1-2. (a) Yinki nduengoso Yesu pesaka banlonguki na yandi? (b) Samu na yinki banlonguki sundolaka Yesu? (Tala diaka bafoto.)

 ‘YA KEDIKA, mpeve kele ngolo, kasi nzutu kele na bulembu.’ a (Mat. 26:41b) Na bampova yango, Yesu monisaka ti yandi vuandaka bakusa kimuntu na beto ya kuzanga kukoka. Kasi yandi tubaka yau diaka samu na kuluengisa beto ti: Beto fueti keba na kukitudila ntima kuluta ndilu. Ntangu fioti tekila Yesu tuba bampova yango, banlonguki na yandi lakaka ti bakebika yandi ata fioti ve. (Mat. 26:35) Makanisi na bau vuandaka ya mbote. Kasi, bavuandaka zaba ve ti na ntangu ya mpasi balenda zimbisa na pete nionso ngolo na bau ya kusala mambu ya mbote mpe kusala mambu ya yimbi. Samu na mfunu yango, Yesu luengisaka bau ti: ‘Beno tatamana kukenga mpe kusambila ntangu nionso samu beno kubua ve na ntotolo.’​—Mat. 26:41a.

² Diambu ya kiadi, banlonguki tatamanaka ve kukenga. Ntangu bakangaka Yesu, bakangamaka na yandi to bakumaka na wonga mpe batinaka? Lokola bakengaka ve, banlonguki salalaka mpenza diambu yina batubaka ti bakesala ata fioti ve​—basundolaka Yesu.​—Mat. 26:56.

3. (a) Samu na kubikana ya kukuikama na Yehova, samu na yinki beto fueti manga kukitudila ntima kuluta ndilu? (b) Yinki beto ketubila na disolo yayi?

³ Beto fueti kanisa ve ti beto kevuanda ntangu nionso na ngolo ya kusala mambu ya mbote. Ya kedika, beto kele na nzengolo ya kubika ata kima mosi ve nata beto ntama na Yehova. Kasi, beto kele bantu ya kuzanga kukoka mpe beto lenda mekama na pete samu na kusala diambu ya yimbi. (Bar. 5:12; 7:21-23) Kondua ti beto kana yau, beto lenda mekama na kusala diambu mosi ya yimbi.  Samu beto bikana ya kuikama na Yehova mpe na Muana na yandi, beto fueti landa dilongi ya Yesu ya kutatamana kukenga samu na kutelemina ntotolo ya disumu. Disolo yayi lenda sadisa beto samu beto sala mutindu yina. Ya ntete, beto ketadila na yinki mambu mingimingi beto fueti vuanda ya kukenga mpenza. Na manima, beto ketadila mutindu beto fueti kukikenga samu na kutelemina ntotolo. Mpe na nsuka, beto ketadila mutindu beto fueti bikana ya kukenga.

TATAMANA KUVUANDA YA KUKENGA​—NA YINKI MAMBU?

4-5. Samu na yinki beto fueti kenga samu na kutelemina masumu ya fiotifioti?

⁴ Ata masumu ya fiotifioti lenda bebisa nguizani na beto na Yehova. Mpe yalenda nata beto na kusala masumu mingi ya nene.

⁵ Beto nionso beto kekutanaka na ntotolo ya kusala disumu. Kasi beto nionso beto kevuandaka na babulembu ya kusuasana, na yau yakele na mambu yankaka yina kemeka beto mpenza samu beto sala mambu ya yimbi. Na kifuani, mbala yankaka muntu mosi kena kunuana na ntotolo ya kusala pite. Muntu yankaka lenda vuanda na nsatu ya kunuanisa ntotolo ya kusala diambu mosi ya mvindu, na kifuani kusimbasimba binama na yandi ya kubutila to kutala pornografi. Kasi muntu yankaka lenda nuana na kikadulu ya kuvuanda na wonga ya bantu, ya lulendo, ya nganzi, to diambu yankaka. Mutindu Yakobo metuba, ‘konso muntu kemekamaka kana yandi mebika ti nsatu na yandi mosi benda yandi mpe vukumuna yandi.’​—Yak. 1:14.

6. Na yinki diambu beto fueti vuanda ya kukuikama?

⁶ Nge mezaba yinki mambu kentotaka nge na pete nionso? Yakele kivonza kumanga kundima babulembu na beto to kukanisa ti beto kele mpenza ngolo mpe beto kesala kubua ve na disumu. (1 Yoa. 1:8) Kuzimbakana ve Paulo tubaka ti, ata bantu “yina kele ya kuyela na kimpeve” lenda kubua na ntotolo kana bakena kutatamana ve kukenga. (Bag. 6:1) Beto fueti vuanda ya kukuikama na beto mosi mpe kundima ti na mambu yankaka beto kele ngolo ve.​—2 Bak. 13:5.

