တၢ်မၤလိ ၃၆
အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်သးခုကစီၣ်
အဝဲသ့ၣ် “ဒုးအိၣ်ဖှိၣ်အီၤဆူ . . . အၢ်မက့းဒိၣ်လီၤ.”—လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၆.
တၢ်သးဝံၣ် ၁၅၀ ဃုယွၤဒ်သိး နကန့ၢ်တၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤ
တၢ်မၤလိအံၤ အတၢ်တိာ်ပာ် *
၁-၂. (က) ဘၣ်မနုၤအဃိ အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်သးခုကစီၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်လဲၣ်. (ခ) လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကတဲသကိး တၢ်သံကွၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
ပှၤတနီၤနာ်ဝဲလၢ နယူချံယါတၢ်ဒုး မ့တမ့ၢ် န့ဆၢၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ကမၤဟးဂီၤဟီၣ်ခိၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံတသိၣ်လိဝဲ ဒ်န့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် လံာ်စီဆှံ သိၣ်လိဝဲလၢ တယံာ်လၢၤဘၣ် တၢ်ဒုးကအိၣ်ထီၣ်တခါလၢ အကကဲဘျုးဒိၣ်မးလီၤ. တၢ်ဒုးတခါအံၤ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ အၢ်မက့းဒိၣ် ဒီးတၢ်ဒုးအံၤ ကဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်သးခုလီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁:၃) အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် တမၤဟးဂီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် ကမၤပူၤဖျဲးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလီၤ. အကမၤပူၤဖျဲးဝဲ ဒ်လဲၣ်.
၂ လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ် ကမၤပူၤဖျဲး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ခီဖျိလၢ ကမၤကတၢၢ်ကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ပၢတၢ်ပြးန့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်ဒုးအံၤ ကမၤပူၤဖျဲး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ခီဖျိမၤဟးဂီၤကွံာ် ပှၤအၢပှၤသီ ဒီးမၤပူၤဖျဲး ပှၤတီပှၤလိၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ကမၤပူၤဖျဲး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ခီဖျိဒီသဒၢဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်တဖျၢၣ်အံၤဒ်သိး အသုတဟးဂီၤတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၁:၁၈) ဒ်သိးပကနၢ်ပၢၢ် တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဂီၢ် ပကတဲသကိး တၢ်သံကွၢ် လွံၢ်ဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်, ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ် ဘူးကဘၣ်အခါန့ၣ် တၢ်မနုၤ ကကဲထီၣ်အသးလဲၣ်, ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဒီသဒၢ ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်အဂီၢ် ပကဘၣ်မၤဒ်လဲၣ် ဒီးဒ်အၢ်မက့းဒိၣ် ဘူးထီၣ်ဝဲအသိး ပဆဲးအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီ ကသ့ဒ်လဲၣ်.
အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်
၃. (က) တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “အၢ်မက့းဒိၣ်” န့ၣ်အခီပညီ မ့ၢ်ဒ်လဲၣ်. (ခ) ဒ် လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၄, ၁၆ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတဲသ့လၢ အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လီၢ်အနီၢ်ကီၢ်ဘၣ်လဲၣ်.
