1. Bankundi ya kisalu to ya kalasi lenda yuvusa beto kiuvu samu na yinki diambu?

 YINKI mutindu nge kekukimonaka kana nkundi mosi ya kisalu to nkundi mosi ya kalasi meyuvusa nge mambu metadila bindimeli na nge? Yaketungisaka nge? Mingi kati na beto ketungisamaka. Kasi kiuvu ya mutindu yina lenda sadisa beto beto zaba yinki kele mpenza makanisi ya muntu to bindimeli na yandi, mpe yakevuanda mpasi ve samu beto samunina yandi nsangu ya mbote. Kasi na bantangu yankaka, muntu lenda yuvusa kiuvu samu na kuntota beto. Yafueti kamuisa beto ve. Samu bamekuwaka mambu ya luvunu na diambu metadila bindimeli na beto. (Bis. 28:22) Katula yau, beto kele na “bilumbu ya nsuka,” ntangu yina bantu mingi ‘kezolaka ve kusala na nguizani’ mpe bantu kele ‘bantu ya nko.’​—2 Tm. 3:1, 3.

2. Samu na yinki beto fueti monisa kimpombo?

² Nge lenda kukiyuvusa, ‘Yinki mutindu mulenda vuanda na kimpombo mpe mayele ya kutuba ntangu muntu kena kutula ntembe na bindimeli na munu yina mesimbama na Biblia?’ Kimpombo lenda sadisa nge. Muntu ya kimpombo kevuandaka na dikoki ya kuvuanda niee kana yandi mekutana na ntotolo to yandi zaba ve mvutu ya kupesa. (Bin. 16:32) Kasi, yakevuandaka ntangu nionso pete ve kuvuanda na kimpombo. Yinki mutindu nge lenda kudisa kikadulu ya kimpombo? Yinki mutindu nge lenda pesa mvutu na kimpombo kana muntu kena kutula ntembe na bindimeli na nge? Mpe kana nge kele kibuti, yinki mutindu nge lenda sadisa bana na nge samu bazaba mutindu ya kukotila bindimeli na bau na kimpombo? Beto tadila yau.

3. Samu na yinki beto lenda tuba ti kimpombo kele ngolo kasi ve bulembu? (2 Timoteo 2:24, 25)

³ Kana muntu kele na kimpombo yazola monisa ve ti yandi kele muntu ya kulemba, kasi yandi kele kutu nde muntu ya ngolo. Yakelombaka  kuvuanda na ngolo samu na kubikana niee na ntuala ya diambu mosi ya mpasi. Kimpombo kele mosi ya bikadulu ya “mbuma ya mpeve.” (Bag. 5:22, 23) Mpova ya Greki yina bamebangula na “kimpombo” vuandaka sadulua samu na kutubila mpunda ya mfinda yina bamekumisa mpunda ya yinzo. Kanisa ntete na mpunda mosi yina vuandaka ya nganzi, kasi yandi mekuma ya kimpombo. Atako yandi mekuma ya kimpombo, kasi yandi kele kaka ngolo. Lokola beto kele kaka bantu, yinki mutindu beto lenda kudisa kimpombo mpe kuvuanda kaka ngolo? Beto lenda sala yau ve na kilendo na beto mosi. Beto fueti sambila samu na kulomba mpeve ya nlongo ya Nzambi, beto lomba yandi yandi sadisa beto na kukuna kikadulu yango ya mbote. Yakele na bantu mingi yina longukaka kuvuanda na kimpombo. Na kifuani bampangi mingi ya babakala mpe ya banketo monisaka kimpombo ntangu bantu mekaka kufuemisa bau, mpe yau salaka ti bantu yankaka kuma na makanisi ya mbote samu na Bambangi ya Yehova. (Tanga 2 Timoteo 2:24, 25.) Yinki mutindu beto lenda kumisa kimpombo ngolo na beto?

