1. Yinki mutindu Biblia kena kutubila nzola ya kedika?

 ‘TIYA ya [nzola] kele tiya yina kena kupela, tiya ya Yah. Bamaza yina mefuema lenda kufua ve nzola, mpe banzadi lenda nata yau ve.’ b (Sal. 8:6, 7) Yayi kele bampova ya kitoko samu na kumonisa nzola ya kedika! Bampova yango kele ya kukindisa samu na bankuelani: Beno lenda monasana nzola ya ngolo.

2. Yinki bankuelani fueti sala samu nzola na bau bika kuma madidi?

² Yakelombaka bangolo samu na bantu yina mekuelana bamonasana nzola ntangu nionso yina bakevuanda na luzingu. Na kifuani, tiya lenda tatamana kupela kaka kana bakena kubuela yau bankuni. Kana muntu mosi ve kena kubuela yau bankuni, nsukansuka tiya yango kekufua. Mutindu mosi, nzola kati na nketo mpe bakala lenda bikana ngolo tii na nsuka​—kaka kana bakena kukumisa yau ngolo. Ntangu yankaka, bankuelani lenda mona lokola nzola na bau mekuma madidi, mingimingi kana bakele na mpasi na diambu metadila mbongo, mavimpi, to kuyundula bana. Na yau, kana nge kele ya kukuela, yinki mutindu nge lenda sala ti “tiya ya Yah” tatamana kupela na dikuela na beno? Na disolo yayi, beto ketubila mitindu tatu yina kesadisa beno beno tatamana kukumisa nzola na beno ngolo mpe kuvuanda na dikuela ya kiese. c

3. Yinki mutindu nguizani ya ngolo na Yehova kesadisaka bankuelani samu nzola na bau tatamana kuvuanda ngolo? (Longi 4:12) (Tala diaka foto.)

³ Samu “tiya ya Yah” tatamana kupela, nketo mpe bakala fueti sala ngolo samu na kuvuanda na nguizani ya ngolo na Yehova. Yinki  mutindu nguizani ya ngolo na Yehova lenda sadisa dikuela na bau? Ntangu bankuelani kena kubaka nguizani na bau na Tata na bau ya dizulu na valere, bakevuanda na nsatu ya ngolo ya kusadila malongi na yandi, mpe yau kesadisa bau samu banunga mambu ya mpasi yina lenda sala ti nzola na bau kuma madidi. (Tanga Longi 4:12.) Diaka, bantu yina kevuandaka na nguizani ya ngolo na Yehova bakesalaka nionso yina balenda samu na kulanda bikadulu na yandi, na kifuani, kimpombo, ntima yinda, mpe kunlemvukila. (Efe. 4:32–5:1) Kana bankuelani kena kumonasana bikadulu yango, yakevuanda pete samu nzola na bau kuma ngolo. Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Lena, yina mekuelaka yameluta bamvula 25, metuba, “Yakevuandaka pete kuzola mpe kuzitisa muntu ya kimpeve.”

4. Samu na yinki Yehova ponaka Yozefi mpe Maria samu bavuanda bibuti ya Masiya yina lakamaka?

⁴ Beto tadila kifuani mosi ya Biblia. Ntangu Yehova ponaka bankuelani mosi samu bavuanda bibuti ya Masiya yina lakamaka, Yandi ponaka Yozefi mpe Maria yina biminaka na bankuna mingi ya Davidi. Samu na yinki? Samu mosimosi kati na bau vuandaka na nguizani ya mbote na Yehova, mpe Yehova zabaka ti baketunga dikuela na bau na nzola yina bakele na yau samu na yandi. Bankuelani, yinki dilongi beno lenda baka na kifuani ya Yozefi mpe Maria?

