ကသ့ဒံးတဘျီဘျီဧါ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ဖျါလၢအဝဲသ့ၣ် ကဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ယွၤလၢတၢ်သဘျ့အပူၤအဂီၢ် တညီဝဲနီတစဲးဘၣ်. မ့ၢ်လၢဘၤဘူၤလိၣ်န့ၣ် တပျၢ်ကွံာ်ဝဲ ပှၤလၢအဖီၣ်န့ၢ်ဝဲ နီတဘျီဘၣ်အဃိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ယဟိဝၤယွၤ အၢၣ်လီၤဝဲလၢ အပှၤဂီၢ်မုၢ်ကပူၤဖျဲးထီၣ် ဒီးလၢခံဒ် ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအိၣ်ဝဲအသိး ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲလီၤ. ကစၢ်ယွၤအတၢ်အၢၣ်လီၤတဖၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် ကိးဘျီဒဲးလီၤ.—ယၡါယၤ ၅၅:၁၁.

၆, ၇. ဘၣ်မနုၤအဃိ အရ့ဒိၣ်လၢ ပကဘၣ်ဆီတလဲ ပတၢ်နၢ်ပၢၢ်လဲၣ်.

^၆ မ့ၢ်ခရံာ်ဖိတဖၣ် လဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲဒ် ပှၤယူဒၤဖိလၢ အအိၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်အတၢ်ပၢအဖီလာ်အသိး တဘျီဘျီဧါ. လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ် တၢးထီခိးတၢ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဖဲ ၁၉၁၈ န့ၣ် ခရံာ်ဖိလၢ အသးတီတဖၣ်လီၤဘၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်အတၢ်ပၢအဖီလာ်လီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ် ပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်ဝဲဖဲ ၁၉၁၉ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လၢတၢ်မၤလိအံၤဒီး တၢ်မၤလိလၢခံတခါအပူၤ ပကမၤလိဘၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ပကဘၣ်ဆီတလဲပတၢ်နၢ်ပၢၢ် ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤလဲၣ်.

^၇ ဆိကမိၣ်ကွၢ်ဒ်အံၤတက့ၢ်- ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ကယဲၢ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်တဖၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၁၈ နံၣ်န့ၣ် ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် တကဲဝဲတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်တဖၣ်အကုၢ်လၢၤဘၣ်. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပှၤလၢဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အဝဲသ့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်အါတက့ၢ် ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ဒီးတမ့ၢ်တၢ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်တဖၣ်ဘၣ်. တချုးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီဘၣ်ဒံးန့ၣ် ယွၤအပှၤဒိးဖှူအသးသ့ၣ်တဖၣ် စးထီၣ်ထုးဖးအသးဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်တဖၣ်လီၤ. အဃိ ဖဲ ၁၉၁၈ န့ၣ်လီၤဂာ်လၢ ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တလီၤဘၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်လၢၤဘၣ်.

၈. တၢ်မၢဖိတဖၣ် သံဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်မနုၤကဲထီၣ်အသးလဲၣ် (ကွၢ်တၢ်ဂီၤလၢ တၢ်မၤလိအခီၣ်ထံး တက့ၢ်.)