7. Na yinki diambu beto fueti tula mingi dikebi? Pesa kifuani.

⁷ Ntangu kaka beto memona mambu yina kentotaka beto mingi, yinki beto fueti sala? Beto fueti sala ngolo samu beto kudisa makoki ya kutelemina bantotolo yango! Na kifuani, na ntama kitini yina meluta kulemba ya mbanza vuandaka baporte na yau. Na yau, yavuandaka lomba bankengi vuanda mingi na porte samu na kutanina mbanza. Mutindu mosi, beto fueti tula mpenza dikebi na babulembu na beto, samu beto kudisa makoki ya kutelemina bantotolo.​—1 Bak. 9:27.

 MUTINDU BETO LENDA VUANDA YA KUKENGA

8-9. Yinki ntuenia ya bakala yina Bingana kikapu 7 metubila vuandaka na dikoki ya kusala samu na kumanga kusala disumu ya nene? (Bingana 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Yinki mutindu beto lenda kukikenga? Beto tadila malongi yina beto lenda baka na kifuani ya ntuenia ya bakala yina bametubila na Bingana kikapu 7. Yandi salaka pite na nketo mosi ya ndumba. Verse 22 metubila beto ti “na mbala mosi,” ntuenia yango ya bakala landaka yandi. Kasi mutindu baverse yina kele na ntuala memonisa yau, yandi bakaka ntete banzengolo yankaka ya yimbi yina nataka yandi malembemalembe na kusala disumu.

⁹ Yinki nataka yandi na disumu? Ya ntete, na nkokila yango, yandi ‘vuandaka luta na balabala penepene ya kisika [nketo yango ya ndumba] kevuandaka.’ Na manima, yandi kuendaka na nzila yina mekuenda na yinzo ya nketo yango. (Tanga Bingana 7:8, 9.) Na manima, ntangu yandi monaka nketo yango, yandi sobaka ve nzila. Kutu, yandi ndimaka ti yandi yamba yandi mpe yandi vuandaka kuwa yandi ntangu yandi vuandaka tubila bankayilu ya kiyenge yina yalombaka yandi pesa, mbala yankaka samu nketo yango zolaka yandi kanisa ti yandi vuandaka ve muntu ya yimbi. (Tanga Bingana 7:13, 14, 21.) Kana yandi salaka ve mambu nionso yina ya kukondua nduenga, yandi zolaka tina ntotolo mpe yandi zolaka sala ve disumu.

10. Yinki mutindu bubu yayi muntu lenda sala nzimbala ya mutindu mosi na yina ya ntuenia yina ya bakala?

¹⁰ Disolo ya Salomo kena kumonisa diambu yina lenda kumina konso kisadi ya Yehova. Yandi lenda kubua na disumu ya nene mpe na manima kumona ti mambu yango nionso salamaka “na mbala mosi.” To yandi lenda tuba, “Yakuizilaka munu na kintulumukina.” Nzokande, kana yandi mekanisa mpenza na diambu yina mesalama, kondua ntembe yandi kebakusa ti yandi bakaka banzengolo ya yimbi yina nataka yandi na kusala disumu. Mbala yankaka yandi ponaka bankundi yina kezolaka Yehova ve, mbala yankaka bandutusulu ya ntangu yina yandi ponaka, basite ya Internet yina yandi kotaka, to bisika yina yandi kuendaka vuandaka ya mbote ve samu na Muklisto. Mbala yankaka yandi lembaka kusambila, kutanga Biblia, kukuenda na balukutakanu, to kusamuna. Mutindu mosi na ntuenia ya bakala yina bametubila na Bingana, mbala yankaka yandi salaka ve disumu “na mbala mosi,” kasi nde na manima ya kubaka banzengolo mingi ya yimbi.

11. Yinki beto fueti sala samu beto kubua ve na disumu?

¹¹ Yinki dilongi beto lenda baka? Beto fueti manga kaka ve disumu, kasi beto fueti manga diaka mambu yina kenataka na kusala disumu. Yau nde mpenza diambu Salomo sasilaka na manima ya kutubila mambu yina kuminaka ntuenia yango ya bakala mpe nketo ya ndumba. Na kutubilaka nketo yango, yandi tubaka: “Kuyungana ve na banzila na yandi.” (Bing. 7:25) Mpe yandi tubaka diaka: ‘Vuanda ntama na yandi; kukuenda ve penepene ya porte ya yinzo na yandi.’ (Bing. 5:3, 8) Ya kedika, beto kekukikengaka samu beto sala ve disumu na kuvuandaka ntama na mambu yina kenataka na disumu. b Yazola monisa ata diambu yina kele yimbi ve samu na Baklisto, beto kesala yau ve kana beto mezaba ti yakevuanda ntotolo samu na beto mpe yakenata beto na kusala diambu mosi ya yimbi.​—Mat. 5:29, 30.