4. Yinki dilongi beto lenda baka na diambu metadila kimpombo na kifuani ya Yisaka?

⁴ Biblia kele na masolo mingi yina kena kumonisa mfunu ya kuvuanda na kimpombo. Beto baka kifuani ya Yisaka. Ntangu yandi kuendaka zinga na terituare ya bantu ya Filistia na Gerare, bamfinangani na yandi yina vuandaka na kimpala fukaka mabulu ya maza yina bisadi ya tata na yandi timunaka. Na kisika ya kunuana samu na yinsua na yandi, Yisaka nataka bantu ya yinzo na yandi ntama, mpe yandi timunaka mabulu yankaka. (Kuy. 26:12-18) Kasi bantu ya Filistia tubaka, maza yina diaka vuandaka na mabulu na kisika yango vuandaka ya bau. Atako plina, Yisaka tulaka kiyenge. (Kuy. 26:19-25) Yinki sadisaka yandi samu yandi tatamana kuvuanda na kimpombo ata na ntangu bantu yankaka vuandaka na nzengolo ya kuntota yandi? Kondua ntembe yandi landaka kifuani ya bibuti na yandi, mpe yandi longukaka mambu mingi na kikadulu ya kiyenge ya Abrahami mpe ‘kiyenge mpe kimpombo’ ya Sara.​—1 Pi. 3:4-6; Kuy. 21:22-34.

5. Yinki kifuani kena kumonisa ti bibuti yina kele Baklisto lenda longa bana na bau mfunu ya kuvuanda na kimpombo?

⁵ Beno bibuti yina kele Baklisto, beno ndimisama ti beno diaka beno lenda longa bana na beno mfunu ya kimpombo. Beto tadila kifuani ya Maxence, yina kele na bamvula 17. Yavuandaka lomba yandi nunga bantu yina vuandaka na nganzi ya ngolo na ekole mpe na kisalu ya kusamuna. Bibuti na yandi longaka yandi yandi kuna kikadulu ya kimpombo. Bametuba, “Maxence bakusaka ti kana bamesokosa muntu, yakevuandaka pete yandi sala mambu na nganzi mpe na kinkesi, kasi muntu yina kevuandaka mpenza ngolo kekukiyalaka.” Diambu ya kiese, Maxence longukaka kuvuanda muntu ya kimpombo.

6. Yinki mutindu kisambu lenda sadisa beto samu beto bongisa mutindu na beto ya kumonisa kimpombo?

⁶ Yinki beto lenda sala kana bantu yankaka kena kusokosa beto, na kifuani kana muntu kena kutuba mambu ya yimbi samu na Yehova to yandi kena kuvueza Biblia? Beto fueti lomba Yehova mpeve ya nlongo na yandi mpe nduenga na yandi samu beto pesa mvutu na mutindu ya kimpombo. Yinki beto kesala kana beto mekuiza bakusa ti beto pesaka mvutu na mutindu yina bonga ve? Beto lenda sambila diaka Yehova samu na diambu yango mpe kukanisa na mutindu beto lenda sala mbote kuluta mbala yina kelanda. Mpe Yehova kepesa beto mpeve ya nlongo na yandi samu beto vuanda na dikoki ya kuyala banguilu na beto mpe kumonisa kimpombo.

7. Yinki mutindu kulunda baverse ya Biblia na yintu lenda sadisa beto ntangu beto mekutana na diambu mosi ya mpasi? (Bingana 15:1, 18)

⁷ Baverse mingi ya Biblia lenda sadisa beto samu beto zaba mambu yina beto ketuba kana beto mekutana na diambu mosi ya mpasi. Mpeve ya Nzambi lenda vutula baverse yango na makanisi na beto. (Yoa. 14:26) Na kifuani, bansikudukusu yina beto kekuta na mukanda ya Bingana lenda sadisa beto samu beto vuanda na kimpombo.  (Tanga Bingana 15:1, 18.) Mukanda yango ya Biblia kena kumonisa diaka mambote ya kukipekisa ntangu nge mekutana na diambu mosi ya mpasi.​—Bin. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Samu na yinki beto fueti tadila mambu yina metinda muntu yandi tula ntembe na bindimeli na beto?

