1. Yinki beto fueti sala samu na kukula mpe kukuma Baklisto yina meyela na kimpeve?

 BETO kekamuaka kumona mutindu muana fioti kekulaka na nsualu samu na kukuma mbuta. Yakemonanaka ti bana keyundukaka kondua ti basala ngolo. Kasi, kuyunduka samu na kukuma Muklisto yina meyela na kimpeve kelombaka kusala bangolo. b (1 Bk. 13:11; Ebr. 6:1) Samu na kukokisa lukanu yango, beto fueti vuanda na nguizani ya ngolo na Yehova. Beto kele diaka na nsatu ya mpeve ya nlongo samu na kukudisa bikadulu yina kesepedisaka Nzambi, kukudisa makoki yina mebonga, mpe kukibongisa samu na biyekua yina beto lenda baka na bilumbu kena kuiza.​—Bin. 1:5.

2. Yinki dilongi beto mebaka na Kuyantika 1:27, mpe yinki beto ketubila na disolo yayi?

² Yehova salaka muntu samu yandi vuanda bakala to nketo. (Tanga Kuyantika 1:27.) Yakele pete kumona ti babakala mpe banketo kevuandaka ya kusuasana na nzutu, kasi bakele diaka ya kusuasana na mambu yankaka. Na kifuani, Yehova mesalaka bakala mpe nketo samu na kukokisa muntu na muntu kiyekua na yandi, na yau bakele na nsatu ya bikadulu mpe makoki yina kesadisa bau bakokisa biyekua yango. (Kuy. 2:18) Na disolo yayi, beto ketubila mambu yina bantuenia ya banketo lenda sala samu bakuma banketo Baklisto yina kele ya kuyela na kimpeve. Na disolo yina kelanda, beto ketubila mambu yina bantuenia ya babakala lenda sala.

3-4. Yinki kisika bampangi ya banketo yina kele bantuenia lenda baka bifuani ya mbote samu na kulanda? (Tala diaka foto.)

³ Biblia metubila banketo mingi ya mbote yina vuandaka zola Yehova mpe vuandaka sadila yandi. (Tala disolo ‘Mateya nini tokoki kozwa epai ya basi oyo Biblia elobeli?’ na jw.org) Bamonisaka bikadulu yina verse yayi mesimba disolo na beto metubila: ‘Bantu yina kelutisaka ndilu ve na bikadulu na bau’ mpe ‘bantu ya kukuikama na mambu nionso.’ Diaka, bampangi ya banketo lenda mona na bimvuka na bau, banketo Baklisto ya kuyela na kimpeve yina balenda landa kifuani na bau.

⁴ Bantuenia ya banketo, beno kanisaka bampangi ya banketo yina kele na bikadulu ya mbote yina beno lenda landa kifuani na bau; na manima beno kanisa na mutindu beno lenda monisa bikadulu ya mutindu yina. Na baparagrafe kelanda, beto ketubila bikadulu tatu ya mfunu yina bampangi ya banketo fueti kudisa.

5. Samu na yinki kumikitisa kele na mfunu samu na Muklisto ya nketo yina meyela na kimpeve?

⁵ Kumikitisa kele kikadulu mosi ya mfunu samu na Muklisto yina meyela na kimpeve. Kana nketo kele na kumikitisa, yandi kevuanda na nguizani ya mbote na Yehova mpe na bantu yankaka. (Yak. 4:6) Na kifuani, nketo yina kezolaka Yehova, keponaka na kumikitisa nionso kuzitisa nsikudukusu ya kimfunu yina Tata na yandi ya dizulu metulaka. (1 Bk. 11:3) Nsikudukusu yango kele na mutindu ya kusadila yau na kati ya kimvuka mpe na nkubukulu ya dibuta. c

6. Yinki dilongi bampangi ya banketo yina kele bantuenia lenda baka na kumikitisa ya Rebeka?

⁶ Beto tadila kifuani ya Rebeka. Yandi vuandaka nketo ya nduenga yina na luzingu na yandi ya mvimba yandi bakaka banzengolo ya kibakala, mpe yandi zabaka yinki ntangu mpe yinki mutindu kusadila mambu. (Kuy. 24:58; 27:5-17) Ya kedika, yandi vuandaka nketo mosi ya luzitu mpe yandi vuandaka landa lutuadusu. (Kuy. 24:17, 18, 65) Kana nge kena kuzitisa na kumikitisa  nionso bankubukulu ya Yehova lokola Rebeka, nge kevuanda kifuani ya mbote na dibuta, mpe na kimvuka na beno.

