1. Yinki Muklisto ya bakala fueti sala samu yandi nunga?

 NTINU Davidi tubilaka Salomo: ‘Vuanda ngolo mpe monisa ti nge kele bakala.’ (1 Bn. 2:1-3) Dilongi yango kele na mfunu mingi samu na Baklisto nionso ya babakala bubu yayi. Samu basala yau, bafueti zitisa bansiku ya Nzambi mpe kusadila bansikudukusu ya Biblia na luzingu na bau. (Luka 2:52) Samu na yinki ya kele na mfunu mpenza samu na bampangi ya babakala yina kele bantuenia bakuma babakala Baklisto yina meyela na kimpeve?

2-3. Samu na yinki yakele na mfunu samu na mpangi ya bakala yina kele ntuenia na kukuma Muklisto ya bakala yina kele ya kuyela na kimpeve?

² Muklisto yina kele bakala kevuandaka na biyekua mingi ya mfunu na dibuta mpe na kimvuka. Bampangi ya babakala yina kele Baklisto, kondua ntembe beno mekanisaka deja na biyekua yina beno kevuanda na yau na bilumbu kena kuiza. Mbala yankaka beno kele na lukanu ya kukota na kisalu ya ntangu nionso, ya kukuma bansadisi na kisalu, mpe na manima kukuma bankulutu na kimvuka. Beno lenda vuanda diaka na nsatu ya kukuela mpe kubuta bana. (Efe. 6:4; 1 Tm. 3:1) Samu na kukokisa balukanu yango mpe kununga, beno fueti vuanda Baklisto yina meyela na kimpeve. b

³ Yinki lenda sadisa nge samu nge kuma Muklisto yina meyela na kimpeve? Yakele na makoki ya mfunu yina nge fueti kokisa. Yinki nge lenda sala samu na kukibongisa mpe kununga na konso kiyekua yina nge lenda kokisa na bilumbu kena kuiza?

4. Yinki kisika nge lenda baka bifuani ya mbote ya kulanda? (Tala diaka foto.)

⁴ Pona bifuani ya mbote ya kulanda. Biblia mefuluka na bifuani ya mbote yina bantuenia ya babakala lenda landa. Babakala yango ya  ntama vuandaka zola Nzambi mingi mpe vuandaka na biyekua mutindu na mutindu samu na kutanina bisadi ya Nzambi. Nge lenda mona diaka bifuani ya mbote na kati ya babakala Baklisto ya kuyela na kimpeve na dibuta to na kimvuka na beno. (Ebr. 13:7) Mpe nge kele na kifuani ya kukoka, yina kele kifuani ya Yesu Klisto. (1 Pi. 2:21) Ntangu nge kena kulonguka bifuani yango na dikebi, kanisa na zulu ya bikadulu yina nge kesepelaka na yau na babakala yango. (Ebr. 12:1, 2) Na manima mona mutindu ya kulanda kifuani ya babakala yango.

5. Yinki mutindu nge lenda kudisa dikoki ya kukanisa, mpe samu na yinki yakele na mfunu? (Nkunga 119:9)

⁵ Kudisa mpe ‘tanina . . . dikoki ya kukanisa.’ (Bin. 3:21) Muntu yina kevuandaka na dikoki ya kukanisa kesalaka ve mambu na nsualu kasi yandi kekanisaka mbotembote tekila yandi baka nzengolo ya kusala diambu. Na yau sala ngolo nge baka mpe nge tanina dikoki yango. Samu na yinki? Samu yinza yayi mefuluka na bantuenia ya babakala yina kebikaka makanisi na bau mosi tuadisa bau to bayina kebikaka banguilu na bau mosi tuadisa mambu yina bakesalaka. (Bin. 7:7; 29:11) Diaka, televizion, radio, Internet lenda vuanda na bupusi ya ngolo na mutindu na nge ya kukanisa mpe ya kusala mambu. Kasi yinki mutindu nge lenda kuma na dikoki ya kukanisa? Banda na kulonguka bansikudukusu ya Biblia mpe kanisa na mfunu yina yakele mbote samu na nge na kusadila mambu yina yametuba. Na manima sadila bansikudukusu yango samu yasadisa nge na kubaka banzengolo yina kesepedisaka Yehova. (Tanga Nkunga 119:9.) Kana nge mekudisa dikoki yango ya mfunu, yakesadisa nge mingi samu nge kuma Muklisto ya bakala yina meyela na kimpeve. (Bin. 2:11, 12; Ebr. 5:14) Beto tala mutindu dikoki ya kukanisa kenatina nge mambote na mambu zole: (1) na mutindu ya kuvuanda na bampangi ya banketo (2) mpe na kubaka banzengolo samu na bilele yina nge kevuata mpe mutindu nge kemonana.