5. Yinki dilongi babakala lenda baka na kifuani ya Yozefi?

⁵ Yozefi sadilaka kondua kuvingila malako ya Yehova, mpe yasalaka ti yandi vuanda bakala ya mbote kuluta. Na maluaku kana tatu, yandi bakaka malako yina katukaka na Nzambi yina tadilaka dibuta na yandi. Konso ntangu, yandi vuandaka zitisa na nsualu, ata kana yalombaka yandi sala bansobolo ya nene. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Na kulandaka malako ya Nzambi, Yozefi taninaka Maria, yandi pesaka yandi maboko, mpe yandi kokisaka bansatu na yandi. Kanisa mutindu mambu yina Yozefi vuandaka sala vuandaka tinda Maria yandi zola mpe yandi zitisa yandi! Babakala, beno lenda landa kifuani ya Yozefi na kusosaka malongi na kati ya Biblia samu na kutuadisa mabuta na beno. d Ntangu beno kena kusadila malongi yango, ata kana yakelomba kusala bansobolo, beno kemonisa ti beno kezolaka banketo na beno mpe beno kekumisa dikuela na beno ngolo. Mpangi mosi ya nketo na Vanuatu, yina mekuelaka yameluta bamvula 20, metuba: “Ntangu bakala na munu kesosaka mpe kesadilaka malako ya Yehova, munu kezitisaka yandi mingi. Munu kekukimonaka munu kele na lutanunu, mpe munu ketudilaka banzengolo na yandi ntima.”

6. Yinki dilongi banketo lenda baka na kifuani ya Maria?

⁶ Maria vuandaka na nguizani ya yandi mosi na Yehova; kiminu na yandi simbamaka ve na mambu yina Yozefi vuandaka sala. Yandi zabaka mbote Masonukua. Yandi vuandaka baka diaka ntangu samu na kuyindula na mpinda na zulu ya mambu yina yandi vuandaka longuka. (Luka 2:19, 51) Kondua ntembe, kimpeve ya mbote ya Maria salaka ti yandi vuanda nketo ya mbote. Bubu  yayi, banketo mingi kesalaka ngolo samu na kusala lokola Maria. Na kifuani, mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Emiko metuba: “Ntangu munu vuandaka mpupa, munu vuandaka na mumeseno ya kusala munu mosi mambu ya kimpeve. Kasi ntangu munu kuelaka, munu bakusaka ti lokola bakala na munu vuandaka sambila samu na beto mpe yandi vuandaka tuadisa mambu metadila nsambudulu na dibuta, kiminu na munu kumaka kusimbama na mambu yina yandi vuandaka sala. Munu monaka ti yalombaka munu mosi nde kumisa nguizani na munu na Yehova ngolo. Na yau bubu yayi, munu mekumaka kubaka ntangu samu na kuvuanda munu mosi kintuadi na Nzambi na munu​—na kusambilaka, na kutangaka Biblia, mpe na kuyindulaka na mpinda na zulu na yau.” (Bag. 6:5) Banketo, ntangu beno kena kutatamana kukumisa nguizani na beno na Yehova ngolo, babakala na beno kevuanda na mfunu ya ngolo ya kukumisa mpe kuzola beno.​—Bin. 31:30.

7. Yinki dilongi bankuelani lenda baka na kifuani ya Yozefi mpe Maria na diambu metadila kusala nsambudulu kintuadi?

⁷ Yozefi mpe Maria vuandaka sala diaka kintuadi samu na kutanina nguizani ya ngolo na Yehova. Bazabaka mfunu ya kusadila Yehova kintuadi lokola dibuta. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Yalenda vuanda mpasi kusala yau, mingimingi lokola bakumaka na bana mingi, kasi banungaka kusala yau. Yakele kifuani ya mbote samu na bankuelani bubu yayi! Kana beno kele na bana, yalenda vuanda mpasi kukuenda na balukutakanu to kubaka ntangu ya kusala nsambudulu ya dibuta mutindu yavuandaka samu na Yozefi mpe Maria. Yalenda vuanda diaka mpasi kuluta kubaka ntangu ya kulonguka to kusambila kintuadi kati na nketo mpe bakala. Na yau, beno zaba ti kana beno kena kusambila Yehova kintuadi, nguizani na beno na yandi kekuma ngolo, mpe nguizani ya mosimosi kati na beno na dibuta kekuma ngolo. Na yau, beno tula nsambudulu na kisika ya ntete.

8. Bankuelani yina kena kukutana na mambu ya mpasi na dikuela lenda sala yinki samu babakila nsambudulu na dibuta mambote mingi?

