1-2. (a) Mbala mingi yinki ntangu yalenda vuanda mpenza mpasi samu na kunlemvukila muntu? (b) Yinki mutindu Denise monisaka ti yandi nlemvukilaka?

 NGE kemonaka mpasi kunlemvukila bantu yankaka? Yakevuandaka mpasi samu na mingi kati na beto, mingimingi kana muntu metuba to mesala diambu yina meluadisa beto mpenza. Kasi, beto lenda nunga banguilu na beto mpe kunlemvukila. Na kifuani, beto tadila disolo ya mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Denise, a yina monisaka nlemvo na mutindu mosi ya kukamua. Na 2017, Denise mpe dibuta na yandi katukaka kutala Biro ya nene ya Bambangi ya Yehova yina katukaka kuzibuka. Ntangu bavuandaka vutuka na yinzo, shofere ya ntomabilu yankaka tutaka ntomabilu na bau. Na manima ya aksidan, Denise vuandaka zaba diaka kima mosi ve. Ntangu yandi lamukaka, yandi kuwaka ti bana na yandi lualaka ngolo mpe bakala na yandi, Brian, kufuaka. Ntangu yandi kanisaka na mambu yina salamaka, Denise tubaka: “Munu vuandaka kukitungisa mpe munu vuandaka zaba ve yinki diambu munu sala.” Na manima, yandi kuwaka ti shofere yango kunuaka ve malavu to drogi mpe yandi vuandaka niema ve telefone to kima yankaka yina lendaka katula dikebi na yandi. Na yau mpangi yango ya nketo sambilaka samu Yehova pesa yandi kiyenge ya kuyala banguilu na yandi.

² Bakangaka shofere yango samu yandi kufuaka muntu. Kana tribinale pesaka yandi foti, yandi zolaka kota na buloko. Kasi, tribinale tubilaka Denise ti mambu yina yandi ketuba nde kesala ti shofere yango kota buloko to ve. Denise metuba: “Munu monaka lokola muntu mosi mezibula bamputa na munu mpe yandi metula yau mungua mingi, samu yalombaka munu tubila diaka diambu meluta yimbi yina kuminaka munu na luzingu.” Mua basabala na manima, Denise vuandaka na ntuala ya tribinale mpe yandi vuandaka ya kubongama  samu na kupesa kimbangi na ntuala ya muntu yina natinaka dibuta na yandi mpasi ya ngolo. Yinki yandi tubaka? Denise lombaka na zuzi yandi nlemvukila muntu yango. b Ntangu yandi manisaka kutuba, zuzi yango bandaka kudila. Yandi tubaka: “Na bamvula 25 yina munu mesala lokola zuzi, munu kuwa ntete ve diambu ya mutindu yayi na tribinale. Munu kuwa ntete ve dibuta yina bamesadila yimbi lomba tribinale nlemvukila muntu yina mesala yimbi. Munu kuwa ntete ve bampova ya nzola mpe ya nlemvo ya mutindu yayi.”

 3. Yinki tindaka Denise na kunlemvukila?

³ Yinki sadisaka Denise na kunlemvukila? Yandi yindulaka na mpinda na nlemvo ya Yehova. (Mika 7:18) Kana beto kele na butondi na mutindu Yehova kemonisinaka beto nlemvo, beto kevuanda na nsatu ya kunlemvukila bantu yankaka.

 4. Yinki Yehova kezolaka beto sala? (Baefese 4:32)

⁴ Yehova zola beto nlemvukila bantu yankaka mutindu kaka yandi kenlemvukilaka beto na ntima ya mvimba. (Tanga Baefese 4:32.) Yandi kelombaka beto beto vuanda pene ya kunlemvukila bantu yina mesala beto mpasi. (Nz. 86:5; Luka 17:4) Na disolo yayi, beto ketubila mambu tatu yina kesadisa beto beto nlemvukila mingi kuluta.

KUSALA VE LOKOLA DIAMBU KELE VE

 5. Na kutadila Masese 12:18, yinki mutindu beto lenda kukimona kana muntu mosi mesala beto mpasi?

⁵ Mambu yina muntu metuba to mesala lenda sala beto mpenza mpasi, mingimingi kana muntu yango kele nkundi na beto ya penepene to muntu ya dibuta na beto. (Nz. 55:12-14) Na bantangu yankaka, mpasi ya makanisi yina beto kele na yau lenda vuanda lokola bakena kuluadisa beto na mbele. (Tanga Masese 12:18.) Beto lenda meka kusala lokola diambu kele ve na ntima na beto. Kasi kusala mutindu yina kele lokola bameluadisa beto na mbele mpe beto mebika mbele yango na kati ya mputa. Mutindu mosi, beto lenda kukivingila ve ti banguilu na beto ya mpasi kuma ya mbote kana beto kena kusala kaka lokola diambu kele ve.

