1-2. Yinki beto fueti tatamana kusala na manima ya kubaka mbotama? Sasila.

 MBALA yikua nge ketulaka bunkete na yinzo na nge? Mbala yankaka tekila nge bima, nge kesalaka bunkete mosi ya ngolo. Kasi yinki kesalama kana nge kena kutula yau diaka ve bunkete? Mutindu nge mezaba yau, yakekuma pusiere mpe doti na sualu. Samu yinzo na nge vuanda bunkete, nge fueti bongisaka yau mbala na mbala.

² Mutindu mosi mpe yakelombaka kutatamana kusala ngolo samu na kubongisa makanisi na beto mpe kimuntu na beto. Ya kedika, tekila beto baka mbotama beto salaka bansobolo ya ngolo na luzingu na beto samu beto ‘katula na nzutu na beto mvindu nionso ya kinsuni mpe ya kimpeve.’ (2 Bk. 7:1) Kasi ntangu yayi, beto fueti zitisa dilongi ya ntumua Paulo ya ‘kutatamana kukuma ya yimpa.’ (Efe. 4:23) Samu na yinki yakena kulomba beto tatamana kusala ngolo? Samu doti ya yinza yayi lenda bebisa beto na nsualu. Samu diambu yango bika kumina beto mpe beto tatamana kusepedisa Yehova, beto fueti tadilaka mbala na mbala makanisi na beto, kimuntu na beto, mpe bansatu na beto.

3. Yinki zola monisa ‘kukumisa mabanza na beto ya yimpa’? (Baroma 12:2)

³ Yinki beto fueti sala samu na kukumisa mabanza na beto ya yimpa, yazola monisa, kusoba mutindu na beto ya kukanisa? (Tanga Baroma 12:2.) Mpova ya Greki yina bamebangula na ‘kukumisa mabanza na beno ya yimpa’ lenda bangulua na “kubongisa diaka makanisi na beno.” Na yau, yazola monisa ve ti beto  fueti sala mambu ndambu kaka ya mbote. Nzokande, beto fueti tadila na mpinda mutindu ya bantu yina beto kele mpe kusala bansobolo yina mebonga samu luzingu na beto vuanda na nguizani na bansikudukusu ya Yehova. Beto fueti sala yau, kaka mbala mosi ve, kasi mbala na mbala.

4. Yinki mutindu beto lenda manga yinza yayi ya yimbi vuanda na bupusi na zulu ya makanisi na beto?

⁴ Ntangu beto kekuma bantu ya kukoka, beto kevuanda ntangu nionso na dikoki ya kusepedisa Yehova na konso mambu yina beto kesalaka. Tekila ntangu yango koka, beto fueti tatamana kusala ngolo samu na kusepedisa Yehova. Tala nguizani yina Paulo salaka kati na kukumisa makanisi na beto ya yimpa mpe kuzaba luzolo ya Nzambi, mutindu Baroma 12:2 memonisa yau. Na kisika ya kubika yinza yayi ya yimbi vuanda na bupusi na zulu na beto, beto fueti kukitadila ntete samu na kuzaba na yinki kitezo beto kebikaka makanisi ya Nzambi​—kasi ve ya yinza yayi ya yimbi​—vuanda na bupusi na zulu ya balukanu mpe banzengolo na beto.

5. Yinki mutindu beto lenda tadila mbotembote makanisi na beto lokola kilumbu ya Yehova mekuma pene? (Tala foto.)

⁵ Beto tadila kifuani mosi. Yehova zola ‘beto lunda na makanisi kilumbu ya Yehova.’ (2 Pi. 3:12) Kukiyuvusa: ‘Mutindu munu ketuadisaka luzingu na munu kemonisaka ti munu mezaba ti beto mekuma pene ya nsuka ya yinza yayi ya yimbi? Banzengolo na munu na yina metadila kutanga bakalasi ya yinda to kisalu kemonisaka ti kusadila Yehova kele diambu yina meluta mfunu na luzingu na munu? Munu kevuandaka na kiminu ti Yehova kekokisa bansatu na munu mpe ya dibuta na munu, to munu kekukitungisaka ntangu nionso samu na bima ya kinsuni?’ Yehova kesepelaka ntangu yandi kena kumona beto kena kusala nionso samu na kusala lukanu na yandi na mambu nionso yina beto kesalaka.​—Mat. 6:25-27, 33; Fil. 4:12, 13.