⁸ Mayele ya kubakusa mambu diaka lenda sadisa beto. (Bin. 19:11) Muntu yina kele na mayele ya kubakusa mambu kekukiyalaka ntangu bantu kena kuvueza bindimeli na yandi. Biuvu yankaka mpe mambu yankaka ya mpasi kevuandaka lokola dibanga mosi ya glasi na kati ya nzadi, yina kitini na yau ya nene kevuandaka na yinsi. Mutindu mosi, mbala mingi muntu lenda yuvusa beto kiuvu mosi, kasi mbala mingi beto kezabaka ve mfunu yina mesala ti yandi yuvusa kiuvu yango. Na yau tekila kupesa mvutu, yakevuanda mbote beto zaba ti beto zaba ve diambu yina metinda muntu yango yandi yuvusa kiuvu yango.​—Bin. 16:23.

9. Yinki mutindu Gideoni monisaka mayele ya kubakusa mambu mpe kimpombo ntangu yandi kutanaka na bantu ya Efrayimi?

⁹ Beto tadila mutindu Gideoni pesaka mvutu na bantu ya Efrayimi. Bayuvusaka yandi na nganzi nionso samu na yinki yandi bokilaka bau ve na ebandeli samu basangana na yandi samu na kunuanisa bambeni ya Yisaele. Kasi yinki vuandaka mpenza mfunu yina bafueminaka? Lulendo? Yavuanda  mutindu yina to ve, Gideoni zitisaka na nduenga nionso banguilu na bau mpe yandi pesaka bau mvutu na kimpombo. Biblia metubila beto ti, ‘ntangu yandi tubaka mutindu yina, balembamaka.’​—Baz. 8:1-3.

10. Yinki kesadisa beto samu na kuzaba mutindu ya kupesa mvutu kana muntu meyuvusa kiuvu yina metadila bindimeli na beto? (1 Piere 3:15)

¹⁰ Mbala yankaka nkundi ya kisalu to nkundi ya kalasi meyuvusa beto mfunu yina beto kezitisaka bansikudukusu ya Biblia. Beto kesala nionso yina beto lenda samu na kukotila bindimeli na beto, kasi kaka na ntangu yango, beto kezitisa makanisi ya muntu yango. (Tanga 1 Piere 3:15.) Na yau, na kisika ya kukanisa ti yandi meyuvusa kiuvu samu na kuvueza beto, kanisa nde mutindu kiuvu na yandi lenda sadisa nge samu nge longuka diambu yina kele mfunu samu na yandi. Yavuanda yinki diambu metinda muntu na kuyuvusa kiuvu, yakevuanda mbote samu na beto kupesa mvutu na kimpombo mpe na nzola. Mvutu na beto lenda tinda muntu na kutadila diaka makanisi na yandi. Ata kana mutindu na yandi ya kutuba kena kumonana ya nganzi to ya kuvueza, lukanu na beto kele ya kupesa mvutu na kimpombo.​—Bar. 12:17.

11-12. (a) Yinki beto lenda tadila tekila ya kupesa mvutu na kiuvu mosi ya mpasi? (Tala diaka foto.) (b) Pesa kifuani yina kena kumonisa mutindu kiuvu ya muntu lenda nata na disolo mosi ya mbote.

¹¹ Na kifuani, kana nkundi mosi ya kisalu meyuvusa samu na yinki beto kesalaka ve bafeti ya mbutukulu, beto meka kutadila mambu yayi: Yalenda vuanda yandi kena kukiyuvusa kana beto kevuandaka na yinsua ya kusala bandutusulu ya ntangu? To yandi kena kukanisa ti mutindu na beto ya kusadila mambu kena kubebisa nguizani ya bankundi na kisalu? Beto lenda vuanda na dikoki ya kukitisa mambu yina kena kutungisa nkundi na beto ya kisalu na kutubilaka yandi ti beto kesepelaka mingi na dikebi yina yandi kena kutudila bankundi yankaka ya kisalu mpe beto kendimisa yandi ti beto kele na nsatu konso muntu na kisalu vuanda na kiese. Yalenda pesa beto diluaku ya kusolola masolo mosi ya mbote yina metadila mambu yina Biblia ketubaka samu na bafeti ya mbutukulu.

