1. Na yinki diambu beto mendimisama?

 LOKOLA beto kele bisadi ya Yehova, beto mezaba ti yandi kezolaka beto mpe yandi kezolaka beto vuanda na luzingu ya mbote. (Bar. 8:35-39) Beto mendimisama diaka ti Biblia kele na bansikudukusu yina kevuandaka ntangu nionso samu na mambote na beto ntangu beto kena kusadila yau. (Yez. 48:17, 18) Yinki beto kesala kana beto mekutana na mambu ya mpasi yina beto kanaka ve?

2. Yinki mambu ya mpasi lenda kumina beto, mpe bampasi ya mutindu yina lenda tinda beto beto kukiyuvusa yinki biuvu?

² Bisadi nionso ya Yehova kekangaka ntima na mambu ya mpasi. Na kifuani, mpangi mosi ya dibuta lenda telemina beto samu na diambu mosi. Beto lenda vuanda na maladi mosi ya ngolo yina lenda pekisa beto beto sala mingi na kisalu ya Yehova. Kisumbula yina kebimaka yau mosi lenda natina beto mambu ya mpasi. To balenda telemina beto samu na bindimeli na beto. Ntangu beto kena kukutana na mambu ya mpasi ya mutindu yina, beto lenda kukiyuvusa: ‘Samu na yinki yakena kukumina munu? Munu salaka diambu mosi ya yimbi? Yakena kumonisa ti munu mekondua balusakumunu ya Yehova?’ Yamekuminaka nge nge kanisa mutindu yina? Kana yakele mutindu yina, kulemba ve nzutu. Bisadi mingi ya kukuikama ya Yehova nungaka banguilu ya mutindu yina.​—Nk. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Yinki dilongi beto mebaka na Nkunga 34:19?

³ Tanga Nkunga 34:19. Simba mambu zole ya mfunu yina kele na nkunga yango: (1) Bantu ya lunungu kena kukutana na bampasi. (2) Yehova kena kuvukisa beto na banzomono na beto. Yinki mutindu Yehova kena kuvukisa beto? Mosi ya mutindu yandi kena kuvukisa beto kele na kusadisaka beto beto tadila mambu ya luzingu na mutindu ya mbote na yinza yayi. Lokola Yehova mepesa nsilulu  ti beto kevuanda na kiese kana beto kena kusadila yandi, yazola monisa ve ti luzingu na beto kekondua mambu ya mpasi. (Yez. 66:14) Yandi kena kukindisa beto beto tula makanisi na beto na bilumbu kena kuiza​—na ntangu yina beto kevuanda na luzingu yina yandi zolaka beto vuanda na yau samu na mvimbamvimba. (2 Bk. 4:16-18) Kasi tekila ntangu yango koka, yandi kena kukindisa beto beto tatamana kusadila yandi konso kilumbu.​—Bid. 3:22-24.

4. Yinki beto ketubila na disolo yayi?

⁴ Beto tubila malongi yina beto lenda baka na bifuani ya bisadi ya kukuikama ya Yehova, yavuanda ya ntangu ya ntama mpe ya bilumbu na beto. Mutindu beto kemona yau, beto lenda kutana na mambu ya mpasi kondua kukana. Kasi kana beto metudila Yehova ntima, yandi kesala sundola beto ata fioti ve. (Nk. 55:22) Ntangu beto kena kutadila bifuani yango, kukiyuvusa: ‘Yinki munu kesala kana munu mekutana na diambu ya mutindu yina? Yinki mutindu bifuani yango kekumisaka kiminu na munu na Yehova ngolo? Yinki kele malongi munu lenda sadila na luzingu na munu?’