၃ ဖး လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၄, ၁၆ တက့ၢ်. လၢလံာ်စီဆှံအပူၤ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “အၢ်မက့းဒိၣ်” န့ၣ်အိၣ်ထဲတဘျီလီၤ ဒီးတၢ်ကတိၤအံၤ ဟဲလီၤစၢၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအတၢ်ကတိၤလၢ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “ကစၢၢ်မကံးဒိၤ” လီၤ. မကံးဒိၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝ့ၢ်တဝ့ၢ်လၢ အအိၣ်လၢ လၢပျၢၤကီၢ်အံၣ်စရ့အပူၤလီၤ. (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ၁:၂၇) ဘၣ်ဆၣ် အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် တအဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်လီၢ်နီၢ်ကီၢ်တတီၤအမံၤဘၣ်. အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်အိၣ်သးလၢ “စီၤပၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢခဲလၢာ်” ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးလၢ ကထီဒါ ယဟိဝၤယွၤန့ၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၄) ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “အၢ်မက့းဒိၣ်” န့ၣ်အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်ဒုးလၢ အကဟဲကဲထီၣ်အသး ဖဲစီၤပၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတဲသ့လၢ အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လီၢ်နီၢ်ကီၢ် တတီၤဘၣ်လဲၣ်. တၢ်ဂ့ၢ်တၢတမံၤန့ၣ် ကစၢၢ်မကံးဒိၤန့ၣ် တအိၣ်အနီၢ်ကီၢ်ဘၣ်. ခံမံၤတမံၤန့ၣ် တၢ်လီၢ်ဖဲ မကံးဒိၤအခိၣ်အဃၢၤန့ၣ် “စီၤပၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢခဲလၢာ်” ဒီးအဝဲသ့ၣ် အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ် ဒီးအတၢ်စုကဝဲၤတဖၣ် ကပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးအဂီၢ် တၢ်လီၢ်တတြီၢ်ဘၣ်. တၢ်ဂ့ၢ်သၢမံၤတမံၤန့ၣ် ဒ်ပကမၤလိဘၣ်လၢ တၢ်မၤလိအံၤအပူၤအသိး တၢ်ဒုးအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ကစးထီၣ်အသးဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်အ “စီၤပၤတဖၣ်” ဒုးဝဲကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤ လၢအအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
၄. ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဟိဝၤယွၤ ဒုးဘၣ်ထွဲဝဲ အတၢ်ဒုးဖးဒိၣ် လၢအလီၢ်ခံကတၢၢ်တဘျီဒီး အၢ်မက့းဒိၣ်လဲၣ်.
၄ ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဟိဝၤယွၤ ဒုးဘၣ်ထွဲဝဲ တၢ်ဒုးဖးဒိၣ် လၢအလီၢ်ခံကတၢၢ်တဘျီဒီး မကံးဒိၤလဲၣ်. လၢပျၢၤလၢမကံးဒိၤ ဒီးယံးစရ့လး အတၢ်တြီၤ လၢအအိၣ်ဖဲမကံးဒိၤ အခိၣ်အဃၢၤန့ၣ် တၢ်ဒုးကဲထီၣ်ဝဲ အါမးလီၤ. တဘျီတခီၣ် ဖဲတၢ်လီၢ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ မၤစၢၤဝဲအခ့အပှၤတဖၣ် လၢကမၤနၢၤတၢ်လီၤ. အဒိ လၢ “ထံမကံးဒိၤအနံၤ” န့ၣ်ကစၢ်ယွၤမၤစၢၤ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် စီၤဘါရး လၢအကမၤနၢၤ ပှၤကနၤဧၣ်ဖိအသုးမုၢ်လၢ သုးခိၣ်စီၤစံစရၤ တီခိၣ်ရိၤမဲဝဲန့ၣ်လီၤ. စီၤဘါရး ဒီးဝံမုၣ် နီၢ်ဒဘိရၤ စံးဘျုးယဟိဝၤယွၤ ခီဖျိအဝဲသ့ၣ် မၤနၢၤတၢ်လၢ တၢ်လီၤလိၢ်လီၤလးအပူၤအဃိလီၤ. အဝဲသ့ၣ် သးဝံၣ်ဝဲလၢ “တၢ်ဒုးတၢ်လၢမူခိၣ်, ဆၣ်ဧိၤဖီဧိၤ . . . ဒုးသုးတၢ်ဒီးစီၤစံစရၤ, ထံကျိကံၡိၣ်မၤလီၤထွံကွံာ်အီၤ” လီၤ.—စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ၅:၁၉-၂၁.
၅. အၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုး ဒီးတၢ်ဒုးလၢ စီၤဘါရးဒုးဝဲန့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးဒ်လဲၣ်.
၅ စီၤဘါရး ဒီးနီၢ်ဒဘိရၤ မၤကတၢၢ်အတၢ်သးဝံၣ်လၢ ‘မ်နဒုၣ်နဒါခဲလၢာ်ဟးဂီၤဒ်န့ၣ်, ယွၤဧၢ, မ့မ့ၢ်ပှၤလၢအအဲၣ်နၤတဖၣ်န့ၣ် မ်အအိၣ်ဒ်မုၢ်လၢ အလဲၤထီၣ်လၢ အဂံၢ်ဆူၣ်အဘါဆူၣ်အသိးန့ၣ်တက့ၢ်.’ (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ၅:၃၁) ဒ်န့ၣ်အသိး ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤ အဒုၣ်အဒါတဖၣ် ကဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤ ဒီးမ့မ့ၢ် ပှၤလၢအအဲၣ်ကစၢ်ယွၤန့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဒီသဒၢလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဒုးခံခါအံၤန့ၣ် တၢ်လၢအလီၤဆီလိာ်သး လၢအရ့ဒိၣ် အိၣ်ဝဲတခါလီၤ. ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ် တၢ်ဒုးအပူၤန့ၣ် ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ် တဒုးတၢ်ဘၣ်. ဒီးအဝဲသ့ၣ် အတၢ်စုကဝဲၤဒၣ်လဲာ် တအိၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် ကအိၣ်ဒီး ‘အဂံၢ်အဘါ’ ခီဖျိ ‘အအိၣ်ဃိကလာ်, ဒီးသန့ၤအသး’ လၢယဟိဝၤယွၤ ဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်အဃိလီၤ.—ယၡါယၤ ၃၀:၁၅; လီၣ်ဖျါ ၁၉:၁၁-၁၅.
