1. Samu na yinki beto lenda baka malongi na bantu yina mepusana na bamvula?

 BETO nionso beto kevuandaka na nsatu ya lutuadusu samu na kubaka banzengolo ya mfunu na luzingu na beto. Mbala mingi beto lenda baka lutuadusu yango na bankulutu mpe na bampangi yankaka Baklisto ya kuyela na kimpeve. Kana bakele na bamvula kuluta beto, beto fueti kanisa ve ti malongi na bau kele na mfunu ve bubu yayi. Yehova kezolaka beto baka malongi na bantu yina mepusana na bamvula. Bamezinga ntangu mingi kuluta beto, na yau bamezaba mambu mingi, bakele na mbakusulu mpe na nduenga.​—Yobo 12:12.

2. Yinki mambu beto kelonguka na disolo yayi?

² Na ntama, Yehova sadilaka bantu ya kukuikama yina pusanaka na bamvula samu na kukindisa mpe kutuadisa bisadi na yandi. Beto tadila kifuani ya Mose, Davidi, mpe ntumua Yoane. Bazingaka na bantangu ya kusuasana, mpe mambu ya luzingu na bau suasanaka mpenza. Ntangu bakumaka na nsuka ya luzingu na bau, bapesaka bantuenia malongi ya nduenga. Mosimosi kati na babakala yango ya kukuikama bulaka nsoso na mfunu ya kuzitisa Nzambi. Yehova taninaka bampova na bau ya nduenga samu na beto bubu yayi. Yavuanda beto kele bantuenia to beto mepusana na bamvula, beto lenda baka mambote na kutadilaka malongi na bau. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Na disolo yayi, beto ketadila bampova ya nsuka ya babakala yango tatu mpe malongi yina beto lenda baka na bampova na bau.

“NGE KEVUANDA NTANGU YA YINDA”

3. Na yinki mitindu Mose sadilaka Yehova mpe bisadi na yandi?

³ Mose kukipesaka na Yehova na ntima na yandi ya mvimba. Yandi salaka lokola mbikudi, zuzi, ntuadisi, mpe nsoniki. Mose zabaka  mambu mingi ya luzingu! Yandi tuadisaka dikanda ya Yisaele ntangu babimaka na kinanga na Ezipito mpe yandi monaka bimangu mingi ya Yehova. Yehova sadilaka yandi samu na kusonika mikanda 5 ya ntete ya Biblia, Nzembo 90, mpe mbala yankaka Nzembo 91. Yandi sonikaka diaka mukanda ya Yobo.

4. Banani Mose pesaka lukindusu, mpe samu na yinki?

⁴ Ntangu fioti tekila yandi kufua, ntangu yandi kumaka na bamvula 120, Mose bokilaka Bayisaele nionso samu yandi bambula bau mambu yina bamonaka mpe yina bakutanaka na yau. Na kintuenia na bau, ndambu ya bantu yina vuandaka kuwa yandi monaka bidimbu mpe bimangu mingi yina Yehova salaka, na kifuani mutindu Yandi sambisaka Baezipito. (Kob. 7:3, 4) Bazengisaka na katikati ya maza ya Nzadi mungua ya mbuaki yina kabukaka mpe bamonaka mutindu Yehova kufuaka basoda ya Faraon. (Kob. 14:29-31) Ntangu bavuandaka na dezere, Yehova taninaka mpe tudilaka bau dikebi. (Mib. 8:3, 4) Bayisaele kumaka pene ya kukota na Ntoto ya nsilulu. Na yau tekila yandi kufua, Mose vuandaka na nsatu ya kukindisa bau. a

