၁, ၂. (က) ပှၤအါဂၤအသးသမူ ပူၤဖျဲးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ် မနုၤအဃိလဲၣ် (ကွၢ်တၢ်ဂီၤလၢ တၢ်မၤလိအခီၣ်ထံးတက့ၢ်.) (ခ) ဒ်သိးကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် အသးသမူကပူၤဖျဲးအဂီၢ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ် ဒ်လဲၣ်.

လၢလ့ၣ်မ့ၣ်အူကျဲကပၤ န့ၣ်ဘၣ်တၢ်ကွဲးလီၤပာ် တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “အိၣ်ပတုာ်, ကွၢ်, ဒီးဒိကနၣ်” န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အံၤ အိၣ်ဝဲယံာ်လၢ အနံၣ် ၁၀၀ ဘျဲၣ်ဒီးအိၣ်ကွဲးအသးလၢ ကီၢ်အမဲရကၤ ကလံၤစိးတခီန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ဘၣ်တၢ်ကွဲးဖျါအီၤဒ်အံၤလဲၣ်. ဖဲသိလ့ၣ်ခီလ့ၣ်မ့ၣ်အူအကျဲအခါ ဒ်သိး လ့ၣ်မ့ၣ်အူဒီးသိလ့ၣ် သုတဘၣ်ထံးလိာ်အသးတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢ ပှၤဒိကနၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အံၤအဃိ ပှၤအါဂၤအသးသမူ ပူၤဖျဲးဝဲလီၤ.

^၂ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်န့ၣ် ဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံး တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်လၢ လ့ၣ်မ့ၣ်အူကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤ ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအပှၤဂီၢ်မုၢ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်မူအထူအယိာ်သ့ဝဲဒီး ပူၤဖျဲးလၢတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီတဖၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤလီၤဂာ်ဒ် ပှၤကွၢ်သိလၢ အပှဲၤဒီးတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံတဂၤလီၤ. ထီဘိန့ၣ် အဝဲဟံးစုနဲၣ်ကျဲဝဲ အသိတဖၣ် ဒ်သိးဟးဆှဲးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီ ကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.—ဖး ဝံယၡါယၤ ၃၀:၂၀, ၂၁ တက့ၢ်.

၃. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဘၣ်နးဘၣ်ဖှီၣ်ဒီး ဘၣ်သံဝဲလဲၣ်.

^၃ စးထီၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤတ့လီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလံၤလံၤန့ၣ် အဝဲဟ့ၣ်လီၤပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်လၢ တၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိ ဒီးတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ အလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီၤ. အဒိ, လၢဧ့ၤဒ့ၣ်တၤသၣ်လီၢ်အပူၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤမၤလိာ်ဒီး ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအဝဲသ့ၣ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ က ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မူအထူအယိာ်ဒီး တၢ်သူၣ်ခုသးခုအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၂:၁၅-၁၇) ဘၣ်ဆၣ် နီၢ်အံၣ်အုဒီးစီၤအၤဒၣ် တတူၢ်လိာ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ အဟဲလၢအပၢ်အအိၣ်ဘၣ်. နီၢ်အံၣ်အု ဒိကနၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢ ဂုၢ်အအိၣ်ဒီး စီၤအၤဒၣ်န့ၣ် ဒိကနၣ်အမါအကလုၢ်လီၤ. တၢ်မနုၤဟဲကဲထီၣ်အသးလဲၣ်. အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်နးဘၣ်ဖှီၣ်ဒီး ဘၣ်သံဝဲလီၤ. မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် တဒိကနၣ်တၢ်အဃိ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခဲလၢာ် ဘၣ်နးဘၣ်ဖှီၣ်ဒီး ဘၣ်သံဝဲစ့ၢ်ကီးလီၤ.

၄. (က) ထံလုၢ်ဘၢတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအသီလိၣ်ဝဲလဲၣ်. (ခ) တၢ်အိၣ်သးအသီတဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဆိကမိၣ်ဒ်လဲၣ်.