5. Yinki mambu ya mpasi Yakobi kutanaka na yau na ntadisi ya Labana? (Tala foto ya kuvertire.)

⁵ Bisadi ya Yehova ya ntangu ya ntama kutanaka na mambu ya mpasi yina bakanaka ve. Beto tadila kifuani ya Yakobi. Tata na yandi lombaka yandi yandi kuela nketo na kati ya bana ya Labana ya banketo, yina vuandaka mpangi ya dibuta yina vuandaka sambila Yehova, mpe tata na yandi ndimisaka yandi ti Yehova kesakumuna yandi mingi. (Kuy. 28:1-4) Na yau, Yakobi salaka kaka mutindu yina. Yandi bikaka buala ya Kanana mpe yandi salaka vuayaje samu na kukuenda na yinzo ya Labana, yina vuandaka na bana zole ya banketo​—Lea mpe Rachel. Yakobi bandaka kuzola Rachel muana ya Labana, yina vuandaka leki ya Lea mpe yandi ndimaka kusadila Labana kisalu samu na bamvula 7 tekila yandi kuela Rachel. (Kuy. 29:18) Kasi mambu salamaka ve mutindu Yakobi kanaka yau. Labana vunaka yandi na kupesaka yandi Lea, muana na yandi ya mbuta ya nketo. Labana pesaka Yakobi nzila ya kukuela Rachel sabala mosi na manima, kasi kaka kana Yakobi mesadila yandi diaka kisalu samu na bamvula 7. (Kuy. 29:25-27) Labana vuandaka sadila yandi diaka mambu ya kukondua lunungu samu na kisalu yina Yakobi vuandaka sadila yandi. Labana sadilaka Yakobi mambu ya kukondua lunungu bamvula 20!​—Kuy. 31:41, 42.

6. Yinki mambu yankaka Yakobi kangilaka ntima?

⁶ Yakobi kangaka diaka ntima na mambu yankaka ya mpasi. Yandi vuandaka na dibuta mosi ya nene, kasi bana na yandi ya babakala vuandaka zinga ve ntangu nionso na kiyenge. Batekaka ata mpe mpangi na bau Yozefi na kinanga. Bana zole ya Yakobi, Simeoni mpe Levi, nataka nsoni na dibuta mpe na nkumbu ya Yehova. Katula yau, nketo ya Yakobi, Rachel, yina yandi vuandaka zola mingi, kufuaka ntangu yandi vuandaka buta muana ya zole. Mpe samu na nsatu ya ngolo yina kotaka na buala, yalombaka Yakobi kuenda na buala ya Ezipito, atako yandi pusanaka na bamvula.​—Kuy. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Yinki mutindu Yehova monisaka Yakobi ti yandi vuandaka ndima yandi?

⁷ Atako mambu nionso yina ya mpasi, kiminu ya Yakobi samu na Yehova mpe samu na bansilulu na Yandi salaka lemba ata fioti ve. Mpe Yehova monisaka Yakobi ti Yandi vuandaka ndima yandi. Na kifuani, atako Labana sadilaka Yakobi mambu ya kukondua lunungu, Yehova sakumunaka yandi na kupesaka yandi bima mingi ya kinsuni. Mpe kanisa na butondi yina Yakobi vuandaka na yau na Yehova ntangu yandi kutanaka diaka na Yozefi​—muana yina yandi kanisaka ti yandi kufuaka banda bamvula mingi! Kinkundi ya mbote yina Yakobi vuandaka na yau na Yehova sadisaka yandi yandi nunga mambu nionso ya mpasi yina yandi kutanaka na yau. (Kuy. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Kana beto kena kutanina kinkundi ya mbote na Yehova, beto diaka beto lenda nunga mambu  nionso ya mpasi yina beto kena kukutana na yau kondua kukana.

8. Yinki diambu ntinu Davidi vuandaka na nsatu ya kusala?

⁸ Ntinu Davidi nungaka ve kusala konso diambu yina yandi kanaka kusala na kisalu ya Yehova. Na kifuani, Davidi vuandaka na nsatu ya ngolo ya kutunga tempelo samu na Nzambi na yandi. Yandi tubilaka nsatu yango na mbikudi Natane. Natane pesaka mvutu na kutubilaka yandi ti: ‘Sala mambu nionso yina kele na ntima na nge, samu Nzambi ya kedika kele kintuadi na nge.’ (1 Bs. 17:1, 2) Beto lenda mona mutindu bampova yango kindisaka Davidi. Mbala yankaka yandi bandaka kubongisa mbala mosi proje yango ya nene.