6. Yinki mutindu dikoki ya kukanisa kesadisa mpangi ya bakala yina kele ntuenia na kumonisa luzitu na bampangi ya banketo?

⁶ Dikoki ya kukanisa kesadisa nge na kumonisa luzitu na banketo. Yakele yimbi ve na mpangi ya bakala yina kele ntuenia na kusosa kuzaba mbotembote mpangi mosi ya nketo. Kasi, ntuenia ya bakala yina kele na dikoki ya kukanisa ketuba ve, kesonika ve, mpe kesala ve diambu mosi yina kena kumonisa ti yandi kena kuzola mpangi ya nketo, katula kaka kana yandi kena kutadila mpangi yango ya nketo lokola muntu yina yandi kekuela.  (1 Tm. 5:1, 2) Kana yandi kena kulutisa ntangu na mpangi mosi ya nketo, yandi ketanina lokumu na yandi ya mbote kana yandi kena kuvuanda ve na mpangi yango ya nketo kondua ti shaperon yina mebonga vuanda vana.​—1 Bk. 6:18.

7. Yinki mutindu dikoki ya kukanisa kesadisa mpangi ya bakala yina kele ntuenia ntangu yandi kena kupona bilele mpe munzele na yandi?

⁷ Mutindu yankaka ntuenia ya bakala kemonisa ti yandi mekudisaka dikoki ya kukanisa ya kuvedila kele na kuponaka mbote bilele mpe munzele na yandi. Mbala mingi, mingi ya bantu yina kebimisaka to ketubilaka bilele ya yimpa yina mebima kele bantu yina kezitisaka Yehova ve. Na yau, bilele yina bakesalaka lenda vuanda yina kekangaka nzutu to yina lenda bimisa muana ya bakala lokola muana ya nketo. Ntangu ntuenia ya bakala kena kupona bilele yina yandi kevuata, yandi kemonisa ti yandi kele ya kuyela na kimpeve kana yandi kena kubika ti bansikudukusu ya Biblia tuadisa yandi, mpe yandi kena kulanda bampangi yina kele bifuani ya mbote na kimvuka. Yandi lenda kukiyuvusa: ‘Bilele yina munu keponaka kuvuata kemonisaka ti munu kele ya kuvedila na makanisi mpe munu kezitisaka bantu yankaka? Mutindu na munu ya kuvuata kesalaka ti yavuanda pete samu na bantu yankaka bandima ti munu kele kisadi ya Nzambi?’ (1 Bk. 10:31-33; Tito 2:6) Ntuenia ya bakala yina kele na dikoki ya kukanisa kebakaka kaka ve luzitu ya bampangi kasi yandi kendimamaka mpe na Tata na yandi ya dizulu.

8. Yinki mutindu mpangi ya bakala yina kele ntuenia lenda longuka kuvuanda muntu yina baketudilaka ntima?

⁸ Vuanda muntu yina bantu ketudilaka ntima. Ntuenia ya bakala yina bantu ketudilaka ntima kekokisaka mbotembote biyekua na yandi nionso. (Luka 16:10) Beto tadila kifuani ya kukoka ya Yesu. Yandi vuandaka ata fioti ve muntu yina kesundolaka biyekua na yandi to yina kekokisaka yau ve. Kasi, yandi vuandaka kokisa biyekua yina Yehova vuandaka pesa yandi, ata ntangu yavuandaka mpasi samu na kusala yau. Yandi vuandaka zola bantu​—mingimingi banlonguki na yandi—​mpe yandi vuandaka pene ya kupesa luzingu na yandi samu na bau. (Yoa. 13:1) Na kulandaka kifuani ya Yesu, salaka nionso samu nge kokisa konso kiyekua yina bakepesaka nge. Kana nge zaba mpenza ve mutindu ya kukokisa yau, vuanda na kumikitisa mpe lomba lusadusu na bampangi yina meyela na kimpeve. Kusuka kaka ve na kukokisa ndambu na yau. (Bar. 12:11) Kasi, kokisa kiyekua na nge nionso, sala yau ‘samu na Yehova, kasi samu na bantu ve.’ (Kol. 3:23) Ya kedika, nge kele muntu ya kukoka ve, na yau vuanda na kumikitisa mpe ndima banzimbala na nge.​—Bin. 11:2.