6. Yinki beto fueti tatamana kusala?

 ⁶ Beto fueti tadila mbotembote makanisi na beto mbala na mbala mpe kusala bansobolo yina mebonga. Paulo tubilaka Baklisto ya Korinto: ‘Beno tatamana kukimeka sumu na kuzaba kana beno kele na kati ya kiminu; beno tatamana kukitala kana beno kele yinki mutindu.’ (2 Bk. 13:5) Kuvuanda ‘na kati ya kiminu’ suka kaka ve na kukuendaka na balukutakanu ya Buklisto mpe na kukuendaka na kisalu ya kusamuna mbala na mbala. Kasi yamesangisa diaka mambu yina beto kekanisaka, bansatu na beto, mpe mambu yina ketindaka beto beto sala diambu. Na yau beto fueti tatamana kukumisa mabanza na beto ya yimpa na kutangaka Mpova ya Nzambi, na kulongukaka kukanisa mutindu yandi kekanisaka mpe kusala yina kele mbote samu na kusala lukanu ya Yehova.​—1 Bk. 2:14-16.

7. Na kutadila Baefezo 4:31, 32, yinki diaka beto fueti sala, mpe samu na yinki yalendaka vuanda mpasi?

⁷ Tanga Baefezo 4:31, 32. Katula kusala bansobolo na makanisi na beto, beto fueti ‘vuata kimuntu ya yimpa.’ (Efe. 4:24) Yakena kulomba beto sala ngolo samu na kusala yau. Na kati ya mambu yango yankaka, beto fueti sala ngolo samu na kukatula bikadulu lokola kufuema ngolo, mpe nganzi. Samu na yinki yalenda vuanda mpasi? Samu yalenda vuanda mpasi kusoba bikadulu yankaka ya yimbi. Na kifuani, Biblia metuba ti bantu yankaka kekuwaka ‘nganzi malumalu’ mpe ‘kenatumukaka na kufuema.’ (Bin. 29:22) Muntu yina kele na bikadulu ya mutindu yina fueti tatamana kusala ngolo samu na kusala bansobolo ata na manima ya mbotama na yandi, mutindu disolo yayi kele na paragrafe melanda kemonisa yau.

8-9. Yinki mutindu kifuani ya Stephen memonisa ti beto fueti tatamana kukatula kimuntu ya ntama?

⁸ Mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya Stephen vuandaka mona mpasi samu na kupekisa kikadulu na yandi ya kufuema. Yandi metuba, “ata na manima ya mbotama na munu” yavuandaka lomba “munu tatamana kupekisa nganzi na munu. Na kifuani, kilumbu mosi ntangu munu vuandaka samuna yinzo na yinzo, munu landaka muyibi mosi yina yibaka radio ya ntomabilu na munu. Ntangu munu kumaka pembeni na yandi, yandi sotonaka radio yango mpe yandi tinaka. Ntangu munu budilaka bantu yankaka disolo mutindu munu bakilaka radio na munu, nkulutu mosi ya grupe na beto yuvusaka munu, ‘Stephen, yinki nge zolaka sala kana nge builaka muyibi yango?’ Kiuvu yango salaka ti munu kanisa mpe yatindaka munu munu tatamana kusala ngolo samu na kuvuanda muntu yina ketulaka kiyenge.” b