၆. ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် အဒုၣ်အဒါတဖၣ် လၢကျဲဒ်လဲၣ်.
၆ ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် အဒုၣ်အဒါ လၢကျဲဒ်လဲၣ်. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲကသူဝဲ ကျဲအါဘိလီၤ. အဒိ အဝဲကသူဝဲ သူၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဟူး ဒီးလီဝၢ်ဒံးလီၤ. (ယိၤဘး ၃၈:၂၂, ၂၃; ယဃ့းစက့လး ၃၈:၁၉-၂၂) ဒီးဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲကမၤဝဲဒ်သိး အဒုၣ်အဒါတဖၣ် ကဒုးလိာ်က့ၤအသး ကဒဲကဒဲလီၤ. (၂ ကွဲးနီၣ်တၢ် ၂၀:၁၇, ၂၂, ၂၃) တကးဒံးဘၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲကမၢ မူခိၣ်ကလူးတဖၣ် မၤဟးဂီၤကွံာ် ပှၤအၢပှၤသီတဖၣ်လီၤ. (ယၡါယၤ ၃၇:၃၆) အဝဲမ့ၢ်မၤဝဲ ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ အဝဲကမၤနၢၤတၢ် ဒီးအဒုၣ်အဒါ ကဟးဂီၤခဲလၢာ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤတီပှၤလိၤတဖၣ်န့ၣ် ကပူၤဖျဲး ကိးဂၤဒဲးလီၤ.—ကတိၤဒိ ၃:၂၅, ၂၆.
ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ် ဘူးကဘၣ်အခါန့ၣ် တၢ်မနုၤ ကကဲထီၣ်အသးလဲၣ်
၇-၈. (က) ဒ် ၁ သ့းစၤလနံ ၅:၁-၆ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ဟီၣ်ခိၣ်အပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ကဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်. (ခ) ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ကစီၣ်အံၤ ကမ့ၢ်တၢ်လၢ အလီၤဘၣ်ယိၣ်လဲၣ်.
၇ တချုးလၢ “ကစၢ်အမုၢ်နံၤ” တုၤဒံးဘၣ်န့ၣ် ပှၤကဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲလၢ “တၢ်ဃူတၢ်ဖိးဒီး တၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤအိၣ်ဝဲ” လီၤ. (ဖး ၁ သ့းစၤလနံ ၅:၁-၆ တက့ၢ်.) “ကစၢ်အမုၢ်နံၤ” လၢ ၁ သ့းစၤလနံ ၅:၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲန့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ “တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဖးဒိၣ်” လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၇:၁၄) ဖဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ် ဘူးကစးထီၣ်အခါ တၢ်မနုၤကမၤအသးလဲၣ်. လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ ပှၤကဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်လၢအလီၤဆီဒိၣ်မးတမံၤလီၤ. ဒီးတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတခါအံၤ ကမ့ၢ်ဝဲတၢ်ပနီၣ်လီၤဆီလၢ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဖးဒိၣ် ကစးထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
၈ ပှၤကဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲလၢ “တၢ်ဃူတၢ်ဖိးဒီး တၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤအိၣ်ဝဲ” လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ဟီၣ်ခိၣ်ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ကတဲဝဲဒ်န့ၣ်လဲၣ်. လၢပှၤတဲဒ်န့ၣ်တဖၣ်အကျါန့ၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် ကပၣ်ဃုာ်စ့ၢ်ကီးဧါ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲသ့ၣ်စ့ၢ်ကီး ကတဲဝဲဒ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပသ့ၣ်ညါလၢ တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတခါအံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လံၣ်တၢ်လီ လၢအဟဲလၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်အအိၣ်လီၤ. တၢ်လံၣ်တၢ်လီအံၤ ဒုးနာ်န့ၢ်ပှၤဂၤတဖၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဖဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ် ဘူးကစးထီၣ် အဆၢကတီၢ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ် ဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးဖဲန့ၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဝဲလၢ “တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤဟဲဘၣ်အီၤ တကီၢ်ခါ, ဒ်တၢ်ဟုးဆါဘၣ်ပိာ်မုၣ် လၢအဒၢထီၣ်အသိးန့ၣ်” လီၤ. မ့မ့ၢ် ယဟိဝၤယွၤအခ့အပှၤလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကမၤအသးဒီး အဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်စၢၤအသးဝံၤလံ ဘၣ်ဆၣ် မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် တသ့ၣ်ညါပာ်စၢၤဝဲ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဖးဒိၣ် ကစးထီၣ်အသးအဆၢကတီၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်အဃိ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကကမၢကမၣ်လီၤ.