^၄ ကစၢ်ယွၤဟံးစုနဲၣ်ကျဲ စီၤနိအၤလၢ အသးသမူကပူၤဖျဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲထံလုၢ်ဘၢတၢ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ယဟိဝၤယွၤမၤလိာ်ဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်လၢ တဘၣ်အီၣ်တၢ်သွံၣ်တဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယဟိဝၤယွၤ ဆၢတဲာ်အသးလၢ အကပျဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလၢ ကအီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်ညၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢတၢ်အိၣ်သး အသီအံၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအသီလၢ အမ့ၢ်- “တၢ်ညၣ်အိၣ်ဒီးအတၢ်မူ ဒ်ပစံးတၢ်အသိးအသွံၣ်န့ၣ်, အီၣ်အီၤတဂ့ၤ.” (၁ မိၤၡ့ ၉:၁-၄) ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်မၤလိာ်အံၤန့ၣ် ပမၤလိဘၣ်လၢ သးသမူန့ၣ် မ့ၢ်ကစၢ်ယွၤအတၢ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤပှၤသးသမူလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲအိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဘျၢဘၣ်ဃးဒီး သးသမူအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, ကစၢ်ယွၤမၤလိာ်ဝဲလၢ တဘၣ်မၤသံပှၤတဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤထံၣ်သးသမူဒ် တၢ်လၢအစီဆှံအသိး ဒီးကစံၣ်ညီၣ် ပှၤလၢအသူကမၣ်တၢ်သွံၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.—၁ မိၤၡ့ ၉:၅, ၆.

၅. ခဲအံၤပကကွၢ်သကိးတၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.

^၅ ဖဲစီၤနိအၤအစိၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကစၢ်ယွၤဆဲးဟံးစုနဲၣ်ကျဲ အပှၤဂီၢ်မုၢ်ဒံးလီၤ. လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကကွၢ်သကိး တၢ်အဒိတနီၤလၢဘၣ်ဃးဒီး ကစၢ်ယွၤဟံးစုနဲၣ်ကျဲ အဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤကမၤဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ် ပတၢ်ဆၢတဲာ်လၢ ပကလူၤပိာ်ထွဲ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်နဲၣ်လိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်သီအပူၤလီၤ.

၆. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ဘၣ်ဒိကနၣ်စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီလဲၣ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဒ်လဲၣ်.

^၆ လၢစီၤမိၤၡ့အစိၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်လီၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ ဘၣ်ဃၣ်ဒီးတၢ်သကဲာ်ပဝးဒီး တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢတၢ်အိၣ်သး ဆီတလဲအသးအဃိလီၤ. ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် အိၣ်ဝဲလၢကီၢ်အဲၤကူပတူးအပူၤ အနံၣ်ခံကယၤဘျဲၣ်လီၤ. ဒီးပှၤလၢအိၣ်လၢအခိၣ်အဃၢၤတဖၣ်န့ၣ် ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ပှၤသံ, သူတၢ်ဂီၤတၢ်ဖှီၣ်ဒီး မၤတၢ်အါမံၤလၢ တဘၣ်ကစၢ်ယွၤအသးဘၣ်. ဖဲကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် ထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢ ကီၢ်အဲၤကူပတူးအခါ အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ် တၢ်နဲၣ်လိအသီတဖၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ကဲထီၣ် ပှၤတကလုာ်လၢ အလူၤပိာ်ထွဲ ထဲယဟိဝၤယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တနီၤတဲဝဲလၢ ဧ့ၤဘြံၤတၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “တၢ်သိၣ်တၢ်သီ” န့ၣ်ဘၣ်ထွဲလိာ်အသးဒီး တၢ်ကတိၤလၢအခီပညီမ့ၢ် “နဲၣ်လိ, ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ, သိၣ်လိ” န့ၣ်လီၤ. စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ဒီသဒၢပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်လၢ တၢ်မၤကမၣ်မုၣ်ကမၣ်ခွါဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ်လၢ အိၣ်ဝးတရံးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ဒိကနၣ်ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်အခါ အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤအါမးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲအဝဲသ့ၣ် တဒိကနၣ်လၢၤ ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်အခါ အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်လီၤ.—ဖး ၅ မိၤၡ့ ၂၈:၁, ၂, ၁၅ တက့ၢ်.