⁹ Mutindu disolo ya Stephen memonisa yau, beto lenda monisa diaka kikadulu ya yimbi kondua beto kana yau, ata kana beto mekanisa ti beto mebikaka yau. Kana yamekumina nge, kulemba nzutu ve mpe kukimona ve ti nge kele Muklisto mosi yina mekondua mfunu. Ata ntumua Paulo tubaka ti: ‘Ntangu munu zola sala mambu ya mbote, mambu ya yimbi kele na munu.’ (Bar. 7:21-23) Baklisto nionso kele bantu ya kuzanga kukoka bakesalaka ngolo samu na kunuanisa bikadulu ya yimbi yina lenda tatamana kuvutuka lokola doti yina kena kufuluka na yinzo na beto. Beto fueti sala ngolo samu beto bikana ya kuvedila. Yinki mutindu beto lenda sala yau?

10. Yinki mutindu beto lenda nuanisa bikadulu ya yimbi? (1 Yoane 5:14, 15)

¹⁰ Sambila Yehova samu na bikadulu yina kele mpasi samu na nge na kusoba, tula ntima ti yandi kekuwa nge mpe yandi kesadisa nge. (Tanga 1 Yoane 5:14, 15.) Atako Yehova kesala ve kimangu samu na kukatula kikadulu yango, yandi lenda pesa nge ngolo samu nge bika diaka kumonisa  kikadulu yango. (1 Pi. 5:10) Kusala ve mambu yina kesala ti kimuntu na nge ya ntama vutuka diaka. Na kifuani, manga kutala bafilme, baemision to kutanga masolo yina kekindisaka bikadulu ya yimbi yina nge kena kusosa kukatula. Mpe kubika ve makanisi na nge kuenda na bansatu ya yimbi.​—Fil. 4:8; Kol. 3:2.

11. Yinki mambu beto lenda sala samu na kuvuata kimuntu ya yimpa?

¹¹ Beto fueti suka kaka ve na kukatula kimuntu ya ntama, kasi yakele mfunu kukuna kimuntu ya yimpa. Yinki mutindu beto lenda sala yau? Kukitudila lukanu ya kulanda kifuani ya Yehova ntangu nge kena kulonguka bikadulu na yandi. (Efe. 5:1, 2) Na kifuani, ntangu nge kena kutanga disolo mosi na Biblia yina kena kutubila kikadulu ya Yehova ya kunlemvukila, kukiyuvusa, ‘Munu kenlemvukila bantu yankaka?’ Ntangu nge kena kutanga disolo yina metadila ntima kiadi ya Yehova samu na bantu yina kutanaka na mambu ya mpasi, kukiyuvusa, ‘Munu kevuandaka na kiadi ya mutindu yina samu na bampangi na munu Baklisto yina kele na nsatu ya lusadusu, mpe munu kemonisaka yau na bisalu na munu?’ Tatamana kukumisa mabanza na nge ya yimpa na kuvuataka kimuntu ya yimpa, mpe kuvuanda na ntima yinda ntangu nge kena kusala yau.

12. Yinki mutindu Stephen monaka ti Biblia kele na kilendo ya kusoba bantu?

¹² Mpangi Stephen yina beto tubilaka na ebandeli, yandi kuizaka mona ti malembemalembe yandi vuandaka na dikoki ya kuvuata kimuntu ya yimpa. Yandi metuba: “Banda munu bakaka mbotama, munu vuandaka kutana na mambu mingi yina vuandaka lomba munu pekisa nganzi na munu. Munu longukaka kukatuka kisika yina kele na bantu yina vuandaka sokosa munu to kusadila mayele yankaka samu diambu ya yimbi bima ve. Bantu mingi, buela diaka nketo na munu, pesaka munu felisitasion na mutindu munu vuandaka bikana niee na ntuala ya mambu yango. Yavuandaka kamuisa ata munu mosi! Munu vuandaka mona ve ti munu vuandaka sala bansobolo yango na ngolo na munu mosi. Kasi, munu vuandaka ndima ti Biblia kele na kilendo ya kusoba bantu.”