၉. ကစၢ်ယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်ပၢအီၤအံၤ ဒ်လဲၣ်.
၉ ယဟိဝၤယွၤ တမၤဟးဂီၤကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်ပၢအီၤအံၤ တဘျီဃီခဲလၢာ် ဒ်စီၤနိအၤအစိၤအသိးဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် အဝဲကမၤဝဲ ခံပတီၢ်လီၤ. အဆိကတၢၢ်တပတီၢ်န့ၣ် အဝဲကမၤဟးဂီၤ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် လၢအမ့ၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤဒီးဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် အဝဲကမၤဟးဂီၤကွံာ် မုၣ်ကီၤလံၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢအအိၣ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ် ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်, သုးမုၣ်သံၣ်ဘိ, စံပွါယ့ အကျိၤအကျဲတဖၣ် ဒီးတၢ်အဂၤတဖၣ်လီၤ. ခဲအံၤ ပကတဲသကိး တၢ်မၤအသးလၢ အရ့ဒိၣ်ခံမံၤအံၤလီၤ.
၁၀. ဒ် လီၣ်ဖျါ ၁၇:၁, ၆ ဒီး လီၣ်ဖျါ ၁၈:၂၄ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဟိဝၤယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်လဲၣ်.
၁၀ “တၢ်စံၣ်ညီၣ်ဘၣ်ဃး ဒီးဃဲသဲမုၣ်ဖးဒိၣ်.” (ဖး လီၣ်ဖျါ ၁၇:၁, ၆; ၁၈:၂၄ တက့ၢ်.) ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိ ကစၢ်ယွၤအမံၤဂ့ၤသၣ်ဂ့ၤလီၤ. အဝဲသိၣ်လိဝဲ တၢ်လံၣ်တၢ်လီတဖၣ် လၢဘၣ်ဃးဒီး ကစၢ်ယွၤလီၤ. ဒ်ဃဲသဲမုၣ်အသိး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အကမၣ်န့ၣ် တတီဒီးယဟိဝၤယွၤ ခီဖျိဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်အပဒိၣ်ပပှၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဆီၣ်သနံး အကရၢဖိတဖၣ် ဒီးဟံးန့ၢ်အီၣ် အဝဲသ့ၣ် အကျိၣ်အစ့လီၤ. ဒီးအမၤသံပှၤအါမး ဃုာ်ဒီးယွၤအခ့အပှၤတနီၤလီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၉:၂) ယဟိဝၤယွၤ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်ဒ်လဲၣ်.
၁၁. “တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤဂီၤဆှုၣ်ကလာ်” န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးကစၢ်ယွၤကသူအီၤလၢ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်ဒ်လဲၣ်.