9. Yinki Davidi salaka ntangu yandi kuwaka nsangu yina sepedisaka yandi ve?

⁹ Ntangu fioti na manima, mbikudi ya Yehova kuendaka kutana diaka na Davidi, na kunatinaka yandi nsangu ya kiadi. ‘Kaka na mpipa yango,’ Yehova tubilaka Natane ti Davidi ve kele muntu yina ketunga tempelo; kasi mosi ya bana na yandi ya babakala nde ketunga yau. (1 Bs. 17:3, 4, 11, 12) Yinki Davidi salaka ntangu yandi yambaka nsangu yango? Yandi sobaka lukanu na yandi. Yandi kukipesaka na kukubika mbongo mpe bima ya kusadila yina Salomo kevuanda na yau nsatu samu na proje yango.​—1 Bs. 29:1-5.

10. Yinki mutindu Yehova sakumunaka Davidi?

¹⁰ Kaka na manima ya kubaka nsangu yina sepedisaka ve Davidi ti yandi ve ketunga tempelo, mbala mosi Yehova salaka luwawanu na yandi. Yehova pesaka Davidi nsilulu ti mosi ya bankuna na yandi nde keyala samu na mvimbamvimba. (2 Sa. 7:16) Na yinza ya yimpa, kanisa na kiese yina Davidi kevuanda na yau ntangu yandi kebakusa ti yandi kena kuzinga na yinsi ya Luyalu ya bamvula 1 000 ya Yesu, Ntinu yina biminaka na dibuta na yandi! Disolo yayi kena kusadisa beto beto mona ti ata kana beto nunga ve kusala yina beto kanaka kusala samu na Yehova, Nzambi na beto kelundila beto balusakumunu mingi yina beto kanisaka ata fioti ve.

11. Yinki mambu ya mbote Baklisto ya siekle ya ntete kutanaka na yau atako Kimfumu ya Nzambi bandaka ntete ve kuyala na ntangu yina bakanisaka? (Bisalu 6:7)

¹¹ Baklisto ya siekle ya ntete diaka kutanaka na mambu ya mpasi yina bakanaka ve. Bavuandaka vingila na nsatu ya ngolo kukuiza ya Kimfumu ya Nzambi, kasi bazabaka ve yinki ntangu yakekuiza. (Bis. 1:6, 7) Na yau, yinki basalaka? Bakukipesaka na kisalu ya kusamuna. Ntangu bavuandaka samuna nsangu ya mbote, bamonaka bidimbu ya kedika yina vuandaka monisa ti Yehova vuandaka sakumuna bangolo na bau.​—Tanga Bisalu 6:7.

12. Yinki diambu Baklisto ya siekle ya ntete salaka ntangu nsatu ya nene kotaka?

¹² Na kilokola mosi ‘nsatu ya nene kotaka na ntoto ya mvimba.’ (Bis. 11:28) Nsatu yango kuminaka diaka Baklisto ya siekle ya ntete. Nge lenda mona na makanisi mutindu nsatu yango ya ngolo vuandaka na bupusi na zulu na bau? Kondua ntembe bamfumu ya mabuta vuandaka kukitungisa na mutindu bakedikila mabuta na bau. Yinki bupusi nsatu yango vuandaka na zulu ya bantuenia yina vuandaka na makanisi ya kusala mingi na kisalu ya kusamuna? Mbala yankaka bavuandaka kukitungisa samu na kuzaba kana bafueti vingila tii nsatu yango kemanisa, bosi batatamana kisalu na bau ya kusamuna. Baklisto yango salaka bansobolo na kutadila mambu yina bakutanaka na yau. Batatamanaka kusamuna na mutindu nionso yina balendaka, mpe na kiese nionso, bavuandaka kabula bima yina bavuandaka na yau na bampangi na bau Baklisto ya Yudea.​—Bis. 11:29, 30.

