ယဟိဝၤယွၤ မ့ၢ်ကစၢ်လၢ အသးအိၣ်ဆဲးကျိးဒီးပှၤ
“ဒိကနၣ်လၢ်တက့ၢ်. ဒီးယကကတိၤတၢ်လီၤ.”—ယိၤဘး ၄၂:၄.
၁–၃. (က) ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဆိကမိၣ်ဒီးအကျိာ်န့ၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ အပတီၢ်ထီန့ၢ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလဲၣ်. (ခ) လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကမၤလိဘၣ်တၢ်မနုၤလဲၣ်.
ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ပှၤဂၤလၢတၢ်မူဒီး အဲၣ်ဒိးဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ခုသးခုအဃိ အဝဲတ့လီၤဝဲမူခိၣ်ကလူးတဖၣ်ဒီး လၢခံန့ၣ်တ့လီၤစ့ၢ်ကီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ၣ်လီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၆:၉; ၁ တံၤမသ့း ၁:၁၁) ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ဘၣ်တ့ အဆိကတၢၢ်တဂၤန့ၣ် တၢ်မၢဖိယိၤဟၣ် ကိးဝဲလၢ “တၢ်ကလုၢ်” လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁:၁; လီၣ်ဖျါ ၃:၁၄) တၢ်ကလုၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူးလီၤ. ဖဲယဟိဝၤယွၤ ဆဲးကျိးဒီးယ့ၣ်ၡူး အဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်ဆိကမိၣ် ဒီးအတၢ်တူၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁:၁၄, ၁၇; ကလီးစဲ ၁:၁၅) တၢ်မၢဖိပီလူးစံးဝဲလၢ မူခိၣ်ကလူးတဖၣ် ဆဲးကျိးလိာ်အသးဒီးကျိာ်တခါလၢ အလီၤဆီဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအကျိာ်န့ၣ်လီၤ.—၁ ကရံၣ်သူး ၁၃:၁
၂ မူခိၣ်ကလူးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အကကွဲၢ်လၢအကထိတဖၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤသ့ၣ်ညါ အဝဲသ့ၣ်အဂ့ၢ်ကိးမံၤဒဲးလီၤ. ပှၤအကကွဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်ဆူ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်တကတီၢ်ဃီလၢ ကျိာ်အကလုာ်ကလုာ်သနာ်က့ ကစၢ်ယွၤနၢ်ပၢၢ်ဝဲကိးဂၤဒဲးလီၤ. တကးဒံးဘၣ် ဖဲကစၢ်ယွၤ ဒိကနၣ်ဝဲ ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်, တကတီၢ်ဃီ အဝဲဆဲးကျိးဒီး နဲၣ်လိဝဲမူခိၣ်ကလူးတဖၣ် စ့ၢ်ကီးလီၤ. ဒ်သိးယဟိဝၤယွၤ မၤဝဲဒ်အံၤကသ့အဂီၢ် အတၢ်ဆိကမိၣ်ဒီးအကျိာ်န့ၣ် အပတီၢ်ကဘၣ်ထီန့ၢ်ဒံး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အတၢ်ဆိကမိၣ်ဒီးအကျိာ်လီၤ. (ဖး ယၡါယၤ ၅၅:၈, ၉ တက့ၢ်.) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲကစၢ်ယွၤကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အခါ အဝဲသူဝဲတၢ်ကတိၤလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီန့ၣ်လီၤ.