9. Samu na yinki ntuenia ya bakala fueti kudisa makoki yina mebonga?

⁹ Samu na kukuma bakala Muklisto yina meyela na kimpeve, nge fueti kudisa makoki yina mebonga. Yakesadisa nge samu nge ndima biyekua na kimvuka, nge baka mpe nge tanina kisalu yina kesadisa nge to dibuta na nge, mpe nge vuanda na nguizani ya mbote na bantu yankaka. Beto tadila ndambu ya makoki yango ya mfunu.

10-11. Kana mpangi ya bakala yina kele ntuenia melonguka kutanga mpe kusonika mbote, yinki mambote yakenatina yandi mosi mpe kimvuka? (Nkunga 1:1-3) (Tala diaka foto.)

¹⁰ Longuka kutanga mpe kusonika mbote. Biblia  metuba ti muntu ya kiese mpe yina kenungaka kelutisaka ntangu konso kilumbu na kutangaka Mpova ya Nzambi mpe yandi keyindulaka na mpinda na zulu na yau. (Tanga Nkunga 1:1-3.) Na kutangaka Biblia konso kilumbu, yandi kezaba mutindu ya Yehova ya kukanisa mpe yau kesadisa yandi na kukanisa mbotembote mpe kulonguka mutindu ya kusadila Masonukua. (Bin. 1:3, 4) Kimvuka kele na nsatu ya babakala ya mutindu yina. Samu na yinki?

¹¹ Bampangi na beto ya babakala mpe ya banketo kevuandaka na nsatu ya babakala ya makoki samu na kusosa malako mpe malongi yina mesimbama na Biblia. (Tito 1:9) Kana nge mezaba kutanga mpe kusonika mbote, nge kevuanda na dikoki ya kubongisa badiskur mpe bakomantere yina mebonga mpe yina kekumisaka kiminu ngolo. Nge kevuanda diaka na dikoki ya kubaka banoti ya mfunu ntangu nge kena kulonguka mpe nge kena kuwa badiskur na balukutakanu ya kimvuka mpe na balukutakanu ya nene. Banoti yango kesadisa nge na kukumisa kiminu na nge ngolo mpe na kukindisa bantu yankaka.

12. Yinki kesadisa nge samu nge vuanda muntu yina mezaba kusolola mbote?

¹² Kudisa makoki ya kusolola mbote. Bakala yina kele Muklisto fueti longuka kusolola mbote. Bakala yina mezaba kusolola mbote kekuwaka mpe kebakusaka makanisi mpe banguilu ya bantu yankaka. (Bin. 20:5) Yandi lenda longuka kubakusa mutindu muntu yankaka kena kukimona na nzila ya ndinga na yandi, yilungi na yandi, mpe nzutu na yandi. Nge lenda longuka ve kusala yau kondua kulutisa ntangu kintuadi na bantu. Kana nge kesadilaka mingi baapareyi samu na kusolola na bantu, na kifuani na nzila ya bamesaje, yalenda lembisa dikoki na nge ya kusolola na bantu mbunzu na mbunzu. Na yau, sosa maluaku ya kusolola na bantu yankaka mbunzu na mbunzu.​—2 Yn. 12.

