KONDUA ntembe nge kesepelaka na makabu mingi yina Yehova kepesaka nge, mpe nge kele na butondi mutindu yandi mepesaka nge nzila ya kubaka nzengolo samu na mutindu nge lenda sepela na makabu yango. Diambu ya kiese kele, Biblia metubila vinu lokola dikabu yina mekatuka na Nzambi. Kutu yametuba: ‘Bakesalaka mampa samu na kuseka, mpe vinu kepesaka kiese na luzingu.’ (Lon. 10:19; Nk. 104:15) Kasi kondua ntembe, nge memonaka mutindu bantu mekukibimisinaka mambu ya mpasi samu na malavu. Katula yau, bantu na yinza ya mvimba kevuandaka na makanisi mesuasana na diambu metadila kunua malavu. Na yau, yinki lenda sadisa Baklisto samu babaka banzengolo ya nduenga na diambu metadila kunua malavu?

Yavuanda na yinki buala beto kevuandaka, to yinki nzingulu beto meyundukilaka, kubika mutindu ya Nzambi ya kutadila mambu tuadisa makanisi mpe banzengolo na beto kesala ti beto baka mambote mpe beto vuanda na kiese ya mvimbamvimba.

Kondua ntembe mutindu nge kemonaka yau, bantu mingi na yinza kekunuaka malavu mingi mpe mbala na mbala. Bantu yankaka kekunuaka malavu, samu yakesalaka ti bakukimona mbote. Bayankaka kekunuaka malavu, samu babika kukitungisa na mambu ya mpasi yina bakena kukutana na yau. Mpe na bisika mingi, baketadilaka muntu yina kekunuaka malavu mingi lokola muntu mosi ya kuyela mpe ya ngolo.

Kasi Baklisto kele na lutuadusu mosi ya nduenga yina mekatuka na Mvangi na bau ya nzola. Na kifuani, yandi meluengisaka beto samu na mpasi yina kebimaka na kulutisa ndilu na kunua malavu. Mbala yankaka beto ketangaka na Bingana 23:29-35 mambu yina metadila muntu yina kekunuaka malavu mpe mambu ya mpasi yina kekuminaka yandi. a Daniel mpangi mosi yina kele nkulutu na Europe, kena kubambuka diaka na mutindu ya luzingu yandi vuandaka na yau tekila yandi kuma Muklisto ya kedika, “Kulutisa ndilu na kunua malavu vuandaka sala ti munu baka banzengolo ya yimbi mpe munu kutana na mambu ya mpasi yina kesalaka ti munu kukimona yimbi kana munu mekanisa yau.”

Yinki mutindu Baklisto lenda sadila kimpuanza na bau ya kupona mpe kumanga kukutana na mambu ya mpasi yina kebimaka kana muntu kena lutisa ndilu na kunua malavu? Sekele kele ya kubika mutindu yina Nzambi ketadilaka mambu tuadisa makanisi mpe bisalu na beto.

Beto tala yina Biblia metuba samu na malavu mpe mambu yina ketindaka bantu yankaka samu bakunua malavu.

Mpova ya Nzambi pekisa ve kunua malavu na bukatikati. Ya kedika, Biblia ketubaka ti kunua vinu lenda sala ti muntu vuanda na kiese. Beto ketangaka: ‘Kudia madia na nge na kiese, mpe kunua vinu na nge na ntima ya kiese.’ (Lon. 9:7) Yesu vuandaka kunua malavu na maluaku yankaka, mpe bisadi ya Yehova ya kukuikama yankaka salaka mutindu yina.​—Mat. 26:27-29; Luka 7:34; 1 Tm. 5:23.

Kasi, Mpova ya Nzambi memonisa puelele lusuasanu yina kele kati na kunua malavu, mpe kukolua. Yametuba puelele: ‘Beno kolua malavu ve.’ (Efe. 5:18) Yametuba ata mpe ti ‘bantu kekoluaka malavu . . . kebaka ve Kimfumu ya Nzambi.’ (1 Bk. 6:10) Ya kedika, Yehova mepekisa mpenza kulutisa ndilu na kunua malavu mpe kukolua. Na kisika ya kulanda kaka mambu yina bantu yina kele nzinganzinga na beto kesalaka, beto fueti baka banzengolo yina kele na nguizani na mutindu yina Nzambi ketadilaka mambu.

Bantu yankaka kekanisaka ti balenda kunua malavu mingi kondua ti bakolua. Kasi, yakele mpenza kivonza. Biblia memonisa puelele ti kuvuanda ‘nanga ya vinu’ lenda tinda muntu na kusala banzimbala ya nene mpe kusadila Yehova disumu. (Tito 2:3; Bin. 20:1) Yesu luengisaka mpe ti ‘kulutisa ndilu na kunua malavu’ lenda pekisa muntu na kukota na yinza ya yimpa ya Nzambi. (Luka 21:34-36) Na yau, yinki lenda sadisa Muklisto na kutina mambu ya mpasi yina kebimaka na pete nionso kana muntu mekunua malavu?