၃ လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ပကသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် နၢ်ပၢၢ်ဘၣ်ဝဲယွၤအတၢ်ကတိၤကညီအဂီၢ် ယဟိဝၤယွၤဆဲးကျိးတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်လၢ ကျဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပကထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ယဟိဝၤယွၤ ဆဲးကျိးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဒ်လဲၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကစၢ်ယွၤ ဆဲးကျိးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်
၄. (က) ယဟိဝၤယွၤဆဲးကျိးဒီး စီၤမိၤၡ့, စီၤၡမူၤအ့လး, ဒီးစီၤဒၤဝံးလၢကျိာ်မနုၤလဲၣ်. (ခ) လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၄ ဖဲယဟိဝၤယွၤ ဆဲးကျိးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အဆိကတၢၢ်စီၤအၤဒၣ် လၢဧ့ၤဒ့ၣ်တၤသၣ်လီၢ်အခါန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကစၢ်ယွၤကသူဝဲ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်လၢပျၢၤန့ၣ်လီၤ. လၢခံ ယဟိဝၤယွၤဆဲးကျိးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဂၤတဖၣ် ဒ်သိးဒီး စီၤမိၤၡ့, စီၤၡမူၤအ့လး, ဒီးစီၤဒၤဝံးလီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကွဲးဝဲတၢ်ကတိၤလၢ အဟဲလၢယဟိဝၤယွၤအအိၣ် ဒီးကွဲးစ့ၢ်ကီးဝဲ ဘၣ်ဃးဒီးကစၢ်ယွၤ အတၢ်ရ့လိာ်သးဒီးအပှၤဂီၢ်မုၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်နာ်, အတၢ်အဲၣ်ကစၢ်ယွၤ တကးဒံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ကမၣ်ဒီး တၢ်သးတတီဘၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ကွဲးနီၣ်ဃာ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်လီၤ. ဒီးကွဲးလီၤဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒ်အကွဲးညီနုၢ်ဝဲအသိး လၢအနီၢ်ကစၢ်အတၢ်ကတိၤန့ၣ်လီၤ. အနီၢ်နီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကွဲးလီၤဝဲ ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဆိကမိၣ်တဖၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်အဂီၢ်လီၤ.—ရိမ့ၤ ၁၅:၄
၅. ဖဲယဟိဝၤယွၤ ဆဲးကျိးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအခါ မ့ၢ်အဝဲသူဝဲထဲ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တခါန့ၣ်ဧါ. တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်.
၅ ယဟိဝၤယွၤ တဆဲးကျိးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိထဲလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တခါဧိၤဘၣ်. ဖဲပှၤအံၣ်စရ့ လးဖိတဖၣ် ထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အခါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တနီၤကတိၤဝဲ အရမ့းကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် မ့ၢ်လၢတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဃိ ဝံဒၤနံးယ့လး, ဝံယံးရမံယၤ, ဒီးစီၤဧ့စြၤ ကွဲးဝဲလံာ်စီဆှံအဆၢတနီၤနီၤလၢ အရမ့းကျိာ်န့ၣ်လီၤ. * (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်တက့ၢ်.)
၆. ဘၣ်မနုၤအဃိ လံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တကတြူၢ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူ ကြံးကျိာ်န့ၣ်လဲၣ်.
၆ ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လဲၤပူၤကွံာ်အသိး အလ့းစၣ်ဒြူးဖးဒိၣ်တဂၤ မၤနၢၤတၢ်ဒီးဒိၣ်စိဝဲလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ်အဖီခိၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကြံးကျိာ်လၢအမ့ၢ် ခွၣ်န့ န့ၣ်ကဲထီၣ်ကျိာ်လၢ ပှၤကတိၤအီၤလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ်အပူၤလီၤ. ပှၤယူဒၤဖိအါဂၤ သ့ထီၣ်ဝဲကြံးကျိာ် ဒီးဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လဲၤပူၤကွံာ်အသိး လံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တကတြူၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူ ကြံးကျိာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ အဆိကတၢၢ်တဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ စဲးထူးကၠ့း (Septuagint) ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ ဒိၣ်ဒိၣ်မးလီၤ. ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဖၣ် နာ်ဝဲလၢ စဲးထူးကၠ့းတဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံတၢ် ၇၂ ဂၤန့ၣ်လီၤ. * (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်တက့ၢ်.) ပှၤကွဲးကျိာ်ထံတၢ်တနီၤန့ၣ် ကွဲးကျိာ်ထံဝဲ တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်ဘၣ်တဖျၢၣ် ဘၣ်ဆၣ် တနီၤန့ၣ် တမၤဝဲဒ်န့ၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤယူဒၤဖိဒီးခရံာ်ဖိလၢ အကတိၤဝဲကြံးကျိာ်တဖၣ်န့ၣ် နာ်ဝဲလၢ စဲးထူးကၠ့း မ့ၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါလီၤ.