၇. (က) ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဟိဝၤယွၤဟံးစုနဲၣ်ကျဲ အပှၤဂီၢ်မုၢ်လဲၣ်န့ၣ် တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်. (ခ) စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ ကဲထီၣ်တၢ်ဒီသဒၢလၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်အဂီၢ်ဒ်လဲၣ်.

^၇ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအသီ မ့ၢ်လၢတၢ်ဂ့ၢ်အဂၤတမံၤအဃိစ့ၢ်ကီးလီၤ. စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ မၤစၢၤပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်လၢ ကအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤအသးလၢ မ့းၡံအၤလၢအမ့ၢ် ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် ကဟဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီန့ၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် အဝဲသ့ၣ်လၢ အမ့ၢ်ပှၤတလၢတပှဲၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးမၤစၢၤစ့ၢ်ကီး အဝဲသ့ၣ်လၢ ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ပှ့ၤက့ၤ လၢအမ့ၢ်တၢ်လုၢ်ထီၣ်တခါလၢအလၢအပှဲၤလၢ ကမၤပူၤဖျဲးအဝဲသ့ၣ်လၢ တၢ်ဒဲဘးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. (ကလၤတံ ၃:၁၉; ဧ့ၤဘြံၤ ၁၀:၁-၁၀) အါန့ၢ်အန့ၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ဒီသဒၢဝဲစၢၤသွဲၣ်လၢ မ့းၡံအၤကဟဲလီၤစၢၤဒီး ဒုးသ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီးပှၤအံၣ်စရ့လးဖိလၢ မ့းၡံအၤကဟဲပၢၢ်ထီၣ် အခါဖဲလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤလီၤဂာ်ဒ် “ပှၤသိၣ်လိနဲၣ်လိ” တၢ်တဂၤလၢအကဆှၢအီၤ ဆူခရံာ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.—ကလၤတံ ၃:၂၃, ၂၄.

၈. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပကြၢးဆိကမိၣ်ထံ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်တဖၣ်လၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီလဲၣ်.

 ^၈ ပဝဲခရံာ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အဘျုးအဖှိၣ်လၢ စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ သ့ဝဲလီၤ. လၢကျဲဒ်လဲၣ်. ခီဖျိလၢ ပမ့ၢ်ဆိကမိၣ်ထံ တၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်မနုၤတခါလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ခဲအံၤပတအိၣ်လၢ စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအဖီလာ်သနာ်က့ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ကဲဘျုးဒံးဝဲလၢ ပတၢ်အိၣ်မူတနံၤဘၣ်တနံၤအဂီၢ် ဒီးတၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ယဟိဝၤယွၤအဂီၢ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. တၢ်သိၣ်တၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပမၤလိန့ၢ်တၢ်လၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအအိၣ်ဒီး ပအိၣ်မူထွဲဒ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်အသိးသ့ဝဲလီၤ. ဒီးပစံးဘျုးစံးဖှိၣ်ဘၣ်ယ့ၣ်ၡူးလၢ သိၣ်လိပှၤတၢ်လၢ အဒိၣ်န့ၢ်ဒံးစီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤလီၤ. အဒိ ယ့ၣ်ၡူး တဲဝဲလၢ “သုနၢ်ဟူလံလၢတၢ်စံးဝဲဒၣ်, သုတအဲၣ်ဘၢမါအဲၣ် ဘၢဝၤတဂ့ၤ. မ့မ့ၢ်ယဲဒၣ်အံၤယစံးဘၣ်သု, ကယဲၢ်ပှၤလၢအကွၢ် ပိာ်မုၣ်ဒီးအသးကတၢကိးဂၤဒဲးန့ၣ် အဲၣ်ဘၢလံတၢ်ဒီး အီၤလၢအသးကံၢ်ပူၤလံ.” လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တမ့ၢ်ထဲလၢ ပကဘၣ်ဟးဆှဲး တၢ်အဲၣ်ဘၢမါအဲၣ်ဘၢဝၤဘၣ်. ပကဘၣ်ဟးဆှဲးစ့ၢ်ကီး တၢ်ဆိကမိၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်လီသးကွံလၢဘၣ်ဃးဒီး တၢ်မၤကမၣ်မုၣ်ကမၣ်ခွါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.—မးသဲ ၅:၂၇, ၂၈.

