မူခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်လၢအပူၤန့ၣ်​ အိၣ်ပာ်စၢၤလၢညါ လံၤလံၤလံဧါ

၁ မိၤၡ့ ၁:၁ တဲဝဲလၢ “လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ်​ ကစၢ်ယွၤတ့လီၤ မူခိၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်လီၤ.”

တချုးလၢ ၁၉၅၀ ပှဲၤထီၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါအါဂၤ နာ်ဝဲလၢ မူခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်လၢအပူၤန့ၣ်​ အိၣ်ပာ်စၢၤ ဖးယံာ်လံ. ဒီးခီဖျိလၢ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ ထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်အုၣ်သးအါထီၣ်အဃိ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ ပစိၤခဲအံၤ အါတက့ၢ်န့ၣ်​ နာ်ဝဲလၢ မူခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်လၢအပူၤန့ၣ်​ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ အိၣ်ဝဲ.

ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ လၢအခီၣ်ထံးခါ အဖျါလီၤဂာ်ဒ်လဲၣ်

၁ မိၤၡ့ ၁:၂, ၉ တဲဝဲလၢ ခီၣ်ထံးခါ ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ “တၢ်တအိၣ်လၢအပူၤ နီတမံၤဘၣ်​ ဒီးအအိၣ်ကလီဝဲ.” ဒီးလံာ်စီဆှံ တဲစ့ၢ်ကီးလၢ ထံကျၢၢ်ဘၢဟီၣ်ခိၣ်.

တၢ်လၢ လံာ်စီဆှံ တဲဝဲအံၤ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ စိၤခဲအံၤ တူၢ်လိာ်ဝဲ. အဒိ ဖါထြံၤ ၡံၤ လၢအမ့ၢ် ပှၤဃုသ့ၣ်ညါမၤလိ တၢ်အိၣ်မူအဂ့ၢ် တဲဝဲလၢ ခီၣ်ထံးခါ လၢဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ “ကလံၤလၢအမ့ၢ် အီးကစံၣ်ကၠ့ၣ်​ တအိၣ်ဘၣ်​ . . . ဒီးအဖျါတဃံလၤ နီတစဲးဘၣ်.” Astronomy မဲးကစံတဘ့ၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ “ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ်​ ဃုထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်အသီ ဘၣ်ဃးဒီး ဟီၣ်ခိၣ်​ ဒီးအဝဲသ့ၣ်​ တဲဝဲလၢ ခီၣ်ထံးခါ ဖျါလၢဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ အိၣ်ထဲထံ ဒီးခိသူခိၣ်​ တအိၣ်ဘၣ်.”

 တၢ်ဆၢကတီၢ် ယံာ်ထီၣ်ဒီး ကလံၤကထြၢ ဆီတလဲအသးဒ်လဲၣ်

၁ မိၤၡ့ ၁:၃-၅ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ခီၣ်ထံးခါ တၢ်ကပီၤဆဲးလီၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဖျါဝဲကဒုကဒု ဒီးလၢခံမၣ်​ မုၢ်ဒီးလါ ဟဲဖျါထီၣ်ဝဲၡဲၡဲ.—၁ မိၤၡ့ ၁:၁၄-၁၈.

တၢ်ကရၢကရိလၢ အဃုသ့ၣ်ညါ ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်အဂ့ၢ် (Smithsonian Environmental Research Center) တဲဝဲလၢ ခီဖျိလၢ ကလံၤကထြၢအဃိ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်​ တၢ်ကပီၤဆဲးလီၤ ဖျါဝဲကဒုကဒု. ဒီးတဲစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ “လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်​ အိၣ်ထဲ တၢ်သဝံတဖၣ်​ (Methane).” လၢခံ “တၢ်သဝံတဖၣ်​ လီၤမၢ်ကွံာ်လၢ ကလံၤကျါ ဒီးမူခိၣ်​ အလွဲၢ်လါအဲး ဟဲဖျါထီၣ်.”

တၢ်သးသမူလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်​ ဟဲအိၣ်ထီၣ်​ တဆီဘၣ်တဆီဒ်လဲၣ်

၁ မိၤၡ့ ၁:၂၀-၂၇ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတ့လီၤ ညၣ်, ထိၣ်, ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလၢ အအိၣ်လၢခိခိၣ်​ ဒီးလၢခံကတၢၢ်န့ၣ်​ အတ့လီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ နာ်ဝဲလၢ တချုးလၢ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိလၢ အအိၣ်လၢခိခိၣ်​ ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်​ ညၣ်တဖၣ်​ ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဆိ ဒီးလၢခံဖးယံာ်မၣ်​ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဟဲအိၣ်ထီၣ်.

ပှၤတနီၤ တဲဝဲလၢ လံာ်စီဆှံန့ၣ်​ တဘၣ်လိာ်သးဒီး တၢ်လၢ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ ဃုထံၣ်န့ၢ်ဝဲလၢ ပစိၤခဲအံၤဘၣ်. သနာ်က့ တၢ်လၢ လံာ်စီဆှံတဲဝဲန့ၣ်​ အါတက့ၢ် အဝဲသ့ၣ်​ နၢ်ပၢၢ်ကမၣ်ဝဲ.