၇. ဖဲယ့ၣ်ၡူးအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်အခါ အဝဲသူဝဲကျိာ်မနုၤလဲၣ်.
၇ ဖဲယ့ၣ်ၡူးအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢအခါ ပနာ်သ့လၢအဝဲကတိၤဝဲဧ့ၤဘြံၤကျိာ်လီၤ. (ယိၤဟၣ် ၁၉:၂၀; ၂၀:၁၆; မၤတၢ် ၂၆:၁၄) အဝဲကသူစ့ၢ်ကီးဝဲ အရမ့းအတၢ်ကတိၤတဖၣ် လၢပှၤသူညီနုၢ်အီၤလၢ ဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် စီၤမိၤၡ့ဒီး ဝံတဖၣ်အတၢ်ကွဲးအသး လၢဘၣ်တၢ်ဖးအီၤဖဲဘူၣ်ဘျီၣ်ပူၤ ကိးနွံဒဲး လၢဧ့ၤဘြံၤကျိာ်လၢပျၢၤန့ၣ် ယ့ၣ်ၡူးနၢ်ပၢၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲလီၤ. (လူၤကၣ် ၄:၁၇-၁၉; ၂၄:၄၄, ၄၅; မၤတၢ် ၁၅:၂၁) ဖဲယ့ၣ်ၡူးအိၣ်မူဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢအဆၢကတီၢ် ပှၤတနီၤကတိၤဝဲ ကြံးဒီးလဲးတ့ၣ်ကျိာ် သနာ်က့ မ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူးကတိၤဝဲကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်ဧါတဘၣ်ဧါန့ၣ် လံာ်စီဆှံတပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်.
၈, ၉. ဘၣ်မနုၤအဃိ ခရံာ်ဖိအါဂၤ ကတိၤဝဲကြံးကျိာ်ဘၣ်န့ၣ်လဲၣ်, ဒီးတၢ်အံၤသိၣ်လိပှၤ ဘၣ်ဃးဒီးယဟိဝၤယွၤဒ်လဲၣ်.
၈ ယ့ၣ်ၡူးအပျဲၢ်အဘီၣ်လၢ အဆိကတၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကတိၤဧ့ၤဘြံၤကျိာ်ဘၣ်ဝဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲယ့ၣ်ၡူးသံဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် ကတိၤဝဲကျိာ်လၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. (ဖး မၤတၢ် ၆:၁ တက့ၢ်.) ဒ်တၢ်သးခုကစီၣ်ရၤလီၤအသးအသိး ခရံာ်ဖိအါတက့ၢ်န့ၣ် တဲဝဲကြံးကျိာ်လီၤ. မ့ၢ်လၢပှၤအါဂၤတဲကြံးကျိာ်ဘၣ်ဝဲအဃိ လံာ်မးသဲ, မၢ်ကူး, လူၤကၣ်ဒီးယိၤဟၣ် ဘၣ်တၢ်ရၤလီၤအီၤလၢကြံးကျိာ်န့ၣ်လီၤ. * (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်တက့ၢ်.) တကးဒံးဘၣ် တၢ်မၢဖိပီလူး အလံာ်ပရၢတဖၣ်ဒီး လံာ်စီဆှံအကတြူၢ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢကြံးကျိာ်လီၤ.