13. Yinki diambu yankaka ntuenia ya bakala fueti longuka? (1 Timoteo 5:8) (Tala diaka foto.)

¹³ Longuka kusosa mbongo samu na kukokisa bansatu na nge. Muklisto ya bakala yina meyela na kimpeve fueti vuanda na dikoki ya kukokisa bansatu na yandi mpe ya bantu ya dibuta na yandi. (Tanga 1 Timoteo 5:8.) Na babuala yankaka, bampangi ya babakala lenda longuka kisalu na nzila ya batata na bau to na nzila ya mpangi yankaka ya dibuta. Na babuala yankaka, ntuenia ya bakala lenda longuka kisalu mosi to dikoki mosi ntangu yandi kele ntete na ekole sekondere. Yavuanda mutindu yina to ve, yakele mbote kulonguka kisalu mosi yina kesadisa nge na kubaka kisalu. (Bis. 18:2, 3; 20:34; Efe. 4:28) Sala ti bantu zaba nge lokola muntu yina kele ngolo na kisalu mpe yina kebikaka kusala kisalu kaka kana yamemanisa. Kana nge mesala plina, kondua ntembe nge kevuanda na dikoki ya kubaka kisalu mpe kutanina yau. Bikadulu mpe makoki yina beto metubila na disolo yayi kele diaka na mfunu samu na bakala yina kele Muklisto samu yasadisa yandi na kukokisa biyekua yina yandi kebaka na bilumbu kena kuiza. Beto tadila ndambu ya biyekua yango.

14. Yinki mutindu mpangi ya bakala yina kele ntuenia lenda kukibongisa samu na kukota na kisalu ya ntangu nionso?

¹⁴ Nge lenda kota na kisalu ya ntangu nionso. Bampangi ya babakala mingi yina kele ya kuyela na kimpeve, bandaka kisalu ya ntangu nionso ntangu bavuandaka bantuenia mpenza. Kisalu ya mpasudi nzila kesadisaka ntuenia ya bakala na kulonguka mutindu ya kusala na nguizani na bantu yina kele na kimuntu mesuasana. Yakesadisa yandi diaka na kuzaba kusadila mbongo yina yandi kebakaka na nduenga nionso mpe kubika kubebisa yau. (Fil. 4:11-13) Mutindu ya mbote ya kubanda kisalu ya ntangu nionso kele ya kukumaka mpasudi nzila ya ntangu ya nkufi. Bantu mingi kesalaka kisalu ya mpasudi nzila ya ntangu ya nkufi samu na mua ntangu, yakesadisaka bau samu bakukibongisa samu na kubanda kisalu ya mpasudi nzila ya ngonda na ngonda. Kisalu ya mpasudi nzila lenda zibula porte samu na mitindu yankaka ya kisalu ya ntangu nionso, na kifuani kutunga bayinzo ya teokrasi to kusala na Betele.

15-16. Yinki mutindu mpangi ya bakala yina kele ntuenia lenda kokisa mambu yina kelombamaka samu na kukuma nsadisi na kisalu mpe nkulutu?

¹⁵ Nge lenda kuma nsadisi na kisalu to nkulutu. Bampangi ya babakala yina kele Baklisto fueti vuanda na lukanu ya kukokisa mambu yina kelombamaka samu na kusadila bampangi na bau lokola bankulutu na kimvuka. Biblia metuba ti babakala yina kekokisaka kisalu yango ‘bakezolaka kisalu mosi ya mbote.’ (1 Tm. 3:1) Tekila ya kusala lokola nkulutu, mpangi ya bakala fueti kokisa mambu yina kelombamaka samu na kukuma nsadisi na kisalu. Bansadisi na kisalu kesadisaka bankulutu samu na kutanina bampangi na kimvuka. Bankulutu mpe bansadisi na kisalu kesadilaka bampangi na bau ya babakala mpe ya banketo na kumikitisa nionso mpe bakekukipesaka na vema nionso na kisalu ya kusamuna. Bampangi ya babakala yina kele bantuenia lenda kokisa mambu yina kelombamaka samu na kusala lokola nsadisi na kisalu ata kana bakele ntete na bamvula kati na 17 tii 19. Nsadisi na kisalu yina kena kokisa mbote mambu yina melombama lenda kuma nkulutu ata kana yandi mekokisa bamvula 20.

¹⁶ Yinki mutindu nge lenda kokisa mambu yina kelombamaka samu na biyekua yango? Biblia mepesa liste ya mambu yina nge fueti kokisa. Kasi, mambu yango nionso yina melombama mesimbama na Biblia mpe na nzola samu na Yehova, samu na dibuta na nge, mpe samu na kimvuka. (1 Tm. 3:1-13; Tito 1:6-9; 1 Pi. 5:2, 3) Sosa kubakusa konso diambu yina kele na liste yango. Lomba lusadusu ya Yehova na nzila ya kisambu samu na kukokisa yau. c

17. Yinki mutindu mpangi ya bakala yina kele ntuenia lenda kukibongisa samu na kukuma bakala mpe mfumu ya dibuta? (Tala diaka foto.)