13. Yinki balusakumunu Baklisto ya siekle ya ntete kutanaka na yau na ntangu ya nsatu ya nene?

¹³ Yinki balusakumunu Baklisto yango bakaka na ntangu ya nsatu ya nene? Bampangi yina bakaka balusadusu yina vuandaka katuka na bampangi na bau monaka mpenza lusadusu ya Yehova. (Mat. 6:31-33) Bakumaka na kinkundi ya ngolo na Baklisto yina vuandaka pesa bau lusadusu. Mpe bampangi yina pesaka makabu to bayina pesaka maboko na kisalu ya kupesa lusadusu monaka kiese yina kekatukaka na kukaba. (Bis. 20:35)  Yehova sakumunaka bau nionso ntangu bavuandaka sala bansobolo na kutadila mambu ya mpasi yina bakutanaka na yau.

14. Yinki diambu kuminaka Barnabasi mpe ntumua Paulo, mpe yinki mambote yabimisaka? (Bisalu 14:21, 22)

¹⁴ Katula yau, Baklisto ya siekle ya ntete vuandaka kutana na banzomono, na bantangu yankaka bavuandaka kutana na banzomono yina bakanaka ve. Beto tadila diambu yina kuminaka Barnabasi mpe ntumua Paulo ntangu bavuandaka samuna na kizunga ya Lystra. Na ebandeli, bayambaka bau na kiese nionso na bantu yina vuandaka kuwa bau. Kasi na manima, bambeni ‘ndimisaka bimvuka ya bantu,’ mpe kaka ndambu ya bantu yina vuandaka kuwa bau, bulaka Paulo mabanga mpe babikaka yandi pene ya lufua. (Bis. 14:19) Kasi Barnabasi mpe Paulo tatamanaka kusamuna na bisika yankaka. Yinki mambote yabimisaka? Bakumisaka ‘bantu mingi banlonguki,’ mpe bampova mpe bifuani na bau kindisaka bampangi na bau Baklisto. (Tanga Bisalu 14:21, 22.) Bantu mingi bakaka mambote samu Barnabasi mpe Paulo tatamanaka kisalu na bau atako bakutanaka na banzomono. Kana beto kena kubika ve kusala kisalu yina Yehova pesaka beto beto sala, beto kebaka balusakumunu.

15. Yinki dilongi nge mebaka samu na mpangi Macmillan?

¹⁵ Tekila mvula 1914, bisadi ya Yehova vuandaka vingila kusalama ya diambu mosi ya mfunu. Beto tadila kifuani ya mpangi Alexande Hugh Macmillan. Mutindu mosi na bampangi mingi yankaka, yandi kanisaka ti ntama mingi ve yandi kebaka mbokodoso ya kukuenda zinga na dizulu. Na diskur yina yandi salaka na ngonda ya décembre 1914, yandi tubaka: “Mbala yankaka yayi kele diskur ya nsuka yina munu kena kusala.” Ya kedika, yavuandaka ve diskur na yandi ya nsuka. Na manima, mpangi Macmillan sonikaka: “Mbala yankaka, ndambu ya bampangi kati na beto kanisaka na nsualu ti ntama mingi ve beto kekuenda na dizulu.” Yandi buelaka: “Diambu beto lendaka sala vuandaka kutatamana kusala mingi na kisalu ya Mfumu.” Mpangi Macmillan kukipesaka mpenza na kisalu ya Nzambi. Yandi vuandaka na vema na kisalu ya kusamuna. Yandi bakaka diluaku ya kukindisa bampangi yina kotaka buloko samu na kiminu na bau. Mpe na kukuikama nionso yandi tatamanaka kukuenda na balukutakanu ya kimvuka atako yandi pusanaka na bamvula. Yinki mambote mpangi Macmillan bakaka atako yandi vuandaka vingila n’sendo na yandi? Ntangu fioti tekila yandi kufua na mvula 1966, yandi sonikaka: “Kiminu na munu salaka lemba ata fioti ve.” Yakele kikadulu mosi ya mbote yina beto nionso fueti landa​—mingimingi kana beto kutanaka na mambu ya mpasi yina beto kanaka ve samu na ntangu ya yinda!​—Ebr. 13:7.