လံာ်စီဆှံ တတဲဝဲလၢ မူခိၣ်​ မ့တမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ အနံၣ်အိၣ်ထဲ ၆,၀၀၀ ဘၣ်​ လံာ်စီဆှံ တဲဝဲယိယိဖိလၢ “လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ်” မူခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်လၢအပူၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ ဘၣ်တၢ်တ့လီၤအီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၁:၁) မူခိၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်​ စးထီၣ်အိၣ်ထီၣ်​ အခါဖဲလဲၣ်န့ၣ်​ လံာ်စီဆှံ တပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဘၣ်.

လံာ်စီဆှံ တဲဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတ့လီၤ တၢ်သးသမူ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဝံၤဝဲလၢ ဃုနံၤ အတီၢ်ပူၤ, ဘၣ်ဆၣ်​ တနံၤန့ၣ်​ တအဲၣ်ဒိးတဲဝဲ အယံာ်ထဲ ၂၄ နၣ်ရံၣ်ဘၣ် လံာ်စီဆှံ သူဝဲတၢ်ကတိၤ “တနံၤ” န့ၣ်​ အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်ဆၢကတီၢ် ယံာ်ဝဲတကတီၢ်. အဒိ ၁ မိၤၡ့ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတ့လီၤ ဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ်​ ဒီးတၢ်အိၣ်လၢအပူၤ လၢဃုနံၤ အတီၢ်ပူၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ်အံၤ လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အမ့ၢ် “မုၢ်နံၤလၢ ယဟိဝၤယွၤ a တ့လီၤဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီးမူခိၣ်.” (၁ မိၤၡ့ ၂:၄) အဃိ တၢ်ဆၢကတီၢ် ဃုနံၤလၢ ကစၢ်ယွၤသူဝဲလၢ ကကတဲာ်ကတီၤ ဟီၣ်ခိၣ်လၢ တၢ်သးသမူအဂီၢ်န့ၣ်​ ယံာ်ဝဲဖးယံာ်ညါ.

တၢ်ဆၢကတီၢ် ယံာ်ထီၣ်ဒီး တၢ်သးသမူ အကလုာ်ကလုာ် တကးပြါထီၣ်ဘၣ်န့ၣ်​ လံာ်စီဆှံ တတဲဝဲဘၣ် လံာ် ၁ မိၤၡ့ တဲဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤတ့လီၤ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ “ဒ်အကလုာ် အိၣ်ဝဲအသိး.” (၁ မိၤၡ့ ၁:၂၄, ၂၅) တၢ်ကတိၤ “အကလုာ်” လၢအအိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံပူၤန့ၣ်​ တကဲဝဲ စဲအ့ၣ်​ အတၢ်ကတိၤ တဖျၢၣ်ဘၣ်. တၢ်ကတိၤအံၤ ဖျါလီၤဂာ်လၢ အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်သးသမူ အကလုာ်ကလုာ်. အဃိ လၢတၢ်သးသမူ “တကလုာ်” အကျါ အမ့ၢ်ကးပြါန့ၣ်​ အကလုာ် လီၤဆီလိာ်သးသ့. ဒီးတၢ်ဆၢကတီၢ် မ့ၢ်ယံာ်ထီၣ်ဒီး တၢ်သးသမူ တကလုာ်ဃီ လၢအအိၣ်လၢ တၢ်လီၢ် တကဝီၤဃီဒၣ်လဲာ် အစၢၤအသွဲၣ်​ ဟဲအိၣ်ထီၣ်လၢ အဂၤတကလုာ်သ့.

 နဆိကမိၣ်ဒ်လဲၣ်

ဒ်ပထံၣ်ဘၣ်​ တၢ်ဂ့ၢ်လၢထးအသိး မူခိၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီး တၢ်အိၣ်လၢအပူၤ ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဒ်လဲၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်​ ခီၣ်ထံးခါ အဖျါလီၤဂာ်ဒ်လဲၣ်​ ဒီးတၢ်သးသမူ ဟဲအိၣ်ထီၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢဒ်လဲၣ်န့ၣ်​ လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ယိယိဖိ ဒီးအဘၣ်​ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး. အဃိ ပှၤတဂၤလၢ အတ့လီၤ တၢ်ဘၣ်တ့တဖၣ်အံၤန့ၣ်​ လံာ်စီဆှံ ကပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးအဂ့ၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲး တမ့ၢ်ဧီၤ. ဘြံးတၢၣ်နံခၤ အလံာ်ပီညါဂံၢ်ထံး တဲဝဲလၢ “တၢ်သးသမူ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ ဟဲအိၣ်ထီၣ်​ ခီဖျိလၢ ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤဖးဒိၣ်တဂၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်​ အဘၣ်လိာ်သးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ ဃုထံၣ်န့ၢ်ဝဲ လၢပစိၤခဲအံၤ.” b