1. Yinki diambu ya mpasi Yehoashe, Uziya, mpe Yoziasi kutanaka na yau?

 KANISA ntete nge mekuma ntinu ya bisadi ya Nzambi ntangu nge kele kaka muana fioti to ntuenia mpenza! Yinki mutindu nge kesadila kimfumu na nge? Biblia metubila beto bantuenia mingi yina kumaka bantinu ya Yudea. Na kifuani, Yehoashe vuandaka na bamvula 7, Uziya bamvula 16, mpe Yoziasi bamvula 8. Yavuandaka kiyekua mosi ya mpasi samu na bau! Atako yavuandaka pete ve samu na bau, Yehova mpe bantu yankaka sadisaka bau samu basala mambu mingi ya mbote.

2. Samu na yinki yakele na mfunu beto longuka kifuani ya Yehoashe, Uziya, mpe Yoziasi?

² Beto kele bantinu ve, kasi beto lenda longuka mambu mingi na bantu yango tatu yina Biblia metubila. Babakaka banzengolo ya mbote, kasi mpe banzengolo ya yimbi. Na kusadilaka bifuani na bau, beto kemona samu na yinki beto fueti pona bankundi ya mbote, kutatamana kuvuanda na kumikitisa, mpe kutatamana kusosa Yehova.

3. Yinki mutindu Yehoyada sadisaka Ntinu Yehoashe samu na kubaka banzengolo ya nduenga?

³ Landa kifuani ya Yehoashe na kubakaka banzengolo ya nduenga. Ntangu yandi vuandaka ntuenia, Ntinu Yehoashe bakaka nzengolo mosi ya nduenga. Atako tata na yandi kufuaka, yandi landaka malongi ya Nganga-nzambi ya nene ya kukuikama Yehoyada. Nganga nzambi yango longaka Yehoashe lokola muana na yandi mosi. Na kulandaka kifuani ya Yehoyada, Yehoashe bakaka nzengolo ya nduenga ya kusadila Yehova mpe ya kusadisa bantu yankaka basadila Yehova. Yehoashe bakaka ata nkubukulu ya kubongisa tempelo ya Yehova.​—2 Bs. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Yinki mambote beto kebakaka kana beto kena kuzola mpe kuzitisa bansiku ya Yehova? (Bingana 2:1, 10-12)

⁴ Kana bibuti na nge to muntu yankaka kena kulonga nge kuzola  Yehova mpe kuvuanda na luzingu yina kele na nguizani na bansikudukusu na yandi, zaba ti bakena kupesa nge kado mosi ya valere. (Tanga Bingana 2:1, 10-12.) Bibuti lenda pesa nge formasion na mitindu mingi. Beto tadila mutindu tata ya mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Katya sadisaka yandi samu yandi baka banzengolo ya mbote. Konso kilumbu ntangu tata na yandi vuandaka kuenda bika yandi na kalasi, yandi vuandaka solola na yandi kikapu ya kilumbu. Yandi metuba, “Masolo yango sadisaka munu munu nunga mambu ya mpasi yina vuandaka bima na kilumbu.” Kasi yinki nge kesala kana malongi ya Biblia yina bibuti na nge kena kupesa nge, kena kupekisa nge kusala mambu yina nge zola? Yinki lenda sadisa nge samu nge zitisa bau? Mpangi mosi ya nketo na nkumbu ya Anastasia kena kuzaba diaka mutindu bibuti na yandi vuandaka sasila yandi mfunu yina bavuandaka tudila bansiku yankaka. Yandi metuba, “Yasadisaka munu samu munu bakusa ti, bavuandaka tula ve bansiku yango samu na kulandila munu, kasi nde samu na kutanina munu samu bakezolaka munu.”

5. Yinki mutindu bibuti na nge mpe Yehova kekukimona na mambu yina nge kesalaka? (Bingana 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Bibuti na nge kevuanda na kiese kana nge kena kusadila malongi ya Biblia yina bakena kupesa nge. Diambu meluta mfunu, nge kesepedisa Nzambi, mpe nguizani na nge na yandi kekuma ngolo. (Tanga Bingana 22:6; 23:15, 24, 25.) Yakele bamfunu ya mbote samu na nge kulanda kifuani ya Yehoashe ntangu yandi vuandaka ntuenia.

