လံာ်လၢအလီၤဆီတဘ့ၣ်
ဖဲဟါခီလီၤ စီၤသးတီဟဲက့ၤလၢ တၢ်မၤအခါ, နီၢ်အဲၣ်ဖီတဲဘၣ်အီၤတၢ်လၢ နီၢ်သးဝါဒုးနဲၣ်အီၤခဲလၢာ်လီၤ. စီၤသးတီဆိကမိၣ်ဝဲလၢ တၢ်အံၤလီၤသးစဲသနာ်က့ အဝဲနၢ်ဟူတ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကစီၣ်အဂၤလၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဃူတၢ်ဖိးဒီး တၢ်သူၣ်ခုသးခုအကျဲအဃိ အဝဲကနာ်ဝဲအဂီၢ်ကီတစဲးဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, အဝဲပာ်လီၤအသးလၢ ကကတိၤသကိးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤဒီး စီၤထူထူအဃိ မၤကဒီးတနွံမုၢ်ဘူၣ်အနံၤန့ၣ် အဝဲကတိၤသကိးတၢ်ဒီးအီၤလီၤ.
စီၤထူထူစံးဘၣ်စီၤသးတီလၢ “မ့ၢ်လီၤ, လံာ်အံၤပှၤကိးလၢ လံာ်စီဆှံလီၤ. လံာ်အံၤယဖးအီၤအဖၢဒီး ယနာ်လၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢ လံာ်အံၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒီး နာ်န့ၢ်အီၤသ့န့ၣ်လီၤ.”
စီၤသးတီတဲဘၣ်ဝဲ စီၤထူထူလၢ အဝဲအတၢ်သးဒ့ဒီအဂ့ၢ်လီၤ. အဝဲတဲဝဲဒ်အံၤလီၤ “ပထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်ဒီး တၢ်ဘၣ်မိၣ်ဘၣ်မးလၢ အိၣ်ဝးတရံးပှၤတဖၣ် တကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲအမဲာ်ညါ မၤဘၣ်ဒိပှၤကိးကလုာ်ဒဲးဒီး ထံကီၢ်ခဲလၢာ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ်, တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါဒီး တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်ဃး တၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်ဝဲအါမးလၢ စံးဝဲလၢအမ့ၢ် ကျဲမ့ၢ်ကျဲတီသနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်သုးကျဲၤဒီး မၤကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, တၢ်ပၢတၢ်ပြးလၢအအၢသီ, တၢ်သးဟ့ပှၤကလုာ်ဂၤ, ဒီးတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်တဖၣ်တန့ၢ်ဘၣ်. တၢ်လၢအိၣ်လၢ လံာ်အံၤအပူၤတဖၣ် သါကလီၤဆီလိာ်အသးဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါတဖၣ်အံၤဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်တဖၣ်အံၤဧါ.”
ဖဲစီၤထူထူ ဖးဒီးဒုးနဲၣ်အီၤလံာ်စီဆှံအဆၢတဆၢအခါ စီၤသးတီကမၢကမၣ်ဘၣ်အသးလီၤ. အတၢ်ဖးဒီးဒုးနဲၣ်အီၤ လံာ်စီဆှံအဆၢလၢစံးဝဲ “ပှၤပၢပှၤဂၤလၢ အတၢ်အၢအဂီၢ်,” ဒီး “ပှၤလၢအလဲၤတၢ်န့ၣ် စံၣ်ညီၣ်အထွဲတၢ်တသ့ဘၣ်ဝဲဘၣ်” လီၤ. စီၤသးတီအၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်ဝဲလၢ တၢ်ကတိၤအံၤ ဘၣ်ဝဲန့ၣ် မတၤတဂၤဂ့ၤဂ့ၤ သမၢဝဲတသ့ဘၣ်လီၤ. တၢ်ကတိၤအံၤဘၣ်ဝဲလၢ ပှၤလၢအိၣ်မူလၢ စီၤသးတီအိၣ်ကီၢ်ပူၤတဖၣ် ဃုာ်ဒီးပှၤကီၢ်မုၢ်နုာ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.
စီၤထူထူတဲနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်ကဒီးဝဲ စီၤသးတီလၢ အဝဲနာ်ဝဲလံာ်စီဆှံလၢ တၢ်ဂ့ၢ်အါမးတဖၣ်အဃိစ့ၢ်ကီးလီၤ. စီၤထူထူစံးဝဲ “လံာ်စီဆှံန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်နဲၣ်လိအဂ့ၤလၢ ပတၢ်အိၣ်မူကိးနံၤဒဲးအဂီၢ် ဒ်သိးဒီး နီၢ်သးဝါဒုးနဲၣ်ဝဲနီၢ်အဲၣ်ဖီအသိး တကးဘၣ်အမဲာ်ညါ ပှၤကညီတဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲ အဂ့ၢ်ခီၣ်ထံးန့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤ.” အဝဲတဲကဒီးဝဲ “စီၤသးတီဧၢ နသ့ၣ်ညါဧါ, လံာ်စီဆှံအံၤမီၣ် လၢစဲအ့ၣ်တကပၤစ့ၢ်ကီး လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလီၤ.”
စီၤသးတီအသးဒ့ဒီဒံးအဖၢလီၤ. အဝဲသံကွၢ်ဝဲလၢ “လံာ်လၢပျၢၤတဘ့ၣ် ဒ်သိးဒီးလံာ်စီဆှံအံၤန့ၣ် ဘၣ်ဃးဒီးစိၤခဲအံၤ တၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်တဖၣ်ဒီး လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ စဲအ့ၣ်တပၤကသ့ဒ်လဲၣ်.” အဝဲအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီးဝဲ ပှၤလၢအကွဲးလံာ်အံၤလီၤ.
စီၤထူထူတဲနၢ်ပၢၢ်အီၤဒ်အံၤလီၤ. “တၢ်လၢလံာ်စီဆှံန့ၣ် ပှၤတကွဲးအီၤထဲတဂၤဧိၤဘၣ်. နီၢ်နီၢ်လံာ်အံၤမ့ၢ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်လံာ်ဖိ ၆၆ ဘ့ၣ်လၢဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပှၤအဂၤ ၄ဝ ဘျဲၣ်လၢ အနံၣ် ၁,၆၀ဝ ဃၣ်ဃၣ်အတီၢ်ပူၤဒီး တၢ်ကွဲးအီၤဝံၤဖဲ ပူၤကွံာ်အနံၣ် ၁,၉၀ဝ ဃၣ်ဃၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. ပှၤကွဲးတၢ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်တဆံးတက့ၢ် ဘၣ်ဃးစဲအ့ၣ် (scientific) တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ သနာ်က့ အဝဲသ့ၣ်ကွဲးတ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လၢ ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါထီၣ်အီၤလၢလီၢ်ခံ လၢယံာ်အနံၣ်လၢအကထိန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ပှၤကွဲးလံာ်စီဆှံတဂၤ ပာ်ဖျါဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ် ထိၣ် ‘လီၤစဲၤအီၤလၢတၢ်တမ့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဘၣ်အလိၤ’ ဒီးလၢခံတဂၤပာ်ဖျါဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်ကဝီၤဝဲလီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် တမ့ၢ်လၢပှၤအါဂၤသ့ၣ်ညါဘၣ်. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတီဝဲန့ၣ် ဘၣ်တၢ်နဲၣ်ဖျါအီၤခီဖျိ စဲအ့ၣ်ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ်ဖဲ ပူၤကွံာ်တယံာ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
စီၤသးတီစံးဝဲ “တၢ်အံၤလီၤသးစဲကစီဒီလီၤ.” စီၤထူထူအဲၣ်ဒိးဒုးနဲၣ်ဝဲ စီၤသးတီတၢ်ဂ့ၢ်အဂၤတဘီလၢ အလီၤသးစဲဒ်သိးန့ၣ်လီၤ.