 6. Yinki beto lenda sala kana muntu mosi mesala beto mpasi?

⁶ Kana muntu mosi mesala beto mpasi, diambu ya ntete yina beto lenda vuanda na nsatu ya kusala kele kufuema. Biblia metuba ti beto lenda fuema. Kasi, yakena kuluengisa beto ti beto fueti bika ve ti nganzi yala beto. (Nz. 4:4; Ef. 4:26) Samu na yinki? Samu mbala mingi banguilu na beto nde ketindaka beto na kusala mambu. Mpe mbala mingi nganzi kenataka ve mambu ya mbote. (Yak. 1:20) Kuzimbakana ve ti, konso muntu kefuemaka, kasi muntu yandi mosi keponaka kubikana na nganzi to ve.

 7. Yinki banguilu yankaka beto lenda vuanda na yau kana muntu mosi meluadisa beto?

⁷ Kana bamesadila beto mambu na mutindu ya yimbi, beto lenda mona diaka mpasi yankaka. Na kifuani, mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Ann metuba: “Ntangu munu vuandaka muana fioti, tata na munu sundolaka mama na munu mpe yandi kuelaka muana kisalu yina vuandaka kuiza bikana na munu. Munu kukimonaka lokola bamesundola munu. Ntangu babutaka bana, munu monaka lokola bana yango mebaka kisika na munu. Munu yundukaka na banguilu ya kukimona lokola bakezolaka munu ve.” Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Georgette metubila mutindu yandi kukimonaka ntangu bakala na yandi salaka ekobo: “Beto vuandaka bankundi banda bumuana. Beto salaka ata kisalu ya mpasudi nzila kintuadi! Yaluadisaka ntima na munu.” Mpe mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Naomi metuba: “Munu salaka kanisa ve ti bakala na munu lendaka  sala munu mpasi. Na yau, ntangu yandi tubilaka munu ti yandi vuandaka tala pornografi mpe yandi suekilaka munu yau, yasalaka munu mpasi mpe munu kukimonaka lokola bamevuna munu.”

 8. (a) Yinki kele ndambu ya bamfunu yina fueti tinda beto beto nlemvukila bantu yankaka? (b) Yinki mambote beto kebakaka ntangu beto kenlemvukilaka? (Tala ankadre “ Yinki beto lenda sala kana muntu mosi mepesa beto mpasi yina meniokola beto mpenza?”)

⁸ Beto lenda yala ve mambu yina bantu yankaka ketubaka to kesadilaka beto, kasi beto lenda meka kuyala mambu yina beto ketuba to beto kesadila bau. Mpe mbala mingi diambu yina meluta mbote ya kusala kele kunlemvukila. Samu na yinki? Samu beto kezolaka Yehova, mpe yandi kezolaka beto vuanda bantu yina kenlemvukilaka. Kana beto melunda nganzi mpe beto memanga kunlemvukila, kondua ntembe beto kesala mambu na buzoba mpe yalenda niokola mavimpi na beto. (Mas. 14:17, 29, 30) Beto tadila kifuani ya mpangi ya nketo Christine. Yandi metuba: “Kana munu kele na nganzi to muntu meluadisa munu, munu kesekaka diaka mingi ve. Munu kekudiaka diaka mbote ve. Munu kebakaka diaka ve pongi, mpe yakekumaka mpasi samu munu yala banguilu na munu, yakevuandaka na bupusi na mutindu munu kesadilaka bakala na munu mpe bantu yankaka mambu.”

 9. Samu na yinki beto fueti katula nganzi?

⁹ Ata kana muntu yina meluadisa beto lomba beto ve nlemvo, beto lenda sala ti diambu ya mpasi yina yandi mesala beto bika tungisa beto mingi. Na yinki mutindu? Georgette, yina beto tubilaka na ebandeli, metuba: “Yabakaka mua ntangu, kasi munu lembaka kuvuanda na nganzi samu na bakala na munu ya ntama. Yasalaka ti munu kuma mpenza na kiyenge.” Kana beto menunga kukatula nganzi, beto ketanina ntima na beto na bivonza mingi yina nganzi kenataka. Beto kekukisadilaka diaka mbote na mutindu beto kelembaka kukanisa diambu yango mpe beto kesepelaka diaka na luzingu. (Mas. 11:17) Kasi yinki nge fueti sala kana nge kele ntete ve pene samu na kunlemvukila?