6. Na manima ya lufua ya Yehoyada, Yehoashe kuwaka malongi ya banani, mpe yinki mambu yabimisaka? (2 Bansangu 24:17, 18)

⁶ Baka malongi na banzengolo ya yimbi ya Yehoashe. Na manima ya lufua ya Yehoyada, Yehoashe bakaka bankundi ya yimbi. (Tanga 2 Bansangu 24:17, 18.) Yandi bakaka nzengolo ya kuwa bamfumu ya Yudea, yina vuandaka zola Yehova ve. Kondua ntembe nge kendima ti yalombaka na Yehoashe yandi vuanda ntama na bantu yango, samu bavuandaka sala mambu ya yimbi. (Bin. 1:10) Na kisika ya kusala plina, yandi kuwaka malongi na bau ya yimbi. Kutu ntangu Zekaria mpangi ya Yehoashe ya dibuta mekaka kusemba yandi, Yehoashe tindaka bakufua yandi. (2 Bs. 24:20, 21; Mat. 23:35) Yavuandaka diambu ya mpasi mpe ya buzoba! Yehoashe bandaka luzingu na yandi mbote, kasi diambu ya kiadi, yandi kumaka mopengui mpe mvondi. Nsukansuka, bisadi na yandi mosi kufuaka yandi. (2 Bs. 24:22-25) Luzingu na yandi zolaka vuanda mutindu yankaka kana yandi tatamanaka kuwa Yehova mpe bantu yina vuandaka zola Yandi! Yinki dilongi nge lenda baka na kifuani yango?

7. Banani nge fueti pona lokola bankundi? (Tala diaka foto.)

⁷ Dilongi mosi beto lenda baka na kifuani ya nzengolo ya yimbi ya Yehoashe kele, beto fueti pona bankundi yina kevuanda na bupusi ya mbote samu  na beto​—bankundi yina kezolaka Yehova mpe kevuandaka na nsatu ya kusepedisa yandi. Beto fueti suka kaka ve na kubaka bankundi yina beto kele na bau mvula mosi. Zaba ti, Yehoashe vuandaka mpenza ntuenia na ntuala ya nkundi na yandi Yehoyada. Na diambu metadila bankundi yina nge keponaka, kukiyuvusa: ‘Bakesadisaka munu mukumisa kiminu na munu na Yehova ngolo? Bakekindisaka munu muvuanda na luzingu yina kele na nguizani na bansikudukusu ya Nzambi? Baketubilaka mambu metadila Yehova mpe bakedika na yandi ya valere? Bakezitisaka bansikudukusu ya Nzambi? Baketubilaka munu kaka mambu yina mukesepelaka kuwa, to bakesembaka munu kana munu mesala diambu ya yimbi?’ (Bin. 27:5, 6, 17) Samu na kutuba kedika, kana bankundi na nge kezolaka Yehova ve, nge fueti bika bau. Kasi kana nge kele na bankundi yina kezolaka Yehova, kangama na bau​—baketatamana kusadisa nge!​—Bin. 13:20.

8. Kana beto kesadilaka Internet samu na kusolola na bantu, yinki diambu beto fueti zimbakana ve?

⁸ Bubu yayi, yakele na mitindu mingi ya mbote ya kusolola na dibuta mpe bankundi na kusadilaka Internet. Kasi, bantu mingi kesadilaka mutindu yango ya kusolola samu na kukamuisa bantu, na kutulaka bafoto mpe bavideo ya bima yina basumbaka to ya mambu yina basalaka. Kana nge kesadilaka Internet samu na kusolola na bantu, kukiyuvusa: ‘Nsatu na munu kevuandaka ya kukamuisa bantu? Lukanu na munu kevuandaka ya kukindisa bantu yankaka to kutinda bantu bakumisa munu? Munu kebikaka makanisi ya bantu yankaka vuanda na bupusi ya yimbi na makanisi na munu, na bampova na munu, to na mambu yina munu kesalaka?’ Mpangi Nathan Knorr, yina salaka na Kimvuka ya Ntuadisi, pesaka dilongi yayi: “Kusosa ve kusepedisa bantu. Kana nge mesala mutindu yina nge kesepedisa ata muntu mosi ve. Sepedisa nde Yehova, mpe nge kesepedisa bantu nionso yina kezolaka yandi.”