၉. ဘၣ်မနုၤအဃိ ယွၤဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်နဲၣ်လိအသီလဲၣ်.

^၉ ဖဲယ့ၣ်ၡူးဟဲလီၤဒ် မ့းၡံအၤဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်လီၤဝဲ တၢ်နဲၣ်လိအသီတဖၣ်ဒီး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်တိာ်ပာ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ကဘၣ်မၤဝဲ ဒ်အံၤလဲၣ်. ဖဲ ခ.န ၃၃ နံၣ်န့ၣ်ယဟိဝၤယွၤ စူးကွံာ်ညိကွံာ်ဝဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိဒီး ဃုထၢထီၣ်က့ၤဝဲခရံာ်ဖိတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် ဒ်အပှၤဂီၢ်မုၢ်အသိးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ယွၤအခ့အပှၤ အတၢ်အိၣ်အသးန့ၣ် ဆီတလဲလၢအသီတဘျီလီၤ.

၁၀. ဘၣ်မနုၤအဃိ ခရံာ်ဖိအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ် လိၣ်ဘၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီအသီလဲၣ်, ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤလီၤဆီဒီး ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီဒ်လဲၣ်.

^၁၀ ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်လီၤ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိလၢ စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီဒ်သိး ကသိၣ်လိပှၤအံၣ်စရ့လးဖိလၢ ကဘၣ်အိၣ်မူဒ်လဲၣ်ဒီး ကဘၣ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤဒ်လဲၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢယၤဖှိၣ်အစိၤန့ၣ် ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် တအိၣ်ဟဲလၢထံကီၢ်ထဲတဘ့ၣ်ဧိၤဘၣ်, ဟဲလၢထံကီၢ်အါဘ့ၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်သးစ့ၢ်ကီးတလီၤဂာ်လိာ်အသးဘၣ်. ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ နီၢ်သးအံၣ်စရ့လးလီၤ. အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ် ခရံာ်ဖိအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဒီး အိၣ်ဝဲလၢတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီအဖီလာ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီအသီလၢ ကဘၣ်အိၣ်မူဒ်လဲၣ်ဒီး ဘၣ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢယွၤန့ၣ် “တကွၢ်ဒိၣ်ဆံးအါစှၤဘၣ် ပှၤကညီဘၣ်. မ့ၢ်အတူၢ်လိာ်ပှၤလၢအပျံၤအီၤ, ဒီးမၤတၢ်တီတၢ်လိၤလၢ ပှၤကိးကလုာ်ဒဲးအကျါလီၤ.” (မၤတၢ် ၁၀:၃၄, ၃၅) အဝဲသ့ၣ်မၤထွဲဝဲ “ခရံာ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ” လီၤ. တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်လၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ အသးလိၤဒီး တမ့ၢ်ဘၣ်လၢလၢၢ်လိၤဘၣ်. ခရံာ်ဖိတဖၣ်မ့ၢ်အိၣ် တၢ်လီၢ်တတီၤဂ့ၤ တတီၤဂ့ၤ, တၢ်သိၣ်တၢ်သီအံၤ ကနဲၣ်လိအဝဲသ့ၣ် ဒီးအဘျုးကအိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအပူၤလီၤ.—ကလၤတံ ၆:၂.