13. Yinki kesadisa beto beto kuna bansatu ya mbote (Bagalatia 5:16)

¹³ Tanga Bagalatia 5:16. Samu na kusadisa beto beto nunga kunuana kusala yina kele mbote, Yehova kepesaka beto mpeve ya nlongo na yandi na ntima ya mvimba. Ntangu beto kelongukaka Mpova ya Nzambi, beto kebikaka mpeve ya Nzambi vuanda na bupusi na zulu na beto. Beto kebakaka diaka mpeve na yandi ya nlongo ntangu beto kekuendaka na balukutakanu. Na balukutakanu yango ya Buklisto, beto kelutisaka ntangu kintuadi na bampangi na beto ya babakala mpe ya banketo, yina kena kusala ngolo lokola beto samu na kusala yina kele mbote, mpe yakekindisaka beto. (Ebr. 10:24, 25; 13:7) Mpe ntangu beto kena kupusana na Yehova na nzila ya bisambu yina kekatukaka mpenza na ntima mpe beto kena kulomba yandi lusadusu samu na bulembu na beto, yandi kepesa beto mpeve na yandi ya nlongo samu yapesa beto ngolo ya kutatamana kunuana. Atako kusala mambu nionso yayi kekatulaka ve mbala mosi bansatu ya yimbi, kasi yakesadisa beto beto manga nsatu ya kusala mambu ya yimbi. Mutindu Bagalatia 5:16 metuba yau, bantu yina ketambulaka na mpeve “bakekokisa ve ata nsatu mosi ya kinsuni.”

14. Samu na yinki yakele mfunu kutatamana kukuna nsatu ya kusala mambu yina kele mbote?

¹⁴ Ntangu beto mebanda kusala mambu yina kesadisaka beto samu beto vuanda na nguizani ya mbote na Yehova, yakele mfunu beto tatamana kusala mambu yango ya kimpeve mpe  kukuna bansatu ya mbote. Samu na yinki? Samu beto kele na mbeni mosi yina kelembaka ata fioti ve kunuanisa beto. Mbeni yango kele nsatu ya kusala yina kele yimbi. Ata na manima ya kubaka mbotama beto lenda bendama na mambu yina beto fueti bika, na kifuani bansaka, kukolua malavu, to kutala bavideo ya pornografi. (Efe. 5:3, 4) Muklisto mosi ya bakala yina kele ntuenia metuba: “Mosi ya mambu ya mpasi yina munu vuandaka nuana na yau kele kuvuanda na nsatu ya kusangisa nzutu na bana bakala lokola munu. Munu vuandaka kanisa ti nsukansuka banguilu yango kemanisa, kasi munu tatamanaka kuvuanda na banguilu yango.” Yinki lenda sadisa nge kana nge kele na nsatu mosi ya yimbi yina kele ngolo mpenza?

15. Samu na yinki yakele lukindusu kuzaba ti bansatu ya yimbi kekuminaka ‘bantu yankaka’? (Tala foto.)

¹⁵ Kana nge kena kunuana samu na kukatula nsatu mosi yina kele ngolo mpenza, kuzimbakana ve ti nge kele nge mosi ve. Biblia metuba: ‘Ntotolo mosi ve mekuminaka beno yina bantu yankaka mekutanaka na yau ve.’ (1 Bk. 10:13a) Mbangudulu mosi mebangula verse yango mutindu yayi: “Ntotolo mosi ve mekuminaka nge yina kumina ntete ve bantu.” Bampova yango sonamaka samu na Baklisto ya babakala mpe ya banketo yina vuandaka zinga na Korinto. Bantu yankaka kati na bau vuandaka bantu ya ekobo, bantu yina kesangisaka nzutu babakala na babakala mpe bantu yina kekoluaka malavu. (1 Bk. 6:9-11) Nge mekanisa ti na manima ya mbotama na bau, bavuandaka ve na bansatu ya yimbi yina bavuandaka nuanisa? Yavuandaka mutindu yina ve. Yakele kedika ti bau nionso vuandaka Baklisto yina metulua mafuta na kimpeve kasi ata mutindu yina bavuandaka kaka bantu ya kuzanga kukoka. Kondua ntembe yavuandaka lomba banuanisa bansatu ya yimbi konso ntangu. Yafueti vuanda lukindusu samu na beto. Samu na yinki? Samu yakena kumonisa ti yavuanda yinki nsatu ya yimbi yina nge kena kunuanisa, muntu yankaka nungaka yau. Ya kedika, nge lenda vuanda ‘ngolo na kiminu,  samu [nge] mezaba ti kimvuka ya mvimba ya bampangi na yinza kena kukutana na bampasi ya mutindu mosi.’​—1 Pi. 5:9.