၁၁ ယဟိဝၤယွၤ ကသူဝဲ “တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤဂီၤဆှုၣ်ကလာ်” တဒု “အနၢၤဆံဆဲၣ်ဘိ” ဒ်သိးကမၤဟးဂီၤကွံာ် “ဃဲသဲမုၣ်ဖးဒိၣ်” လီၤ. တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤအံၤန့ၣ် ဒိလီၤဝဲ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ (United Nations) လီၤ. ဒီးတၢ်အနၢၤဆံဆဲၣ်ဘိန့ၣ် ဒိလီၤဝဲ ပဒိၣ်ပပှၢ်လၢပစိၤခဲအံၤ လၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ကရၢကရိအဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤပာ်ပနီၣ်ဝဲ တုၤအခါ ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်အံၤ ကထီဒါဝဲ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်လီၤ. ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်အံၤ “ကမၤသယုၢ်အီၤ, ဒီးကဒုးအိၣ်ဘ့ၣ်ဆ့အီၤ” ခီဖျိဂုာ်န့ၢ်အတၢ်ထူးတၢ်တီၤ ဒီးမၤဖျါထီၣ် အတၢ်အၢတၢ်သီန့ၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၇:၃, ၁၆) ပိာ်မုၣ်တဂၤအံၤ တဲဂ့ၤလီၤအသးလၢ “ယဆ့ၣ်နီၤ နီၢ်ပၤမုၣ်ယဲ, ဒီးယတမ့ၢ်ဘၣ် ပှၤမုၣ်ကမဲဘၣ်, ဒီးယတထံၣ်ဘၣ်တၢ်သးအုး လ့ၤတက့ၤဘၣ်.” အဝဲတဲဝဲဒ်အံၤန့ၣ် အိၣ်လံဖးယံာ်လံ. (လီၣ်ဖျါ ၁၈:၇, ၈) ဘၣ်ဆၣ် တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤ ကချ့ဝဲ တုၤဒၣ်လဲာ် ကဖျါလီၤဂာ်လၢအယံာ်ထဲ တနံၤလီၤ. အဃိ ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ပှၤလၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ်တဖၣ် ကဖုးဘၣ်အသးလီၤ.
၁၂. ယဟိဝၤယွၤ တပျဲလၢ ပှၤကလုာ်တဖၣ် ကမၤတၢ်မနုၤလဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.
၁၂ ကစၢ်ယွၤတပျဲလၢ ပှၤကလုာ်တဖၣ် ကမၤဟးဂီၤကွံာ် အခ့အပှၤတဖၣ်ဘၣ်. ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ် စံၣ်တဲၤတဲလီၤ ကစၢ်ယွၤအမံၤ လၢတၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ် ဒိကနၣ် ကစၢ်ယွၤအကလုၢ် ဒီးဟးထီၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ. (မၤတၢ် ၁၅:၁၆, ၁၇; လီၣ်ဖျါ ၁၈:၄) ဒီးအဝဲသ့ၣ် မၤစၢၤစ့ၢ်ကီးပှၤဂၤ ဒ်သိးကဟးထီၣ်လၢ ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ. အဃိ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်န့ၣ် “တဘၣ်ဃုာ်” မ့တမ့ၢ် တတူၢ်ဘၣ် ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် “အတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်” ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကအိၣ်ဒီး တၢ်တူၢ်န့ၢ်ခီၣ်ကဲအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ကလိၣ်ဘၣ် တၢ်နာ်လီၤ.
ဖဲကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒုးအီၤအခါ အဝဲသ့ၣ် မ့ၢ်အိၣ်လၢ တၢ်လီၢ်တပူၤဂ့ၤတပူၤဂ့ၤ အဝဲသ့ၣ် နာ်န့ၢ်ကစၢ်ယွၤ (ကွၢ်လံာ်အဆၢ ၁၃) *
၁၃. (က) စီၤကိးန့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်. (ခ) ဒ် ယဃ့းစက့လး ၃၈:၂, ၈, ၉ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး အၢ်မက့းဒိၣ် ကစးထီၣ်ဖဲလဲၣ် အခါလဲၣ်.
၁၃ စီၤကိး အတၢ်ဟဲဒုး. (ဖး ယဃ့းစက့လး ၃၈:၂, ၈, ၉ တက့ၢ်.) ဖဲတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢအကမၣ်ခဲလၢာ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤ ဝံၤအလီၢ်ခံ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ် ကဖျါလီၤဂာ်ဒ် သ့ၣ်လၢအအိၣ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်ထဲတထူၣ် လၢကလံၤမုၢ်ဖးဒိၣ် ဟဲဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် မုၣ်ကီၤလံၢ် ကသးထီၣ်တၢ်ဒိၣ်မးလီၤ. အဝဲကပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်သးထီၣ်အံၤခီဖျိ ကသူဝဲ “သးတကဆှီဘၣ်” လၢအမ့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအကမၣ်လၢ အဟဲလၢ တၢ်နါတဖၣ်အအိၣ် ဒ်သိးပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ကပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသး ဒီးကထီဒါ ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤအဂီၢ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၃, ၁၄) ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ်လၢ အပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးအံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ “စီၤကိးအအိၣ်လၢ ကီၢ်မါကူး” လီၤ. ဒီးဖဲအဝဲသ့ၣ် ဟဲဒ်သိး ကဒုးကစၢ်ယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ်အခါ အၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုး ကစးထီၣ်ဝဲလီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၆.