စီၤထူထူစံးဝဲ “ဘီမုၢ်ဖးဒိၣ်တခါလၢ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ဘၤဘူၤလိၣ်အံၤ အတၢ်လီၤပှီၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်ဝဲ အနံၣ် ၂၀ဝ ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါဝဲ ဘၤဘူၤလိၣ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၤဒ်လဲၣ် တကးဘၣ်အမဲာ်ညါ လီၤကမၢကမၣ်လၢ ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လဲာ် စီၤပၤလၢ ကဟဲမၤနၢၤတၢ်အံၤအမံၤန့ၣ်လၢ စီၤပၤအံၤတချုးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဒံးဘၣ် လၢညါလံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. နီၢ်နီၢ် လံာ်စီဆှံအံၤအိၣ်ဒီး တၢ်တဲဆိပာ်အဘီလၢ အကယၤန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲစီၤသးတီဆိကမိၣ်ကွၢ်ဝဲ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်အခါ စီၤထူထူတဲဘၣ်အီၤ တၢ်လၢအမၤကမၢကမၣ်အီၤအါန့ၢ်အန့ၣ်လီၤ. “တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢနၤ, ယၤဒီးပှၤဂၤတဖၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်ဝဲလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်ဝဲလၢပူၤကွံာ်အနံၣ် ၁,၉၀ဝ လံၤလံၤန့ၣ်နသ့ၣ်ညါဧါ.” အဝဲဖးန့ၢ်ဝဲ စီၤသးတီလၢ လံာ်စီဆှံအဆၢအံၤလီၤ-
-
တၢ်ကီတၢ်ခဲအါမးလၢ ပထံၣ်ဘၣ်လၢမုၢ်မဆါတနံၤအံၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံ တဲဆိပာ်ဝဲလီၤ
“ဘၣ်ဆၣ်ဒီးသ့ၣ်ညါတၢ်အံၤတက့ၢ်. လၢမုၢ်နံၤအခံကတၢၢ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်, အဆၢကတီၢ်လၢ အကီအခဲကဘၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ပှၤကညီကမ့ၢ်ပှၤအဲၣ်လီၤအသး, ပှၤသးကွံစ့, ပှၤခိးထဲသိးလိာ်အသး, ပှၤပာ်ထီၣ်ထီအသး, ပှၤဒုၣ်ဒွဲၣ်တၢ်, ပှၤတစူၢ်ဘၣ်အမိၢ်အပၢ်ဘၣ်, ပှၤတသ့ၣ်ညါဘၣ်တၢ်အဘျုးအဖှိၣ်ဘၣ်, ပှၤတစီတဆှံဘၣ်, ပှၤတအဲၣ်ဘၣ်အဘူးအတံၢ်ဘၣ်, ပှၤအသူၣ်တကၢ် အသးတလီၤဘၣ်, ပှၤပာ်တၢ်ကမၣ်လၢ ပှၤဂၤအလိၤကလီကလီ, ပှၤလၢအတကီၤဘၣ်အသးဘၣ်, ပှၤဒူတၢ်, ပှၤတအဲၣ်ဘၣ်ပှၤအဂ့ၤဘၣ်, ပှၤဟ့ၣ်လီၤကွံာ်ပှၤဂၤ, ပှၤလၢအတပလီၢ်ဘၣ်အသးဘၣ်, ပှၤပာ်အသးကဖၢလၢ, ပှၤလၢအအဲၣ်တၢ်မုာ်လၤဒိၣ်န့ၢ်အအဲၣ်ယွၤ, အိၣ်ဝဲဒီး တၢ်ယူးယီၣ်ယွၤအက့ၢ်အဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်ဒီး, အစိအကမီၤန့ၣ်သမၢဝဲလီၤ. ပှၤဒ်န့ၣ်အသိးတဖၣ်န့ၣ်, ဟးဆှဲးအီၤတက့ၢ်.”
စီၤထူထူ စံးဘၣ်ဝဲ စီၤသးတီလၢ လံာ်စီဆှံအဆၢအဂၤ တဲဆိပာ်ဝဲလၢ တၢ်ကီတၢ်ခဲ ကအိၣ်ထီၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် လၢအပာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ, တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ, တၢ်သၣ်ဝံၤလီၤဒိ, ဟီၣ်ခိၣ်ကဟူး, ဒီးတၢ်တတီတလိၤလီၤ.
တၢ်ကီတၢ်ခဲအါမးလၢ အဝဲဒီး နီၢ်အဲၣ်ဖီ လဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ လံာ်စီဆှံပူၤ ယံာ်တ့ၢ်မးလံအဃိ စီၤသးတီ ကမၢကမၣ်ဝဲလီၤ.
လၢတၢ်ကမၢကမၣ်အပူၤ စီၤသးတီစံးဝဲ “လီၤဆီဒိၣ်မးလဲၣ်”လီၤ.
