1. Yinki mukakatano mingi kati na beto kutanaka na yau?

 NGE mekukitudilaka deja lukanu ya kimpeve yina nge kena kukoka ve kukokisa yau? b Kana yakele mutindu, nge kele nge mosi ve. Na kifuani, Philip vuandaka zola kubongisa diaka mutindu ya bisambu na yandi mpe kusambila mingi, kasi yandi vuandaka baka ve ntangu ya kusambila. Erika vuandaka na lukanu ya kukumaka na ntangu ya mbote na lukutakanu ya kisalu ya kusamuna; kasi, yandi vuandaka kuma kaka na retare na konso lukutakanu yango. Tomas vuandaka sosa kutanga Biblia na mvimba na yau. Yandi metuba: “Muvuandaka sepela ve kutanga Biblia. Munu mekaka kutanga yau mbala tatu, kasi konso ntangu munu vuandaka suka kaka na mukanda ya Balevi.”

2. Samu na yinki beto fueti lemba nzutu ve kana beto kele na lukanu mosi ya kimpeve yina beto kokisa ntete ve?

² Kana nge kele na lukanu ya kimpeve yina nge kokisa ntete ve, beto melomba nge nge bika lemba nzutu. Ata lukanu ya fioti kelombaka mingimingi ntangu mpe kusala ngolo samu na kukokisa yau. Lokola nge kele kaka na nsatu ya kukokisa kaka lukanu na nge, yakena kumonisa ti nge kebakaka nguizani na nge na Yehova na valere mpe nge zola pesa yandi yina nge kele na yau ya mbote. Yehova kebakaka bangolo na nge na valere. Kasi, yandi kelombaka nge ve mambu yina nge kele ve na dikoki ya kupesa. (Nk. 103:14; Mika 6:8) Na yau, kana nge mepona lukanu mosi, ndimisama ti nge lenda kokisa yau. Na manima ya kupona lukanu mosi, yinki nge lenda sala samu na kukokisa yau? Beto tadila ndambu ya makanisi.

3. Samu na yinki kuvuanda na nsatu ya ngolo kele na mfunu?

³ Yakele na mfunu mingi nge vuanda na nsatu ya ngolo ya kukokisa  balukanu na nge ya kimpeve. Kana nge kele na nsatu ya ngolo ya kukokisa lukanu na nge, nge kesala ngolo samu na kukokisa yau. Nsatu ya kukokisa lukanu na beto kele lokola ngolo ya maza yina kena kutindika nlungu samu ya kuma kisika yina yakena kuenda. Mpe kana maza kele ngolo mingi, yau kesala ti nlungu kumisa bantu na nsualu. Mutindu mosi, kana nge kele na nsatu ya ngolo, yakesala ti nge kokisa balukanu na nge. Mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya David na Salvador metuba: “Ntangu muntu kele na nsatu ya ngolo ya lukanu mosi, yandi kesala mpe ngolo samu na kukokisa yau. Yandi kebika ve diambu mosi pekisa yandi yandi kokisa lukanu na yandi.” Na yau, yinki nge lenda sala samu nge vuanda na nsatu ya ngolo?

4. Yinki mambu nge lenda tula na kisambu? (Bafilipi 2:13) (Tala diaka foto.)

⁴ Sambilaka samu na kuvuanda diaka na nsatu ya ngolo. Na nzila ya mpeve ya nlongo na yandi, Yehova lenda pesa nge nsatu ya ngolo samu na kukokisa lukanu na nge. (Tanga Bafilipi 2:13.) Bantangu yankaka, beto kekukitudilaka lukanu samu beto mezaba ti beto fueti sala mutindu yina, mpe yakele diambu ya mbote. Kasi mbala yankaka, beto lenda kondua mpenza nsatu ya kukokisa yau. Yau nde kuminaka mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Norina na Ouganda. Yandi kukitudilaka lukanu ya kutuadisa ndongokolo mosi ya Biblia, kasi nsatu na yandi ya kukokisa lukanu yango vuandaka ngolo mingi ve samu yandi vuandaka kanisa ti yandi kele nlongisi ya mbote ve. Yinki sadisaka yandi? Yandi metuba: “Munu bandaka kusambila Yehova konso kilumbu samu yandi sadisa munu munu kudisa nsatu na munu ya kutuadisa ndongokolo ya Biblia. Na nguizani na kisambu na munu, munu salaka ngolo samu na kukudisa makoki na munu ya kulonga. Na manima ya bangonda fioti, munu monaka ti nsatu na munu kumaka ngolo. Kaka na mvula yango, munu bandaka kulonguka na bantu zole.”