၁၁. “ခရံာ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ” ခံထံၣ်အံၤ ကဲဘျုးကဲဖှိၣ်လၢခရံာ်ဖိအဂီၢ်ဒ်လဲၣ်.

^၁၁ နီၢ်သးအံၣ်စရ့လးန့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အဘျုးဖးဒိၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်နဲၣ်လိ ခီဖျိယ့ၣ်ၡူးန့ၣ်လီၤ. တချုးလၢယ့ၣ်ၡူး ဟ့ၣ်လီၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီဒံးဘၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤလိာ်အရ့ဒိၣ်ခံထံၣ်လီၤ. တၢတထံၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤ အဂ့ၢ်လီၤ. ဒီးခံထံၣ်တထံၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃးဒီးခရံာ်ဖိတဖၣ် ကဘၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး ဒီးကဘၣ်ရ့ဒီးပှၤဂၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပတၢ်မုၢ်လၢ်မ့ၢ်အိၣ်လၢ မူခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢဟီၣ်ခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိအသီတဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်ထွဲဒီးခရံာ်ဖိခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ.

၁၂. တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤန့ၣ် ကဘၣ်ရၤလီၤအသးတုၤဖဲလဲၣ်.

^၁၂ လၢအပူၤကွံာ် ပှၤကလုာ်အဂၤတဖၣ် ဒ်သိးကမၤ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤအဂီၢ် ကဘၣ်ဟဲဆူ ကီၢ်အံၣ်စရ့လးန့ၣ်လီၤ. (၁ စီၤပၤ ၈:၄၁-၄၃) ဘၣ်ဆၣ်လၢခံန့ၣ် ယ့ၣ်ၡူး ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤလိာ် လၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲ မးသဲ ၂၈:၁၉, ၂၀ အပူၤန့ၣ်လီၤ. (ဖးတက့ၢ်.) ယ့ၣ်ၡူးတဲဘၣ် အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ “လဲၤ” ဆူပှၤခဲလၢာ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ခ.န ၃၃ နံၣ် ဘူၣ်ယဲၢ်ဆံအနံၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်သးခုကစီၣ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤအီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါလီၤ. နံၤအဝဲန့ၣ် သးစီဆှံလီၤဘၣ်လၢ ပှၤအဂၤ ၁၂၀ အဖီခိၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်ကတိၤတၢ်လၢ ကျိာ်အကလုာ်ကလုာ်လီၤ. (မၤတၢ် ၂:၄-၁၁) လၢခံအဝဲ သ့ၣ် အဟီၣ်ကဝီၤလၢ ကဘၣ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး ပှၤၡၤမရံဖိလီၤ. တကးဒံးဘၣ်ဖဲ ခ.န ၃၆ နံၣ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး ပှၤတခီဘီမုၢ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ခရံာ်ဖိတဖၣ် ကဘၣ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ညါလီၤ.

၁၃, ၁၄. (က) ယ့ၣ်ၡူးအ “တၢ်မၤလိာ်အသီ” န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်မနုၤလဲၣ်. (ခ) ယ့ၣ်ၡူးပာ်လီၤတၢ်အဒိအတဲာ်န့ၣ် ပကမၤလိန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မနုၤလဲၣ်.

^၁၃ ယ့ၣ်ၡူးဟ့ၣ်လီၤ “တၢ်မၤလိာ်အသီ”ဘၣ်ဃးဒီး ပကဘၣ်ရ့လိာ်သးဒီး ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. (ဖး ယိၤဟၣ် ၁၃:၃၄, ၃၅ တက့ၢ်.) ပကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံလၢ အဝဲသ့ၣ်အဖီခိၣ်ကိးနံၤဒဲး တကးဒံးဘၣ် ပကဘၣ်သးအိၣ်တူၢ်သံပသးလၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢညါ စီၤမိၤၡ့အတၢ်သိၣ်တၢ်သီန့ၣ် တမၢပှၤမၤဒ်န့ၣ်ဘၣ်.—မးသဲ ၂၂:၃၉; ၁ ယိၤဟၣ် ၃:၁၆.