⁸ Yinki beno lenda sala kana beno kena kukutana na mambu ya mpasi na dikuela na beno? Dikanisi ya kusala nsambudulu na kati ya dibuta kintuadi lenda monana lokola diambu mosi yina kepesaka ve kiese. Kana yakele mutindu yina, beno lenda banda na kusala kima mosi ya nkufi mpe yina kesepedisa, diambu yina beno kendima beno zole. Yalenda sadisa beno beno monasana nzola diaka mingi kuluta mpe beno kevuanda na nsatu ya kusambila Yehova kintuadi.

9. Samu na yinki nketo mpe bakala fueti lutisaka ntangu kintuadi?

⁹ Bankuelani, beno lenda kumisa diaka nzola na beno ngolo na kulutisaka ntangu kintuadi. Kana beno mesala mutindu yina, yakesadisa beno samu beno zaba makanisi mpe banguilu ya bankuelani na beno. (Kuy. 2:24) Tala mambu yina Lilia mpe Ruslan monaka ntangu fioti na manima ya kukuelana, yameluta bamvula 15. Nketo metuba: “Beto bakusaka ti beto vuandaka lutisa ve ntangu mingi kintuadi mutindu beto vuandaka kanisa. Beto vuandaka lutisa ntangu mingi na kisalu na beto ya kinsuni, na bisalu ya yinzo, mpe na manima na bana na beto. Beto monaka ti kana beto kena kubaka ve ntangu beto mosi lokola bankuelani, beto kevuanda diaka ve penepene kati na beto zole.”

10. Yinki mutindu bankuelani lenda sadila nsikudukusu yina kele na Baefezo 5:15, 16?

¹⁰ Yinki bankuelani lenda sala samu na kukindimisa ti bakelutisaka ntangu kintuadi? Beno fueti baka ntangu to kusala programe samu na kuvuanda kintuadi. (Tanga Baefezo 5:15, 16.) Mpangi mosi ya bakala na Nigeria na nkumbu ya Uzondu metuba: “Ntangu munu kesalaka programe ya mambu yina munu kesala, munu kekotisaka ntangu yina munu kelutisa na nketo na munu na kati ya programe yango, mpe ntangu munu kelutisa  kintuadi na yandi nde munu ketulaka na kisika ya ntete.” (Fil. 1:10) Beto tadila mutindu Anastasia, yina kele nketo ya nkengi ya kizungidila mosi na Moldavie, kesadilaka ntangu na yandi mbote kuluta. Yandi metuba: “Munu kemekaka kusala mambu yina metadila munu mosi kana bakala na munu kena kusala mambu yina metadila kiyekua na yandi. Na manima, beto lendaka lutisa ntangu kintuadi.” Kasi yinki beno kesala kana baprograme na beno kena kusala ti yavuanda mpasi beno lutisa ntangu kintuadi?

11. Yinki bisalu Akila mpe Prisile vuandaka sala kintuadi?

¹¹ Bankuelani lenda baka dilongi na kifuani ya Akila mpe Prisile, bankuelani yina Baklisto mingi ya siekle ya ntete vuandaka zola. (Bar. 16:3, 4) Atako Biblia tubila ve mambu mingi samu na dikuela na bau, kasi yametubila mutindu bavuandaka sala, kusamuna, mpe kusadisa bantu yankaka kintuadi. (Bis. 18:2, 3, 24-26) Na yau, bisika nionso yina Biblia metubila Akila mpe Prisile, bakevuandaka kaka bau zole.

12. Yinki nketo mpe bakala lenda sala samu na kulutisa ntangu mingi kintuadi? (Tala diaka foto.)

¹² Yinki mutindu bankuelani lenda landa kifuani ya Akila mpe Prisile? Kanisa na mambu mingi yina nge mpe nkuelani na nge fueti sala. Beno lenda sala mambu yango beno zole na kisika ya kusala yau nge mosi? Na kifuani, Akila mpe Prisile vuandaka samuna kintuadi. Beno diaka beno kebongisaka programe mbala na mbala samu na kusala kaka mutindu mosi? Diaka, Akila mpe Prisile vuandaka sala kintuadi. Nge mpe nkuelani na nge beno lenda vuanda na bisalu yina mesuasana, kasi beno lenda bongisa programe samu na kusala bisalu ya yinzo kintuadi? (Lon. 4:9) Ntangu beno kena kupesana maboko samu na kusala kisalu mosi, beno kekukimona lokola beno kena kusala na ekipe, mpe beno kevuanda na maluaku ya kusolola. Beto baka kifuani ya Robert mpe Linda yina mekuelanaka yameluta bamvula 50. Robert metuba: “Samu na kutuba kedika, beto kevuandaka ve na ntangu mingi samu na kusala bandutusulu ya ntangu kintuadi. Kasi, kana munu kena kusukula malonga mpe nketo na munu kena kupangusa yau to kana munu kena kuzenga matiti na nganda mpe nketo na munu mekuiza sala pembeni na munu, yakepesaka munu kiese. Kusala kintuadi kesangisaka beto. Nzola na beto ketatamanaka kukuma ngolo.”