5. Yinki mambu beto lenda yindula na mpinda samu na kukumisa nsatu na beto ngolo?

⁵ Yindulaka na mpinda na zulu ya mambu yina Yehova salaka samu na nge. (Nk. 143:5) Ntumua Paulo vuandaka yindula na mpinda na zulu ya nlemvo ya nene ya Yehova na ntadisi na yandi, mpe yau pesaka yandi nsatu ya ngolo ya kusala mingi samu na Yehova. (1 Bk. 15:9, 10; 1 Tm. 1:12-14) Mutindu mosi, kana nge kena kuyindula na mpinda na zulu ya mambu yina Yehova salaka samu na nge, nge kekuma na nsatu ya ngolo ya kukokisa lukanu na nge. (Nk. 116:12) Beto tadila diambu yina sadisaka mpangi mosi ya nketo na buala ya Honduras samu yandi kokisa lukanu na yandi ya kukuma mpasudi nzila ya ngonda na ngonda. Yandi metuba: “Munu kanisaka na mutindu Yehova kezolaka munu mingi. Yandi sadisaka munu samu munu mona bisadi na yandi. Yandi ketudilaka munu dikebi mpe yandi ketaninaka munu. Kuyindula ya mpinda ya mutindu yina, kumisaka nzola na munu ngolo na ntadisi na yandi mpe yakumisaka diaka ngolo nsatu ya kukokisa lukanu na munu.”

6. Yinki diaka lenda sadisa beto samu beto kumisa nsatu na beto ngolo?

⁶ Tulaka makanisi na nge na mambote yina nge kebaka kana nge mekokisa lukanu na nge. Tala diambu yina sadisaka Erika, yina beto tubilaka na ebandeli, samu yandi kokisa lukanu na yandi ya kukuma na ntangu ya mbote. Yandi metuba: “Munu bakusaka ti munu vuandaka kondua mambu mingi na kukumaka  na retare na kisalu ya kusamuna. Kasi, na kukumaka na ntangu ya mbote, munu lendaka vuanda na dikoki ya kupesa bampangi mbote mpe kulutisa ntangu kintuadi na bau. Munu lendaka vuanda na dikoki ya kuwa makanisi ya mfunu yina lenda sadisa munu samu munu sepela mpe munu bongisa kisalu na munu ya kusamuna.” Erika tulaka makanisi na mambote ya kukuma na ntangu ya mbote, mpe yandi kokisaka lukanu na yandi. Na yinki mambote nge lenda tula makanisi na nge? Kana lukanu na nge kele ya kubongisa ntangulu na nge ya Biblia to bisambu na nge, kanisa na mutindu yakekumisa nguizani na nge na Yehova ngolo. (Nk. 145:18, 19) Kana lukanu na nge kele ya kukuma na kikadulu mosi ya Buklisto, tula makanisi na nge na mutindu yakekudisa nguizani na nge na bantu yankaka. (Kol. 3:14) Samu na yinki ve kusala liste ya bamfunu nionso yina nge zola kokisila lukanu na nge? Talaka liste yango mbala na mbala. Tomas, yina beto tubilaka na ebandeli, metuba: “Kana yakele na bamfunu mingi yina kena kutinda munu munu kokisa lukanu na munu, yakevuanda mpasi samu munu bika kukokisa yau.”

7. Yinki sadisaka Julio mpe nketo na yandi samu bakokisa lukanu na bau?

⁷ Lutisaka ntangu kintuadi na bantu yina kekindisa nge samu nge kokisa lukanu na nge. (Bin. 13:20) Tala diambu yina sadisaka Julio mpe nketo na yandi samu bakokisa lukanu na bau ya kusala diaka mingi na kisalu ya kusamuna. Yandi metuba: “Beto ponaka bankundi yina vuandaka kindisa beto samu beto kokisa lukanu na beto, mpe beto vuandaka tubila bau balukanu na beto. Mingi kati na bau mekokisaka balukanu ya mutindu yina, na yau bavuandaka na dikoki ya kupesa beto makanisi ya mfunu. Bankundi na beto vuandaka yuvusa beto diaka mutindu balukanu na beto vuandaka kuendila, mpe bavuandaka kindisa beto ntangu beto vuandaka na nsatu ya lukindusu.”

