Biuvu ya bantangi
Bayisaele vuandaka na kima yankaka ve ya kudia na dezere katula mana mpe bandeke na nkumbu ya kaye?
Mana vuandaka madia yina Bayisaele vuandaka kudia mingi na bamvula 40 yina balutisaka na dezere. (Kub. 16:35) Na maluaku zole, Yehova pesaka bau diaka bandeke na nkumbu ya kaye. (Kub. 16:12, 13; Kut. 11:31) Kasi, Bayisaele vuandaka diaka na madia yankaka yina bavuandaka kudia.
Na kifuani, na bantangu yankaka Yehova vuandaka nata bisadi na yandi na “kisika ya kupema” samu yandi pesa bau maza ya kunua mpe madia ya kudia. (Kut. 10:33) Mosi ya bisika yango vuandaka Elimi, ‘kisika vuandaka na bayinto ya maza 12 mpe bayinti ya diba 70’—kondua ntembe, yavuandaka bayinti ya diba yina bakebokidilaka dattiers. (Kub. 15:27) Mukanda mosi (Plants of the Bible) metuba ti yinti yango ya dattier, yina “kekulaka na bisika mingi yina mesuasana, kele yinti yina bakesadilaka mingi samu na kubaka bima ya kudia na dezere. Yakepesaka bantu madia, mafuta, mpe kisika ya kutinina muini.”
Mbala yankaka Bayisaele pemaka diaka na kisika ya nene yina kebimisaka maza na dezere, yina mezabana bubu yayi na nkumbu ya Feiran, yina kele na kati ya Bamaza ya Afrique du nord na nkumbu ya Feiran. a Mukanda mosi (Discovering the World of the Bible) metuba, “maza yango kele na yinda ya bakilometre 130, mpe yakele mosi ya bamaza yina meluta yinda, kitoko, mpe kuzabana na bamaza nionso na Sinai.” Yametatamana na kutubaka: “Na bakilometre kana 45 ya embouchure ya bamaza yango, yakele na maza mosi ya kitoko ya Feiran, yina kele na yinda ya bakilometre 4,8 mpe yakele na yinsi ya bayinti ya diba, yina kele na bametre kana 610 na kutadila nivo ya nzadi. Yakele kisika yina meluta kitoko na Sinai. Banda ntama, mafunda ya bayinti ya diba yina bakebokidilaka dattiers kesalaka ti bantu mingi kuiza tala kisika yango.”
Bayinti ya diba yina bakebokidilaka dattiers yina kele na bamaza ya Feiran
Ntangu Bayisaele katukaka na Ezipito, banataka pate ya farine, bima yina bavuandaka budila pate ya farine, mpe mbala yankaka bambuma mpe mafuta. Ya kedika bima yango lendaka zingila ntangu ya yinda ve. Banataka diaka ‘mameme na bangombe, bibulu mingi mpenza.’ (Kub. 12:34-39) Kasi, lokola luzingu kevuandaka mpasi na dezere, yamemonana ti ntalu ya bibulu yango kitaka mpenza. Mbala yankaka Bayisaele sadilaka yankaka samu na kudia. Mbala yankaka bapesaka bibulu yankaka lokola nkayilu, ata na banzambi ya luvunu. b (Bis. 7:39-43) Atako plina, Bayisaele vuandaka na mua ndambu ya mameme mpe bangombe. Beto lenda mona yau na mambu yina Yehova tubilaka bisadi na yandi ntangu bamangaka kuzitisa yandi: ‘Bana na beno kekuma bamvungi na dezere bamvula 40.’ (Kut. 14:33) Yakele puelele ti na nzila ya bibulu na bau, bavuandaka baka miliki mpe mbala yankaka nsuni ya kudia, kasi yavuandaka mingi ve samu na kukokisa bansatu ya bantu kana 3 milion, samu na bamvula 40. c
Wapi bibulu vuandaka bakila bima ya kudia mpe maza? d Na ntangu yango, yamemonana ti lokola bamvula vuandaka noka mingi mpe bayinti vuandaka mingi na dezere. Mukanda Étude perspicace des Écritures Volume 1 metuba ti, “yameluta bamvula 3 500, maza vuandaka mingi na kizunga yina Bayisaele vuandaka vuanda kuluta mutindu yakele bubu yayi. Beto mezaba yau samu mabuaku ya mudindu mpe ya kuyuma yina salamaka na bamaza ya nene yina bavuandaka sadila kuna kele mingi.” Atako plina, dezere vuandaka kisika yina bantu vuandaka vuanda ve mpe kisika ya kubangisa. (Kul. 8:14-16) Kondua maza yina Yehova bimisaka na kimangu, Bayisaele mpe bibulu na bau zolaka kufua mpenza.—Kub. 15:22-25; 17:1-6; Kut. 20:2, 11.
Mose tubilaka Bayisaele ti Yehova vuandaka dikila bau na nzila ya mana ‘samu na kumonisa [bau ti] muntu kezingaka kaka na mampa ve, kasi muntu kezingaka na mambu nionso yina kebimaka na yinua ya Yehova.’—Kul. 8:3.
a Tala Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli ya 1 Mai 1992 na paje 24-25.
b Biblia metubila maluaku zole yina Bayisaele pesaka Yehova bankayilu ya bibulu na dezere. Diluaku ya ntete vuandaka ntangu batulaka banganga-nzambi samu babanda kisalu na bau; ya zole na Paki. Mambu yango nionso zole salamaka na 1512 T.N.B., mvula mosi na manima ya kubima ya Bayisaele na Ezipito.—Levi 8:14–9:24; Kut. 9:1-5.
c Pene ya nsuka ya bamvula 40 na dezere, Bayisaele nataka mafunda ya bibulu yina bazionaka na mvita. (Kut. 31:32-34) Atako plina, batatamanaka kudia mana tii ntangu bakotaka na Yinsi ya nsilulu.—Yoz. 5:10-12.
d Beto lenda tuba ti bibulu vuandaka kudia ve mana samu Yehova tubilaka Bayisaele balokuta mana na kutadila ntalu yina konso muntu kekudia, mpe yandi tubilaka ve bibulu.—Kub. 16:15, 16.