13. Samu na kuvuanda na bumosi, yinki nketo mpe bakala fueti sala?

¹³ Kasi, beno zaba ti kuvuanda kintuadi zola monisa kaka ve ti beno kevuanda na bumosi. Nketo mosi na Brésil metuba: “Bubu yayi, lokola luzingu ya bantu mefuluka na mambu yina kebendaka dikebi, memona ti beto lenda kubua na ntambu ya kukanisa ti beto kelutisaka ntangu kintuadi kaka samu beto kevuandaka yinzo mosi. Mebakusa ti yakele na mambu mingi yankaka ya kusala, kasi kaka ve kuvuanda kintuadi na yinzo mosi. Diambu yankaka munu fueti sala kele ya kutudila bakala na munu dikebi yina yandi kele na yau nsatu.” Tala mutindu Bruno mpe nketo na yandi, Tays, kesalaka samu na kutulana dikebi. Bruno metuba: “Na bantangu na beto yina beto kevuandaka ve na diambu ya kusala, beto ketulaka  batelefone na beto ntama mpe beto kesadilaka ntangu yango samu na kutulana dikebi.”

14. Kana bankuelani kesepelaka ve kulutisa ntangu kintuadi, yinki balenda sala?

¹⁴ Kasi yinki nge kesala kana nge mpe nkuelani na nge beno kesepelaka ve kulutisa ntangu kintuadi? Mbala yankaka mambu yina beno kesepelaka kulutisila ntangu mesuasana, to mbala yankaka mosi mefuemisa muninga. Yinki beno lenda sala? Beto tadila diaka tiya yina beto tubilaka na ebandeli. Kana tiya mebanda kupela, yakekumaka ve mbala mosi ya nene. Yakelombaka kutula malembemalembe bankuni ya nene. Mutindu mosi, samu na yinki ve kubanda kulutisa bantangu ya fiotifioti kintuadi konso kilumbu? Beno sosa kusala mambu yina beno zole kezolaka, kasi ve mambu yina kefuemisa mosi na beno. (Yak. 3:18) Na kubanda na mambu ya fioti, beno lenda kumisa nzola na beno ngolo.

15. Samu na yinki luzitu kele na mfunu samu nzola ya bankuelani tatamana kuvuanda ngolo?

¹⁵ Luzitu kele na mfunu na kati ya dikuela. Yakele lokola mupepe yina kesadisaka tiya samu yapela ngolo. Kana mupepe kele ve, tiya lenda zima na nsualu. Mutindu mosi, kana luzitu kele ve, bankuelani kemona ti nzola na bau lenda kuma madidi na nsualu. Na ndambu yankaka, nketo mpe bakala yina kena sala ngolo samu na kumonasana luzitu, bakesala ti nzola na bau tatamana kuvuanda ngolo. Kasi, kuzimbakana ve ti nge ve fueti kanisa ti nge kemonisaka luzitu na nkuelani na nge, kasi nkuelani na nge nde fueti kukimona ti nge kezitisaka yandi. Penne mpe Aret mekuelanaka yameluta bamvula 25. Penne metuba: “Lokola beto kepesanaka luzitu, yinzo na beto kevuandaka kisika yina mefuluka na nzola. Beto kebimisaka makanisi na beto kondua kubanga samu beto mezaba ti mosimosi na beto kebakaka makanisi ya muninga na valere.” Na yau, yinki nge lenda sala samu na kusadisa nkuelani na nge yandi kukimona ti nge kepesaka yandi mpenza luzitu? Beto tadila kifuani ya Abrahami mpe Sara.