7. Yinki mutindu bampangi ya banketo yina kele bantuenia lenda landa kifuani ya Estere na diambu metadila kuzaba bandilu na bau?

⁷ Kuzaba bandilu kele kikadulu yankaka yina Baklisto nionso yina meyela na kimpeve fueti monisa. Biblia metuba ti, ‘Nduenga kevuandaka na bantu ya bopolo.’ (Bin. 11:2) Estere vuandaka zaba bandilu na yandi, mpe yandi vuandaka sadila Nzambi na kukuikama nionso. Lokola yandi vuandaka zaba bandilu na yandi, yandi kumaka ve muntu ya lulendo ntangu yandi kumaka nketo ya ntinu. Yandi kuwaka malongi ya mpangi na yandi ya mbuta Mordekai mpe yandi zitisaka yau. (Est. 2:10, 20, 22) Nge lenda monisa ti nge kezabaka bandilu na nge lokola Estere, na kulombaka bantu yankaka malongi mpe na kusadilaka yau.​—Tito 2:3-5.

8. Na kutadila 1 Timoteo 2:9, 10, yinki mutindu kikadulu ya kuzaba bandilu lenda sadisa mpangi ya nketo samu yandi baka banzengolo ya nduenga na yina metadila mvuatulu mpe munzele?

⁸ Estere monisaka diaka ti yandi kezabaka bandilu na yandi na mutindu yankaka. Yandi vuandaka ‘kitoko mingi na nzutu mpe na yilungi’; kasi, yandi vuandaka benda ve dikebi ya bantu na zulu na yandi. (Est. 2:7, 15) Yinki mutindu bampangi ya banketo lenda baka mambote na kifuani ya Estere? Mosi ya mutindu ya kusala yau kele na 1 Timoteo 2:9, 10. (Tanga.) Ntumua Paulo lombaka banketo Baklisto bavuata kondua kulutisa ndilu mpe na makanisi ya mbote. Bampova ya Greki yina bamesadila awa zola monisa ti mvuatulu ya nketo yina kele Muklisto fueti monisa ti yandi kezitisaka Nzambi mpe banguilu mpe makanisi ya bantu yankaka. Beto kesepelaka mingi na mvuatulu ya kukondua kulutisa ndilu ya bampangi ya banketo Baklisto yina meyela na kimpeve!

9. Yinki dilongi beto lenda baka na kifuani ya Abigail?

⁹ Lusuasukusu kele kikadulu yankaka yina banketo Baklisto nionso yina meyela na kimpeve fueti monisa. Lusuasukusu kele yinki? Yakele mutindu ya mbote ya kutadila mambu​—makoki ya kuzaba diambu yina kele mbote mpe diambu yina kele yimbi, mpe na manima kusala diambu yina kele mbote. Beto tadila kifuani ya Abigail. Bakala na yandi bakaka nzengolo mosi ya yimbi yina zolaka nata diambu mosi ya mpasi na bantu nionso ya yinzo na yandi. Abigail salaka diambu kondua kuvingila. Lokola yandi monisaka lusuasukusu, yandi vukisaka baluzingu ya bantu. (1 Sa. 25:14-23, 32-35) Lusuasukusu kesadisaka beto diaka beto zaba ntangu ya kutuba mpe ntangu ya kuvuanda niee. Mpe yakesadisaka beto diaka beto tudila bantu yankaka dikebi kondua bakukimona yimbi.​—1 Te. 4:11.