8. Yinki lenda salama kana beto zola kokisa lukanu mosi kaka ntangu beto kele na nsatu ya ngolo? (Tala diaka foto.)

⁸ Kasi, beto nionso beto kevuandaka na bilumbu yina beto kevuandaka diaka ve na nsatu ya ngolo ya kukokisa balukanu na beto. Yazola monisa ti beto kekokisa diaka ve lukanu na beto? Ve. Beto baka kifuani: Maza lenda vuanda na ngolo ya kunata nlungu tii kisika yakena kuenda. Kasi, na bantangu yankaka, maza lenda monana lokola yakena kukuenda malembe, kasi bilumbu yankaka lokola yamevuanda niee. Yazola monisa ti nlungu ketatamana ve kukuenda? Ve. Na kifuani, banlungu yankaka kevuandaka na motere; kasi yankaka kevuandaka kaka na bayinti ya kubudila maza. Muntu yina kena nata nlungu yango lenda sadila makoki yango samu na kutatamana kukuenda kisika yandi kena kukuenda. Bansatu na beto lenda fuanana na ngolo ya maza; bilumbu yankaka yalenda vuanda ngolo, kasi bilumbu yankaka yalenda vuanda ngolo ve. Mpe bantangu yankaka, beto lenda vuanda ve na nsatu ya kukokisa balukanu na beto. Na yau, kana beto kesala ngolo samu na kukokisa balukanu na beto kaka ntangu yina beto kele na nsatu ya kusala yau, beto kekokisa yau ve. Kaka mutindu muntu yina kenataka nlungu kesadilaka mitindu yankaka samu na kukuma kisika yandi kena kuenda, beto mpe beto fueti tatamana kusala ngolo samu na kukokisa balukanu na beto ata na ntangu yina beto kele ya kulemba. Atako yakele diambu ya pete ve, kasi yakepesa nge kiese ntangu nge kekokisa lukanu  na nge. Tekila kutubila yina beto lenda sala, beto tadila kiuvu mosi yina yalenda bimisa.

9. Yakele yimbi kutatamana kusala ngolo samu na kukokisa lukanu mosi ata kana beto kele ve na nsatu ya ngolo ya kusala yau? Sasila.

⁹ Yehova zola beto sadila yandi na kiese mpe na luzolo nionso. (Nk. 100:2; 2 Bk. 9:7) Na yau, yalenda salama ti beto tatamana kusala ngolo samu na kukokisa lukanu mosi kana beto kele ve na nsatu ya kusala yau? Beto tadila kifuani ya ntumua Paulo. Yandi tubaka: ‘Munu kelongaka mbotembote nzutu na munu mpe munu kenataka yau lokola nanga.’ (1 Bk. 9:25-27, noti na verse 27) Paulo vuandaka sala ngolo samu na kusala mambu yina vuandaka mbote ata ntangu yandi vuandaka na nsatu ya kusala mambu yankaka. Yehova vuandaka ndima kisalu ya Paulo? Ee! Mpe Yehova sakumunaka yandi samu na bangolo na yandi.​—2 Tm. 4:7, 8.

10. Yinki mambote beto kebaka kana beto kena kutatamana kusala ngolo samu na kukokisa lukanu mosi ata kana beto kele ve na nsatu ya ngolo?

¹⁰ Mutindu mosi, Yehova kesepelaka kumona beto beto kena kusala ngolo samu na kukokisa lukanu na beto ata ntangu beto kele ve na nsatu ya kusala yau. Yandi kevuandaka na kiese samu ata kana beto kena kusala ntangu nionso ve samu na nzola ya kisalu yango, kasi yandi mezaba ti beto kena kusala yau samu beto kezolaka yandi. Mutindu kaka Yehova sakumunaka Paulo, Yandi kesakumuna beto samu na bangolo yina beto kena kusala. (Nk. 126:5) Mpe ntangu beto kena kumona balusakumunu ya Yehova, yalenda banda kupesa beto mpe nsatu ya ngolo ya kukokisa balukanu na beto. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Lucyna na Pologne metuba: “Na bantangu yankaka, munu kevuandaka ve na nsatu ya kukuenda na kisalu ya kusamuna, mingimingi ntangu munu kele ya kulemba nzutu. Kasi, kiese yina munu kevuandaka na yau na manima ya kukatuka na kisalu ya kusamuna kevuandaka lokola kado mosi ya kukamua.” Na yau, beto tadila mambu yina beto lenda sala ntangu beto kele ve na nsatu ya ngolo.