12. Yinki nzengolo Yobi bakaka, mpe yinki mutindu yasadisaka yandi yandi kenga samu na kutelemina ntotolo? (Yobi 31:1)

¹² Samu na kutina maluaku yina kenataka na kusala disumu, beto fueti vuanda na nzengolo ya ngolo ya kukenga. Yau nde diambu Yobi salaka. Yandi ‘salaka luwawanu na meso na [yandi]’ yandi ketala ata fioti ve nketo yankaka na bansatu ya yimbi. (Tanga Yobi 31:1.) Na kusalaka diambu yina yandi bakaka nzengolo ya kusala sadisaka  yandi yandi kutana ata fioti ve na kivonza ya kusala pite. Beto diaka beto lenda vuanda na nzengolo ya kumanga konso diambu yina lenda nata beto mpenza na ntotolo.

13. Samu na yinki beto fueti tanina makanisi na beto? (Tala diaka bafoto.)

¹³ Beto fueti tanina diaka makanisi na beto. (Kub. 20:17) Bantu yankaka kekanisaka ti yakele yimbi ve kukanisa mambu ya yimbi kana muntu yina kena kukanisa yau sadila yau ve. Kasi kukanisa mutindu yina kele yimbi. Muntu yina ketatamanaka kukanisa mambu ya yimbi kekumaka na nsatu ya ngolo ya kusala yau. Kana yandi mesala mutindu yina, yakekuma mpasi samu na yandi na kutelemina nsatu ya yimbi. Kondua ntembe, na bantangu yankaka mabanza ya yimbi kekuizila beto na makanisi. Diambu ya mfunu ya kusala kele kukatula makanisi yango na nsualu nionso mpe kutula na kisika na yau makanisi ya mbote. Kana beto mesala mutindu yina, beto kesala ti makanisi ya yimbi bika kudisa bansatu yina kevuanda mpasi na kunuanisa mpe yina lenda ata kunata beto na kusala disumu ya nene.​—Bafil. 4:8; Bakol. 3:2; Yak. 1:13-15.

14. Yinki lenda sadisa beto diaka na kukenga samu na kutelemina ntotolo?

¹⁴ Yinki diaka beto lenda sala samu beto kukitanina na bantotolo? Beto fueti kukindimisa ti beto kebaka mambote kana beto kena kuzitisa ntangu nionso bansiku ya Yehova. Na bantangu yankaka beto lenda sala bangolo samu makanisi mpe bansatu na beto vuanda na nguizani na mambu yina Nzambi kendimaka, kasi kana beto mesala bangolo ya kusala mutindu yina, beto kevuanda na kiyenge ya makanisi.

15. Yinki mutindu kukuna bansatu ya mbote kesadisaka beto samu beto telemina bantotolo?

¹⁵ Beto fueti kuna bansatu ya mbote. Kana beto melonguka ‘kumanga mambu ya yimbi mpe kuzola mambu ya mbote,’ beto kekuma na nzengolo ya ngolo ya kusala mambu ya mbote mpe ya kumanga maluaku yina kenataka na kusala disumu. (Amo. 5:15) Kana beto kele na bansatu ya mbote, beto kevuanda diaka na dikoki mingi kuluta ya kutelemina bantotolo ntangu beto mekutana na kintulumukina na ntotolo mosi yina beto kanaka ve.

16. Yinki mutindu mambu ya kimpeve kesadisaka beto samu beto tatamana kukenga? (Tala diaka bafoto.)

 ¹⁶ Yinki mutindu beto lenda kuna bansatu ya mbote? Beto fueti kukipesa mingi na mambu ya kimpeve. Ntangu beto kele na balukutakanu ya Buklisto to na kisalu ya kusamuna, yakevuandaka mpasi samu beto kutana na ntotolo ya kusala diambu ya yimbi. Kutu, beto kekudisaka nsatu na beto ya kusepedisa Yehova. (Mat. 28:19, 20; Baeb. 10:24, 25) Na kutangaka mpe na kulongukaka Mpova ya Nzambi mpe na kuyindulaka na mpinda na zulu na yau, beto kekumisaka ngolo nzola na beto ya kusala mambu ya mbote mpe beto keyinaka mambu ya yimbi. (Yoz. 1:8; Nk. 1:2, 3; 119:97, 101) Kuzimbakana ve ti, Yesu tubilaka banlonguki na yandi ti: ‘Beno sambilaka ntangu nionso samu beno kubua ve na ntotolo.’ (Mat. 26:41) Ntangu beto kesambilaka Tata na beto ya dizulu, beto kepesaka yandi diluaku ya kusadisa beto mpe beto kekumisaka ngolo nzengolo na beto ya kusepedisa yandi.​—Yak. 4:8.