10-11. Yinki mutindu kutanga mpe kusonika lenda natina nge mpe bantu yankaka mambote? (Tala diaka foto.)

¹⁰ Nketo yina kele Muklisto fueti kudisa makoki yina mebonga. Makoki yankaka yina muana ya nketo kelongukaka ntangu yandi kele muana fioti  ketatamana kunatina yandi mambote luzingu na yandi ya mvimba. Beto tadila mua bifuani.

¹¹ Longuka kutanga mpe kusonika mbote. Na babuala yankaka, bakemonaka ti yakele na mfunu ve ti muana ya nketo longuka kutanga mpe kusonika. Kasi, yakele mbote mpe na mfunu na Muklisto nionso na kulonguka kutanga mpe kusonika. d (1 Tm. 4:13) Na yau kubika nzila ata na kima mosi ve pekisa nge kulonguka kutanga mpe kusonika mbote. Yinki mambote yakenatina nge? Kutanga mpe kusonika lenda sadisa nge, nge baka mpe nge tanina kisalu. Nge kekuma nlonguki mpe nlongisi ya mbote kuluta ya Mpova ya Nzambi. Yina meluta nionso nge kevuanda na nguizani ya penepene na Yehova ntangu nge kena kutanga Mpova na yandi mpe nge kena kuyindula na mpinda na zulu na yau.​—Yoz. 1:8; 1 Tm. 4:15.

12. Yinki mutindu Bingana 31:26 lenda sadisa nge nge kuma muntu yina mezaba kusolola mbote?

¹² Kudisa makoki ya kusolola mbote. Yakele mfunu na Baklisto na kuzaba kusolola mbote. Samu na diambu yango, nlonguki Yakobo mepesa beto malongi ya mfunu, na kutubaka: ‘Konso muntu fueti vuanda pene na kuwa, yandi fueti nuanina ve kutuba.’ (Yak. 1:19) Ntangu nge kena kuwa na dikebi ntangu bantu yankaka kena kutuba, nge kemonisa ti nge kena ‘kukitula na kisika ya bantu yankaka.’ (1 Pi. 3:8) Kana nge kena kubakusa ve mambu yina muntu kena kutuba, to mutindu yandi kena kukimona, yuvusa biuvu yina mebonga. Na manima baka ntangu ya kukanisa tekila nge tuba. (Bin. 15:28, nyp.) Kukiyuvusa: ‘Mambu yayi munu kele na nsatu ya kutuba kele ya kedika mpe yakekindisa? Mambu yango kena kumonisa luzitu mpe kimpombo?’ Baka malongi na bampangi ya banketo yina meyela na kimpeve, yina mezaba kusolola na bantu. (Tanga Bingana 31:26.) Tula dikebi na mutindu baketubilaka. Kana nge kena kulonguka makoki yango mbote kuluta, nguizani na nge na bantu yankaka kekuma mbote kuluta.

13. Yinki mutindu nge lenda longuka kusala mpe kutuadisa bisalu ya yinzo? (Tala diaka foto.)

¹³ Longuka kusala mpe kutuadisa bisalu ya yinzo. Na bisika mingi, banketo kesalaka bisalu mingi ya yinzo. Mama na nge to mpangi yankaka ya nketo yina kele na makoki lenda vuanda na dikoki ya kusadisa nge nge longuka kusala bisalu mbote. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Cindy metuba: “Mosi ya makabu ya valere yina mama na munu pesaka munu, vuandaka kulonga munu kiese yina kekatukaka na kisalu ya ngolo. Kulonguka bisalu lokola kulamba, kubongisa yinzo, kutunga bilele mpe kusala wenze sadisaka munu na luzingu mpe yapesaka munu nzila ya kusala mingi na kisalu ya Yehova. Mama longaka munu diaka mutindu ya kuyamba banzenza mpe yapesaka munu nzila ya kukutana na bampangi ya mbote ya babakala mpe ya banketo yina kele kifuani ya mbote yina munu lendaka landa.” (Bin. 31:15, 21, 22) Nketo yina kele kisadi mpe yina mezaba kuyamba banzenza, yina longukaka kusala mpe kutuadisa bisalu ya yinzo kele lusakumunu samu na dibuta na yandi mpe kimvuka.​—Bin. 31:13, 17, 27; Bis. 16:15.

