1. Na yinki mutindu Baklisto fueti vuanda lokola yinti? (Tala diaka foto.)

 “MUPEPE lenda buisa ve yinti yina kekomvamaka.” Kingana yayi kena kumonisa kikadulu mosi ya mfunu yina kesadisaka bayinti yankaka samu yakula: kumesana na mambu. Samu na kukuenda na ntuala na kimpeve, Baklisto fueti vuanda na kikadulu ya kumesana na mambu, kuvuanda pene ya kukomvama. Na yinki mutindu? Beto fueti vuanda ve bantu ya mambu ngolo na kumesanaka na mambu kana mambu ya luzingu na beto mosi mesoba mpe na kuzitisaka makanisi mpe banzengolo ya bantu yankaka.

2. Yinki bikadulu kesadisa beto beto mesana kana mambu ya luzingu na beto mesoba mpe yinki beto ketadila na disolo yayi?

² Lokola beto kele bisadi ya Yehova, beto kevuandaka na nsatu ya kuvuanda ve bantu ya mambu ngolo. Beto kevuandaka diaka na nsatu ya kuvuanda na kumikitisa mpe ntima kiadi. Na disolo yayi, beto kemona mutindu bikadulu yango sadisaka Baklisto yankaka samu banunga ntangu mambu sobaka. Beto kemona diaka mutindu bikadulu yango lenda sadisa beto. Kasi samu na kubanda, beto baka ntete malongi na kifuani ya Yehova mpe Yesu, bantu yina kele bifuani ya kukoka na diambu metadila kuvuanda ve bantu ya mambu ngolo.

3. Yinki mutindu beto mezaba ti Yehova kele ve mambu ngolo?

³ Bamebokidila Yehova ‘Dibanga’ samu yandi kekangamaka ngolo, yandi kele ngui. (Kul. 32:4) Kasi yandi kele diaka na mambu ngolo ve. Na kutadila mutindu mambu kena kukuendila na yinza, Nzambi na beto kena kutatamana kumesana na bansobolo yango samu na kukokisa lukanu na yandi. Nzambi salaka beto na kifuani na yandi, na yau yandi pesaka beto dikoki ya kumesana na mambu kana mambu ya luzingu na beto mesoba. Yandi mepesaka beto bansikudukusu ya Biblia ya puelele yina kesadisaka beto beto baka banzengolo ya nduenga ata yinki diambu ya mpasi beto mekutana na yau. Kifuani na yandi mosi Yehova mpe bansikudukusu yina yandi mepesaka  beto kele bidimbu yina kena kumonisa ti yandi kele ‘Dibanga’ mpe yandi kele diaka na mambu ngolo ve.

4. Pesa kifuani yina kena kumonisa ti Yehova kele ve mambu ngolo. (Levi 5:7, 11)

⁴ Banzila ya Yehova kele ya kukoka mpe na bukatikati. Yandi kevuandaka ve na mambu ngolo ntangu yandi kesadilaka bantu mambu. Na kifuani, beto tadila mutindu Yehova monisaka ti yandi kele mambu ngolo ve samu na Bayisaele. Yandi vuandaka lomba ve nkayilu ya mutindu mosi na bantu nionso, na bamvuama to na bamputu. Mutindu mosi yandi vuandaka pesa nzila na konso muntu na kupesa bankayilu na kutadila makoki na yandi.​—Tanga Levi 5:7, 11.

5. Pesa kifuani mosi yina kena kumonisa kumikitisa mpe ntima kiadi ya Yehova.

⁵ Kumikitisa mpe ntima kiadi ya Yehova ketindaka yandi na kuvuanda ve mambu ngolo. Na kifuani, Yehova monisaka ti yandi kele muntu ya kumikitisa ntangu yalombaka yandi kufua bantu ya yimbi ya Sodomi. Na nzila ya bambasi na yandi, Yehova tubilaka Loti muntu ya lunungu yandi tina na kizunga ya bamongo. Loti vuandaka banga kukuenda kuna. Na yau, yandi lombaka ti bapesa yandi mpe dibuta na yandi nzila ya kukuenda tina na Zoare, mbanza mosi ya fioti yina Yehova kanaka kubebisa. Yehova lendaka lomba Loti yandi landa kaka malako yina yandi pesaka yandi. Kasi Yehova pesaka Loti nzila ya kukuenda na Zoare mpe yandi bebisaka diaka ve mbanza yango. (Kuy. 19:18-22) Mua basiekle na manima, Yehova monisaka ntima kiadi na bantu ya buala Ninive. Yandi tindaka mbikudi Yona yandi tubila bau ti mbanza yango mpe bantu na yau ya yimbi zola bebisama. Kasi ntangu bantu ya Ninive balulaka ntima, Yehova moninaka bau kiadi mpe yandi bebisaka diaka ve mbanza ya Ninive.​—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Monisa mutindu Yesu landaka kifuani ya kikadulu ya Yehova ya kuvuanda ve mambu ngolo.