BIKANA YA KUKENGA

17. Yinki bulembu vuandaka tungisa Petelo?

¹⁷ Kondua ntembe, beto lenda nunga samu na mvimbamvimba babulembu na beto yankaka. Kasi beto lenda tatamana kunuanisa babulembu yankaka samu na ntangu ya yinda. Beto tadila kifuani ya ntumua Petelo. Lokola yandi vuandaka banga bantu, yandi wanganaka Yesu mbala tatu. (Mat. 26:69-75) Yamonanaka lokola Petelo nungaka kubanga yango ntangu yandi samunaka na vema nionso na ntuala ya Sanedrina. (Bis. 5:27-29) Kasi, na manima ya mua bamvula, ‘yandi monaka wonga ya bantu yina bamezengaka disutu,’ na yau yandi lembaka kudia samu na mua ntangu na Baklisto yina vuandaka ve Bayuda. (Bag. 2:11, 12) Kubanga ya Petelo vutukaka diaka. Mbala yankaka yasalaka manisa ve samu na mvimbamvimba.

18. Yinki lenda salama na manima ya kununga babulembu yankaka?

¹⁸ Beto lenda kutana na diambu ya mutindu yina. Na yinki mutindu? Bulembu mosi yina beto kanisaka ti beto nungaka lenda vutuka mpe kutonta beto diaka. Na kifuani, mpangi mosi ya bakala metuba: “Munu lembaka kutala pornografi samu na bamvula 10 mpe munu kukindimisaka ti munu nungaka diambu yango. Kasi bulembu na munu vuandaka lokola kibulu mosi ya nganzi yina vuandaka ya kusuama mpe vuandaka vingila ntangu ya mbote samu na kubima.” Diambu ya  kiese, yandi lembaka ve. Yandi bakusaka ti yalombaka yandi sala bangolo konso kilumbu samu na kutelemina bulembu yango​—mbala yankaka samu na luzingu na yandi ya mvimba na yinza yayi ya yimbi. Na lusadusu ya nketo na yandi mpe ya bankulutu ya kimvuka, yandi bakaka banzengolo ya ngolo samu na kutelemina pornografi.

19. Yinki mutindu beto lenda nuanisa bulembu yina kena kuzingila?

¹⁹ Yinki mutindu beto lenda telemina bulembu mosi yina kena kuzingila? Na kusadilaka dilongi yina Yesu pesaka na diambu metadila ntotolo: ‘Beno tatamana kukenga.’ Ata na batangu yina nge kena kukimona ti nge kele ngolo, tatamana kumanga mambu yina lenda nata nge na ntotolo. (1 Bak. 10:12) Tatamana kusadila mayele yina sadisaka nge deja samu nge nunga bulembu yango. Bingana 28:14 metuba: ‘Kiese na muntu yina kekengaka ntangu nionso.’​—2 Pie. 3:14.

MAMBOTE YINA BETO KEBAKA KANA BETO METATAMANA KUKENGA

20-21. (a) Yinki n’sendo beto kebaka kana beto kena kukenga samu na kutelemina bantotolo? (b) Kana beto mesala yina beto lenda sala, yinki Yehova kesala samu na beto? (2 Bakorinto 4:7)

²⁰ Beto lenda kukindimisa ti kutatamana kukenga samu na kutelemina ntotolo kele diambu yina meluta mbote samu na beto. Yavuanda yinki “kiese ya ntangu fioti” yina disumu lenda pesa, kuzinga na kuzitisaka bansikudukusu ya Yehova kepesa beto kiese mingi kuluta. (Baeb. 11:25; Nk. 19:8) Yakele mutindu yina samu beto mesalamaka samu na kuzinga na nguizani na banzila na yandi. (Kuy. 1:27) Kana beto kena kuzinga luzingu yina kesepedisaka Yehova, beto kevuanda na kikansasa ya mbote mpe beto ketatamana na nzila yina kenataka na luzingu ya mvula na mvula.​—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Yude 20, 21.

²¹ Ya kedika, ‘nzutu kele na bulembu.’ Kasi yazola monisa ve ti beto mekondua lusadusu. Yehova kele pene samu na kupesa beto kilendo yina beto kele na yau nsatu. (Tanga 2 Bakorinto 4:7.) Kasi, simba ti, kilendo yina Nzambi kepesaka meluta kilendo ya bantu. Yazola monisa ti beto mosi diaka beto fueti sala ngolo konso kilumbu samu na kukitanina na ntotolo. Kana beto mesala nionso yina beto lenda, beto lenda tula ntima ti Yehova kepesa mvutu na bisambu na beto mpe yandi kebuedila beto ngolo yina beto kele na yau nsatu. (1 Bak. 10:13) Ya kedika, na lusadusu ya Yehova, beto lenda tatamana kukenga samu na kutelemina bantotolo.