16. Yinki mambu ya mpasi yina mpangi Herbert Jennings mpe nketo na yandi kutanaka na yau kondua kukana? (Yakobo 4:14)

¹⁶ Bisadi mingi ya Yehova kena kubela maladi yina bakanaka ve. Na kifuani, na disolo na yandi ya luzingu, mpangi Herbert Jennings b kena kutubila mutindu yandi mpe nketo na yandi vuandaka sepela na kiyekua na bau yina bavuandaka na yau ya kusala lokola bamisionere na Ghana. Kasi na manima ya mua ntangu, bamonaka yandi na maladi ya ngolo ya yintu. Na kubambukaka na bampova ya Yakobo 4:14, mpangi Jennings sasilaka ti mambu yina kuminaka yandi vuandaka lokola “kuzanga kuzaba mambu yina kekumina beto ‘mbazi.’” (Tanga.) Yandi sonikaka: “Ntangu beto bakusaka ti diambu ya mutindu yina kuminaka beto, beto bakaka nzengolo ya kubika Ghana mpe bankundi mingi ya mbote yina beto bakaka mpe beto vutukaka na Canada [samu na kubaka lusadusu ya munganga].” Yehova sadisaka mpangi Jennings mpe nketo na yandi batatamana kusadila yandi na kukuikama nionso atako mambu ya mpasi yina bakutanaka na yau.

17. Yinki mutindu kifuani ya mpangi Jennings natinaka Baklisto yankaka mambote?

 ¹⁷ Mambu ya kedika yina kele na disolo ya luzingu ya mpangi Jennings vuandaka na bupusi na bampangi yankaka. Mpangi mosi ya nketo sonikaka: “Ntima na munu salaka simbama ata fioti ve mutindu yasimbamaka ntangu munu tangaka disolo yango. . . . Kumona mutindu mpangi Jennings bikaka kiyekua na yandi yina yandi vuandaka na yau na kisalu ya Yehova samu na kutanina mavimpi na yandi sadisaka munu munu tadila mambu na munu na mutindu mosi ya mbote.” Mutindu mosi diaka, mpangi mosi ya bakala sonikaka: “Na manima ya kusala lokola nkulutu na kimvuka samu na bamvula 10, yalombaka munu bika kiyekua na munu samu na maladi ya yintu yina munu kumaka na yau. Makanisi ya yimbi yina munu kumaka na yau vuandaka lembisa munu mpenza nzutu mpe yavuandaka sala ti munu vuanda na mukakatano ya kutanga masolo ya luzingu. . . . Kasi kukanga ntima ya mpangi Jennings’ kindisaka munu.” Diambu yango kena kubambula beto ti ntangu beto kena kukanga ntima na mambu ya mpasi yina beto kanaka ve, beto lenda kindisa bantu yankaka. Ata kana mambu ya luzingu na beto kena kutambula mbote ve mutindu beto kanaka yau, beto lenda tatamana kuvuanda kifuani yina bantu yankaka lenda landa na diambu metadila kukanga ntima mpe kuvuanda na kiminu.​—1 Pi. 5:9.