^၈ ဖဲ ခ.န ၃၃ ဘူၣ်ယဲၢ်ဆံအနံၤန့ၣ် ခရံာ်ဖိလၢ အကထိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤလၢ သးစီဆှံလီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကဲထီၣ်ဝဲ “တၢ်အစၢၤအသွဲၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်ဃုထၢအီၤ, ပှၤလုၢ်တၢ်အဒိၣ်စီၤပၤ, ပှၤစီဆှံတကလုာ်” လီၤ. (ဖး ၁ ပ့းတရူး ၂:၉, ၁၀ တက့ၢ်.) ဖဲတၢ်မၢဖိတဖၣ် အိၣ်မူဒံးအခါ အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ထွဲဝဲတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲတၢ်မၢဖိတဖၣ် သံဝံၤအလီၢ်ခံ ပှၤလၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ပူၤတနီၤနီၤန့ၣ် စးထီၣ်သိၣ်လိသီလိဝဲ တၢ်သိၣ်လိလၢအကမၣ်ဒ်သိး ကကွဲန့ၢ်လွဲန့ၢ်ဝဲ ခရံာ်ဖိလၢအဂၤတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဆီၣ်ထွဲဝဲ အဲးရံးစတါထိၤ ဒီးဖျ့ထိၤ အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိန့ၣ်လီၤ. အဃိ လၢအဝဲသ့ၣ်ကသိၣ်လိပှၤဂၤလၢ လံာ်စီဆှံတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအလီၢ် စးထီၣ်သိၣ်လိဝဲ တၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိလၢ အဲးရံးစတါထိၤဒီး ဖျ့ထိၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. (မၤတၢ် ၂၀:၃၀; ၂ သ့းစၤလနံ ၂:၆-၈) လၢပှၤသိၣ်လိတၢ်ကမၣ် တဖၣ်အံၤအကျါ ပၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤလၢ အတီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်လၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ပူၤလီၤ. ယ့ၣ်ၡူးသိၣ်လိအပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ “သုဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ်အံၤ သုမ့ၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်” လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ပူၤ ပှၤတဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်သရၣ်တဖၣ် လၢအပာ်ထီၣ်ထီအသးလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖိတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.—မးသဲ ၂၃:၈.

၉. ခရံာ်ဖိလၢအစူးကွံာ်ညိကွံာ်တၢ်နာ်တဖၣ် စးထီၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး ရိမ့ၤ ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်.

^၉ ဖဲ ခ.န ၃၁၃ နံၣ်န့ၣ် စီၤပၤခီၣ်(န်)စထဲးထံ(န်) (Constantine) ပၢဝဲ ရိမ့ၤဘီမုၢ်လၢ အပှဲၤဝဲဒီး ပှၤသူခိၣ်ဖိတဖၣ်, ဘၣ်ဆၣ်ခရံာ်ဖိတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အသိၣ်လိနဲၣ်လိကမၣ်တၢ်န့ၣ် အဝဲဒုးကဲထီၣ်ဝဲ ဒ်တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢလီၤ. စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် ရိမ့ၤပဒိၣ်တဖၣ် စးထီၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်လီၤ. အဒိ ခီၣ်(န်)စထဲးထံ(န်) မၤဝဲတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ ဝ့ၢ်နဲစံအၤ (Council of Nicaea) န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဖှိၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ စီၤပၤနီဟးထီၣ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်လၢအမ့ၢ် အ့ရံယဲး(စ်) ခီဖျိလၢ အဝဲတတူၢ်လိာ်ဝဲလၢ ယ့ၣ်ၡူးမ့ၢ်ဝဲယွၤအဃိလီၤ. လၢခံဖဲ သံၤအဒိစံယဲး(စ်) (Theodosius) ကဲထီၣ်စီၤပၤလၢ ရိမ့ၤအဘီမုၢ်အပူၤအခါ ခဲးသလ့းတၢ်ဘါန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲရိမ့ၤအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအမၤလိဝဲတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤသူခိၣ်ဖိအဘီအမုၢ် ဘၣ်ဆၣ် ဖဲစီၤပၤသံၤအဒိစံယဲး(စ်) အစိၤန့ၣ် ဘီမုၢ်အံၤကဲထီၣ်က့ၤ ခရံာ်ဖိအဘီမုၢ်န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်တဲတီတီန့ၣ် ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပှၤလၢအကိးလီၤအသးလၢ ခရံာ်ဖိတဖၣ် တူၢ်လိာ်ဝဲ ပှၤသူခိၣ်ဖိအတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိအဃိ အဝဲသ့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဝဲလၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် အပူၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ခရံာ်ဖိလၢ အဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤ လၢအသးတီတဖၣ်အိၣ်ဒံးဝဲလီၤ. အဝဲသ့ၣ်လီၤဂာ်ဒီး ဘုကၠူၣ်လၢ ယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲန့ၣ်လီၤ. ဒီးဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် ကဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤအဂီၢ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဝဲလၢအဂ့ၤ ကတၢၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် တဲဝဲတဖၣ်န့ၣ် ပှၤဒိကနၣ် အိၣ်ဝဲစှၤဂၤလီၤ. (ဖး မၤသဲ ၁၃:၂၄, ၂၅, ၃၇-၃၉ တက့ၢ်.) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လီၤဂာ်ဒ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.

