1-2. (a) Samu na yinki yakevuandaka mpasi samu na bantu mingi bubu yayi batudila bantu yina kele na kimfumu ntima? (b) Yinki beto ketubila na disolo yayi?

BUBU yayi, yakevuandaka mpasi samu na bantu mingi batudila muntu mosi yina kele na kimfumu ntima. Bakemonaka ti bamfumu ya Leta mpe bantu yina ketadilaka minsiku kevuandaka na kikadulu ya kukotila bamvuama mpe bantu ya kilendo, kasi bakesadilaka ve bamputu mambu na lunungu. Biblia metuba puelele ti: ‘Muntu keyadilaka muntu samu na kusala yandi mpasi.’ (Lon 8:9) Katula yau, bamfumu mingi ya mabundu kesalaka mambu ya yimbi. Yau mesalaka ti bantu yankaka lemba kutudila Nzambi ntima. Na yau, kana beto kena kulonguka Biblia na muntu mosi, beto fueti sadisa yandi yandi longuka kutudila Yehova mpe bantu yina Yandi keponaka na ntoto ntima.

² Kasi kaka banlonguki ya Biblia ve fueti longuka kutudila Yehova mpe nkubukulu na yandi ntima. Yavuanda kana beto kesadilaka Yehova banda bamvula mingi, beto fueti zimbakana ata fioti ve ti mutindu ya Yehova ya kusadila mambu kevuandaka ntangu nionso ya mbote kuluta. Na bantangu yankaka, mambu lenda kumina beto yina lenda sala ti beto kuma na mukakatano ya kutudila Yehova ntima. Na disolo yayi, beto ketubila mambu tatu yina lenda sala ti kiminu na beto mekama: (1) ntangu beto kena kutanga masolo yankaka ya Biblia, (2) ntangu beto mebaka malako yina mekatuka na nkubukulu ya Yehova, mpe (3) ntangu beto kekutana na mambu ya mpasi na bilumbu kena kuiza.

3. Yinki mutindu masolo yankaka ya Biblia lenda sala ti beto vuanda na mukakatano ya kutudila Yehova ntima?

 ³ Ntangu beto kena kutanga Mpova ya Nzambi, beto lenda vuanda na biuvu ya kukiyuvusa samu na mutindu Yehova sadilaka bantu yankaka mambu mpe samu na banzengolo yina yandi bakaka. Na kifuani, na mukanda ya Kutanga, beto ketangaka ti Yehova pesaka Muyisaele mosi kitumbu ya lufua samu yandi lokotaka bankuni na kilumbu ya Sabata. Na mukanda ya zole ya Samuele, beto kelongukaka ti basiekle mingi na manima, Yehova nlemvukilaka ntinu Davidi samu na disumu yina yandi salaka ya ekobo mpe ya kufua muntu. (Kut. 15:32, 35; 2 Sa 12:9, 13) Beto lenda kukiyuvusa, ‘Samu na yinki Yehova nlemvukilaka Davidi samu na disumu ya kufua muntu mpe ekobo kasi yandi pesaka bakala yina yankaka kitumbu samu na disumu yina vuandaka monana kuandi ya fioti?’ Samu na kupesa mvutu na kiuvu yango, beto tadila mambu tatu yina beto fueti zimbakanaka ve ntangu beto kena kutanga Biblia.

4. Yinki mutindu Kuyantika 18:20, 21 mpe Kulonga 10:17 kesalaka ti beto tula diaka ntima ya ngolo na bansambusulu ya Yehova?

⁴Biblia ketubilaka ve ntangu nionso mambu nionso yina metadila disolo mosi. Na kifuani, beto mezaba ti Davidi balulaka mpenza ntima samu na mambu yina yandi salaka. (Nk. 51:2-4) Kasi muntu yina bukaka nsiku ya Sabata, yandi vuandaka muntu ya yinki mutindu? Yandi monaka mpenza kiadi samu na diambu yina yandi salaka? Yandi bukaka ntete nsiku ya Yehova na ntama? Yandi mangaka kuwa banduengoso yina pesamaka na ntuala? Biblia tubila yau ve. Kasi, beto lenda ndimisama na diambu yayi: Yehova ‘kekonduaka ve lunungu ata fioti.’ (Kul. 32:4) Yandi kebakaka banzengolo na yandi na kutadila mambu nionso yina yandi mezaba samu na diambu mosi—kasi ve na kutadila yina bantu kena kutuba, samu na kusala muntu mpasi, to samu na diambu yankaka yina mbala mingi kenataka bantu batadila diambu mosi na mutindu ya yimbi. (Tanga Kuyantika 18:20, 21; Kulonga 10:17.) Kana beto kena kulonguka mambu mingi yina metadila Yehova mpe bansikudukusu na yandi, yakesala ti beto tudila diaka bansambusulu na yandi ntima mingi. Yavuanda beto kena kutanga Biblia mpe beto memona biuvu yina beto lenda bakila ve bamvutu bubu yayi, beto mezaba mambu mingi yina metadila Nzambi na beto, mambu yina lenda ndimisa beto ti ‘yandi kele lunungu na banzila na yandi nionso.’—Nk. 145:17.