၉ ဖဲပှၤကွဲးဝဲ လံာ်စီဆှံလၢကြံးကျိာ်တကတြူၢ် (ပှၤအါဂၤကိးဝဲလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီတကတြူၢ်) အဆိကတၢၢ်အခါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ဘၣ်ဟံးန့ၢ်လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ ၁ မိၤၡ့ တုၤလၢ မၤလကံအပူၤန့ၣ် ညီနုၢ်အဝဲသ့ၣ်ဟံးန့ၢ်ဝဲလၢ စဲးထူးကၠ့းအပူၤလီၤ. တဘျီတခီၣ် လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ ပှၤဟံးန့ၢ်အီၤလၢ စဲးထူးကၠ့းအပူၤန့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးဒီး တၢ်ကွဲးအသးအခီၣ်ထံးလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တစဲးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပထံၣ်ဘၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအဆၢတနီၤနီၤလၢ ပှၤတလၢတပှဲၤတဖၣ် ကွဲးကျိာ်ထံဝဲန့ၣ်အိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံလၢ ပသူအီၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤအပူၤလီၤ. တၢ်အံၤသိၣ်လိပှၤလၢ ယဟိဝၤယွၤ တပာ်ဒိၣ်ဝဲကျိာ်တခါခါ မ့တမ့ၢ်တၢ်ဆဲးတၢ်လၤတခါခါ အါန့ၢ်ဒံးအဂၤဘၣ်လီၤ.—ဖး မၤတၢ် ၁၀:၃၄ တက့ၢ်.
၁၀. ဘၣ်ဃးဒီး ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ဆဲးကျိးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ၣ် ပမၤလိန့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၀ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤဆဲးကျိးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဒ်လဲၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အဖီခိၣ်လီၤ. ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါကစၢ်ယွၤ ဒီးအတၢ်တိာ်ပာ်တဖၣ်အဂီၢ် အဝဲတမုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ပကဘၣ်ကတိၤကျိာ်လီၤလီၤဆီဆီတကျိာ်န့ၣ်ဘၣ်. (ဖး စကၤရယၤ ၈:၂၃; လီၣ်ဖျါ ၇:၉, ၁၀ တက့ၢ်.) ဒီးပမၤလိဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ယဟိဝၤယွၤ ထိးဘၣ်ပှၤကွဲးလံာ်စီဆှံတဖၣ်အသး ဒ်သိးကကွဲးဝဲကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဆိကမိၣ် ဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်အခွဲးလၢ ကကွဲးဝဲလၢအနီၢ်ကစၢ်အတၢ်ကတိၤန့ၣ်လီၤ.
ကစၢ်ယွၤဒီသဒၢဝဲ အကလုၢ်ကထါ
၁၁. ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် သူဝဲကျိာ်အါကျိာ်သနာ်က့ ဘၣ်မနုၤအဃိ တကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ ယဟိဝၤယွၤ ကပၢၤဃာ်အကလုၢ်ကထါအဂီၢ်လဲၣ်.
၁၁ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကတိၤဝဲကျိာ်အကလုာ်ကလုာ် သနာ်က့ တမ့ၢ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ ယဟိဝၤယွၤအဂီၢ်ဘၣ်. ပသ့ၣ်ညါအီၤကသ့ဒ်လဲၣ်. ကျိာ်လၢယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲ ဖဲအဝဲအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအဆၢကတီၢ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ထဲစှၤကိာ်ဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၇:၄၆; မၢ်ကူး ၅:၄၁; ၇:၃၄; ၁၄:၃၆) ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ဒိးဝဲလၢ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ကတိၤတဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ဃာ်အီၤဒီး ကွဲးကျိာ်ထံအီၤဆူကြံးကျိာ်လီၤ. ဒီးလၢခံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူ ကျိာ်အဂုၤအဂၤတဖၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. အဂၤတမံၤန့ၣ် ခီဖျိလၢပှၤယူဒၤဖိဒီးခရံာ်ဖိတဖၣ် ကွဲးကူဝဲယွၤအကလုၢ်ကထါအါဘျီအဃိ ယွၤအကလုၢ်ကထါ တလီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲဘၣ်. လၢခံ တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံတဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူကျိာ်အါကျိာ်န့ၣ်လီၤ. ယ့ၣ်ၡူးသံပူၤကွံာ်အနံၣ် ၄၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် ကၠီၣ် ခရၣ်စိၣ်စထိၣ် စံးဝဲလၢ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံအီၤဆူ ဆံရံယါကျိာ်, အံၣ်ကၠံးကျိာ်, အ့ဒယါကျိာ်, ဖၢၡၢၣ်ကျိာ်, အံးသံးယိဖၠံယါကျိာ် ဒီးကျိာ်အဂုၤအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
၁၂. ပှၤလၢအထုးထီၣ်ရၤလီၤ ဒီးကွဲးကျိာ်ထံက့ၤလံာ်စီဆှံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထီဒါအီၤဒ်လဲၣ်.