 ¹⁷ Nge lenda kuma bakala mpe mfumu ya dibuta. Mutindu Yesu monisaka yau, Baklisto yankaka ya babakala yina kele ya kuyela na kimpeve kebikanaka bampupa. (Mat. 19:12) Kasi, kana nge mepona kukuela, nge kebaka biyekua yankaka ya kuvuanda bakala mpe mfumu ya dibuta. (1 Bk. 11:3) Yehova kena kulomba bakala na kuzola nketo na yandi mpe na kukokisa bansatu na yandi ya kinsuni, ya makanisi, mpe ya kimpeve. (Efe. 5:28, 29) Bikadulu mpe makoki yina beto tubilaka na ebandeli ya disolo yayi, na kifuani kukudisa dikoki ya kukanisa, kuvuanda na luzitu na banketo, mpe kuvuanda muntu yina baketudilaka ntima, kesadisa nge ntangu nge kekuela. Nge kevuanda ya kubongama samu na kukokisa biyekua na nge lokola bakala mpe mfumu ya dibuta.

18. Yinki mutindu mpangi ya bakala yina kele ntuenia lenda kukibongisa samu na kukuma tata?

¹⁸ Nge lenda kuma tata. Na manima ya kukuela nge lenda kuma tata. Yinki dilongi nge lenda baka na Yehova na diambu metadila kuvuanda tata ya mbote? Malongi kele mingi ya kubaka. (Efe. 6:4) Yehova tubilaka Muana na yandi puelele ti, yandi kezolaka yandi mpe yandi kendimaka yandi. (Mat. 3:17) Kana nge mekuma tata, salaka nionso samu na kundimisa bana na nge mbala na mbala ti nge kezolaka bau. Pesaka bau bafelisitasion mbala na mbala samu na mambu ya mbote yina bakesalaka. Batata yina kelandaka kifuani ya Yehova kesadisaka bana na bau samu bakuma Baklisto ya babakala mpe ya banketo yina meyela na kimpeve. Nge lenda kukibongisa banda bubu yayi samu na kiyekua yango na kusadisaka na nzola nionso bantu yankaka ya dibuta mpe ya kimvuka na nge mpe na kutubilaka bau ti nge kezolaka bau mpe nge kesepelaka na bau. (Yoa. 15:9) Yau kesadisa nge na kuvuanda bakala mpe tata ya mbote na bilumbu kena kuiza. Tekila ntangu yango koka, nge kevuanda na valere na meso ya Yehova, mpe nge kevuanda lusadusu samu na dibuta na nge, mpe samu na kimvuka.

19-20. Yinki kesadisa mpangi ya bakala yina kele ntuenia samu na kukuma Muklisto ya bakala yina meyela na kimpeve? (Tala foto ya kuvertire.)

¹⁹ Beno bampangi ya babakala yina kele bantuenia, beno kekuma ve na kintulumukina Baklisto yina meyela na kimpeve. Beno fueti pona bifuani ya mbote ya kulanda, beno fueti kudisa dikoki ya kukanisa, beno fueti vuanda bantu yina baketudilaka ntima, beno fueti kudisa makoki yina mebonga na luzingu, mpe kukibongisa samu na biyekua yina beno kebaka na bilumbu kena kuiza.

²⁰ Kana nge kena kukanisa na mambu nionso yina nge fueti kokisa, nge lenda mona kaka lokola yakele mpasi mingi samu na nge. Kasi nge lenda nunga. Zaba ti Yehova kele na nsatu ya kusadisa nge. (Yez. 41:10, 13) Ya kedika, bampangi na nge ya babakala mpe ya banketo diaka kesadisa nge. Kana nge mekuma Muklisto ya bakala yina meyela na kimpeve, luzingu na nge kevuanda na kiese. Beto kezolaka beno, bantuenia ya babakala! Bika Yehova sakumuna beno mingi lokola beno kena kusala ngolo bubu yayi samu na kukuma Baklisto ya babakala yina meyela na kimpeve.​—Bin. 22:4.