18. Yinki dilongi nge mebaka na kifuani ya nketo yina mefuilaka bakala ya buala ya Nigeria?

¹⁸ Mambu ya mpasi lokola maladi ya yimbi ya COVID-19 nataka mambu ya mpasi na bisadi mingi ya Yehova. Na kifuani, nketo mosi na buala ya Nigeria, yina mefuilaka bakala vuandaka na bima fioti kaka ya kudia mpe mbongo fioti. Kilumbu mosi na sunka, muana na yandi ya nketo yuvusaka yandi yinki bakekudia na manima ya kulamba dikopo mosi ya loso yina babikanaka na yau. Mpangi na beto ya nketo zabisaka muana na yandi ti bavuandaka ve na mbongo to madia, kasi na kulandaka kifuani ya nketo yina mefuilaka bakala na buala ya Zarefati​—balambaka loso yango mpe batudilaka Yehova ntima. (1 Bn. 17:8-16) Tekila kutu babanda kukanisa samu na yina bakekudia na  midi ya kilumbu yango, bayambaka kesi mosi yina vuandaka na bima ya kudia yina katukaka na bampangi na bau Baklisto. Kesi yango vuandaka na madia mingi yina zingilaka basabala zole. Mpangi ya nketo tubaka ti yandi bakusaka ve mutindu Yehova vuandaka kuwa mbotembote mambu yina yandi tubilaka muana na yandi ya nketo. Na yau, kana beto kena kutudila Yehova ntima, mambu yina beto kena kukutana na yau na luzingu na beto lenda sala ti beto pusana penepene na yandi.​—1 Pi. 5:6, 7.

19. Yinki banzomono mpangi Aleksey Yershov kutanaka na yau?

¹⁹ Ntama mingi ve na bamvula meluta, bampangi na beto mingi kutanaka na banzomono yina bakanaka ve. Beto tadila kifuani ya mpangi Aleksey Yershov, yina kezingaka na Russie. Bisadi ya Yehova bakaka mua kimpuanza ntangu mpangi Yershov bakaka mbotama na 1994 na buala yango. Na manima ya mua bamvula, mambu sobaka na Russie. Na 2020, basoda kotaka na kingolo na yinzo ya mpangi Yershov, basosasosaka mpe bakangaka bima na yandi mingi. Na manima ya bangonda mingi, guvernema fundaka yandi ti yandi kele kriminele. Na lukanu ya kukumisa diaka mambu mpasi, muntu mosi yina vuandaka monana lokola yandi vuandaka kusepela kulonguka Biblia banda bamvula mingi, salaka baanrejistrema ya video samu kaka na kubaka mambu ya kufundila yandi. Yavuandaka diambu mosi ya kiadi!

20. Yinki mutindu mpangi Yershov kumisaka nguizani na yandi na Yehova ngolo?

²⁰ Banzomono yina mpangi Yershov kutanaka na yau natinaka yandi mambu ya mbote? Ee. Nguizani na yandi na Yehova kumaka ngolo. Yandi metuba: “Munu mpe nketo na munu beto vuandaka sambila mbala na mbala. Munu mebakusa ti munu lendaka nunga ve diambu yango kondua lusadusu ya Yehova.” Yandi mebuela: “Ndongokolo na munu mosi ya Biblia kesadisaka munu munu nunga kulemba nzutu. Munu keyindulaka na mpinda na bifuani ya bisadi ya kukuikama ya ntangu ya ntama. Yakele na masolo mingi ya Biblia yina kemonisaka mfunu ya kuvuanda niee mpe kutudila Yehova ntima.”

21. Yinki beto melonguka na disolo yayi?

²¹ Yinki beto melonguka na disolo yayi? Na bantangu yankaka beto kekutanaka na mambu ya mpasi yina beto kekanaka ve na yinza yayi. Atako plina, Yehova kesadisaka ntangu nionso bisadi na yandi kana bakena kutudila yandi ntima. Mutindu verse yina mesimba yintu ya diambu ya disolo na beto metuba, ‘Bampasi ya muntu ya lunungu kele mingi, kasi Yehova kevukisaka yandi na bampasi yango nionso.’ (Nk. 34:19) Bika beto tatamana kutula ntima na beto na kilendo ya kusadisa ya Yehova kasi ve na mambu ya mpasi. Na manima, lokola ntumua Paulo, beto lenda tuba: ‘Samu na mambu nionso, munu kele na ngolo na nzila ya muntu yina kepesaka munu kilendo.’​—Fil. 4:13.