¹² Beto lenda sala kaka mutindu yina kana muntu yankaka meyuvusa beto biuvu yankaka ya mpasi. Nkundi mosi ya kalasi lenda tuba ti Bambangi ya Yehova fueti soba mutindu baketadilaka kusangisa nzutu babakala na babakala to banketo na banketo. Yandi kena kutuba mutindu yina samu yandi kebakusaka mbotembote ve bindimeli ya Bambangi ya Yehova na diambu metadila kusangisa nzutu babakala na babakala to banketo na banketo? To yandi kele na nkundi to mpangi ya dibuta yina kele na nzingulu ya kusangisa nzutu babakala na babakala to banketo na banketo? Yandi kena kukanisa ti beto keyinaka bantu yina kevuandaka na nzingulu ya kusangisa nzutu babakala na babakala to banketo na banketo? Beto lenda ndimisa yandi ti beto ketudilaka bantu nionso dikebi mpe beto kendimaka na luzitu nionso ti konso muntu kele na yinsua ya kubaka banzengolo na yandi yandi mosi. b (1 Pi. 2:17) Na manima beto lenda tubila yandi yina Biblia metuba mpe mutindu kulanda malongi na yau kesadisaka beto samu beto vuanda na luzingu ya kiese.

13. Yinki mutindu nge lenda sadisa muntu yina kena kuvueza nge samu nge kendiminaka Nzambi?

¹³ Kana beto mekutana na muntu mosi yina kendiminaka beto ve, beto fueti tuba ve mbala mosi ti beto mezaba bindimeli na yandi. (Tito 3:2) Na kifuani, yinki beto kesala kana nkundi mosi ya kalasi metuba ti yakele buzoba kundimina Nzambi? Nge fueti tuba ti yandi kendiminaka ngolo evolision mpe yandi mezaba mambu mingi samu na yau? Mbala yankaka yalenda vuanda yandi mevutukila kaka bampova yina yandi diaka mekuwaka. Na kisika ya kubanda kutula ntembe na diambu metadila evolision, nge lenda sosa mutindu ya kutubila nkundi na nge ya kalasi diambu mosi yina ketinda yandi yandi kanisa na manima.  Mbala yankaka nge lenda monisa yandi disolo mosi yina metubila nsemono yina kele na jw.org. Na manima yandi lenda vuanda pene samu beno solola disolo mosi to video mosi yina yandi kutaka kuna. Kana beto kena kumonisa luzitu ya mutindu yina, yalenda sadisa yandi yandi ndima kulonguka mambu mingi samu na yina Biblia metuba.

14. Yinki mutindu Niall sadilaka mbote site na beto samu na kusadisa nkundi mosi ya kalasi na kununga kukatula makanisi ya yimbi samu na Bambangi ya Yehova?

¹⁴ Ntuenia mosi na nkumbu ya Niall sadilaka site ya Internet na beto samu na kumonisa ti mambu yina bantu ketubaka samu na Bambangi ya Yehova kele luvunu. Yandi metuba, “Mbala mingi nkundi mosi ya kalasi vuandaka tubila munu ti munu kendiminaka ve sianse samu munu ketudilaka mukanda yina mefuluka na masapo ntima.” Ntangu nkundi yango ya kalasi vuandaka pesa ve Niall nzila ya kusasila bindimeli na yandi, yandi monisaka yandi jw.org na kitini “Siansi mpe Biblia.” Na manima, Niall bakusaka ti nkundi yango ya kalasi tangaka masolo na site na beto mpe yandi vuandaka na dikoki ya kusolola na yandi mambu metadila mutindu luzingu bandaka. Nge diaka nge lenda baka mambote ya mutindu yina.

15. Yinki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bau samu bapesa mvutu na kimpombo kana nkundi mosi ya kalasi kena kuvueza bindimeli na bau?

¹⁵ Bibuti lenda longa mbotembote bana na bau mutindu ya kupesa mvutu na kimpombo kana bantu metula ntembe na bindimeli na bau. (Yak. 3:13) Bibuti yankaka kesalaka bambonosono na ntangu ya nsambudulu na kati ya dibuta. Baketadilaka mambu yina lenda bima na ekole, bakesolodilaka yau, mpe bakemonisaka mutindu ya kupesa mvutu, mpe bakelongaka bana na bau mutindu ya kutuba na mutindu ya mbote mpe na kimpombo.​—Tala ankadre “ Bambonosono lenda sadisa dibuta na nge.”