5. Yinki mutindu kimuntu na beto ya kuzanga kukoka kevuandaka na bupusi na mutindu na beto ya kutadila nsambusulu? (Tala diaka ankadre “ Lokola beto kele bantu ya kuzanga kukoka, beto kevuandaka ve ntangu nionso na dikoki ya kubakusa mambu mbotembote.”)

 ⁵Beto lenda sambisa ve mambu ntangu nionso na mutindu ya mbote samu beto kele bantu ya masumu. Nzambi salaka beto na kifuani na yandi, na yau, beto kesepelaka ntangu beto kena kumona bakena kusadila bantu mambu na mutindu ya mbote. (Kuy. 1:26) Kasi, lokola beto kele bantu ya kuzanga kukoka, beto lenda sambisa mambu na mutindu ya yimbi, ata kana beto kena kukanisa ti beto mezaba mambu nionso yina metadila diambu yango. Kanisa ntete na kifuani, mutindu Yona sepelaka ve na nzengolo ya Yehova ya kumonisina bantu ya Ninive ntima kiadi. (Yon. 3:10–4:1) Kasi, kanisa mambu ya mbote yina monanaka mutindu Yehova monisinaka bau ntima kiadi. Luzingu ya bantu ya Ninive kuluta 120 000 yina balulaka ntima vukaka! Na nsuka, Yona nde sambisaka bantu na mutindu ya yimbi—kasi Yehova ve.

6. Samu na yinki yalomba ve ti Yehova sasila beto kaka mfunu ya banzengolo na yandi?

⁶Yalomba ve na Yehova yandi sasila na bantu bamfunu ya banzengolo na yandi. Ya kedika, Yehova pesaka na bisadi na yandi ya ntangu ya ntama nzila ya kumonisa banguilu na bau na diambu metadila banzengolo yina yandi vuandaka baka to samu na mambu yina yandi vuandaka sala. (Kuy. 18:25; Yon. 4:2, 3) Mpe na bantangu yankaka, yandi vuandaka sasila nzengolo na yandi. (Yon. 4:10, 11) Kasi, yalomba ve na Yehova yandi sasila beto kaka bamfunu ya banzengolo na yandi. Lokola yandi kele Mvangi na beto, yandi kevuandaka ve na nsatu beto ndima yandi tekila yandi sala diambu mosi to na manima ya kusala yau.—Yez. 40:13, 14; 55:9.

7. Yinki lenda vuanda mpasi samu na beto, mpe samu na yinki?

⁷ Beto mendimisama na ntima ya mvimba ti Yehova kesalaka ntangu nionso yina kele mbote. Nzokande mpasi samu na beto lenda vuanda nde ya kutudila bantu yina Yehova keponaka ntima. Beto lenda kukiyuvusa samu na bayina kele na mua kimfumu na nkubukulu ya Yehova kana bakesalaka mpenza mambu na kulandaka lutuadusu ya Yehova to ya bau mosi. Mbala yankaka, yau nde makanisi vuandaka na bantu ya ntangu ya ntama. Tadila bifuani yina kele na  paragrafe 3. Mpangi mosi ya dibuta ya muntu yina bukaka nsiku ya Sabata lendaka kukiyuvusa kana Mose yuvusaka mpenza Yehova tekila bazengila muntu yango kitumbu ya lufua. Mpe nkundi ya Uriya muntu ya Hiti, yina nketo na yandi salaka ekobo na Davidi, lendaka tuba ti Davidi sadilaka kilendo na yandi ya kintinu samu na kutina kitumbu ya lufua yina yandi bongaka na yau. Kedika ya pete kele yayi: Beto lenda tuba ve ti beto ketudilaka Yehova ntima kana beto kena kutudila ve bantu yina yandi keponaka na ntoto ntima—Yehova ketudilaka bantu yango ntima.