5. Bampova ya nsuka ya Mose yina kele na Kolimbola Mibeko 30:19, 20 pesaka Bayisaele yinki kivuvu?

⁵ Yinki mambu Mose tubaka? (Tanga Kolimbola Mibeko 30:19, 20.) Dikanda ya Yisaele vuandaka na kivuvu ya luzingu mosi ya mbote na bilumbu kena kuiza. Na lusakumunu ya Yehova, Bayisaele vuandaka na dikoki ya kuzinga samu na ntangu ya yinda na buala yina yandi lakaka bau. Mpe yavuandaka buala mosi ya kitoko mpe yina vuandaka buta bambuma mingi! Mose tubilaka bau: ‘Bambanza ya nene mpe ya kitoko yina beno tungaka ve, bayinzo yina mefulaka na bima nionso ya kitoko, yina beno salaka ve samu na yau, mabulu samu na kulunda maza, yina beno timunaka ve, bilanga ya vinu mpe bayinti ya olive yina beno kunaka ve.’​—Mib. 6:10, 11.

6. Samu na yinki Nzambi bikaka makanda yankaka nunga Bayisaele?

⁶ Mose pesaka diaka Bayisaele nduengoso. Samu batatamana kuzinga na ntoto na bau ya kitoko, yalombaka bazitisa bantumu ya Yehova. Mose kindisaka bau ‘bapona luzingu’ na kuwaka Yehova mpe na ‘kukangamaka na yandi.’ Kasi, Bayisaele sundolaka Yehova. Na yau, na manima ya mua ntangu, Nzambi bikaka bantu ya Asiri mpe na manima bantu ya Babiloni nunga bau mpe banata bau na kinanga.​—2 Bak. 17:6-8, 13, 14; 2 Nt. 36:15-17, 20.

7. Yinki malongi beto lenda baka na bampova ya nsuka ya Mose? (Tala diaka foto.)

⁷ Yinki kele dilongi samu na beto? Kuzitisa ketaninaka luzingu. Mutindu mosi na Bayisaele yina vuandaka pene ya kukota na Ntoto ya nsilulu, beto kele pene ya kukota na yinza ya yimpa yina Nzambi lakaka, kuna beto kemona ntoto kekuma paradiso. (Yis. 35:1; Luka 23:43) Diabulu mpe bademo na yandi kevuanda diaka ve. (Em. 20:2, 3) Yakevuanda diaka ve na mabundu yina kelonga luvunu samu na Yehova. (Em. 17:16) Baguvernema yina keniokolaka bantu yina yakena kuyadila kevuanda diaka ve. (Em. 19:19, 20) Batomboki kevuanda na kisika ve na paradiso. (Nz. 37:10, 11) Bantu nionso kezitisa bansiku ya lunungu ya Yehova, yina ketulaka bumosi mpe kiyenge. Konso muntu kezola mpe ketudila nkundi na yandi ntima. (Yis. 11:9) Yakele kivuvu mosi ya kitoko! Mpe, kana beto mezitisa Yehova beto lenda tatamana kuzinga na paradiso awa na ntoto, kaka ve samu na bankama ya bamvula kasi samu na mvula na mvula.​—Nz. 37:29; Yoa. 3:16.

8. Yinki mutindu nsilulu ya luzingu ya mvula na mvula sadisaka misionere mosi? (Yuda 20, 21)

⁸ Kana beto kena kutatamana kuyindula na  mpinda na bansilulu ya Nzambi ya luzingu ya mvula na mvula, beto kevuanda na nsatu ya kukangama na yandi yavuanda yinki nzomono beto kekutana na yau. (Tanga Yuda 20, 21.) Nsilulu yango lenda pesa beto kilendo ya kunuanisa bulembu na beto. Mpangi mosi ya bakala yina salaka bamvula mingi lokola misionere na Afrique, yina vuandaka nuana na bulembu yina zingilaka metuba: “Kuzaba ti kivuvu na munu ya kuzinga mvula na mvula vuandaka na kivonza salaka ti munu vuanda na nzengolo ya kunuanisa bulembu yango mpe ya kulomba lusadusu mingi na Yehova. Na lusadusu na yandi munu nungaka bulembu yango.”