9. Yehova sadisaka Uziya samu yandi sala yinki? (2 Bansangu 26:1-5)

⁹ Landa kifuani ya banzengolo ya mbote ya Uziya. Ntangu Ntinu Uziya vuandaka ntuenia, yandi vuandaka na kumikitisa. Yandi longukaka ‘kubanga Nzambi ya kedika.’ Yandi zingaka bamvula 68 mpe na bamvula mingi ya luzingu na yandi, Yehova sakumunaka yandi. (Tanga 2 Bansangu 26:1-5.) Uziya nungaka makanda mingi ya bambeni mpe yandi salaka nionso samu Yerusaleme vuanda na lutanunu ya mbote. (2 Bs. 26:6-15) Uziya vuandaka na kiese samu na mambu nionso yina Nzambi sadisaka yandi na kusala.​—Lon. 3:12, 13.

10. Yinki mambu kuminaka Uziya?

¹⁰ Baka malongi na banzengolo ya yimbi ya Uziya. Ntinu Uziya vuandaka na mumeseno ya kutubila bantu yankaka mambu yina bafueti sala. Mbala yankaka yasalaka yandi kukimona ti, yandi lenda sala konso diambu yina yandi zola. Kilumbu mosi, Uziya kotaka na tempelo ya Yehova mpe na lulendo nionso yandi sosaka kuyoka mpaka ya malasi na meza ya nkayilu, diambu yina bantinu vuandaka ve na yinsua ya kusala. (2 Bs. 26:16-18) Nganga-nzambi ya nene Azaria mekaka kusemba yandi, kasi Uziya fuemaka ngolo. Diambu ya kiadi, Uziya bikanaka ve muntu ya kukuikama mpe Yehova pesaka yandi kitumbu ya maladi ya buazi. (2 Bs. 26:19-21) Luzingu na yandi zolaka vuanda mbote kuluta kana yandi tatamanaka kuvuanda na kumikitisa!

11. Yinki lenda sadisa beto samu beto tatamana kuvuanda bantu ya kumikitisa? (Tala diaka foto.)

¹¹ Ntangu Uziya kumaka na kilendo, yandi lembaka kumonisa butondi samu na mambu nionso ya mbote yina Yehova sadilaka yandi. Yinki kele dilongi? Beto fueti zimbakana ve ti Yehova nde muntu kepesaka beto nionso yina ya mbote beto kele na yau na luzingu mpe na kisalu na yandi. Na kisika ya kukikumisa samu na mambu yina beto kesalaka, beto fueti vuanda na butondi na Yehova samu na mambu yina beto kele na dikoki ya kusala. b (1 Bk. 4:7) Beto fueti zaba na kumikitisa nionso ti beto kele bantu ya kuzanga kukoka mpe bafueti semba beto. Mpangi mosi ya bakala yina kele na bamvula  kana 60 sonikaka: “Munu longukaka kubika kufuema to kulemba nzutu kana bantu yankaka metubila munu banzimbala na munu. Kana bamesemba munu samu na banzimbala na munu ya fioti fioti yina munu salaka, munu kesala nionso samu na kusala bansobolo mpe kupesa Yehova yina munu kele na dikoki ya kupesa yandi.” Diambu ya kedika kele ti, kana beto kena kubanga Yehova mpe beto kena kukitadila na mutindu ya kumikitisa, beto kevuanda na luzingu mosi ya kiese.​—Bin. 22:4.