^၁၄ ယ့ၣ်ၡူးအဒိအတဲာ်ဂ့ၤဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢအဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ ပှၤဂၤအဂီၢ်လၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအပူၤအဃိလီၤ. အဝဲအဲၣ်အပျဲၢ်အဘီၣ်ဒိၣ်မး ဒီးသးအိၣ်တူၢ်သံအသးလၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဒီးယ့ၣ်ၡူးမုၢ်လၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ အပျဲၢ်အဘီၣ်ကမၤဝဲ ဒ်သိးဒီးအီၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပကဘၣ်သးအိၣ် တူၢ်ဆါပသးတုၤဒၣ်လဲာ် ပကဘၣ်တူၢ်သံပသးလၢ ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.—၁ သ့းစၤလနံ ၂:၈.

၁၅, ၁၆. အခဲအံၤ ပအိၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်သးအသီမနုၤလဲၣ်, ဒီးကစၢ်ယွၤနဲၣ်ပကျဲဒ်လဲၣ်.

^၁၅ ယ့ၣ်ၡူးမၢ “အကုၢ်အပှၤလၢ အကလုၢ်တီ, ဒီးအကူၣ်တၢ်သ့” န့ၣ်လုၢ်အီၣ်လုၢ်အီပှၤလၢ နီၢ်သးအတၢ်အီၣ်လၢ “အဆၢအကတီၢ်ဘၣ်”န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၄၅-၄၇) နီၢ်သးတၢ်အီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ အရ့ဒိၣ်လၢ ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ်အဂီၢ် ဖဲတၢ်အိၣ်အသးဆီတလဲဝဲအခါန့ၣ်လီၤ. အခဲအံၤ ပတၢ်အိၣ်သးလီၤဆီထီၣ်ဒ်လဲၣ်.

^၁၆ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢ “မုၢ်နံၤအခံကတၢၢ်တဖၣ်” အပူၤလီၤ. တယံာ်လၢၤဘၣ် ပကဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢ အတဟဲကဲထီၣ်တ့ၢ်အသး နီတဘျီဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. (၂ တံၤမသ့း ၃:၁; မၤကူး ၁၃:၁၉) တကးဒံးဘၣ် မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒီးအတၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ်စ့ၢ်ကီး မၤအၢမၤသီ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၂:၉, ၁၂) ပဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်လၢပဒိကနၣ် ယ့ၣ်ၡူးအကလုၢ်အဃိ ပစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ တၢ်လီၢ်ဝးဝး ဒီးကျိာ်အါန့ၢ်ဒံးလၢညါလီၤ.

၁၇, ၁၈. တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤတဖၣ်အံၤန့ၣ် ပကြၢးထံၣ်အီၤဒ်လဲၣ်.

 ^၁၇ ပကစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်အဂီၢ် ယွၤအတၢ်ကရၢကရိ ဟ့ၣ်ပှၤတၢ်ပီးတၢ်လီအါမးလီၤ. မ့ၢ်နသူအီၤစ့ၢ်ကီးဧါ. လၢပတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ရိဖှိၣ်အပူၤန့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ အဘၣ်ဃးဒီး ပသူတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ်အံၤလၢ ကျဲလၢအဂ့ၤကတၢၢ် ကသ့ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်နနာ်လၢ တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲတဖၣ်အံၤ ဟဲလၢယွၤအအိၣ်စ့ၢ်ကီးဧါ.