16. Yinki ntambu beto fueti tina, mpe samu na yinki?

¹⁶ Tina ntambu ya kukanisa ti muntu mosi ve lenda bakusa mpasi yina nge kena kukutana na yau. Kukanisa mutindu yina lenda tinda nge nge tuba ti luzingu na nge mekondua kivuvu mpe nge kele ve na kilendo ya kutelemina bansatu ya yimbi. Biblia pesa ve makanisi ya mutindu yina. Yametuba: ‘Nzambi kele ya kukuikama, mpe yandi kepesa ve nzila ti beno kutana na kumekama kuluta yina beno lenda kangila ntima, kasi ntangu kumekama kekuiza yandi kebongisila beno nzila samu beno koka kukangila yau ntima.’ (1 Bk. 10:13b) Na yau, ata kana nsatu yango ya yimbi kele ngolo, beto lenda nunga kukangila yau ntima. Na lusadusu ya Yehova, beto lenda tatamana kununga kunuanisa kikadulu yango.

17. Ata kana beto lenda vuanda ve na dikoki ya kumanga ti nsatu mosi ya yimbi kumina beto, kasi yinki diambu beto kele na dikoki ya kusala?

¹⁷ Kanisaka ntangu nionso diambu yayi: Lokola nge kele muntu ya kukondua kukoka, nge lenda vuanda ve na dikoki ya kumanga ti nsatu mosi ya yimbi kumina nge. Kasi kana yamekumina nge, nge lenda katula yau na ntima na nge ya mvimba, mutindu Yozefi katulaka yau na nsualu ntangu yandi tinaka nketo ya mfumu na yandi Potifare. (Kuy. 39:12) Kubika ve ti bansatu ya yimbi vuanda na bupusi na zulu na nge!

18-19. Yinki biuvu beto lenda kukiyuvusa ntangu beto kena kusala ngolo samu na kukumisa mabanza na beto ya yimpa?

¹⁸ Kukumisa mabanza na beto ya yimpa kelombaka kusala bangolo samu na kuvuanda na makanisi mpe kusala mambu yina kele na nguizani na lukanu ya Yehova. Samu na kusala yau, kukitadilaka mbotembote konso ntangu, mpe kukiyuvusaka: ‘Munu kesalaka mambu na mutindu yina kena kumonisa ti munu mezaba ti ntangu beto kena kuzinga mebikana kaka fioti? Munu kesalaka ngolo samu na kuvuata kimuntu ya yimpa? Munu kebikaka mpeve ya Yehova tuadisa luzingu na munu samu munu telemina bansatu ya kinsuni?’

¹⁹ Ntangu nge kena kukitadila mbotembote, kuvingila ve ti nge kuma muntu ya kukoka, kasi sepelaka na bansobolo yina nge kena kusala. Kana nge memona ti nge fueti sala bansobolo, kulemba nzutu ve. Na kisika ya kulemba nzutu, sadila dilongi yina kele na Bafilipi 3:16: ‘Yavuanda beto mekuenda na ntuala tii na yinki kitezo, beto tatamana kutambula na mulongo na nzila kaka mosi yayi.’ Kana nge mesala plina, kukindimisa ti Yehova kesakumuna bangolo yina nge kena kusala samu na kukumisa mabanza na nge ya yimpa.