⁶ Yesu landaka kifuani ya kikadulu ya Yehova ya kuvuanda ve mambu ngolo. Yandi tindamaka na ntoto samu na kusamunina ‘mameme yina mezimbanaka ya yinzo ya Yisaele.’ Kasi yandi monisaka ti yandi kele ve mambu ngolo ntangu yandi vuandaka samunina bantu. Na diluaku mosi, nketo mosi yina vuandaka ve Muyisaele lombaka yandi yandi belusa muana na yandi ya nketo yina vuandaka ‘na demo mosi yina [vuandaka] niokola yandi ngolo.’ Na ntima kiadi nionso, Yesu salaka diambu yina nketo yango lombaka yandi mpe yandi belusaka muana na yandi ya nketo. (Mat. 15:21-28) Beto tadila kifuani yankaka. Na ebandeli ya kisalu na yandi, Yesu tubaka: ‘Muntu nionso yina kena kuwangana munu . . . , Munu mpe munu kewangana yandi.’ (Mat. 10:33) Kasi yandi wanganaka Petelo yina wanganaka yandi mbala tatu? Ve. Yesu tadilaka kikadulu ya Petelo ya kubalula ntima mpe kiminu na yandi. Na manima ya kufutumuka, Yesu biminaka Petelo mpe yandi ndimisaka yandi ti yandi menlemvukila yandi mpe yandi kezolaka yandi.​—Luka 24:33, 34.

7. Na nguizani na Bafilipi 4:5, beto kesepela bantu yankaka zabila beto yinki mutindu?

⁷ Beto memona ti Yehova Nzambi mpe Yesu Klisto kele ve mambu ngolo. Bosi beto? Yehova kena kulomba beto beto vuanda ve mambu ngolo. (Tanga Bafilipi 4:5.) Mbangudulu mosi mebangula verse yango mutindu yayi: “Kuzabana ve lokola muntu ya mambu ngolo.” Beto lenda kukiyuvusa: ‘Bantu kemonaka munu lokola muntu ya  mambu ngolo ve, muntu yina kebakusaka bantu mpe muntu yina kekukitulaka na kisika ya bantu? To baketadilaka munu lokola muntu ya mambu ngolo, to muntu ya yintu ngolo? Munu kesosaka bantu yankaka sala mambu kaka mutindu munu kele na nsatu yasalamina? To munu kekuwaka bantu yankaka mpe munu kebikaka nzila na makanisi na bau kana dikoki kele?’ Kitezo yina beto kemonisinaka kikadulu na beto ya kuvuanda ve mambu ngolo kemonisaka kitezo yina beto kena kulanda kifuani ya Yehova mpe Yesu. Beto tubila mambu zole yina yakevuanda mfunu kumonisa kikadulu ya kuvuanda ve mambu ngolo​—ntangu mambu ya luzingu na beto mesoba mpe ntangu makanisi mpe banzengolo ya bantu yankaka mesuasana na yina ya beto.

8. Yinki lenda sadisa beto beto vuanda ve mambu ngolo kana mambu ya luzingu mesoba? (Tala diaka noti na yinsi ya paje.)

⁸ Kuvuanda ve na kikadulu ya mambu ngolo mesangisa diaka kumesana ntangu mambu ya luzingu na beto mesoba. Bansobolo ya mutindu yina lenda natina beto mambu yina beto kanisaka ve ti yakekumina beto. Na kifuani, mavimpi na beto lenda beba na kintulumukina. To bansobolo ya kintulumukina na diambu metadila mumbongo to mambu ya politiki na kisika beto kezingilaka lenda sala ti luzingu na beto kuma mpasi mpenza. (Lon. 9:11; 1 Bk. 7:31) Yalenda vuanda mpe mpasi samu na beto kana nkubukulu melomba beto beto sadila Yehova na mutindu yankaka to na kisika yankaka. Yavuanda yinki diambu ya mpasi beto mekutana na yau, beto lenda nunga kumesana na diambu ya yimpa kana beto kena sadila mambu yiya yayi melanda: (1) ndima diambu yina mekumina nge, (2) kanisa luzingu na nge na bilumbu kena kuiza, kasi luzingu yina ve nge vuandaka na yau, (3) tula makanisi na nge na mambu ya mbote mpe (4) sadila bantu yankaka mambu. b Beto tadila mutindu ndambu ya bampangi na beto ya banketo mpe ya babakala bakaka mambote ntangu basadilaka mambu yango.