၁၀. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဝဲလၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ ခိၣ်နၢ်တဖၣ် အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအကမၣ်လဲၣ်.

^၁၀ ခရံာ်သံဝံၤ အနံၣ်လၢအကယၤတဖၣ်အလီၢ်ခံဒၣ်လဲာ် ပှၤအါဂၤဖးဝဲ လံာ်စီဆှံလၢ ကြံးဒီး လဲးတ့ၣ် အကျိာ်ဘၣ်ဒံးဝဲလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိအဝဲသ့ၣ် ထိၣ်သတြီၤဝဲ လံာ်စီဆှံတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိသ့ဝဲလီၤ. ပှၤတနီၤနီၤန့ၣ် ဖဲအသ့ၣ်ညါဝဲလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ် အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိ ကမၣ်အခါ ဂ့ၢ်လိာ်ဝဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်တဲဘၣ် ပှၤဂၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဝဲ တကးဒံးဘၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ပှၤကမၤသံအီၤလီၤ.

၁၁. ဒ်သိး ပှၤဖးလံာ်စီဆှံသုတသ့တဂ့ၤအဂီၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် မၤဝဲဒ်လဲၣ်.

^၁၁ ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လဲၤပူၤကွံာ်အသိး ပှၤတဲကြံး မ့တမ့ၢ် လဲးတ့ၣ်အကျိာ်န့ၣ် တအိၣ်အါအါလၢၤဘၣ်. ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တပျဲပှၤကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံလၢ ကျိာ်လၢပှၤနၢ်ပၢၢ်ဝဲန့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤဖးလံာ်စီဆှံ ဘၣ်ဝဲထဲဒၣ် ခဲးသလ့းတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်ဒီး ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်အကျါတနီၤနီၤဒၣ်လဲာ် ဖးဒီးကွဲးဝဲ ကြံးဒီး လဲးတ့ၣ် အကျိာ်တဘၣ်အါအါဘၣ်. ပှၤလၢ အသးမ့ၢ်တလီၤပလိာ်ဒီး ခဲးသလ့း အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ် တၢ်စံၣ်ညီၣ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လီၤ. ခရံာ်ဖိလၢ ဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤလၢ အသးတီတဖၣ် ဘၣ်အိၣ်ဖှိၣ်ခူသူၣ်ဝဲ ထဲစှၤဂၤ ဒီးတနီၤနီၤန့ၣ် အိၣ်ဖှိၣ်ခူသူၣ်ဒၣ်လဲာ်တသ့ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် လီၤဂာ်ဒ် ပှၤယူဒၤဖိလၢအအိၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ် အသိးလီၤ. ပှၤလၢဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤ လၢအမ့ၢ် “ပှၤလုၢ်တၢ်အဒိၣ်စီၤပၤ” တဖၣ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ဝဲ ယွၤလၢတၢ်သဘျ့အပူၤ တသ့ဘၣ်. မ့ၢ်လၢဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ကဖီၣ်ဃံးဝဲပှၤဂၤအဃိလီၤ.

၁၂, ၁၃. တၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤလၢ ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် အတၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်. တဲနၢ်ပၢၢ်တက့ၢ်.