“NGE KENUNGA”

9. Yinki banzomono Davidi kutanaka na yau na luzingu na yandi?

⁹ Davidi vuandaka ntinu mosi ya nene. Yandi vuandaka diaka muntu yina kebulaka miziki, nsoniki ya bapoweme, soda, mpe mbikudi. Yandi kutanaka na banzomono mingi. Samu na mua bamvula, yandi vuandaka tinatina Saulo Ntinu mosi ya kimpala. Na manima ya kukuma ntinu, Davidi tinaka diaka samu na kuvukisa luzingu na yandi ntangu muana na yandi Absalome sosaka kubaka kimfumu na yandi. Atako mambu yango ya mpasi mpe banzimbala na yandi mosi, Davidi bikanaka ya kukuikama na Nzambi tii na nsuka ya luzingu na yandi. Yehova tadilaka yandi lokola ‘muntu yina kena kusepedisa ntima na Yandi.’ Yakele na mfunu kuwa malongi ya Davidi!​—Mis. 13:22; 1 Bak. 15:5.

10. Samu na yinki Davidi pesaka dilongi na muana na yandi Salomo, yina vinganaka yandi?

¹⁰ Na kifuani, beto tadila malongi yina Davidi pesaka muana na yandi Salomo, yina kumaka ntinu na manima na yandi. Yehova ponaka ntuenia yango ya bakala samu yandi tunga tempelo, kisika yina bantu lendaka sambila Nzambi. (1 Nt. 22:5) Salomo kutanaka na mambu ya mpasi. Yinki mambu Davidi tubilaka yandi? Beto tubila yau.

11. Na kutadila 1 Bakonzi 2:2, 3, yinki malongi Davidi pesaka Salomo, mpe yinki mutindu bampova yango kokisamaka? (Tala diaka foto.)

¹¹ Yinki mambu Davidi tubaka? (Tanga 1 Bakonzi 2:2, 3.) Davidi tubilaka muana na yandi ti kana yandi mezitisa Yehova, yandi kevuanda na luzingu ya mbote. Mpe samu na bamvula mingi, Salomo vuandaka na luzingu mosi ya kiese. (1 Nt. 29:23-25) Yandi tungaka tempelo mosi ya kitoko mpe yandi sonikaka mikanda mingi ya Biblia mpe bampova na yandi yankaka kele na mikanda yankaka ya Biblia. Yandi zabanaka mingi samu na nduenga mpe kimvuama na yandi. (1 Bak. 4:34) Kasi mutindu Davidi monisaka yau, Salomo lendaka nunga kaka kana yandi metatamana kuzitisa Yehova Nzambi. Diambu ya kiadi, ntangu Salomo kumaka mbuta yandi bandaka kusambila banzambi yankaka. Yehova ndimaka yandi diaka ve, mpe Salomo zimbisaka nduenga  ya kuyala na kukuikama mpe na lunungu.​—1 Bak. 11:9, 10; 12:4.

12. Yinki malongi beto lenda baka na bampova ya Davidi?

¹² Yinki kele dilongi samu na beto? Kuzitisa kenataka balusakumunu. (Nz. 1:1-3) Ya kedika, Yehova lakaka ve kupesa beto kimvuama mpe lokumu lokola Salomo. Kasi kana beto kena kuzitisa Nzambi na beto, yandi kepesa beto nduenga yina kesadisa beto beto baka banzengolo ya mbote. (Mas. 2:6, 7; Yak. 1:5) Bansikudukusu na yandi lenda tuadisa beto na mambu lokola kisalu, bakalasi, bandutusulu ya ntangu, mpe mbongo. Kusadila nduenga ya Nzambi ketanina beto na mambu ya mpasi. (Mas. 2:10, 11) Beto kevuanda bankundi ya mbote. Mpe beto kevuanda na lutuadusu yina mebonga samu na kuvuanda na dibuta ya kiese.