^၁၈ ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤအဂီၢ် ပကဘၣ်ဒိကနၣ် တၢ်နဲၣ်လိလၢ အဟဲခီဖျိ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ခဲအံၤ ပမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဒိကနၣ်န့ၣ် ကညီလၢပကမၤထွဲတၢ်နဲၣ်လိတဖၣ်ဖဲ “တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဖးဒိၣ်” အတီၢ်ပူၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်လၢ မုၢ်ကီၤလံၢ်ပၢဝဲတဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအခါန့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၂၁) တၢ်န့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်နဲၣ်လိအသီတဖၣ်လၢ တၢ်အိၣ်မူလၢဟီၣ်ခိၣ်ပၤရဒံစူးလၢ အပှဲၤဒီးတၢ်တီတၢ်လိၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၁၉, ၂၀. တၢ်ကအိးထီၣ်န့ၢ်ပှၤ လံာ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်, ဒီးအဘျူးအဖှိၣ် ကအိၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်.

^၁၉ ဖဲစီၤမိၤၡ့အစိၤန့ၣ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲအသီအဃိ ကစၢ်ယွၤဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ် တၢ်သိၣ်တၢ်သီလီၤ. လၢခံ ခရံာ်ဖိအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်မၤထွဲဝဲ “ခရံာ်အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ” လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး လံာ်စီဆှံတဲဘၣ်ပှၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်အသီအပူၤန့ၣ် ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်ထူတဖၣ်လၢ အိၣ်ဒီးတၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိအသီတဖၣ်လီၤ. (ဖး လီၣ်ဖျါ ၂၀:၁၂ တက့ၢ်) ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် လံာ်တဖၣ်အံၤ ကတဲနၢ်ပၢၢ်ပှၤ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်ဘၣ်သးလၢ ပကဘၣ်မၤထွဲအီၤလၢ အခါဖဲန့ၣ်လီၤ. ပဝဲခဲလၢာ်ဒီး ပှၤလၢကဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤတဖၣ်န့ၣ် ကမၤလိဘၣ်တၢ်လၢလံာ်တဖၣ်အံၤအပူၤဒီး ကသ့ၣ်ညါထီၣ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဘၣ်သးန့ၣ်လီၤ. လံာ်တဖၣ်အံၤ ကမၤစၢၤပှၤလၢ ပကမၤလိအါထီၣ် ဘၣ်ဃးယဟိဝၤယွၤအတၢ်ဆိကမိၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်ပၤရဒံစူးအပူၤန့ၣ် ပကနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ် လံာ်စီဆှံအဂ့ၢ်အဃိ ပကရ့လိာ်သးတဂၤဒီး တဂၤလၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ, တၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲဒီး တၢ်တီတၢ်လိၤန့ၣ်လီၤ. (ယၡါယၤ ၂၆:၉) ထံၣ်တမှံကွၢ် ပကမၤလိဘၣ်တၢ်ဒီး သိၣ်လိပှၤဂၤလၢ စီၤပၤယ့ၣ်ၡူးခရံာ် အတၢ်နဲၣ်လိအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.

^၂၀ ပမ့ၢ်လူၤပိာ်ထွဲတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲလၢ “လံာ်တဖၣ်” အပူၤ ဒီးပလဲၤခီဖျိ တၢ်မၤကွၢ်လၢ အလီၢ်ခံကတၢၢ်တခါမ့ၢ်န့ၢ်န့ၣ် ပမံၤကဘၣ် တၢ်ကွဲးအသးလီၤထူလီၤယိာ်လၢ “လံာ်မူတကတြူၢ်” အပူၤ ဒီးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်မူအထူအယိာ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပကဘၣ် (အိၣ်ပတုာ်) ဟံးန့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ပကဖးလံာ်စီဆှံ, (ကွၢ်) ဃုနၢ်ပၢၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အခီပညီအိၣ်လၢပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်, ဒီး (ဒိကနၣ်) ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ လၢအဆၢကတီၢ်ခဲအံၤန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်မၤဒ်အံၤန့ၣ် ပလဲၤခီဖျိ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဖးဒိၣ်ကန့ၢ် တကးဒံးဘၣ် ပကမၤလိဘၣ် ပပၢ်သးဘိယဟိဝၤယွၤ အဂ့ၢ်အကျိၤ လီၤထူလီၤယိာ်န့ၣ်လီၤ.—စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ် ၃:၁၁; ရိမ့ၤ ၁၁:၃၃.