16-17. Yinki mutindu kusala bambonosono lenda sadisa bantuenia?

¹⁶ Kusala bambonosono lenda sadisa Baklisto  na kutuba na mutindu ya kundimisa mpe na kukindimisa bau mosi bamfunu ya bindimeli na bau. Masolo “Mituna oyo bilenge batunaka” yina kele na jw.org kele na bapaje yina bantuenia lenda fulusa. Yasalamaka samu na kusadisa bantuenia bakumisa bindimeli na bau ngolo mpe samu babongisa bamvutu yina bakepesa na bampova na bau mosi. Na kulongukaka masolo yango na kati ya dibuta, beto nionso lenda longuka kukotila bindimeli na beto na mutindu ya mbote mpe ya kimpombo.

¹⁷ Ntuenia mosi na nkumbu ya Matthieu kena kusasila mutindu kusala bambonosono sadisaka yandi. Na ntangu ya nsambudulu na bau na dibuta, mbala mingi Matthieu mpe bibuti na yandi kesosaka masolo yina lendaka bima na kalasi. Yandi metuba: “Beto kekanisaka na mutindu ya biuvu yina lenda bima mpe beto kesalaka bambonosono samu na kuzaba mutindu ya kununga yau na nzila ya kusosasosa yina beto kesalaka. Kana munu mebakusa mbotembote bamfunu ya bindimeli na munu, munu kekukimonaka mbote mpe yakevuandaka pete samu na munu na kumonisa kimpombo ntangu mukele na ntuala ya bantu yankaka.”

18. Bakolosai 4:6 kena kumonisa mfunu ya yinki diambu?

¹⁸ Ata kana beto mesasila mambu na mutindu ya puelele mpe ya kundimisa, muntu nionso ve kendima mambu yina beto kena kutuba. Kasi kutuba na mayele mpe na kimpombo lenda sadisa. (Tanga Bakolosai 4:6.) Beto lenda fuanikisa kutubila muntu bindimeli na beto na kulozila yandi bale. Beto lenda lozila muntu bale na malembe nionso, to na kingolo. Kana beto meloza yau malembe, joueur yankaka kevuanda na dikoki ya kubaka yau mpe kutatamana kubula yau. Mutindu mosi, kana beto kena kutatamana kutuba na mayele mpe na kimpombo, bantu kevuanda pene ya kuwa mpe ya kutatamana disolo na beto. Kasi kana muntu zola kaka kutula ntembe to kuvueza beto, beto fueti tatamana ve disolo. (Bin. 26:4) Kasi bantu ya mutindu yina kevuandaka mingi ve; mbala yankaka​—mingi ya bantu—​kekuwa beto.

19. Yinki fueti tinda beto na kuvuanda na kimpombo ntangu beto kena kukotila bindimeli na beto?

¹⁹ Yakele puelele ti, beto kebakaka mambote mingi, kana beto kena kulonguka kuvuanda na kimpombo. Sambila Yehova yandi pesa nge ngolo yina nge kele na yau nsatu samu na kutatamana kuvuanda na kimpombo, ntangu nge kena kupesa mvutu na biuvu yina kebimisaka bantembe to bakena kuvueza nge na mutindu ya yimbi. Kuzimbakana ve ti, kikadulu na nge ya kimpombo lenda sala ti kuzonza bika bima ata kana makanisi na beno mesuasana. Mpe mvutu na nge ya kimpombo mpe ya luzitu lenda tinda bantu yina kena kuwa nge basoba mutindu na bau ya kutadila beto mpe bakedika ya Biblia. Vuanda ‘ntangu nionso ya kukubama samu na kunuanina’ bindimeli na nge, ‘sala yau na kimpombo mpe na luzitu ya ngolo.’ (1 Pi. 3:15) Ee, bika kimpombo vuanda ngolo na nge!