8. Yinki nguizani kele kati na mambu yina kele na Bisalu 16:4, 5 mpe mutindu kimvuka ya Buklisto ketambulaka bubu yayi?

⁸ Bubu yayi, Yehova ketuadisaka kitini ya nkubukulu na yandi awa na ntoto na nzila ya ‘nanga ya kukuikama mpe ya mayele.’ (Mat. 24:45) Mutindu mosi kaka na kimvuka ya ntuadisi ya siekle ya ntete, nanga yango ketaninaka bisadi ya Nzambi na yinza ya mvimba mpe bakepesaka malako na bankulutu ya kimvuka. (Tanga Bisalu 16:4, 5.) Na ndambu na bau, bankulutu kesalaka ti bimvuka sadila malako yango. Beto kemonisaka ti beto ketudilaka mutindu ya Yehova ya kusala mambu ntima na kuzitisaka malako yina beto kebakaka na nzila ya nkubukulu ya Yehova mpe na nzila ya bankulutu.

9. Yinki ntangu yalenda vuanda mpasi samu na beto kupesa maboko na nzengolo yina bankulutu mebaka, mpe samu na yinki?

⁹ Na bantangu yankaka, yalenda vuanda mpasi samu na beto na kundima banzengolo yina bankulutu kebakaka. Na kifuani, na bamvula mekatuka luta, bankubukulu yankaka bakamaka samu na bimvuka mpe bizungidila mingi.  Na bantangu yankaka, bankulutu vuandaka lomba bansamuni na kukuenda pesa maboko na bimvuka yankaka samu bisika ya kuvuanda na Bayinzo ya Kimfumu na beto kondua ve na bantu. Kana balombaka beto beto kuenda na kimvuka ya yimpa, yalenda vuanda mpasi samu na beto kubika bankundi mpe dibuta na beto. Bankulutu kebakaka nde malako yina kekatukaka na Nzambi yina ketubilaka bau kisika ya kutinda nsamuni mosi mosi? Ve. Mpe yalenda vuanda mpasi samu na kulanda malako yina beto mebaka. Kasi Yehova ketudilaka bankulutu ntima ntangu bakena kubaka banzengolo ya mutindu yina, mpe beto diaka beto fueti tudila bau ntima. *

10. Na nguizani na Baebreo 13:17, samu na yinki beto fueti sala kintuadi na bankulutu?

¹⁰ Samu na yinki beto fueti sala kintuadi na bankulutu mpe kupesa maboko na banzengolo na bau ata kana beto sepela ve na banzengolo yango? Samu na kusalaka plina, beto kepesa maboko samu na kutanina bumosi kati na bisadi ya Nzambi. (Efe 4:2, 3) Bimvuka kekuendaka na ntuala kana bantu nionso kena kuzitisa na kumikitisa nionso banzengolo yina kimvuka ya bankulutu kebakaka. (Tanga Baebreo 13:17.) Diambu meluta mfunu, beto kemonisaka Yehova ti beto ketudilaka yandi ntima na kusalaka kintuadi na bantu yina yandi ketudilaka ntima samu na kutanina beto.—Bis. 20:28.

11. Yinki lenda sadisa beto beto tula ntima ya ngolo na lutuadusu yina beto kebakaka na bankulutu?

¹¹ Beto lenda tula ntima ya ngolo na lutuadusu yina beto kebakaka na nzila ya bankulutu na kuzimbakanaka ve ti bakelombaka mpeve ya nlongo na nzila ya kisambu ntangu bakena kutadila mambu yina metadila kimvuka. Baketadilaka diaka na dikebi bansikudukusu ya Biblia mpe baketadilaka malako yina nkubukulu ya Yehova kepesaka. Nsatu na bau kevuandaka mpenza ya kusepedisa Yehova mpe kupesa lutanunu yina mebonga na bisadi na yandi. Babakala yango ya kukuikama mezaba ti bakepesa mvutu na Nzambi samu na mutindu bakekokisaka biyekua na bau. (1 Pi 5:2, 3) Kanisa ntete diambu yayi: Na kati ya yinza yayi kele ya kuvambana na mambu metadila nkanda, mabundu, mpe politiki, bisadi ya Yehova kesambilaka Nzambi mosi kaka ya kedika na kiyenge. Diambu ya plina lenda salama kaka na nzila ya balusakumunu ya Yehova na zulu ya nkubukulu na yandi!