14. Yinki dilongi nge mebaka na disolo ya Crystal, mpe yinki nge fueti lunda na makanisi?

 ¹⁴ Longuka kusala mambu yankaka na makoki na nge mosi. Yakele mfunu na Muklisto nionso kulonguka kusala mambu na makoki na yandi. (Fil. 4:11) Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Crystal metuba: “Bibuti na munu kindisaka munu munu pona opsion ya kusala na kalasi yina kesadisa munu na luzingu. Tata na munu kindisaka munu munu sala comptabilité na kalasi, yau sadisaka munu mingi.” Nge fueti suka kaka ve na kulonguka kusosa mbongo, kasi sosa kulonguka mpe kusadila yau na mutindu ya mbote samu nge bika sala badepanse yina meluta mbongo nge kebakaka. (Bin. 31:16, 18) Tula makanisi na nge na balukanu ya kimpeve na kumangaka bamfuka yina mekondua mfunu mpe na kusepelaka na luzingu yina mekondua mindondo.​—1 Tm. 6:8.

15-16. Samu na yinki bampangi ya banketo yina kele bampupa kele na valere mingi? (Marko 10:29, 30)

¹⁵ Kana nge mekudisa bikadulu yina kesepedisaka Yehova, mpe nge melonguka makoki ya mfunu, yakesadisa nge samu na mambu yina nge kepona kusala na manima na luzingu na nge. Beto tadila mua bifuani ya mambu yina nge lenda sala.

¹⁶ Nge lenda pona kubikana mpupa samu na mua ntangu. Na nguizani na bampova ya Yesu, banketo yankaka keponaka kukuela ve, ata kana na buala na bau baketadilaka kubikana mpupa lokola diambu yina bonga ve. (Mat. 19:10-12) Bayankaka lenda bikana bampupa samu na bamfunu yina mesuasana. Ndimisama ti Yehova mpe Yesu ketadilaka ve bampupa lokola bantu yina mekondua mfunu. Na yinza ya mvimba, bampangi ya banketo yina kele bampupa kele na bupusi ya mbote na kimvuka. Nzola na bau, mpe dikebi yina baketudilaka bantu yankaka ketindaka bau bakuma bampangi ya banketo mpe bamama ya kimpeve samu na bantu mingi.​—Tanga Marko 10:29, 30; 1 Tm. 5:2.

17. Yinki mutindu mpangi ya nketo yina kele ntuenia lenda kukibongisa banda bubu yayi samu na kukota na kisalu ya ntangu nionso?

¹⁷ Nge lenda kota na kisalu ya ntangu nionso. Bampangi mingi ya banketo kesalaka mingi na kisalu ya kusamuna na yinza ya mvimba. (Nk. 68:11) Nge lenda bongama banda bubu yayi samu na kukota na kisalu ya ntangu nionso? Nge lenda sala kisalu ya mpasudi nzila, nge lenda kuma volontere na kisalu ya kutunga, to na Betele. Sambila samu na lukanu na nge. Solola na bantu yankaka yina mekokisaka lukanu ya mutindu yina mpe mona mambu yina nge lenda sala samu nge kota na kisalu ya ntangu nionso. Na manima sala programe yina kesadisa nge samu na kukokisa lukanu yango. Kana nge mekota na kisalu ya ntangu nionso, nge kevuanda na dikoki ya kusala mambu mingi yankaka ya kitoko samu na Yehova.