9. Yinki mutindu bankuelani mosi yina kele bamisionere nungaka mambu ya mpasi yina bakanaka ve?

⁹ Ndima diambu yina mekumina nge. Emanuele mpe Francesca yina kuendaka lokola bamisionere na buala mosi ya kinzenza. Kaka ntangu babandaka kulonguka ndinga mpe kuzaba bampangi ya banketo mpe ya babakala na kimvuka, maladi ya COVID-19 bandaka mpe yalombaka bavuanda ntama na bantu yankaka. Na manima mama ya Francesca kufuaka na kintulumukina. Francesca kumaka lokola muntu mekondua kivuvu mpe yandi vuandaka na nsatu ya kuvuanda kintuadi na dibuta na yandi kasi maladi ya COVID-19 vuandaka pekisa yandi kusala vuayaje samu na kukuenda kuna. Yinki sadisaka yandi samu yandi nunga mambu nionso yina ya mpasi? Ya ntete, Emanuele mpe Francesca vuandaka sambila kintuadi samu na kulomba nduenga samu na kununga konso kilumbu. Yehova pesaka bamvutu na bisambu na bau na ntangu yina mebonga na nzila ya nkubukulu na yandi. Na kifuani babakaka lukindusu na nzila ya video ya mpangi mosi ya bakala yina salaka biuvu ya disolo na kutubaka: “Kana beto kena kundima bansobolo ya yimpa na nsualu, kiese na beto mpe kevutuka na nsualu. Na manima, beto kevuanda na dikoki ya kusala yina beto lenda sala samu na diambu yina beto mekutana na yau.” c Ya zole, babakaka nzengolo ya kukudisa diaka makoki na bau na kisalu ya kusamuna na nzila ya telefone mpe babandaka kulonguka Biblia na muntu. Ya tatu, bandimaka na butondi nionso balukindusu mpe lusadusu ya nzola yina bampangi vuandaka pesa bau. Mpangi mosi ya nketo ya kimpombo vuandaka tindila bau konso kilumbu mesaje mosi yina vuandaka na verse ya Biblia mpe yandi salaka plina mvula ya mvimba. Beto diaka kana beto mendima  mambu yina mekumina beto, beto kevuanda na kiese samu na mambu yina beto kele na makoki ya kusala.

10. Yinki mutindu mpangi mosi ya nketo mesanaka na nsobolo mosi ya nene na luzingu na yandi?

¹⁰ Kanisa luzingu na nge na bilumbu kena kuiza, mpe tula makanisi na nge na mambu ya mbote. Christina, mpangi mosi ya nketo ya buala ya Roumanie yina kezingaka na Japon lembaka nzutu ntangu kimvuka yina yandi vuandaka sangana ya ndinga ya Anglais kabukaka. Kasi yandi tatamanaka ve kukanisa mambu yina salamaka. Yandi kuendaka na kimvuka ya ndinga ya Japonais mpe yandi vuandaka sala nionso yina yandi lenda samu na kusamuna na ndinga ya Japonais. Yandi lombaka nkundi na yandi mosi ya ntama ya kisalu yandi longisa yandi kutuba mbote ndinga ya Japonais. Nketo yango ndimaka kusadila Biblia mpe mua mukanda Zinga mvula na mvula na kiese! samu na kulonga Christina ndinga ya Japonais. Na yau Christina longukaka mbote kutuba ndinga ya Japonais kasi diambu lutaka mfunu kele, nketo yango sepelaka kulonguka mambu mingi samu na Biblia. Kana beto kena kutala luzingu na beto na ntuala mpe beto kele na makanisi ya mbote, bansobolo yina beto kanaka ve lenda nata balusakumunu yina beto kanaka ve.