^၁၂ မ့ၢ်ခရံာ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ယဟိဝၤယွၤလၢ တၢ်သဘျ့အပူၤကသ့ဒံးဧါ. သ့ဝဲလီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤအဃိ တၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. တၢတမံၤန့ၣ် မ့ၢ်လၢပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် စဲးလၢ အစဲကျံးထုးထီၣ်လံာ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲနံၣ် ၁၄၅၀ ဃၣ်ဃၣ် တချုးလၢပှၤထုးထီၣ် စဲးအံၤဒံးဘၣ်အခါ လံာ်စီဆှံအံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးကူအီၤလၢစုအဃိ တမ့ၢ်တၢ်လၢအညီဘၣ်. ပှၤလၢအိၣ်ဒီး တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တဂၤဒၣ်လဲာ် မ့ၢ်ကွဲးကူဝဲ လံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ်န့ၣ် ကယံာ်ဝဲအလါတဆံညါလီၤ. တကးဒံးဘၣ် ပှၤကဘၣ်ကွဲးကူဝဲလၢ လံာ်တၢ်ဖံးအလိၤလီၤ. လံာ်တၢ်ဖံး န့ၣ်ဘၣ်တၢ်တ့အီၤလၢ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဘ့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လံာ်စီဆှံအိၣ်ထဲစှၤဘ့ၣ်ဒီး အပှ့ၤဒိၣ်ဒိၣ်မးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိလၢ ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် စဲးဒီးလံာ်ကဘျံးအဃိ တနံၤန့ၣ် ပှၤစဲကျံးထုးထီၣ်ဝဲလံာ်ကဘျံး ၁,၃၀၀ သ့ဝဲလီၤ.

^၁၃ တၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤတမံၤန့ၣ် မ့ၢ်လၢပှၤကွဲးကျိာ်ထံဝဲ လံာ်စီဆှံအဃိလီၤ. ဖဲနံၣ် ၁၅၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် ပှၤလၢအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ဒူသးဒူစှၤဂၤ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲ လံာ်စီဆှံဆူကျိာ်လၢ ပှၤအါဂၤနၢ်ပၢၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ပှၤမ့ၢ်သ့ၣ်ညါလၢ အကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အကဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤ ဘၣ်ဆၣ် ဆဲးကွဲးကျိာ်ထံဝဲလၢ တၢ်သူၣ်ဒူသးဒူအပူၤလီၤ. တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဘၣ်ယိၣ်တၢ်ဒိၣ်မးလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢ ပှၤမ့ၢ်ဖးလံာ်စီဆှံလၢ အနီၢ်ကစၢ်အကျိာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကစးထီၣ် သံကွၢ်တၢ်သံကွၢ် ဒ်သိးဒီး– ‘ပှၤတဂၤကဘၣ်ဟ့ၣ်စ့လၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် (priest) အအိၣ် ဒ်သိးကမၤမူးလၢ ပှၤသံအဂီၢ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံ အဆၢအိၣ်ဖဲလဲၣ်. ဒီးလံာ်စီဆှံအဆၢလၢ အတဲဘၣ်ဃး ပၤပၤ ဒီး ခဲသလ့းတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ် (cardinals) န့ၣ်အိၣ်ဖဲလဲၣ်.’ ခဲးသလ့းအတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိလၢ အကမၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဟဲဝဲလၢ အဲရံးစတါထိၤ ဒီး ဖျ့ထိၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပှၤခံဂၤအံၤ အိၣ်မူဝဲလၢ တချုးခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဒံးဘၣ် အနံၣ်လၢအကယၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ် ပှၤမ့ၢ်သံကွၢ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်သးဒိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ပိာ်မုၣ်ဒီး ပိာ်ခွါတဖၣ်လၢ အတတူၢ်လိာ်အဝဲသ့ၣ် အတၢ်သိၣ်လိဘၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤလီၤ. အါဒၣ်တက့ၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် တအဲၣ်ဒိးဝဲလၢ ပှၤကဖးလံာ်စီဆှံ ဒီးသံကွၢ်တၢ်သံကွၢ်တဖၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်ပှၤလၢအသးဒူစှၤဂၤန့ၣ် ဂ့ၢ်လိာ်ဝဲဒီး တဟ့ၣ်အခွဲးလၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် ကဖီၣ်ဃံးအီၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဃုထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ ဒီးအဲၣ်ဒိး သ့ၣ်ညါအါထီၣ်ဝဲလီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ်ကပူၤဖျဲးထီၣ်လၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်တဖၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်န့ၣ်ဘူးထီၣ်လံ.

၁၄. (က) ပှၤလၢအဲၣ်ဒိးမၤလိ လံာ်စီဆှံတဖၣ် မၤဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ် (ခ) တဲဖျါထီၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ရါစၢၤ ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ အဂ့ၢ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.

