ဖဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အိၣ်လၢပှၢ်မုၢ်ကနၢ အနံၣ် ၄၀ အဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် တၢ်အီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကိၣ်မၤနၤ. (၂ မိၤ ၁၆:၃၅) ဒီးယဟိဝၤယွၤ ဒုးအီၣ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်လၢ ထိၣ်ပဝံ ခံဘျီ. (၂ မိၤ ၁၆:၁၂, ၁၃; ၄ မိၤ ၁၁:၃၁) သနာ်က့ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အီၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်အီၣ်အဂၤတနီၤစ့ၢ်ကီး.

အဒိ တဘျီတခီၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ဆှၢအပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ “တၢ်အိၣ်ဘှံးအလီၢ်” လၢအအိၣ်ဒီး ထံဒီးတၢ်အီၣ်တၢ်အီ လၢအဝဲသ့ၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲ. (၄ မိၤ ၁၀:၃၃) တၢ်လီၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ် လဲၤဘၣ်ဝဲ တတီၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ အ့လံၣ်. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် “ထံထီၣ်ပၢၢ်အိၣ်ဝဲ ၁၂ ခါ ဒီးသ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ် အိၣ်ဝဲ အထူၣ် ၇၀” လၢအအိၣ်ဒီး သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်အသၣ်တဖၣ်. (၂ မိၤ ၁၅:၂၇) လံာ်လၢအမ့ၢ် Plants of the Bible ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်အထူၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲလၢတၢ်လီၢ်အါတီၤ ဒီးဖဲပှၤလဲၤတၢ်လၢ မဲးမုၢ်ခိၣ်အခါ ပှၤသူအီၤ အါကတၢၢ်. သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပှၤအီၣ်အသၣ်သ့, ပှၤသူအသိသ့ ဒီးပှၤအိၣ်ကဒုလၢ အဖီလာ်သ့.”

ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ လဲၤအိၣ်ပတုာ်စ့ၢ်ကီးလၢ ထံထီၣ်ပၢၢ်ဖးဒိၣ် ဒီးတၢ်လီၢ်အံၤ ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ပှၤကိးဝဲလၢ ဖဲရဲ ဒီးတၢ်လီၢ်အံၤ အဘျးစဲစ့ၢ်ကီးဒီး ထံကျိဖဲရဲအတၢ်တြီၤပူၤ. လံာ်လၢအမ့ၢ် Discovering the World of the Bible ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ထံကျိဖဲရဲအံၤ “အထီဝဲ ၈၁ မံးလာ် [၁၃၀ ကံလိမံထၢၣ်] ဒီးအကဲဝဲ ထံကျိလၢအထီကတၢၢ်, အဃံလၤကတၢၢ် ဒီးအမံၤဒိၣ်ကတၢၢ် လၢစံၤနါ အတၢ်တြီၤပူၤ.” လံာ်တဘ့ၣ်အံၤ ဆဲးတဲဝဲလၢ “တၢ်တြီၤအံၤ အကစီၤထီၣ်ထီန့ၢ်ဒံး ပီၣ်လဲၣ် အပ့ၣ် ၂,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ် (အမံထၢၣ် ၆၁၀). နမ့ၢ်စးထီၣ်လဲၤလၢ တၢ်တြီၤအံၤအပူၤ ဒီးမ့ၢ်ဆဲးလဲၤတၢ် ၂၈ မံးလာ် [၄၅ ကံလိမံထၢၣ်] န့ၣ် ကထံၣ်ဘၣ် သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ် အိၣ်ဝဲဒီဒူၣ်. ဒီးနမ့ၢ်ဆဲးလဲၤလၢ သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်တဖၣ်အံၤ အကျါန့ၣ် နဘၣ်လဲၤ တၢ်ဒ့ၣ်စၢၤကအိၣ်ဝဲ ၃ မံးလာ် [၄.၈ ကံလိမံထၢၣ်]. တၢ်လီၢ်တတီၤအံၤ အအိၣ်ဒီး သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်အထူၣ်အါမး ဒီးအဃံလၤဒိၣ်မးအဃိ ပှၤတဲဝဲလၢ အလီၤဂာ်ဒ်သိးဒီး ဧ့ၤဒ့ၣ်တၤသၣ်ကရၢၢ်. ခီဖျိလၢ သ့ၣ်စူၣ်ပလိၣ်အထူၣ် အိၣ်ဝဲလၢ အကထိတဖၣ်ညါအဃိ လၢအနံၣ်လၢ အကထိတဖၣ်န့ၣ် ပှၤအါဂၤ ဟဲဟးလၢ တၢ်လီၢ်တတီၤအံၤ.”

ဖဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဟးထီၣ်လၢ ကီၢ်အဲၤကူပတူးအခါ အဝဲသ့ၣ် စိာ်ဃုာ်ဒီး ကိၣ်ကမူၣ်, ကိၣ်လၢပှၤဃါဝဲဝံၤ, ပှၤစံၢ်ကိၣ်အကျိးတဖၣ် ဒီးဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကစိာ်ဃုာ်ဝဲဒီး ဘုဒီးသိတနီၤ. သနာ်က့ တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် ဟဲက့ၤစိာ်ဝဲတဖၣ်အံၤ အတူၢ်တယံာ်ဘၣ်. ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဟဲက့ၤကိးဃုာ်ဒီး “သိ, မဲာ်တဲးလဲး, ကျီၢ် ဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဒၢ ဒီဒူၣ်.” (၂ မိၤ ၁၂:၃၄-၃၉) ဒီးလၢပှၢ်မုၢ်ကနၢအပူၤန့ၣ် ခီဖျိလၢ တၢ်အိၣ်သး ကီခဲအဃိ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတနီၤန့ၣ် သံကွံာ်ဝဲ. တကးဒံးဘၣ် ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတနီၤန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အီၣ်ကွံာ်ဝဲ, တနီၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် လုၢ်ထီၣ်ဝဲ ဒီးဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အဝဲသ့ၣ် လုၢ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ယွၤလၢအကမၣ်တဖၣ်အအိၣ်. a (မၤတၢ် ၇:၃၉-၄၃) ဘၣ်ဆၣ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဘုၣ်ဝဲ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ တနီၤ ဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်အံၤ အဖိကအါထီၣ်စ့ၢ်ကီး. ပသ့ၣ်ညါဘၣ်ဒ်အံၤ ခီဖျိလၢ ယဟိဝၤယွၤ တဲဘၣ် အပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ အတဒိကနၣ်အကလုၢ်တဖၣ်လၢ “သုဖိတဖၣ် ကကဲထီၣ် ပှၤကွၢ်သိလၢ ပှၢ်မုၢ်ကနၢအပူၤ အနံၣ် ၄၀.” (၄ မိၤ ၁၄:၃၃) အဃိ ဖျါလၢ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလၢ အဝဲသ့ၣ်ဘုၣ်ဝဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကအီၣ်ဘၣ်ဝဲအညၣ် ဒီးအနုၢ်ထံ. ဘၣ်ဆၣ် လၢအနံၣ် ၄၀ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ် န့ၢ်ဘၣ်ဝဲတဖၣ်အံၤ တယၢလၢ ပှၤသၢကကွဲၢ်အဂီၢ်ဘၣ်. b

ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် လဲၤဃုတၢ်အီၣ် ဒီးထံဖဲလဲၣ်. c လၢညါန့ၣ် တၢ်စူၤဒိၣ်မး အဃိ တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိတဖၣ် မဲထီၣ်ဝဲလၢ ပှၢ်မုၢ်ကနၢအပူၤ. လံာ်လၢအမ့ၢ် Insight on the Scriptures, Volume 1 တဲဝဲလၢ ပူၤကွံာ်အနံၣ် ၃,၅၀၀ န့ၣ် “တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အိၣ်ဘၣ်ဝဲန့ၣ် ထံကအိၣ်အါန့ၢ် ခဲအံၤဒံး. ခီဖျိလၢ တၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးထံကျိ ယွၤလီၤအလီၢ် အိၣ်ဝဲယိာ်ယိာ်လဲၢ်လဲၢ် ဘၣ်ဆၣ် ခဲအံၤအိၣ်က့ၤထဲ တၢ်လီၢ်ဃ့ထီ ဒီးထံအိၣ်တ့ၢ်က့ၤ ထဲတစဲးဖိလီၤ. အဃိ အဝဲအံၤ မ့ၢ်တၢ်အုၣ်သးလၢ အပူၤကွံာ်န့ၣ် တၢ်စူၤကအါ ဒီးထံစ့ၢ်ကီးကအိၣ်ဝဲအါမး.” သနာ်က့ ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် လၢပှၤအံၣ်စရ့လးဖိအဂီၢ်န့ၣ် ပှၢ်မုၢ်ကနၢ ကဲဝဲတၢ်လီၢ်လၢ အဃ့ထီ ဒီးတၢ်လီၢ်လၢ အလီၤပျံၤလီၤဖုး. (၅ မိၤ ၈:၁၄-၁၆) အဃိ ယဟိဝၤယွၤ မ့ၢ်တမၤတၢ်လီၤလး ဒီးဒုးဟဲထီၣ်ထံလၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဒီးအဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ အဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကသံသပှၢ်တၢၢ်.—၂ မိၤ ၁၅:၂၂-၂၅; ၁၇:၁-၆; ၄ မိၤ ၂၀:၂, ၁၁.

စီၤမိၤၡ့ တဲဘၣ်ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိလၢ ယဟိဝၤယွၤ ဒုးအီၣ်အဝဲသ့ၣ် ကိၣ်မၤနၤ “ဒ်သိး [အဝဲသ့ၣ်] ကသ့ၣ်ညါလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ တမူဝဲထဲလၢ ကိၣ်အဃိဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် မူဝဲလၢ ကယဲၢ် တၢ်ကတိၤလၢ အဟဲထီၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ အထးခိၣ်.”—၅ မိၤ ၈:၃.