11. Yinki sadisaka bankuelani mosi yina vuandaka na mpasi na diambu metadila mbongo?

¹¹ Sadila bantu yankaka mambu. Bankuelani mosi yina kezingaka na buala mosi yina kisalu na beto mepekisamaka kutanaka na mpasi na diambu metadila mbongo ntangu ekonomi ya buala na bau kubuaka. Yinki mutindu bamesanaka na nsobolo yango? Ya ntete, basosaka mutindu ya kukumisa luzingu na bau pepele. Na manima, na kisika ya kutula makanisi na bau na diambu ya mpasi yina bakutanaka na yau, babakaka nzengolo ya kusadisa bantu yankaka balutisa ntangu mingi na kisalu ya kusamuna. (Bis. 20:35) Bakala metuba, “Lokola beto vuandaka lutisa ntangu mingi na kisalu ya kusamuna, beto vuandaka na ntangu mingi ve ya kukanisa diambu ya mpasi yina beto vuandaka na yau mpe beto vuandaka na ntangu mingi ya kusala mambu yina Nzambi vuandaka na nsatu beto sala.” Kana mambu ya luzingu na beto mesoba, beto fueti kanisa na mfunu ya kutatamana kusadisa bantu yankaka, mingi mingi na nzila ya kisalu ya kusamuna.

12. Yinki mutindu kifuani ya ntumua Paulo lenda sadisa beto beto mesana na bansobolo na kisalu ya kusamuna?

¹² Na kisalu na beto ya kusamuna, beto fueti vuanda na kikadulu ya kumesana na bansobolo. Beto kekutanaka na bantu yina kele na bindimeli mpe bikadulu ya kusuasana mpe bantu yina mekatuka na babuala mutindu na mutindu. Ntumua Paulo vuandaka mesana na mambu mpe beto lenda baka dilongi na kifuani na yandi. Yesu ponaka Paulo lokola ‘ntumua ya makanda.’ (Bar. 11:13) Na yau, Paulo vuandaka samunina Bayuda, Bagreki, bantu ya mayele, bana buala, bamfumu ya Leta mpe bantinu. Samu na kusimba bantima ya bantu yango nionso yina mesuasana, Paulo kumaka ‘mambu nionso samu na bantu ya mitindu nionso.’ (1 Bk. 9:19-23) Yandi vuandaka tula dikebi na nzingulu, na buala mpe na bindimeli ya bantu yina vuandaka kuwa yandi mpe yau sadisaka yandi yandi mesana mpe yandi solola na konso muntu na mutindu yina kebenda yandi na Nzambi. Beto diaka beto lenda bongisa kisalu na beto ya kusamuna kana beto kena mesana mpe kana beto kena kukanisa na mutindu yina meluta mbote ya kusadisa konso muntu.

13. Yinki kivonza yina 1 Bakorinto 8:9 metubila yina beto lenda manga kana beto kena kuzitisa makanisi ya bantu yankaka?

¹³ Kuvuanda ve mambu ngolo kesadisaka beto diaka beto zitisa makanisi ya bantu yankaka. Na kifuani, bampangi na beto yankaka ya banketo kesepelaka kutula monzele kasi bayankaka kesepelaka ve kutula yau. Baklisto yankaka kesepelaka kunua mua malavu kasi bayankaka mebakaka nzengolo ya kumanga yau. Baklisto nionso kezolaka kuvuanda na mavimpi ya mbote kasi bakeponaka  mayele mesuasana ya kutanina mavimpi na bau. Kana beto kekanisaka ti beto kevuandaka ntangu nionso na rezon mpe beto kemekaka kundimisa bampangi yankaka basala kaka yina beto kesalaka, beto lenda budisa bantu yankaka dibaku mpe kukotisa bukabuani. Kondua ntembe beto kesepela ve kusala mutindu yina. (Tanga 1 Bakorinto 8:9; 10:23, 24) Beto tadila bifuani zole yina kena kumonisa mutindu kusadila bansikudukusu ya Biblia lenda sadisa beto beto vuanda na bukatikati mpe beto tanina kiyenge.

14. Yinki bansikudukusu ya Biblia beto fueti lunda na makanisi ntangu beto kena kubaka nzengolo na diambu metadila kuvuata mpe kubongisa nsuki?

¹⁴ Kuvuata mpe kubongisa nsuki. Yehova ketubilaka beto ve bilele yina beto fueti vuata, kasi yandi mepesaka beto bansikudukusu yina beto fueti landa. Beto fueti vuata na mutindu yina mebonga yina kemonisa ti beto kele bisadi ya Nzambi, na mutindu kemonisa ti beto kele na mambu ngolo ve, kondua kulutisa ndilu, mpe na “mabanza ya mbote.” (1 Tm. 2:9, 10; 1 Pi. 3:3) Mutindu na beto ya kuvuata fueti benda ve dikebi ya bantu na zulu na beto. Bansikudukusu ya Biblia kesadisa diaka bankulutu bamanga kutula bansiku na bau mosi na diambu metadila kuvuata mpe kubongisa nsuki. Na kifuani, bankulutu na kimvuka mosi vuandaka na nsatu ya kusadisa bampangi ya babakala ya bantuenia yina vuandaka landa mutindu ya kubongisa nsuki ya bantu ya yinza. Yavuandaka bansuki ya nkufi kasi ya mvualangani. Yinki mutindu bankulutu sadisaka bau kondua batula bansiku? Nkengi ya kizungidila pesaka bankulutu malongi batubila bampangi ya babakala ti, “Kana nge kele na zulu ya estrade mpe bantu yina kena kuwa nge kena tula dikebi mingi na mutindu yina nge kena kumonana na kisika ya kutula dikebi na mambu yina nge kena kutuba, yazola monisa mutindu na nge ya kuvuata mpe ya kubongisa nsuki kele mbote ve.” Nsasulu yango ya pete bongisaka mambu kondua ti bankulutu tula bansiku. d