၁၂ လၢညါန့ၣ် ပှၤလၢအထုးထီၣ်ရၤလီၤဒီး ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံတဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထီဒါအီၤလီၤ. အဒိ ယ့ၣ်ၡူးအိၣ်ဖျဲၣ်ဝံၤပူၤကွံာ် အနံၣ် ၃၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် ရိမ့ၤစီၤပၤ ဒၣ်ယိၣ်ခလံၡၢၣ် ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်လၢ ပှၤကဘၣ်မၤဟးဂီၤကွံာ် လံာ်စီဆှံကိးဘ့ၣ်ဒဲးလီၤ. ဒီးတၢ်ဆၢကတီၢ် လဲၤပူၤကွံာ်အနံၣ် ၁၂၀၀ အလီၢ်ခံ, ဝ့ၣ်လယၢၣ်တ့ၣ်တ့ စးထီၣ်ကွဲးကျိာ်ထံဝဲ လံာ်စီဆှံ ဆူကီၤလၤဝါကျိာ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤမ့ၢ်ဒုးမူဒံးအီၤန့ၣ် အဝဲအၢၣ်လီၤဝဲလၢ ကကွဲးကျိာ်ထံဝဲဒ်သိး ပှၤမၤစံာ်ပိာ်ခွါဖိတဂၤဒၣ်လဲာ် ကနၢ်ပၢၢ်လံာ်စီဆှံ အါန့ၢ်ဒံးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအခိၣ်နၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢပှၤထီဒုၣ်ထီဒါအီၤအဃိ ဝ့ၣ်လယၢၣ်တ့ၣ်တ့ ဘၣ်ဃ့ၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ ကီၢ်အဲကလံး ဒ်သိးအကကွဲးကျိာ်ထံ ဒီးထုးထီၣ်ဝဲလံာ်စီဆှံအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဒွဲၣ်အူကွံာ် ဝ့ၣ်လယၢၣ်တ့ၣ်တ့ အတၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ ကိးဘ့ၣ်ဒဲး ဘၣ်ဆၣ် ပှၤအါဂၤ ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒံး လံာ်စီဆှံအံၤလီၤ. လၢခံန့ၣ် ဝ့ၣ်လယၢၣ်တ့ၣ်တ့ ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်အီၤ, ဘံသံအကိာ်လၢပျံၤ ဒီးဒွဲၣ်အူထီၣ်အီၤလၢ သ့ၣ်တၢၣ်လိၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံလၢ အဝဲကွဲးကျိာ်ထံဝဲတဘ့ၣ်အံၤ တလီၤမၢ်ဝဲဘၣ်. ဒီးဖဲပှၤကွဲးကျိာ်ထံဝဲ ခ့ကၠ့စ် ဘၢၣ်ၡ့ (King James Version) အခါန့ၣ် ဝ့ၣ်လယၢၣ်တ့ၣ်တ့ အတၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဖး ၂ တံၤမသ့း ၂:၉ တက့ၢ်.
၁၃. ခီဖျိလၢပှၤဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံလၢပျၢၤတဖၣ်အဃိ တၢ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၃ ဖဲပှၤထိၣ်သတြီၤ တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံလၢပျၢၤတဖၣ်န့ၣ်အခါ တၢ်လီၤဆီလိာ်သးဒီး တၢ်ကမၣ်အိၣ်ဝဲထဲတစဲးဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤလၢအဃုသ့ၣ်ညါ လံာ်စီဆှံန့ၣ် မၤလိဝဲ တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံလၢ အကထိတဖၣ်ဒီး တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံလၢပျၢၤတဖၣ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ် ထိၣ်သတြီၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဆၢကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်ဝဲ ထဲအဆၢဖိ စှၤကိာ်ဆၢန့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသးလီၤ. ဒီးတၢ်လီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်ဝဲထဲတစဲးဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံအတၢ်ကစီၣ်န့ၣ် တဆီတလဲအသးဘၣ်. ခီဖျိလၢပှၤဃုသ့ၣ်ညါဝဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒ်အံၤအဃိ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပနာ်သ့လၢ ပအိၣ်ဒီး ယဟိဝၤယွၤအကလုၢ်ကထါလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ သးစီဆှံန့ၣ်လီၤ. ယၡါယၤ ၄၀:၈. * (ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်တက့ၢ်.)
၁၄. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် လံာ်စီဆှံသ့လၢကျိာ်ပှဲၤကျိာ်လဲၣ်.
၁၄ ပှၤဂုာ်ကျဲးစၢးမၤဟါမၢ်ကွံာ် လံာ်စီဆှံသနာ်က့ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံက့ၤလံာ်စီဆှံလၢကျိာ် ၂,၈၀၀ ဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်အဂုၤအဂၤလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံအီၤထဲအံၤညါန့ၣ် တအိၣ်နီတဘ့ၣ်ဘၣ်. ပှၤအါဂၤတနာ် ကစၢ်ယွၤသနာ်က့ ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါ လံာ်စီဆှံန့ၣ် မ့ၢ်လံာ်တဘ့ၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤအါကတၢၢ်လီၤ. တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ တနီၤန့ၣ် ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤတညီဘၣ်, ဒီးအဂၤတနီၤနီၤန့ၣ် ပှၤကွဲးကျိာ်ထံအီၤ တလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ ခဲလၢာ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ကစီၣ်လၢ အဟ့ၣ်ပှၤတၢ်မုၢ်လၢ်ဒီး တၢ်မူအထူအယိာ်န့ၣ်လီၤ.
ပလိၣ်ဘၣ်လၢ ပှၤကကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံလၢအသီတဘျီ
၁၅. (က) စးထီၣ်လၢ ၁၉၁၉ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ် ပတၢ်ကရၢကရိအလံာ်လဲၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဆီတလဲအသးဒ်လဲၣ်. (ခ) ပလံာ်လဲၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤကွဲးဆိအီၤလၢ ကီၤလၤဝါကျိာ်လဲၣ်.
၁၅ ဖဲ ၁၉၁၉ နံၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံကၠိဖိ ကရူၢ်ဆံးဆံးဖိတကရူၢ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ထီၣ်အီၤဒ် “တၢ်အကုၢ်အပှၤလၢ အကလုၢ်တီ, ဒီးအကူၣ်တၢ်သ့” အသိးန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ကုၢ်လၢအကလုၢ်တီအံၤ ရၤလီၤလံာ်လဲၢ် အါတက့ၢ်လၢ ကီၤလၤဝါကျိာ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၄၅) မ့မ့ၢ်မုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ် ပတၢ်ကရၢကရိ အလံာ်လဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤသ့လၢကျိာ် ၇၀၀ ဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢညါန့ၣ် ဒ်ပှၤအါဂၤသူဝဲကြံးကျိာ်အသိး မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ကီၤလၤဝါကျိာ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်သူအီၤလၢ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ် (စီးပွားရေး) ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပှၤအိၣ်လၢထံကီၢ်အါဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ် သ့ဝဲကီၤလၤဝါကျိာ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပတၢ်ကရၢကရိ ကွဲးဆိဝဲလံာ်လဲၢ်တဖၣ်လၢ ကီၤလၤဝါကျိာ် ဒီးလၢခံဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤ ဆူကျိာ်အဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