12. Yinki mambu bankulutu fueti tadila samu na kuzaba kana muntu mebalula ntima?

¹² Yehova pesaka bankulutu kiyekua ya nene ya kutanina bunkete ya kimvuka. Kana Muklisto mosi mesala disumu ya nene, Yehova kelombaka na bankulutu batadila kana muntu yango lenda bikana na kimvuka. Na kati ya mambu yankaka yina bafueti tadila, bafueti sosa kuzaba kana muntu yango mebalula mpenza ntima samu na mambu yina yandi salaka. Yandi lenda tuba ti yandi mebalula ntima, kasi yandi meyina mpenza mambu yina yandi salaka? Yandi mebaka nzengolo ya kumanga kuvutukila disumu yango? Kana kuvuanda na bankundi ya yimbi nde salaka ti yandi sala diambu yango ya yimbi, yandi kele pene samu na kubika bankundi yango? Bankulutu kesambilaka Yehova mingi, baketadilaka mambu mutindu yamesalamina, baketadilaka yina Biblia metuba mpe baketadilaka mutindu muntu yina mesala diambu ya yimbi kena kukimona samu na diambu yina yandi mesala. Mpe na manima, bakebakaka nzengolo kana muntu yina mesala diambu ya yimbi lenda bikana na kimvuka. Kana yakele mutindu yina ve, yandi fueti bimisama na kimvuka.—1Bk 5:11-13.

13. Yinki makanisi beto lenda vuanda na yau kana nkundi to mpangi mosi ya dibuta na beto mebimisama na kimvuka?

¹³ Yinki mutindu yalenda vuanda mpasi samu na beto na kutudila bankulutu ntima? Kana muntu yina mebimisama na kimvuka kele ve nkundi to mpangi na beto ya dibuta, beto lenda ndima mbala mosi nzengolo ya bankulutu. Kasi kana muntu yina mebimisama na kimvuka kele nkundi na beto, beto lenda banda kukitungisa ti bankulutu  tadilaka ve mambu nionso, to beto lenda kukitungisa samu na kuzaba kana mutindu yina nde Yehova zolaka sambisa diambu yango. Yinki lenda sadisa beto samu beto vuanda na makanisi ya mbote samu na nzengolo yango?

14. Yinki lenda sadisa beto kana bankulutu mebaka nzengolo ya kubimisa nkundi to mpangi na beto ya dibuta na kimvuka?

¹⁴ Beto fueti zimbakana ve ti kubimisa muntu na kimvuka kele nkubukulu ya Yehova mpe yakenataka mambote na kimvuka mpe mbala yankaka na muntu yina mesala yimbi. Kana bamebika muntu yina memanga kubalula ntima na kimvuka, yandi lenda tinda bantu yankaka diaka basala disumu. (Bag. 5:9) Diaka, yalenda vuanda mpasi samu na yandi na kuzaba bunene ya disumu na yandi, mpe yalenda vuanda mpasi samu yandi mona mfunu ya kusala bansobolo na makanisi mpe na bisalu na yandi samu yandi ndimama diaka na Yehova. (Lon 8:11) Beto lenda ndimisama ti kana bamebaka nzengolo ya kubimisa muntu na kimvuka, bankulutu kebakaka kiyekua na bau na diseki ve. Bakezabaka ti, mutindu mosi kaka bansambisi ya Yisaele ya ntama, bakena ‘kusambisa ve samu na muntu kasi samu na Yehova.’—2 Bs 19:6, 7.

15. Samu na yinki beto fueti tudila lutuadusu ya Yehova ntima bubu yayi kuluta mutindu beto kesalaka yau?

¹⁵ Lokola nsuka ya yinza yayi kena kukuma pene, beto fueti tula ntima na mutindu ya Yehova ya kusala mambu kuluta mutindu beto kesalaka yau. Samu na yinki? Na ntangu ya mpasi ya nene, beto lenda baka malako yina lenda monana lokola ya kukamuisa, ya mpasi na kubakusa, to na kusadila. Ya kedika, Yehova kesolola na beto ve mbala mosi. Yandi kepesa beto lutuadusu na nzila ya bantu yina yandi keponaka. Yakevuanda ve ntangu ya kutula ntembe na lutuadusu yango, to ya kukiyuvusa, ‘Lutuadusu yayi mekatuka mpenza na Yehova, to yakele nde banzengolo ya bau mosi?’ Nge ketudila Yehova mpe nkubukulu na yandi ntima na ntangu yango ya mfunu? Mutindu yina nge ketadilaka lutuadusu ya bantu yina Nzambi kena kusadila bubu yayi, kesadisa nge nge pesa mvutu na kiuvu yango. Kana nge kena kutudila lutuadusu yina beto kebakaka bubu yayi ntima mpe nge kena kuzitisa yau mbala mosi, nge kesala kaka mpe mutindu yina na ntangu ya mpasi ya nene.—Luka 16:10.