13. Yinki sadisaka Carmen na kubongisa luzingu na yandi?

¹³ Carmen, yina kezingaka na Mozambique, vuandaka kanisa ti kutanga bakalasi ya yinda nde kepesaka luzingu ya mbote. Yandi sonamaka na iniversite mpe yandi salaka arshitektire. Yandi sonikaka: “Munu vuandaka zola mambu yina munu vuandaka longuka. Kasi yavuandaka baka munu ntangu mpe ngolo mingi. Munu vuandaka kuenda na ekole banda 7:30 tii 18:00. Yavuandaka mpasi kukuenda na balukutakanu, mpe kimpeve na munu bebaka. Mpe munu bakusaka ti, munu vuandaka sosa kusadila bamfumu zole.” (Mat. 6:24) Yandi sambilaka samu na diambu yango mpe yandi sosasosaka na mikanda na beto. Yandi buelaka: “Na manima ya kubaka malongi ya mbote na bampangi ya babakala ya kuyela na kimpeve mpe na mama na munu, munu bakaka nzengolo ya kubika iniversite samu na kusadila Yehova na kisalu ya ntangu nionso. Yasadisaka munu munu baka banzengolo ya mbote na luzingu na munu, mpe yapesaka munu kiese.”

14. Yinki vuandaka nsangu ya ngudi ya Mose mpe Davidi?

¹⁴ Mose mpe Davidi vuandaka zola Yehova mpe bazabaka mpenza mfunu ya kuzitisa yandi. Na bampova na bau ya nsuka, bakindisaka bisadi ya Nzambi balanda kifuani na bau na kukangamaka na Yehova Nzambi na bau. Batubaka diaka ti bantu yina kebikaka Yehova kendimamaka diaka ve na yandi mpe bakebakaka diaka ve balusakumunu yina yandi melaka bau. Malongi na bau kele na mfunu samu na beto bubu yayi. Bankama ya bamvula na manima, kisadi yankaka ya Yehova  monisaka mfunu ya kuvuanda ya kukuikama na Nzambi.

“KIESE YA NENE VE KULUTA YAYI”

15. Yinki mambu ntumua Yoane kutanaka na yau na luzingu na yandi?

¹⁵ Yoane vuandaka ntumua yina Yesu Klisto vuandaka zola mingi. (Mat. 10:2; Yoa. 19:26) Yoane lutisaka ntangu mingi na Yesu na kisalu ya kusamuna mpe yandi monaka bimangu mingi ya Yesu. Yandi kangamaka na Yesu ata na bantangu ya mpasi. Yandi monaka ntangu bakufuaka Yesu mpe yandi monaka yandi na manima ya kufutumuka na yandi. Yandi monaka diaka kukula ya kimvuka ya Buklisto na siekle ya ntete, yina vuandaka grupe mosi ya fioti ya bantu ya kukuikama tii ntangu nsangu ya mbote “samunuaka na kati ya bantu ya makanda nionso yina kele na yinsi ya dizulu.”​—Kol. 1:23.

16. Banani bakaka mambote na baletre ya Yoane?

¹⁶ Ntangu Yoane pusanaka mpenza na bamvula, yandi bakaka diluaku ya kusonika mukanda ya kukamua ya Emoniseli. (Em. 1:1) Yandi sonikaka Evanjile yina kele na nkumbu na yandi. Yoane sonikaka diaka baletre tatu na nzila ya mpeve ya nlongo. Yandi sonikaka letre na yandi ya tatu na Gayusi Muklisto mosi ya kukuikama, yina yandi vuandaka tadila lokola muana na yandi ya nzola ya kimpeve. (3 Yoa. 1) Na ntangu yango, yavuandaka na Baklisto mingi yina Yoane vuandaka tadila lokola bana na yandi ya kimpeve. Yinki mambu bakala yango yina pusanaka na bamvula sonikaka samu na kukindisa banlonguki nionso ya Yesu yavuanda ya bilumbu na beto.