12. Ntangu Yoziasi vuandaka ntuenia, yinki mutindu yandi sosaka Yehova? (2 Bansangu 34:1-3)

¹² Landa kifuani ya banzengolo ya mbote ya Yoziasi. Yoziasi vuandaka na bamvula 16 ntangu yandi bandaka kusosa Yehova. Yandi vuandaka na nsatu ya kuzaba Yehova mpe kusala luzolo na Yandi. Kasi, luzingu vuandaka pete ve samu na ntinu yango ya ntuenia. Yalombaka yandi vuanda na kibakala samu na kuvutula nsambudulu ya kedika na ntangu yina nsambudulu ya luvunu muanganaka. Mpe yau nde yandi salaka! Tekila Yoziasi kokisa bamvula 20, yandi bandaka kukatula nsambudulu ya luvunu na dikanda ya Yisaele.​—Tanga 2 Bansangu 34:1-3.

13. Yinki zola monisa kukipesa na nge na Yehova?

¹³ Ata kana nge kele mpenza ntuenia, nge lenda baka nzengolo ya kulanda kifuani ya Yoziasi na kusosaka Yehova mpe na kulongukaka kusepela na bikadulu na Yandi. Kana nge mesala plina, nge kevuanda na nsatu ya kukipesa na yandi. Yinki kukipesa yango kemonisa samu na luzingu na nge ya konso kilumbu? Luc, yina bakaka mbotama ntangu yandi vuandaka na bamvula 14 metuba, “Banda bubu yayi, munu ketula kusadila Yehova na kisika ya ntete na luzingu na munu mpe munu kesala nionso samu na kusepedisa yandi.” (Mar. 12:30) Yakevuanda lusakumunu samu na nge kana nge zola kusala mutindu yina!

14. Pesa bifuani yina kena kumonisa mutindu bantuenia yankaka kelandaka kifuani ya Ntinu Yoziasi.

¹⁴ Yinki kele mambu ya mpasi ntuenia yina kele kisadi ya Yehova lenda kutana na yau? Johan, yina bakaka mbotama ntangu yandi vuandaka na bamvula 12 metubila mbamba yina bankundi na yandi ya kalasi vuandaka tula yandi samu na kunua nsunga. Samu na kubaka ngolo ya kutelemina mbamba yango, Johan bambukaka ti kunua nsunga lenda bebisa mamvipi na yandi mpe nguizani na yandi na Yehova. Rachel, yina bakaka mbotama ntangu yandi vuandaka na bamvula 14, metubila  mambu yina sadisaka yandi samu yandi nunga mambu ya mpasi yina yandi vuandaka kutana na yau na ekole. Yandi metuba: “Munu vuandaka meka kusosa mambu yina ketinda munu mukanisa Biblia mpe Yehova. Na kifuani, dilongi mosi ya cours ya istuare lenda bambula munu verse mosi ya Biblia to mbikudulu mosi. To disolo mosi lenda bambula munu verse mosi ya mfunu yina munu lenda tubila muntu.” Mambu ya mpasi yina nge kena kukutana na yau lenda vuanda ya kusuasana na yina Ntinu Yoziasi kutanaka na yau, kasi nge lenda vuanda na nduenga mpe ya kukuikama lokola yandi. Mambu ya mpasi yina nge kena kukutana na yau lokola nge kele ntuenia kebongisa nge samu na kununga mambu ya mpasi yina nge kekutana na yau na bamvula kena kuiza.

15. Yinki sadisaka Yoziasi samu na kusadila Yehova na kukuikama? (2 Bansangu 34:14, 18-21)

¹⁵ Ntangu Ntinu Yoziasi kumaka na bamvula 26, yandi bandaka kubongisa tempelo. Ntangu kisalu yango vuandaka salama, bamonaka ‘mukanda ya Nsiku ya Yehova yina yandi pesaka na nzila ya Mose.’ Ntangu ntinu kuwaka mambu mukanda yango tubaka, yandi salaka bansobolo mbala mosi samu na kuzitisa mambu yina sonamaka kuna. (Tanga 2 Bansangu 34:14, 18-21.) Nge kesepela kutanga Biblia mbala na mbala? Kana nge kena kumeka deja kusala yau, nge kena sepela na ntangulu yango? Nge kelundaka baverse yina lenda sadisa nge? Luc, yina beto tubilaka na ebandeli kesonikaka makanisi ya mfunu yina yandi kemonaka. Kusala mutindu yina kesadisa nge bambuka na baverse ya Biblia to na malongi yina nge longukaka na kati na yau. Kana nge kena kulonguka mpe kuzola Biblia, nge kevuanda na nsatu ya ngolo ya kusadila Yehova. Mpe mutindu mosi na Ntinu Yoziasi, Mpova ya Nzambi kesadisa nge nge sala mambu yina kele mbote.