^၁၄ ပှၤအါဂၤ အဲၣ်ဒိးဖးဒီး မၤလိလံာ်စီဆှံဒီး တဲဘၣ်ပှၤဂၤတၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်မၤလိဘၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တအဲၣ်ဒိးဝဲလၢ အတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် ကတဲအဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်လၢအကဘၣ်နာ်ဝဲန့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်လဲၤဃ့ၢ်ဝဲဆူ ထံကီၢ်လၢ အတတြီတၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်လၢအကျါတဘ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကီၢ်အမဲရကၤလီၤ. ဖဲ ၁၈၇၀, ခၠါ(ရ်)ထ့(စ်)ရးစၢၤ ဒီးပှၤစှၤဂၤန့ၣ် စးထီၣ် ဃုထံဃိထံဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဆိကတၢၢ်န့ၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ရါစၢၤအဲၣ်ဒိးဃုသ့ၣ်ညါဝဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအသိၣ်လိ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီန့ၣ် မ့ၢ်ဖဲလဲၣ်တဖုလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲထိၣ်သတြီၤဝဲ လံာ်စီဆှံအတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကိးလီၤအသးလၢခရံာ်ဖိမ့ၢ်ဂ့ၤ တမ့ၢ်ခရံာ်ဖိမ့ၢ်ဂ့ၤ အတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိန့ၣ်လီၤ. တယံာ်ဘၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အမၤထွဲလံာ်စီဆှံ အတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ် တအိၣ်နီတခါဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲလဲၤတဲတၢ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အခိၣ်အနၢ်တနီၤလၢ အဟီၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ရါစၢၤ မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကတူၢ်လိာ်ဝဲ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢ အဝဲဒီး အပှၤမၤလိလံာ်စီဆှံဖိတဖၣ် ဃုထံၣ်ဝဲလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ ဒီးကက့ၤသိၣ်လိဝဲ လၢအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အခိၣ်အနၢ်တဖၣ် တတူၢ်လိာ်ဝဲအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဘၣ်. တယံာ်ဘၣ်ဒီး လံာ်စီဆှံကၠိဖိတဖၣ်အံၤ နၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤ ဃုာ်ဒီးပှၤလၢအအိၣ်လၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်တဖၣ်အပူၤတသ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.—ဖး ၂ ကရံၣ်သူး ၆:၁၄ တက့ၢ်.

၁၅. (က) ခရံာ်ဖိလၢ အမ့ၢ်အတီတဖၣ် လီၤဘၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်အတၢ်ပၢဖီလာ်ဒ်လဲၣ်. (ခ) တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကမၤလိဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.

^၁၅ လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပမၤလိဘၣ်လၢ တၢ်မၢဖိတဖၣ် သံဝံၤတယံာ်ဘၣ်ဒီး ခရံာ်ဖိလၢ အမ့ၢ်အတီတဖၣ် လီၤဘၣ်လၢဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပကဘၣ်ဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်သံကွၢ်လၢလာ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်စံးဆၢလီၤ. ပှၤလၢဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် စးထီၣ်ပူၤဖျဲးထီၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၤဖးဒိၣ်အပူၤ တချုးဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါဒ်လဲၣ်. ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီအဆၢကတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ယဟိဝၤယွၤ သးဒိၣ်ထီၣ်အပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ်ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ်တသူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်လၢ တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤအဃိဧါ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် မ့ၢ်ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်တနီၤန့ၣ် တအိၣ်လၢ တၢ်အိၣ်ဘၢၣ်စၢၤအဃိ ကစၢ်ယွၤညိကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဧါ. ဖဲတၢ်မၢဖိတဖၣ် သံဝံၤအလီၢ်ခံ ခရံာ်ဖိတဖၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ် အတၢ်ပၢဖီလာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ပူၤဖျဲးထီၣ်လၢ အခါဖဲလဲၣ်. တၢ်သံကွၢ်တဖၣ်အံၤ ဂ့ၤမးအဃိ ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ်အတၢ်စံးဆၢလၢ တၢ်မၤလိလၢခံတခါအပူၤလီၤ.