16. Na yinki mutindu yalenda vuanda mpasi samu na beto beto tudila bansambusulu ya Yehova ntima na bilumbu kena kuiza?

¹⁶ Yakele na diambu yankaka yina kebonga beto tadila—Bansambusulu ya Yehova na nsuka ya yinza yayi ya yimbi. Beto kele na kivuvu ti bantu mingi yina kesadilaka Yehova, buela diaka bampangi ya dibuta na beto yina kele Bambangi ya Yehova ve kebaka nzengolo ya kusadila yandi tekila nsuka kuiza. Kasi na Armagedoni, Yehova na nzila ya Yesu, kebaka nzengolo ya nsuka yina metadila bau samu na bilumbu kena kuiza. (Mat. 25:31-33; 2Te 1:7-9) Beto ve kebaka nzengolo kana nani  Yehova kemonisina kiadi na yandi mpe nani yandi kemonisina yau ve. (Mat. 25:34, 41, 46) Beto kevuanda na dikoki ya kutudila bansambusulu ya Yehova ntima, to beto kebika nde kusadila Yehova samu kaka beto sepela ve na banzengolo na yandi? Yakele puelele, beto fueti tudila Yehova ntima ya ngolo bubu yayi, na mutindu yina nde beto ketudila yandi ntima ya mvimba na bilumbu kena kuiza.

17. Yinki mambote bansambusulu ya Yehova kenatina beto na nsuka ya yinza yayi ya yimbi?

¹⁷ Kanisa ntete mutindu beto kekukimona na yinza ya yimpa ya Nzambi ntangu beto kemona mambu yina bansambusulu ya Yehova kebimisa. Mabundu ya luvunu kevuanda diaka ve, mpe bantu ya mumbongo ya lokoso mpe bantu ya politiki yina keniokolaka mpe kesalaka bantu mpasi kevuanda diaka ve. Kubela, kununa, mpe kufuila bantu yina beto kezolaka kevuanda diaka ve mambu ya luzingu na beto ya konso kilumbu. Bakekanga Satana mpe bademo na yandi samu na bamvula 1 000. Mambu nionso ya yimbi yina butomboki na bau bimisaka kevuanda diaka ve. (Kus. 20:2, 3) Beto kevuanda na butondi mingi samu na mutindu beto tulaka ntima na mutindu ya Yehova ya kusala mambu!

18. Yinki malongi beto lenda baka na kifuani ya Bayisaele, mutindu Kutanga 11:4-6 mpe Kutanga 21:5 memonisa yau?

¹⁸ Luzingu na beto na yinza ya yimpa ya Nzambi kebimisa mambu ya mpasi yina lendaka sala ti yavuanda mpasi samu na beto beto tula ntima na mutindu ya Nzambi ya kusala mambu? Beto tadila na kifuani mambu yina salamaka ntangu fioti kaka na manima ya kubima ya Bayisaele na kinanga na Ezipito. Bantu yankaka bandaka kukitungisa samu na madia ya mbote yina babikaka na Ezipito, mpe bavuandaka vueza mana madia yina vuandaka katuka na Yehova. (Tanga Kutanga 11:4-6; 21:5.) Beto lendaka vuanda na makanisi ya mutindu yina ntangu mpasi ya nene kemanisa? Beto zaba ve kitezo ya kisalu yina beto kevuanda na yau samu na kubongisa ntoto mpe kukumisa yau malembe malembe paradiso. Kondua ntembe, bisalu kevuanda mingi ya kusala mpe luzingu kevuanda pete ve na ebandeli. Beto kebanda kukitungisa samu na yina Yehova kebanda pesa beto na ntangu yango? Diambu ya kedika kele yayi: Kana beto kele na butondi na madia yina Yehova kepesaka beto bubu yayi, beto kevuanda mpe na butondi samu na yina yandi kepesa beto na bilumbu kena kuiza.

19. Yinki mutindu nge lenda tubila na nkufi mambu ya ngudi ya disolo yayi?

¹⁹ Mutindu ya Yehova ya kusala mambu kevuandaka ntangu nionso mbote. Beto fueti ndimisama na yau. Beto fueti tula diaka ntima na bantu yina Yehova ketudilaka ntima samu na kupesa malako na yandi. Kuzimbakana ata fioti ve bampova yina Yehova tubaka na nzila ya mbikudi Yezaya: ‘Beno kevuanda na ngolo kana beno mebikana niee mpe beno metula ntima.’—Yez. 30:15.