16. Samu na yinki Yoziasi salaka nzimbala ya nene, mpe yinki dilongi beto lenda baka?

¹⁶ Baka malongi na banzengolo ya yimbi ya Yoziasi. Ntangu Yoziasi kumaka na bamvula kana 39, yandi salaka nzimbala mosi yina nataka yandi na lufua. Yandi kukitudilaka ntima na kisika ya kulomba lutuadusu na Yehova. (2 Bs. 35:20-25) Yakele na dilongi beto lenda baka. Yavuanda beto kele na yinki mvula to bamvula yikua beto mesala na kulonguka  Biblia, beto fueti tatamana kusosa Yehova. Yamesangisa kusambilaka mbala na mbala samu na kulomba lutuadusu na yandi, kulonguka Mpova na yandi, mpe kuwa malongi ya Baklisto yina meyela na kimpeve. Yakevuanda mpasi beto sala banzimbala ya ngolo mpe beto kevuanda na kiese mingi.​—Yak. 1:25.

17. Yinki malongi ya mfunu beto mebaka na bantinu tatu ya Yudea?

¹⁷ Yakele na mambu mingi ya kitoko yina nge lenda sala ntangu nge kele ntuenia. Masolo ya Yehoashe, Uziya, mpe Yoziasi kena kumonisa ti bantuenia lenda baka banzengolo ya nduenga mpe kusepedisa Yehova na luzingu na bau. Kasi diambu ya kedika kele ti, kusala diambu ya mbote zola monisa ve ti nge ketatamana kusala yau mutindu beto mekatuka kulonguka yau. Kasi beto lenda landa kifuani ya mambu ya mbote yina bantinu yango salaka, mpe kumanga kusala banzimbala yina basalaka. Mpe beto kevuanda na luzingu ya kiese.

18. Yinki bifuani ya Biblia memonisa ti nge lenda vuanda na luzingu ya kiese? (Tala diaka foto.)

¹⁸ Biblia kele na masolo ya bantuenia yankaka yina pusanaka penepene ya Yehova, yandi ndimaka bau, mpe bavuandaka na luzingu mosi ya kiese. Davidi vuandaka mosi kati na bau. Ntangu yandi vuandaka ntuenia, yandi ponaka kusadila Nzambi mpe na manima yandi kumaka ntinu mosi ya kukuikama. Ya kedika, na bantangu yankaka yandi vuandaka sala banzimbala, kasi Yehova tatamanaka kutadila yandi lokola muntu ya kukuikama. (1 Bn. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Ntangu nge kena kulonguka disolo ya Davidi, kifuani na yandi kekindisa nge, na kusadila Yehova na kukuikama. To nge lenda longuka mambu mingi yina metadila Marko to Timote. Nge kemona ti bavuandaka sadila Yehova ntangu bavuandaka ntete bantuenia mpe batatamanaka kusadila yandi na kukuikama; nzengolo na bau ya kusadila yandi sepedisaka Yehova, mpe bau diaka bavuandaka na kiese.

19. Luzingu ya yinki mutindu nge lenda vuanda na yau?

¹⁹ Mutindu nge kena kusadila luzingu na nge bubu yayi, kevuanda na bupusi na mutindu luzingu na nge kevuanda na bilumbu kena kuiza. Kana nge kena kutudila Yehova ntima kasi mayele na nge mosi ve, Yandi kesadisa nge nge baka banzengolo ya nduenga. (Bin. 20:24) Nge lenda vuanda na luzingu ya kiese mpe yina mefuluka na balusakumunu. Kuzimbakana ve ti, Yehova kesepelaka na mambu yina nge kesalaka samu na yandi. Yakele na mutindu mosi ve yina meluta mbote ya kusadila luzingu na nge, kuluta kusadila Tata na nge ya dizulu, Yehova.