16. Yinki dilongi babakala lenda baka na kifuani ya Abrahami? (1 Piere 3:7) (Tala diaka foto.)

¹⁶ Abrahami vuandaka sadila Sara mambu na luzitu. Yandi vuandaka baka makanisi ya Sara na valere mpe yandi vuandaka zitisa banguilu na yandi. Na diluaku mosi, Sara vuandaka tungisama na makanisi, mpe yandi tubilaka Abrahami mambu yina vuandaka tungisa yandi, ata mpe kutemina yandi. Abrahami fuemaka mpe yandi pesaka Sara mvutu kondua kimpombo? Ve. Yandi zabaka ti Sara vuandaka nketo mosi ya kumikitisa mpe yina vuandaka pesa yandi maboko. Abrahami kuwaka yandi mpe yandi sosaka kubongisa diambu yango. (Kuy. 16:5, 6) Yinki dilongi beto lenda baka? Babakala, beno kele na kimfumu ya kubaka banzengolo samu na mabuta na beno. (1 Bk. 11:3) Kasi, diambu ya nzola ya kusala kevuanda ya kusosa kuzaba makanisi ya banketo na beno tekila kubaka nzengolo, mingimingi kana nzengolo yango kevuanda na bupusi na zulu na yandi. (1 Bk. 13:4, 5) Na bantangu yankaka, nketo na nge lenda tungisama na makanisi  mpe yandi lenda vuanda na nsatu ya kutubila nge mutindu yandi kena kukimona. Nge kezitisa banguilu na yandi na kuwaka yandi na dikebi? (Tanga 1 Piere 3:7.) Angela mpe Dmitry mekuelanaka yameluta bamvula 30. Angela mesasila mutindu bakala na yandi kezitisaka banguilu na yandi: “Dmitry kevuandaka ntangu nionso pene ya kuwa munu kana munu kena kutungisama na makanisi to kana munu kele kaka na nsatu ya kutuba. Yandi kemonisinaka munu ntima yinda, ata kana munu kena kutuba ve malembe.”

17. Yinki dilongi banketo lenda baka na kifuani ya Sara? (1 Piere 3:5, 6)

¹⁷ Sara vuandaka zitisa Abrahami na kupesaka maboko na banzengolo na yandi. (Kuy. 12:5) Na diluaku mosi, Abrahami bakaka nzengolo ya kumonisa kikadulu ya kuyamba banzenza na bantu yina bayambaka kondua kuvingila. Yandi tubilaka Sara yandi bika ntete kusala mambu yina yandi vuandaka sala mpe yandi sala mampa mingi. (Kuy. 18:6) Sara salaka mambu na nsualu mpe yandi salaka mambu yina Abrahami lombaka yandi yandi sala. Banketo, beno lenda landa kifuani ya Sara na kupesaka maboko na banzengolo ya babakala na beno. Kana beno mesala plina, beno kekumisa dikuela na beno ngolo. (Tanga 1 Piere 3:5, 6.) Dmitry, yina beto tubilaka na paragrafe yina meluta, metubila mutindu nketo na yandi kezitisaka banguilu na yandi. Yandi metuba: “Munu kesepelaka na bangolo yina Angela kesalaka samu na kupesa maboko na banzengolo na munu, ata kana yandi sepela na yau ve. Kana mambu tambula mbote ve, yandi kevuezaka munu ve.” Yakevuandaka pete kuzola muntu yina kezitisaka nge!

18. Yinki mutindu bankuelani kebakaka mambote kana bakena kusala ngolo samu na kutanina nzola na bau ngolo?

¹⁸ Bubu yayi, Satana kele na nsatu ya kufua nzola yina kele na makuela ya Baklisto. Yandi mezaba ti kana bankuelani mezimbisa nzola kati na bau, balenda banda kukuma ntama na Yehova. Kasi, nzola ya kedika lenda kufua ve! Na yau, bika nzola na dikuela na beno vuanda lokola nzola yina bametubila na Nkunga ya Salomo. Beno vuanda na nzengolo ya kutula Yehova na kisika ya ntete na dikuela na beno. Kana beno mesala plina, dikuela na beno kepesa Yehova, Yinto ya nzola, nkembo, mpe mutindu mosi kaka na tiya yina bakena kubongisa mbote, nzola na beno ketatamana kupela samu na mvimbamvimba.