17. Na kutadila 3 Yoane 4, yinki diambu kepesaka kiese mingi?

¹⁷ Yinki mambu Yoane sonikaka? (Tanga 3 Yoane 4.) Yoane sonikaka samu na kiese yina kekatukaka na kuzitisa Nzambi. Na ntangu yina Yoane sonikaka letre na yandi ya tatu, bantu yankaka vuandaka muangisa malongi ya yimbi mpe bavuandaka kotisa bukabuani. Kasi, bantu yankaka tatamanaka “kutambula na kati ya kedika.” Bavuandaka zitisa Yehova mpe bavuandaka “tambula mutindu bantumu na yandi melomba.” (2 Yoa. 4, 6) Baklisto yango ya kukuikama sepedisaka mpenza Yoane mpe Yehova.​—Mas. 27:11.

18. Yinki malongi beto lenda baka na bampova ya Yoane?

¹⁸ Yinki kele dilongi samu na beto? Kukuikama kepesaka kiese. (1 Yoa. 5:3) Na kifuani, beto kevuandaka na kiese ya kuzaba ti beto kena kusepedisa Yehova. Yandi kesepelaka kumona ntangu beto ketinaka bantotolo ya yinza mpe ntangu beto kendimaka kedika. (Mas. 23:15) Diaka, bambasi na dizulu kesepelaka. (Luka 15:10) Beto diaka beto kevuandaka na kiese na kumona bampangi  na beto kena kubikana ya kukuikama, mingimingi ntangu bamekutana na banzomono mpe bantotolo. (2 Tes. 1:4) Na manima, ntangu yinza yayi keluta, beto kevuanda na kiese samu beto bikanaka ya kukuikama na Yehova.

19. Yinki mambu mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Rachel tubaka na diambu metadila kulonga bantu yankaka kedika? (Tala diaka foto.)

¹⁹ Beto kevuandaka na kiese mingimingi ntangu beto kesamunaka kedika. Rachel, yina kezingaka na République dominicaine, kemonaka ti kulonga bantu yankaka mambu metadila Yehova kele lokumu ya nene. Na kukanisaka na zulu ya bana na yandi ya kimpeve, yandi metuba: “Yakele mpasi kusasila kiese yina munu kemonaka ntangu munu kemonaka bantu yina munu kelongaka kena kukudisa nzola na bau samu na Yehova, bakena kutudila yandi ntima ya mvimba, mpe bakena kusala bansobolo na luzingu na bau samu basepedisa yandi. Kiese yango kevuandaka nene kuluta bangolo to mambu nionso yina beto kukiyiminaka samu na kulonga bau.”

BAKA MAMBOTE NA BAMPOVA YA NSUKA YA BABAKALA YA KUKUIKAMA

20. Na yinki mitindu beto kele lokola Mose, Davidi, mpe Yoane?

²⁰ Mose, Davidi, mpe Yoane zingaka na bilokola ya bantangu yina mesuasana mpe bakutanaka na mambu yina mesuasana na ya beto. Kasi beto kele mutindu mosi na bau na mitindu mingi. Basadilaka Nzambi ya kedika, mutindu mosi na beto. Mutindu mosi na bau, beto kesambilaka Yehova, beto ketudilaka yandi ntima, mpe beto kelandaka lutuadusu na yandi. Mpe mutindu mosi na babakala yango yina pusanaka na bamvula, beto mendimisama ti Yehova kesakumunaka mingi bantu yina kezitisaka yandi.

21. Yinki balusakumunu beto kebaka kana beto mezitisa malongi ya Mose, Davidi, mpe Yoane?

²¹ Na yau, bika beto landa malongi ya babakala yango yina pusanaka na bamvula mpe beto zitisa bantumu ya Yehova. Na manima beto kenunga mpenza na mambu nionso yina beto kesalaka. Beto kevuanda na luzingu mpe “beto kevuanda ntangu ya yinda,” ee, samu na mvimbamvimba! (Mib. 30:20) Mpe beto kevuanda na kiese ya kusepedisa Tata na beto ya nzola, yina kekokisaka bansilulu na yandi nionso na mitindu yina beto lenda kanisa ve.​—Ef. 3:20.