၁၄. စီၤကိး ကသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲ တၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၄ စီၤကိးကနာ်န့ၢ်အ “တၢ်ဖံးတၢ်ညၣ်အစုဒုၣ်” လၢအမ့ၢ် အသုးမုၢ်အဂံၢ်အဘါလီၤ. (၂ ကွဲးနီၣ်တၢ် ၃၂:၈) ပကဒိးသန့ၤပသးလၢ ယဟိဝၤယွၤ ဘၣ်ဆၣ် ပှၤကလုာ်တဖၣ် ကဆိကမိၣ်ဝဲလၢ ပတအိၣ်ဒီး တၢ်ဒီသဒၢဘၣ်. ဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် လၢညါအဂံၢ်အဘါဆူၣ်ဘၣ်ဆၣ် အကစၢ်ယွၤတဖၣ် မၤပူၤဖျဲးအီၤလၢ “တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ” ဒီး “အနၢၤဆံဆဲၣ်ဘိ” အစုပူၤ တန့ၢ်ဘၣ်. (လီၣ်ဖျါ ၁၇:၁၆) အဃိ စီၤကိးကဆိကမိၣ်ဝဲလၢ အကမၤနၢၤတၢ် ညီညီဖိလီၤ. ဒီးအဝဲကဒုး ယဟိဝၤယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ် ‘ဒ်တၢ်အၢၣ်လုၢ်ဘၢ ထံဧိၤကီၢ်ဧိၤအသိး’ လီၤ. (ယဃ့းစက့လး ၃၈:၁၆) ဘၣ်ဆၣ် တယံာ်ဘၣ်ဒီး အဝဲကသ့ၣ်ညါလီၤအသးလၢ အကတုၤလၢ တၢ်ဟးဂီၤလီၤ. ဒ်စီၤပၤဖၤရိၤလၢ ပီၣ်လဲၣ်ဂီၤပူၤအသိး အဝဲကသ့ၣ်ညါလီၤအသးလၢ အဒုးဝဲ ယဟိဝၤယွၤလီၤ.—၂ မိၤၡ့ ၁၄:၁-၄; ယဃ့းစက့လး ၃၈:၃, ၄, ၁၈, ၂၁-၂၃.
၁၅. ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးကမၤဝဲ တၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၅ ကစၢ်ခရံာ် ဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိလၢ မူခိၣ်တဖၣ် ကဒီသဒၢဝဲ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤ ဒီးကမၤဟးဂီၤကွံာ် စီၤကိးဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိတဖၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၉:၁၁, ၁၄, ၁၅) မ့မ့ၢ် မုၣ်ကီၤလံၢ်လၢအမ့ၢ် ကစၢ်ယွၤအဒုၣ်အဒါလၢ အဒိၣ်ကတၢၢ် ဒီးအလံၣ်အီၣ် ပှၤကလုာ်တဖၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် ကလဲၤဒုးဝဲ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤ လၢအၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ် တၢ်ကမၤအသးဒီးအီၤ ဒ်လဲၣ်. ယ့ၣ်ၡူးကထၢနုာ်အီၤ ဒီးအတၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ် လၢတၢ်ယိာ်ပူၤ အနံၣ်တကထိလီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၂၀:၁-၃.
ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဒီသဒၢ ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်အဂီၢ် ပကဘၣ်မၤဒ်လဲၣ်
၁၆. (က) ပ ‘သ့ၣ်ညါယွၤ’ န့ၣ်ပကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤ ဒ်လဲၣ်. (ခ) ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် ပှၤလၢအသ့ၣ်ညါယွၤတဖၣ် တၢ်ကမၤအသးဒီးအဝဲသ့ၣ် ဒ်လဲၣ်.
