မ့ၢ်နသ့ၣ်ညါဧါ
တၢ်ကွဲးအသးလၢပျၢၤတခါအံၤ အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံဒ်လဲၣ်
တၢ်ကွဲးအသးတခါလၢ လၢၢ်က့တက့အလိၤန့ၣ် အိၣ်လၢ Bible Lands Museum တၢ်ကွၢ်ကီအလီၢ် လၢအအိၣ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤလီၤ. တၢ်ကွဲးအသးလၢ လၢၢ်က့အံၤအလိၤန့ၣ် အိၣ်ကွဲးအသးဖဲ ချ.ခ.န ၇၀၀-၆၀၀ နံၣ်ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. လၢၢ်က့အံၤ ဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤ လၢလ့ကိပူၤ လၢပှၤပာ်လီၤပှၤသံအစိၣ် လၢအအိၣ်ဘူးဒီးဃ့ဘြိၣ် လၢကီၢ်အံးစရ့(လ်)န့ၣ်လီၤ. လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ “တၢ်ဆိၣ်ဃီၣ်ဘၣ်ဝဲ ဟၣ်ကံး အဖိခွါ ဟၣ်က့း ခီဖျိလၢ ယၤဝ့ ဆၣ်ဘိၤ(ထ်) (Yahweh Sabaot) အဃိလီၤ.” တၢ်ကွဲးအသးလၢပျၢၤတခါအံၤ မ့ၢ်အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံဒ်လဲၣ်. တၢ်ကွဲးအသးတခါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအမံၤ ယဟိဝၤ လၢအဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢပျၢၤ လၢ YHWH လီၤ. ဖဲန့ၣ်အစိၤ ပှၤသ့ၣ်ညါဒီးသူဝဲ လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အံၤလီၤ. တကးဒံးဘၣ် တၢ်ကွဲးအသးလၢအဂၤတဖၣ် လၢအအိၣ်လၢလ့ကိပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤသူဝဲတၢ်လီၢ်အံၤလၢ ပှၤကလဲၤထံၣ်ဖှိၣ်လိာ်သး ဒီးပာ်ခူသူၣ်သးအဂီၢ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကွဲးလီၤဝဲ ကစၢ်ယွၤအမံၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်အနီၢ်ကစၢ်အမံၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး ကစၢ်ယွၤအမံၤ ဖဲလ့ကပၤလီၤ.
ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကွဲးအသးတဖၣ်အံၤ ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဂၤ လၢအမ့ၢ် ရ့ခၠိၤ နဘိစံၤ လၢ University of Georgia တဲဝဲလၢ “ခီဖျိကစၢ်ယွၤအမံၤ YHWH အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးအဃိ ဘၣ်တၢ်သူအီၤ ခဲအံၤခဲအံၤလီၤ. . . . လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဒီး တၢ်ကွဲးအသးတဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ YHWH န့ၣ် အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးလၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဒီးပှၤယူဒၤဖိအဂီၢ်လီၤ.” အဃိ တၢ်ကွဲးအသးတခါအံၤ အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံ မ့ၢ်လၢလံာ်စီဆှံသူဝဲ ကစၢ်ယွၤအမံၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ် YHWH န့ၣ် အိၣ်ဝဲအဘျီလၢ အကထိတဖၣ်ညါလီၤ.
လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် “ယၤဝ့ ဆၣ်ဘိၤ(ထ်)” (Yahweh Sabaot) ပှၤပိာ်အီၤလၢ လၢၢ်က့အလိၤန့ၣ် အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လီၤ. ဖဲစိၤအဝဲန့ၣ် ပှၤသူဝဲကစၢ်ယွၤအမံၤ တကးဒံးဘၣ် ပှၤသူတၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လၢညီနုၢ်ပထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ လီၤပလိာ်အသးစ့ၢ်ကီးဒီး လံာ်စီဆှံအတၢ်ကွဲးလၢအမ့ၢ် “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လၢဧ့ၤဘြံၤအလံာ်စီဆှံ တကတြူၢ်အပူၤ လၢအအိၣ်ဝဲ ၂၈၃ ဘျီလီၤ. ဒီးအါတက့ၢ်န့ၣ် အိၣ်လၢယၡါယၤ, ယံးရမံယၤ ဒီးစကၤရယၤအတၢ်ကွဲးအပူၤလီၤ.