၁၆, ၁၇. (က) ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် လိၣ်ဘၣ်တၢ်မနုၤလဲၣ်. (ခ) တၢ်လိၣ်ဘၣ်တခါအံၤ ဘၣ်တၢ်မၤလၢပှဲၤထီၣ်အီၤဒ်လဲၣ်. (ဂ) ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါနီရ် မုၢ်လၢ်ဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၆ ကယဲၢ်လံာ်လဲၢ်လၢ ပတၢ်ကရၢကရိ ထုးထီၣ်ဝဲန့ၣ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢလံာ်စီဆှံအပူၤလီၤ. အဆိကတၢၢ် ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်သူဝဲ ခ့ကၠ့စ် ဘၢၣ်ၡ့ လၢတၢ်ကွဲးအီၤဝံၤဖဲ ၁၆၁၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံအံၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ကတိၤလၢပျၢၤ ဒီးပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤကီန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံလၢပျၢၤတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲယွၤအမံၤအဘျီလၢအကထိဘၣ်ဆၣ် ခ့ကၠ့စ် ဘၢၣ်ၡ့အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲယွၤအမံၤထဲစှၤဘျီဧိၤလီၤ. လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအဆၢဖိတနီၤန့ၣ် ကမၣ်ဝဲဒီး တနီၤနီၤန့ၣ် တအိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံလၢပျၢၤအပူၤဘၣ်. တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံအဂၤတနီၤနီၤလၢ ကီၤလၤဝါကျိာ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ကမၣ်ဒ်န့ၣ်အသိးစ့ၢ်ကီးလီၤ.
၁၇ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် လိၣ်ဘၣ်လံာ်စီဆှံလၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီဒီး အလီၢ်တံၢ်လီၤဆဲးတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံကမံးတံာ် ဒီး ကမံးတံာ်တဖုအံၤ ထုးထီၣ်ဝဲလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ တကူာ်ဘၣ်တကူာ် စးထီၣ်လၢ ၁၉၅၀ တုၤ ၁၉၆၀ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံဘၣ်တၢ်နီၤဖးအီၤဃုကူာ် ဒီးအဆိကတၢၢ်တကူာ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်အီၤဖဲ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖးဒိၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်မၤအီၤဖဲ လါအီကူး ၂ သီ, ၁၉၅ဝ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖးဒိၣ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါနီရ် စံးဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲလံာ်စီဆှံလၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ကတိၤကျိာ်လၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီ ဒီးအလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒ်သိးကကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ ပှၤမၤလိတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်ခရံာ်အပျဲၢ်အဘီၣ်လၢညါတဖၣ် အတၢ်ကွဲးအသးန့ၣ် ဖျါဆှံဒီးပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီအသိး ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်လၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီန့ၣ်လီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါနီရ် မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ် လံာ်စီဆှံ အံၤကမၤစၢၤ ပှၤအကကွဲၢ်တဖၣ်လၢ ကသ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲ ယဟိဝၤယွၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၁၈. ဒ်သိးကမၤစၢၤပှၤလၢအကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံအဂီၢ် ပတၢ်ကရၢကရိမၤဝဲဒ်လဲၣ်.
၁၈ ဖဲ ၁၉၆၃ နံၣ်န့ၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါနီရ် အတၢ်မုၢ်လၢ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲလီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ လၢကြံးကျိာ်တကတြူၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်အီၤလၢ ဒၢးၡ်ကျိာ်, ဖြၣ်စ့ၣ်ကျိာ်, ကၠမဲကျိာ်, အံၢ်တလံၣ်ကျိာ်, ဖီၣ်တူၢ်ကံးကျိာ်ဒီး စပ့ၣ်နံးကျိာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၈၉ နံၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသး အပှၤပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံာ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဝဲၤကျိၤအသီတခါလၢ ဝဲၤလီၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အပူၤ ဒ်သိးကမၤစၢၤ ပှၤလၢအကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲ၂၀၀၅ အနံၣ်န့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအခွဲးလၢ ပှၤကကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံလၢ ကျိာ်အဂၤတဖၣ်လီၤ. ပှၤကွဲးကျိာ်ထံတၢ်ကရူၢ်လၢ အကွဲးကျိာ်ထံ တၢးထီခိးတၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အခွဲးလၢ ကကွဲးကျိာ်ထံဝဲ လံာ်စီဆှံစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ ဒီတဘ့ၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ အကတြူၢ်တနီၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤလၢကျိာ် ၁၃၀ ဘျဲၣ် န့ၣ်လီၤ.