15. Yinki bansiku mpe bansikudukusu ya Biblia yina kesadisaka beto ntangu beto kena baka banzengolo samu na mavimpi na beto? (Baroma 14:5)

 ¹⁵ Mavimpi na beto. Konso Muklisto fueti baka nzengolo samu na mutindu ya kutanina mavimpi na yandi. (Bag. 6:5) Ntangu Baklisto kena kupona lusadusu mosi ya munganga, bafueti zitisa bansiku ya Biblia na kumangaka menga mpe bikilakila. (Bis. 15:20; Bag. 5:19, 20) Kasi na ndambu yankaka, bau mosi fueti baka nzengolo samu na lusadusu ya munganga yina bakendima. Ndambu ya bantu kaka kesosaka lusadusu na bankubukulu yina ketadilaka lusadusu ya munganga samu na mavimpi na bau. Nzokande bayankaka kesepelaka na mutindu yankaka ya lusadusu ya munganga. Yavuanda yinki mutindu ya lusadusu ya munganga yina beto kena kumona ti yakele mbote, beto fueti zitisa yinsua ya bampangi na beto ya babakala mpe ya banketo na diambu metadila kubaka nzengolo ya lusadusu ya munganga bau mosi. Na yau, beto fueti zimbakana ve mambu yiya yayi melanda: (1) Kaka Kimfumu ya Nzambi kenata mavimpi ya mbote samu na mvimbamvimba. (Yez. 33:24) (2) Konso Muklisto fueti ‘ndima mpenza’ yina kele mbote samu na yandi ntangu yandi kena kubaka banzengolo. (Tanga Baroma 14:5.) (3) Beto fueti sambisa ve bantu yankaka to kutudila bau kima yina kebudisa bau dibaku na ntuala na bau. (Bar. 14:13) (4) Baklisto kemonisaka nzola mpe bakezabaka ti bumosi ya kimvuka kele mfunu kuluta makanisi na bau mosi. (Bar. 14:15, 19, 20) Kana beto melunda mambu yango yiya na makanisi na beto, beto ketanina nguizani ya mbote na bampangi ya babakala mpe ya banketo mpe beto kesala ti kiyenge vuanda na kimvuka.

16. Yinki mutindu nkulutu lenda monisa ti yandi kele ve mambu ngolo na bankulutu yankaka? (Tala diaka bafoto.)

¹⁶ Bankulutu fueti pesa kifuani ya mbote na diambu metadila kuvuanda ve mambu ngolo. (1 Tm. 3:2, 3) Na kifuani, nkulutu fueti kanisa ve ti makanisi na yandi kendimama ntangu nionso kaka samu yandi kele mbuta ya bankulutu yankaka. Yandi fueti zaba ti mpeve ya Yehova lenda sala na konso muntu na kati ya kimvuka ya bankulutu samu na kubimisa diambu yina kesala ti babaka nzengolo ya nduenga. Mpe kana mingi ya bankulutu mendima nzengolo mosi yina buka ve nsikudukusu mosi ya Biblia, nkulutu yina kele na mambu ngolo ve kendima nzengolo yango ata kana yandi vuandaka na nsatu babaka nzengolo yankaka.

17. Yinki mambote Baklisto yina kevuandaka ve mambu ngolo kebakaka?

¹⁷ Kana beto kele ve mambu ngolo, beto kebaka mambote na mitundu mingi. Beto kevuanda na nguizani ya mbote na bampangi mpe kimvuka kevuanda na kiyenge. Beto kesepela na kimuntu mpe na mimeseno mutindu na mutindu ya kitoko yina kele na kati ya bisadi ya Yehova yina kele na bumosi. Yina meluta nionso, beto kevuanda na kiese ya kuzaba ti beto kena landa kifuani ya Yehova Nzambi na beto yina kele ve mambu ngolo.