၁၆ ပမ့ၢ်အိၣ်လၢ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအပူၤ ယံာ်လံမ့ၢ်ဂ့ၤ, တယံာ်ဒံးဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ဒ်သိးပကပူၤဖျဲးလၢ အၢ်မက့းဒိၣ်အဂီၢ်, ပကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်လၢပ ‘သ့ၣ်ညါယွၤ’ ဒီး ‘စူၢ်ပကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် အတၢ်သးခုအကစီၣ်’ လီၤ. (၂ သ့းစၤလနံ ၁:၇-၉) ပမ့ၢ်သ့ၣ်ညါ ကစၢ်ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ, တၢ်လၢကစၢ်ယွၤ ဘၣ်သးဝဲ ဒီးတၢ်လၢအတဘၣ်သးဝဲ တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပ ‘သ့ၣ်ညါယွၤ’ လီၤ. ဒီးပပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ပသ့ၣ်ညါယွၤသ့ ခီဖျိလၢ ပအဲၣ်အီၤ, ပဒိကနၣ်အကလုၢ် ဒီးဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အီၤ ထဲတဂၤဧိၤလီၤ. (၁ ယိၤဟၣ် ၂:၃-၅; ၅:၃) ပမ့ၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ပသ့ၣ်ညါကစၢ်ယွၤန့ၣ်ပက ‘ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါပှၤ လၢယွၤ’ ဒီးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် အတၢ်ဒီသဒၢ လၢအၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးအပူၤလီၤ. (၁ ကရံၣ်သူး ၈:၃) ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢပမ့ၢ် ‘ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါပှၤ လၢယွၤ’ န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဘၣ်သးအဃိလီၤ.
၁၇. ပကဘၣ်ဒိကနၣ် “ပကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် အတၢ်သးခုအကစီၣ်” န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဒ်လဲၣ်.
၁၇ “ပကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးခရံာ် အတၢ်သးခုအကစီၣ်” န့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီခဲလၢာ်လၢ ယ့ၣ်ၡူးသိၣ်လိဝဲ လၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤလီၤ. ပပၣ်ဖျါထီၣ်လၢ ပဒိကနၣ် တၢ်သးခုကစီၣ်သ့ခီဖျိ ပမၤထွဲအီၤလၢ ပတၢ်အိၣ်မူပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးပကပာ်ဆိ ကစၢ်ယွၤအဘီအမုၢ် လၢနီၣ်ဂံၢ်တၢ, အိၣ်မူဒ် ကစၢ်ယွၤအတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အသိး ဒီးစံၣ်တဲၤတဲလီၤ ယွၤအဘီအမုၢ် အတၢ်ကစီၣ်န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၆:၃၃; ၂၄:၁၄) ဒီးပကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ခရံာ်အဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤ လၢအဘၣ်မၤလၢပှဲၤ အမူဒါဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.—မးသဲ ၂၅:၃၁-၄၀.
၁၈. ခရံာ်ဖိလၢ အဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် ကပာ်ဖျါဆၢက့ၤ တၢ်သးကညီၤလၢ ပှၤလၢအမၤစၢၤတ့ၢ်အီၤတဖၣ်အဖီခိၣ် လၢကျဲဒ်လဲၣ်.
၁၈ တယံာ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤ လၢအဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် ကပာ်ဖျါဆၢက့ၤ တၢ်သူၣ်ဂ့ၤသးဝါလၢ “သိလၢအဂုၤအဂၤ” တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁၀:၁၆) အဝဲသ့ၣ် ကမၤဝဲဒ်န့ၣ် လၢကျဲဒ်လဲၣ်. တချုးလၢ အၢ်မက့းဒိၣ် ဘၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်ပှၤ ၁၄၄,၀၀၀ ကိးဂၤဒဲး ကဘၣ်တၢ်မၤဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤအီၤ ဆူမူခိၣ် ဒ်ပှၤနီၢ်သးဖိလၢ အသံတသ့လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ် ကပၣ်ဃုာ်လၢ ကစၢ်ယွၤအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိလၢ မူခိၣ်တဖၣ်အကျါ ဒီးကမၤဟးဂီၤကွံာ် စီၤကိးဒီးကဒီသဒၢဝဲ “ပှၤဂီၢ်မုၢ်ဖးဒိၣ်” လၢအမ့ၢ် ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၂:၂၆, ၂၇; ၇:၉, ၁၀) ဖဲယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤလၢ အဘၣ်တၢ်ဒိးဖှူအီၤတဖၣ် အိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအခါ ပှၤဂီၢ်မုၢ်ဖးဒိၣ်တဖၣ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဘၣ် အဝဲသ့ၣ်အဃိ ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပှၢ်ဂီၢ်မုၢ်ဖးဒိၣ်တဖၣ်အံၤ ကသးခုဒိၣ်မးလီၤ.