၁၉. ဖဲ ၂၀၁၃ နံၣ်န့ၣ်တၢ်မနုၤမၤအသးလဲၣ်, ဒီးတၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကမၤလိတၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၉ ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လဲၤပူၤကွံာ်အသိး ကီၤလၤဝါအတၢ်ကတိၤဆီတလဲအသး ကယီကယီလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပဘှီဂ့ၤထီၣ်က့ၤ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ ဒ်သိးကချုးစိၤခဲအံၤ အတၢ်ကတိၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂၀၁၃ နံၣ် လါအီးကထိဘၢၣ် ၅ သီဒီး ၆ သီန့ၣ် ပှၤကမျၢၢ် ၁,၄၁၃,၆၇၆ ဂၤလၢထံကီၢ် ၃၁ ဘ့ၣ်အပူၤဟဲထီၣ် ဒီးဒိကနၣ်ဝဲ တနံၣ်တဘျီတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ရိဖှိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံာ်အကျါတဂၤ ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါကမျၢၢ်လၢ တၢ်ထုးထီၣ် ကီၤလၤဝါ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံ လၢဘၣ်တၢ်ဘှီဂ့ၤထီၣ်က့ၤအီၤတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ လံာ်စီဆှံအံၤအဃိ အသူၣ်ပိၢ်သးဝး တုၤဒၣ်လဲာ်အမဲာ်ထံလီၤဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤဟ့ၣ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတဖၣ် ဖးဖျါထီၣ်ဝဲ လံာ်စီဆှံအဆၢဖိတဖၣ်အခါ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီ ဒီးဖးဘၣ်အီၤညီစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကမၤလိအါထီၣ် ဘၣ်ဃးဒီးလံာ်စီဆှံအံၤအဂ့ၢ် ဒီးလံာ်စီဆှံအံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူ ကျိာ်အဂၤတဖၣ်လၢ ကျဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 5 လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ် လံာ်စီဆှံအဆၢဒ်သိးဒီး ဧ့စြၤ ၄:၈; ၇:၁၂; ယံးရမံယၤ ၁၀:၁၁; ဒၤနံးယ့လး ၂:၄ တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ အရမ့းကျိာ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 6 စဲးထူးကၠ့း အခီပညီမ့ၢ် “နွံဆံ” လီၤ. ဒီးတၢ်စးထီၣ်ကွဲးအီၤ ဖဲ ချ.ခ.န ၃၀၀ နံၣ်ဒီး ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤယံာ်ဝဲ အနံၣ် ၁၅၀ န့ၣ်လီၤ. စဲးထူးကၠ့းအံၤ အရ့ ဒိၣ်ဝဲတုၤမုၢ်မဆါတနံၤအံၤ မ့ၢ်လၢအကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိတဖၣ် ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲ ဧ့ၤဘြံၤတၢ်ကတိၤဒီး အဆၢဖိလၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤကီတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 8 ပှၤတနီၤနီၤ ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ စီၤမးသဲကွဲးဝဲ လံာ်မးသဲလၢဧ့ၤဘြံၤကျိာ် ဝံၤဒီး တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤဆူ ကြံးကျိာ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်စီၤမးသဲ ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤဝဲလၢအနီၢ်ကစၢ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 13 See Appendix A3 in the revised New World Translation; also A Book for All People, pages 7-9 “How Did the Book Survive?”