11. Yinki mutindu Yehova lenda sadisa beto samu beto kudisa kikadulu na beto ya kukiyala?

¹¹ Sambilaka samu na kulomba kikadulu ya kukiyala. Kukiyala kele makoki ya kutuadisa banguilu mpe bisalu na beto. Mpova yango kepesaka beto mingimingi dibanza ya kukipekisa kusala mambu ya yimbi. Kasi kukiyala kevuandaka diaka na mfunu samu na kupusa beto na kusala diambu ya mbote, mingimingi kana diambu beto zola sala kele mpasi to beto kele ve na nsatu ya ngolo ya kusala yau. Beto zimbakana ve ti kukiyala kele mosi ya bitini ya mbuma ya kimpeve, na yau lombaka Yehova mpeve ya nlongo na yandi samu yasadisa nge nge kuna kikadulu yango ya mfunu. (Luka 11:13; Bag. 5:22, 23) David, yina beto tubilaka na ebandeli mesasila mutindu kisambu sadisaka yandi. Yandi vuandaka na nsatu ya kukipesa diaka mingi na kusala ndongokolo na yandi mosi. Yandi metuba: “Munu lombaka Yehova sadisa munu munu kuna kikadulu ya kukiyala. Na lusadusu na yandi, munu vuandaka na dikoki ya kubanda programe mosi ya mbote ya ndongokolo mpe kuzitisa yau.”

12. Yinki mutindu nsikudukusu yina kele na Longi 11:4 kena kusadisa beto samu beto kokisa balukanu ya kimpeve?

¹² Kuvingila ve mambu nionso vuanda mbote. Na yinza yayi, mambu nionso lenda vuanda mbote ve na luzingu na beto. Kana beto kena kuvingila mambu kuma mbote, beto kesala kokisa ve lukanu na beto. (Tanga Longi 11:4.) Mpangi mosi ya bakala na nkumbu Dayniel metuba: “Mambu kevuandaka ve ntangu nionso mbote. Beto mosi fueti sosa kukumisa mambu mbote, na yau beto fueti vingila ve, beto fueti banda kaka plina.” Mpangi mosi ya bakala na Ouganda na nkumbu ya Paul metubila mfunu yankaka yina beto fueti lekisa mambu ve: “Kana beto mebanda ata kana mambu kele mpasi, Yehova lenda sadisa beto.”​—Mal. 3:10.

13. Yinki kele mambote ya kubanda na balukanu ya fiotifioti?

¹³ Banda na balukanu ya fiotifioti. Beto lenda kondua nsatu ya ngolo samu lukanu na beto kena kumonana mpasi mpenza samu na kukokisa yau. Kana yakele mutindu yina samu na nge, nge lenda kabula lukanu na nge na balukanu ya fiotifioti? Kana lukanu na nge kele ya kukuna kikadulu mosi, samu na yinki ve kubanda ntete na kumonisa yau na mitindu ya  fiotifioti? Kana lukanu na nge kele kutanga Biblia na mvimba na yau, nge lenda banda ntete kusala programe ya kutanga samu na bantangu ya fioti? Tomas, yina beto tubilaka na ebandeli, salaka ngolo samu na kukokisa lukanu na yandi ya kutanga Biblia na mvula mosi. Yandi metuba: “Munu kuizaka zaba ti munu vuandaka kuenda nzunzu mingi na kutanga. Na yau munu bakaka nzengolo ya kumeka diaka, kasi mbala yayi, munu bongisaka kutanga kitini mosi kaka ya kikapu konso kilumbu mpe kuyindula na mpinda na zulu na yau. Yau salaka ti munu banda kusepela na ntangulu na munu.” Malembemalembe, kiese ya Tomas vuanda kula, mpe yandi bandaka kutanga samu na bantangu mingi. Nsukansuka, yandi tangaka Biblia na mvimba na yau. c

14. Yinki lenda salama yina lenda sala ti yavuanda mpasi samu beto kokisa lukanu na beto?

¹⁴ Kasi, yavuanda beto kele na nsatu ya ngolo to beto mebongisa mambu nionso mbote, yalenda salama ti mambu bika salama mutindu beto kanaka yau. Na kifuani, ‘mambu ya kukondua kukana’ lenda baka ntangu na yina beto kele na yau nsatu samu na kukokisa lukanu na beto. (Lon. 9:11) Beto lenda kutana na diambu mosi ya mpasi yina melembisa beto nzutu mpe memanisa beto ngolo. (Bin. 24:10) Lokola beto kele bantu ya kuzanga kukoka, beto lenda sala nzimbala mosi yina kesala ti yavuanda mpasi samu beto kokisa lukanu na beto. (Bar. 7:23) To beto lenda lemba kaka nzutu. (Mat. 26:43) Yinki lenda sadisa beto samu beto nunga kana mambu simba ve samu beto kokisa balukanu na beto?