ဒ်တၢ်အကတၢၢ် ဘူးထီၣ်ဝဲအသိး ပဆဲးအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီ ကသ့ဒ်လဲၣ်
၁၉-၂၀. ဒ်အၢ်မက့းဒိၣ်ဘူးထီၣ်ဝဲအသိး ပမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်သနာ်က့ ပဆဲးအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီ ကသ့ဒ်လဲၣ်.
၁၉ ဖဲမုၢ်နံၤခံကတၢၢ်တဖၣ်အံၤအတီၢ်ပူၤ ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤအါဂၤ ထံၣ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ် လဲၤခီဖျိဝဲလၢ တၢ်သူၣ်ခုသးခုအပူၤလီၤ. (ယၤကိာ် ၁:၂-၄) တၢ်ထုကဖၣ် မၤစၢၤအဝဲသ့ၣ် ဒိၣ်မးလီၤ. (လူၤကၣ် ၂၁:၃၆) ပကြၢးဃ့ဘါထုကဖၣ် တကးဒံးဘၣ် ကိးနံၤဒဲးန့ၣ် ပကြၢးမၤလိ ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါ ဒီးဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ တယံာ်လၢၤဘၣ် ကဟဲလၢပှဲၤထီၣ်တဖၣ် ဒီးဆိကမိၣ်ထံအီၤလီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၇၇:၁၂) ပမ့ၢ်မၤဒ်န့ၣ် ဒီးစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်ထီဘိန့ၣ် ပတၢ်မုၢ်လၢ် ဒီးတၢ်နာ် ကဂၢၢ်ကျၢၤထီၣ်ဝဲလီၤ.
၂၀ ဆိကမိၣ်ကွၢ်လၢ ဖဲဘၤဘူၤလိၣ်ဖးဒိၣ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤ ဒီးအၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးဝံၤအခါ နကသးခုထဲလဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. ဒီးဆိကမိၣ်ကွၢ်စ့ၢ်ကီးလၢ ဖဲပှၤကိးဂၤဒဲး ပာ်ကဲကစၢ်ယွၤအမံၤ ဒီးအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢကပၢတၢ်အခါ ကလီၤသးခု ထဲလဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. (ယဃ့းစက့လး ၃၈:၂၃) အဃိ အၢ်မက့းဒိၣ်မ့ၢ် တၢ်သးခုကစီၣ်လၢ ပှၤလၢအသ့ၣ်ညါယွၤ, ဒိကနၣ်ယွၤအဖိခွါအကလုၢ် ဒီးပှၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်တူၢ်န့ၢ်ခီၣ်ကဲ တုၤလၢအကတၢၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.—မးသဲ ၂၄:၁၃.
တၢ်သးဝံၣ် ၁၄၃ ဆိးသီ, အိၣ်ခိးကွၢ်လၢ်, မၤယွၤအတၢ်မၤ
^ လံာ်အဆၢ. 5 ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ် အိၣ်ခိးဝဲ အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် အိၣ်လံဖးယံာ်လံ. လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကမၤလိဘၣ်လၢ အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်, ဖဲအၢ်မက့းဒိၣ် ဘူးကဘၣ်အခါန့ၣ် တၢ်မနုၤ ကကဲထီၣ်အသးလဲၣ် ဒီးဒ်တၢ်အကတၢၢ် ဘူးထီၣ်ဝဲအသိး ပဆဲးအိၣ်ဒီးတၢ်သးတီ ကသ့ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 71 တၢ်တဲဖျါထီၣ်တၢ်ဂီၤ အခီပညီ– တၢ်မၤအသးလၢ အလီၤကမၢကမၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်သးလၢ ပခိၣ်ပဃၢၤဝးဝးလီၤ. အဃိပက (၁) မၤကစၢ်ယွၤအတၢ်မၤ တသ့ဖဲအသ့, (၂) မၤနီၢ်ကစၢ်တၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံ ထီဘိဒီး (၃) နာ်လၢ ကစၢ်ယွၤကဒီသဒၢပှၤထီဘိလီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 85 တၢ်တဲဖျါထီၣ်တၢ်ဂီၤ အခီပညီ– ပလံးတဖၣ် ကနုာ်လီၤဆူၣ်လၢ ခရံာ်ဖိအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဒူၣ် အဟံၣ်ပူၤ, ခရံာ်ဖိတဖၣ်အံၤ နာ်ဝဲလၢ ယ့ၣ်ၡူးဒီးအမူခိၣ်ကလူးတဖၣ် ထံၣ်ဝဲတၢ်လၢအမၤအသးတဖၣ်လီၤ.