NUNGA BANGUILU NA NGE

10. Samu na yinki beto fueti bika ntangu luta samu na kukatula nganzi? (Tala diaka bafoto.)

¹⁰ Yinki mutindu nge lenda nunga banguilu ya nganzi? Mosi ya mitindu ya kusala yau kele ya kubika mua ntangu luta. Samu muntu yina metoloka ngolo beluka na manima ya kubaka tretema mosi  ya munganga, yakelombaka ntangu luta. Mutindu mosi, yakelombaka ntangu tekila beto vuanda pene ya kunlemvukila muntu na ntima.​—Mos. 3:3; 1 Pe. 1:22.

11. Yinki mutindu kisambu lenda sadisa nge na kunlemvukila?

¹¹ Sambila, lomba Yehova sadisa nge samu nge kuma na kikadulu ya kunlemvukilaka. c Ann, yina beto tubilaka na ebandeli, metubila mutindu kisambu sadisaka yandi. Yandi metuba: “Munu lombaka Yehova nlemvukila konso muntu ya dibuta na beto samu na mambu ya yimbi yina beto tubaka to beto salaka. Na manima munu sonikinaka tata na munu mpe nketo na yandi ya yimpa letre mpe munu tubilaka bau ti munu menlemvukila bau.” Ann ndimaka ti kusala mutindu yina vuandaka pete ve. Kasi yandi metuba: “Munu kele na kivuvu ti na nzila ya bangolo yina munu mesala samu na kulanda kifuani ya nlemvo ya Yehova, tata na munu mpe nketo na yandi kesosa kuzaba mambu mingi yina metadila Yehova.”

12. Samu na yinki beto fueti tudila Yehova ntima na kisika ya kutudila banguilu na beto ntima? (Masese 3:5, 6)

¹² Tudila Yehova ntima, kasi kutula ve ntima na banguilu na nge. (Tanga Masese 3:5, 6.) Yehova kezabaka ntangu nionso mambu yina meluta mbote samu na beto. (Yis. 55:8, 9) Mpe yandi kesala lomba beto ve beto sala diambu yina kesala beto mpasi. Na yau, kana yandi kena kukindisa beto beto nlemvukila, beto lenda tula ntima ti kusala plina kele samu na mambote na beto. (Nz. 40:4; Yis. 48:17, 18) Na ndambu yankaka, kana beto metula ntima na banguilu na beto, beto kevuanda ata fioti ve na dikoki ya kunlemvukila. (Mas. 14:12; Yir. 17:9) Naomi, yina beto tubilaka na ebandeli, metuba: “Na ebandeli, munu vuandaka kukindimisa ti yalombaka ve munu nlemvukila bakala na munu samu yandi talaka pornografi. Munu vuandaka banga ti yandi sala munu diaka mpasi to yandi zimbakana ti yandi salaka munu mpasi ya ngolo. Mpe munu vuandaka kanisa ti Yehova vuandaka bakusa banguilu na munu. Kasi munu kuizaka bakusa ti kana Yehova kena kubakusa banguilu na munu, yazola monisa ve ti yandi kena kundima yau. Yandi mezaba mutindu munu kena kukimona mpe yandi mezaba ti yakelombaka ntangu samu na kukatula nganzi, kasi yandi zola diaka ti munu nlemvukilaka.” d

 KUDISA BANGUILU YA MBOTE

13. Na kutadila Baroma 12:18-21, yinki beto fueti sala?

¹³ Kana beto menlemvukila muntu yina meluadisa beto ngolo, beto fueti sala mambu mingi yankaka na kisika ya kusuka kaka na kubaka nzengolo ya kutubila diaka ve diambu yina salamaka. Kana muntu yina luadisaka beto kele diaka mpangi na beto Muklisto, beto fueti vuanda na lukanu ya kutula kiyenge. (Mat. 5:23, 24) Na kisika ya kulunda nganzi, beto keponaka kumonisa ntima kiadi mpe kunlemvukila. (Tanga Baroma 12:18-21; 1 Pe. 3:9) Yinki lenda sadisa beto na kusala yau?