15. Kana mambu simba ve, yazola monisa ti nge nunga ve? Sasila. (Nkunga 145:14)

¹⁵ Kuzimbakana ve ti kana mambu simba ve samu nge kokisa lukanu na nge, yazola monisa ve ti nge fueti bika kusosa kukokisa yau. Biblia metuba ti beto lenda kutana na mambu mingi ya mpasi. Kasi, yakena kumonisa puelele ti beto lenda kokisa balukanu na beto, mingimingi na lusadusu ya Yehova. (Tanga Nkunga 145:14.) Mpangi Philip yina beto tubilaka na ebandeli metuba: “Munu ketulaka ve dikebi na munu na bambala nionso yina munu kekubuaka.  Kasi munu ketulaka dikebi na bantangu yina munu kebandaka kusala ngolo samu na kukokisa diaka lukanu yango.” David, yina beto tubilaka na ebandeli, metuba: “Kana mambu simba ve, munu ketadilaka yau ve lokola munu nunga ve, kasi lokola maluaku ya kumonisa Yehova ti munu kezolaka yandi mingi.” Na kutatamanaka kusala ngolo samu na kukokisa lukanu na nge, ata kana yakele mpasi, nge kemonisa Yehova ti nge zola sepedisa yandi. Yehova kevuandaka na kiese ntangu yandi kemonaka nge kena kusala ngolo samu na kukokisa lukanu na nge!

16. Yinki dilongi nge lenda baka kana diambu mosi mesalama yina mesala ti lukanu na nge bika kokisama?

¹⁶ Baka dilongi na ntangu yina mesala ti lukanu na nge bika kukokisama. Kanisa na zulu ya mambu yina bimaka, mpe kukiyuvusa, ‘Yinki munu lenda sala samu diambu ya mutindu yina bika diaka kusalama?’ (Bin. 27:12) Kasi, na bantangu yankaka kana lukanu na nge kele mpasi na kokisa yau, yalenda monisa ti lukanu yango kokanaka ve na makoki na nge. Kana nge memona ti yakele mutindu yina samu na nge, tadila diaka lukanu na nge samu na kumona kana yamebonga kaka samu na nge. d Yehova ketadila nge ve lokola muntu yina nunga ve kaka samu nge kokisa ve lukanu yina nge vuandaka ve na dikoki ya kukokisa.​—2 Bk. 8:12.

17. Samu na yinki beto fueti tatamana kulunda na makanisi mambu yina beto mekokisaka deja?

¹⁷ Tatamana kulunda na makanisi mambu yina nge mekokisaka deja. Biblia metuba ti ‘Nzambi kondua ve lunungu samu yandi zimbakana kisalu na beno.’ (Ebr. 6:10) Na yau, nge fueti zimbakana ve mambu yina nge mesalaka. Kanisaka na mambu yina nge mekokisaka deja​—yalenda vuanda, nge kudisaka nguizani ya mbote na Yehova, nge ketubilaka bantu yankaka mambu na yandi, to nge mebakaka mbotama. Mutindu kaka nge kuendaka na ntuala mpe nge kokisaka balukanu yina nge kukitudilaka, nge lenda tatamana kukuenda na ntuala samu na kukokisa lukanu yina nge kele na yau bubu yayi.​—Fil. 3:16.

18. Yinki beto fueti zimbakana ve kusala ntangu beto kena kusala ngolo samu na kukokisa lukanu na beto? (Tala diaka foto.)

¹⁸ Na lusadusu ya Yehova, nge lenda kokisa lukanu na nge, mutindu kaka muntu yina kena kunata nlungu kevuandaka na kiese kana yandi kena kukuma kisika yandi kena kuenda. Kasi zaba ti, bantu mingi yina kenataka nlungu kesepelaka diaka na vuayaje na bau. Mutindu mosi, lokola nge kena kutatamana kusala ngolo samu na kukokisa lukanu na nge ya kimpeve, kuzimbakana ve kusosa kumona mutindu Yehova kena kusadisa mpe kena kusakumuna nge samu nge kokisa yau. (2 Bk. 4:7) Kana nge bika ve, nge kebaka balusakumunu mingi kuluta.​—Bag. 6:9.