18. Samu na yinki mpangi ya nketo fueti pona bakala na yandi na dikebi mpenza? (Tala diaka foto.)

 ¹⁸ Nge lenda pona kukuela. Bikadulu mpe makoki yina beto metubila kesadisa nge nge kuma nketo ya makoki. Ya kedika, kana nge kekanaka kukuela, nge fueti pona nkuelani na nge na dikebi mpenza. Yakele mosi ya banzengolo yina meluta mfunu nge kebaka. Zaba ti nge kekuma na yinsi ya lutuadusu ya bakala yina nge kekuela. (Bar. 7:2; Efe. 5:23, 33) Na yau kukiyuvusa: ‘Yandi kele Muklisto yina meyela na kimpeve? Yandi ketulaka Yehova na kisika ya ntete na luzingu na yandi? Yandi kebakaka banzengolo ya nduenga? Yandi kendimaka banzimbala na yandi? Yandi kezitisaka banketo? Yandi kele na makoki ya kukokisa bansatu na munu ya kimpeve, ya kinsuni, mpe ya makanisi? Yandi kekokisaka biyekua mbote? Na kifuani, yinki biyekua yandi kele na yau na kimvuka mpe yinki mutindu yandi kekokisilaka yau?’ (Luka 16:10; 1 Tm. 5:8) Ya kedika, kana nge zola baka bakala ya mbote, nge fueti vuanda nketo ya mbote.

19. Samu na yinki kiyekua ya “nsadisi” kele kiyekua mosi ya mfunu?

¹⁹ Biblia metuba ti nketo ya mbote kele “nsadisi” samu na bakala na yandi mpe ‘[muntu yina] mebonga’ samu na yandi. (Kuy. 2:18) Yau zola monisa ti nketo kele na valere mingi ve? Ve! Kiyekua ya nketo lokola nsadisi kele kiyekua mosi ya lokumu. Kuzimbakana ve ti mbala mingi Biblia kebokidilaka Yehova “nsadisi.” (Nk. 54:4; Ebr. 13:6) Nketo kevuandaka nsadisi ya kedika samu na bakala na yandi ntangu yandi kepesaka yandi maboko mpe yandi kesadisaka yandi ntangu yandi kebakaka banzengolo samu na dibuta. Mpe lokola yandi kezolaka Yehova, yandi kesalaka nionso yina yandi lenda samu na kusadisa bantu yankaka bamona bikadulu ya mbote ya bakala na yandi. (Bin. 31:11, 12; 1 Tm. 3:11) Nge lenda banda kukibongisa banda bubu yayi samu na kukuma nketo na kukumisaka nzola na nge samu na Yehova ngolo mpe na kuvuandaka nsadisi ya bantu yankaka na yinzo mpe na kimvuka.

20. Yinki bupusi mama lenda vuanda na yau na kati ya dibuta?

²⁰ Nge lenda kuma mama. Na manima ya makuela, nge mpe bakala na nge beno lenda kuma na bana. (Nk. 127:3) Na yau, yakele mbote kukanisa mambu yina kelombamaka samu na kuvuanda mama ya mbote. Bikadulu yina beto metubila na disolo yayi kesadisa nge kana nge mekuma nketo mpe mama. Kana nge kele na nzola, na kimpombo, mpe na ntima yinda, nge kesadisa dibuta na nge vuanda na kiese mpe bana na nge kemona ti bakele na lutanunu mpe bakezolaka bau.​—Bin. 24:3.

21. Yinki mutindu beto kekukimonaka samu na bampangi na beto ya banketo, mpe samu na yinki? (Tala foto ya kuvertire.)

²¹ Beto kezolaka beno, bampangi ya banketo, samu na mambu nionso yina beno kesalaka samu na Yehova mpe bisadi na yandi. (Ebr. 6:10) Beno kesalaka ngolo samu na kukuna bikadulu ya kimpeve, makoki yina kesala ti luzingu na beno mpe ya bantu yina kele nzinganzinga na beno vuanda na kiese, mpe yakebongisa beno samu na biyekua yina beno lenda baka na bilumbu kena kuiza. Beno kele na valere mingi na nkubukulu ya Yehova!