14. Beto fueti sala ngolo ya kusala yinki, mpe samu na yinki?

¹⁴ Beto fueti sala ngolo samu na kutadila muntu yina luadisaka beto mutindu Yehova ketadilaka yandi. Yehova keponaka kusosa mambu ya mbote na bantu. (2 Nt. 16:9; Nz. 130:3) Mbala mingi beto kemonaka na bantu bikadulu yina beto kevuandaka na nsatu ya kumona​—yavuanda bikadulu ya mbote to ya yimbi. Kana beto kena kusosa bikadulu ya mbote na bantu yankaka, yakevuanda pete samu beto nlemvukila bau. Na kifuani, mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Jarrod metuba: “Yakevuandaka pete samu na munu na kunlemvukila mpangi mosi kana munu mekokanisa diambu  ya yimbi yina yandi mesadila munu na mambu mingi ya mbote yina munu kesepelaka na yau na yandi.”

15. Samu na yinki yalenda vuanda mbote kutubila muntu ti nge nlemvukilaka yandi?

¹⁵ Diambu yankaka ya mfunu ya kusala kele kutubila muntu yango ti nge nlemvukilaka yandi. Samu na yinki? Tala diambu yina Naomi, yina beto tubilaka na baparagrafe meluta, metuba: “Bakala na munu yuvusaka munu, ‘Nge menlemvukila munu?’ Ntangu munu zibulaka yinua na munu samu na kutuba, ‘Munu menlemvukila nge,’ Munu kokaka ve kutuba bampova yango. Munu bakusaka ti munu nlemvukilaka yandi ve na ntima ya mvimba. Na manima, munu kumaka na dikoki ya kutubila yandi bampova 3 yayi ya kilendo, ‘Munu menlemvukila nge.’ Ntangu munu nlemvukilaka yandi, bakala na munu bimisaka maza meso. Munu kamuaka mutindu yandi kukimonaka mbote mpe mutindu munu kumaka na kiyenge. Na manima na yau, munu longukaka kutudila yandi diaka ntima, mpe beto kumaka diaka bankundi ya ngolo.”

16. Yinki dilongi nge mebaka na diambu metadila kunlemvukila?

¹⁶ Yehova kezolaka ti beto vuanda na kikadulu ya kunlemvukila. (Kol. 3:13) Atako mutindu yina, yalenda vuanda mpasi samu beto nlemvukila bantu yankaka. Kasi beto lenda nlemvukila kana beto kena kusala ve lokola diambu kele ve mpe kana beto kena kusala bangolo samu na kununga nganzi. Na manima beto lenda kuma diaka na banguilu ya mbote.​—Tala ankadre “ Mambu tatu ya kusala samu na kunlemvukila.”

KANISA NA MAMBOTE YA KUNLEMVUKILA

17. Yinki mambote beto kebakaka kana beto menlemvukila?

¹⁷ Beto kele na bamfunu mingi ya kunlemvukila. Beto tadila kaka ndambu na yau. Ya ntete, beto kelandaka kifuani ya Tata na beto ya ntima kiadi Yehova, mpe beto kesepedisaka yandi. (Luka 6:36) Ya zole, beto kemonisaka butondi samu na nlemvo yina Yehova monisinaka beto. (Mat. 6:12) Mpe ya tatu, beto kevuandaka na mavimpi ya mbote mpe beto ketaninaka kinkundi ya ngolo na bantu yankaka.

18-19. Yinki lenda salama kana beto menlemvukila?

¹⁸ Kana beto menlemvukila bantu yankaka, beto lenda baka balusakumunu yina beto vuandaka vingila ve. Na kifuani, tala mambu yina kuminaka Denise, yina beto tubilaka na ebandeli. Atako yandi zabaka yau ve na ntangu yina, muntu yina tutaka bau vuandaka kanisa kukivonda na manima ya aksidan yango. Kasi, yandi vuandaka na butondi mutindu Denise nlemvukilaka yandi, yau tindaka yandi yandi banda kulonguka Biblia na Bambangi ya Yehova.

¹⁹ Beto lenda mona ti kunlemvukila muntu kele diambu yina meluta mpasi samu na beto na kusala​—kasi yalenda natina beto mpe lusakumunu mosi ya nene. (Mat. 5:7) Na yau, bika beto nionso beto sala nionso yina beto lenda samu na kulanda kifuani ya nlemvo ya Yehova.