Yakele kivonza samu na muntu na kubika nzingulu yina yandi yundukilaka na yau vuanda na bupusi na mutindu yina yandi ketadilaka kunua malavu. Baklisto kesalaka na nduenga nionso mambu yina kesepedisaka Yehova kana yametadila mambu lokola bima ya kudia mpe ya kunua. Biblia mebambula beto ti: ‘Yavuanda beno kena kudia to beno kena kunua to beno kena kusala konso diambu yankaka, beno sala mambu nionso samu na nkembo ya Nzambi.’ (1 Bk. 10:31) Tala ndambu ya biuvu mpe ya bansikudukusu ya Biblia yina mebonga beto tadila:

Munu kekunuaka malavu samu bantu yankaka sepela na munu? Kubasika 23:2 metuba: ‘Nge fueti landa ve kimvuka ya bantu.’ Na verse yango, Yehova vuandaka luengisa Bayisaele na diambu metadila kulanda bantu yina vuandaka sepedisa yandi ve. Nduengoso yango kele diaka na mfunu samu na Baklisto bubu yayi. Kana beto kena kubika bantu yankaka vuanda na bupusi na zulu ya makanisi mpe banzengolo na beto na diambu metadila kunua malavu, nsukansuka beto lenda kuma ntama na Yehova mpe bansikudukusu na yandi.​—Bar. 12:2.

Munu kekunuaka malavu samu bantu yankaka mona munu ti munu keIe muntu ya ngolo? Na babuala yankaka, bantu kemonaka yimbi ve kunua malavu mingi mpe mbala na mbala. (1 Pi. 4:3) Kasi beto tala yina 1 Bakorinto 16:13 mekindisa beto na kusala: ‘Beno bikana ya kulamuka, beno telema ngui na kiminu, beno vuanda na kibakala, beno kuma ngolo.’ Malavu lenda sadisa mpenza muntu samu yandi kuma ngolo? Ata fioti ve. Malavu lenda lembisa na pete nionso makoki ya muntu ya kukanisa mbote mpe ya kubaka banzengolo ya mbote. Na yau, kunua malavu mingi kele ve kidimbu yina kemonisaka ti muntu kele ngolo, kasi yakemonisaka kutu nde ti muntu kele na bulembu. Yezaya 28:7 memonisa muntu yina kezimbanaka nzila samu na malavu, lokola muntu yina kena kusasakana mpe kena kubula dibaku.

Ngolo ya kedika kekatukaka na Yehova mpe yakelombaka kubikana ya kulamuka, mpe kutelema ngui na kiminu. (Nk. 18:32) Muklisto ya kedika lenda sala yau na kuvuandaka ya kukenga mpe na kusalaka mambu yina kena kumonisa ti yandi kele na nzengolo ya kukitanina na mambu yina kebebisa kimpeve na yandi. Yesu monisaka ngolo ya mutindu yina ntangu yandi vuandaka na ntoto, mpe bantu mingi vuandaka zitisa yandi samu yandi vuandaka na kibakala mpe na nzengolo ya kusala yina kele mbote.

 Munu kekunuaka malavu samu munu bika kukitungisa kana munu mekutana na mambu ya mpasi? Nsoniki mosi ya Nkunga pemamaka na mpeve ya nlongo samu na kusonika ti: ‘Ntangu basusi lutilaka munu, nge [Yehova] pesaka munu kibakala mpe nge bombaka munu.’ (Nk. 94:19) Kana nge kena kutungisama samu na diambu mosi, sosa Yehova samu yandi sadisa nge kasi malavu ve. Mutindu meluta mbote ya kusala yau kele na kusambilaka Yehova mbala na mbala. Diaka, bantu mingi monaka ti kusosa malongi yina mebonga na nkundi mosi yina kele ya kuyela na kati ya kimvuka natinaka bau mambote. Ya kedika, kunua malavu samu na kununga mambu ya mpasi, lenda lembisa makoki ya muntu ya kukanisa mpe yalenda lembisa nzengolo ya muntu ya kusala yina kele mbote. (Ozea 4:11) Daniel, yina beto tubilaka na ebandeli tubaka: “Munu vuandaka nuana na kutungisama mpe na banguilu ya kukimona ti munu mevola mambu. Munu vuandaka kunua malavu samu munu kukitungisa mingi ve kasi yavuandaka buedila munu bampasi, mpe munu vuandaka diaka na bankundi ve mpe bantu vuandaka zitisa munu diaka ve.” Nsukansuka yinki sadisaka Daniel? Yandi metuba: “Munu bakusaka ti yavuandaka lomba Yehova vuanda penepene na munu kasi malavu ve. Na lusadusu ya Yehova, munu vuandaka na dikoki ya kunuanisa mambu na munu ya mpasi mpe kununga yau.” Diambu ya kedika kele ti Yehova kevuandaka ntangu nionso vana samu na kusadisa beto, ata kana yakena kumonana ti mambu yina beto kena kukutana na yau mekondua kivuvu.​—Fil. 4:6, 7; 1 Pi. 5:7.

Kana mbala yankaka nge kekunuaka malavu, samu na yinki ve kutadila mutindu na nge ya kunua malavu na nzila ya biuvu yayi: ‘Mpangi mosi ya dibuta to nkundi mosi mekukitungisaka samu na mutindu na munu ya kunua malavu?’ Kana yakele plina, yakele kidimbu yina kena kumonisa ti nge kena kukudisa kifu mosi to diambu mosi yina nge kena kuzaba ve. ‘Munu kena kunua malavu mingi kuluta mutindu munu vuandaka kunua yau?’ Yalenda vuanda mutindu yina samu na muntu yina kele ntete ve nanga ya malavu kasi yandi kena kuenda pusana malembemalembe samu na kukuma nanga na yau. ‘Yakevuandaka mpasi samu na munu na kunua ve malavu samu na mua bilumbu?’ Kana yakele mutindu yina, mbala yankaka kunua malavu mekumaka kifu yina mekotilaka nge to nge mekumaka nanga. Yalenda lomba nge baka lusadusu ya munganga samu na kununga diambu yango.

Lokola kunua malavu lenda bimisa bampasi mingi, Baklisto yankaka meponaka kumanga kunua ata mua malavu. Bantu yankaka lenda pona kunua ve malavu  samu bakemonaka yau kitoko ve na yinua. Kana mosi ya bankundi na nge mepona kusala mutindu yina, nge lenda monisa ti nge kele na kimpombo na kuzitisaka nzengolo na yandi kondua kuvueza yandi.

To mbala yankaka nge monaka ti yakele nduenga nge kukitudila bandilu. Muklisto lenda kukitudila ndilu samu na kitezo ya malavu yina yandi kekunua. To yandi lenda kukitudila nsiku samu na mbala yikua yandi kekunua malavu, mbala yankaka, mbala mosi na sabala, to kunua yau na bukatikati ntangu yandi kena kudia. Bantu yankaka metulaka bandilu samu na mutindu ya malavu yina bakekunua, na kifuani kunua vinu to malavu na bukatikati, kasi kumanga malavu yina meluta ngolo to kumanga malavu yina bamesangisaka. Kana muntu mekukitudila bandilu ya puelele na diambu metadila kunua malavu, yakevuanda pete samu na yandi na kuzitisa yau. Mpe Muklisto yina kele ya kuyela na kimpeve, kele ve na nsatu ya kukitungisa samu na yina bantu yankaka ketuba samu na yandi kana yandi mebaka nzengolo ya mutindu yina mpe yandi kena kuzitisa nzengolo yango.

Ntangu beto kena kubaka nzengolo na diambu metadila malavu, beto fueti kanisa diaka na mutindu bantu yankaka kekukimona. Baroma 14:21 metuba: ‘Yakele mbote na kudia ve musuni, na kunua ve vinu, mpe na kusala ve konso kima yina kebudisa mpangi na nge dibaku.’ Yinki mutindu nge lenda sadila dilongi yango? Monisa nzola ya kimpangi. Kana nge memona ti kunua malavu lenda budisa muntu mosi dibaku, nzola ketinda nge nge bika kunua malavu na diluaku yango. Kana nge mesala plina nge kemonisa ti nge kezitisaka mpe nge kezolaka bantu yankaka mpe nge kesosaka mambote na bau kasi ya nge mosi ve.​—1 Bk. 10:24.

Diaka, bamfumu ya Leta lenda tula bansiku na diambu metadila malavu. Ya kedika, Muklisto kezitisa bansiku yango. Bansiku yango lenda tuba, muntu fueti kokisa kitezo mosi ya mvula tekila yandi banda kunua malavu, to bansiku yango lenda pekisa muntu kunua malavu tekila ya kunata ntomabilu to kima yankaka, to kusadila mashine mosi.​—Bar. 13:1-5.

Yehova mepesaka beto makabu mingi ya kitoko, mpe mosi na yau kele kimpuanza ya kupona kubaka nzengolo samu na mutindu ya kusadila makabu yango. Yamesangisa dikabu ya kusadila kimpuanza ya kupona ntangu beto kena kupona bima yina beto kekudia mpe bima yina beto kekunua. Bika banzengolo na nge monisa ti nge kebakaka na valere kimpuanza yango na kusadilaka yau samu na kusepedisa Tata na beto ya dizulu.