1. Samu na yinki beto nionso beto kevuandaka na nsatu ya nduenga ya Nzambi? (Bingana 4:7)

 KANA yamekuminaka nge nge baka nzengolo mosi ya mfunu, kondua ntembe nge sambilaka samu na kulomba nduenga​—samu nge zabaka ti nge kele na nsatu na yau. (Yak. 1:5) Ntinu Salomo sonikaka ti: ‘Nduenga kele kima yina meluta mfunu.’ (Tanga Bingana 4:7.) Ya kedika, Salomo vuandaka tubila kaka ve nduenga ya konso mutindu. Yandi vuandaka tubila nde nduenga yina kekatukaka na Yehova Nzambi. (Bin. 2:6) Kasi nduenga ya Nzambi lenda sadisa beto beto nunga mitindu nionso ya bampasi yina beto kena kukutana na yau bubu yayi? Ee, yalenda sadisa beto, mutindu kaka beto kemona yau na disolo yayi.

2. Yinki kele mutindu mosi yina beto lenda kuma mpenza na nduenga?

² Mutindu mosi yina beto lenda kuma mpenza na nduenga kele na kulongukaka mpe kusadilaka malongi ya bantu zole yina bantu yankaka vuandaka zitisa mingi samu na nduenga na bau. Ya ntete, beto ketadila Salomo. Biblia metuba ti ‘Nzambi pesaka Salomo nduenga mpe lusuasukusu na kitezo ya mingi mpenza.’ (1 Bn. 4:29) Ya zole, beto ketadila Yesu, yina vuandaka na nduenga yina kokanaka na ya muntu mosi ve. (Mat. 12:42) Masonukua samunaka samu na Yesu ti: ‘Mpeve ya Yehova kevuanda na zulu na yandi, mpeve ya nduenga mpe ya mayele ya kubakusa mambu.’​—Yez. 11:2.

3. Yinki beto ketadila na disolo yayi?

³ Na kusadilaka nduenga yina katukaka na Nzambi, Salomo mpe Yesu pesaka malongi ya mfunu na mambu yina kele mfunu samu na beto. Na disolo yayi, beto ketadila mambu tatu na kati na yau: Beto fueti vuanda na bukatikati na diambu metadila mbongo, kisalu, mpe beto mosi.

4. Yinki mutindu luzingu ya Salomo mpe ya Yesu suasanaka?

⁴ Salomo vuandaka na kimvuama mingi, mpe yandi vuandaka na yinzo ya mbote mpe ya kitoko. (1 Bn. 10:7, 14, 15) Na ndambu yankaka, Yesu vuandaka na bima mingi ve, mpe yandi vuandaka na yinzo ve. (Mat. 8:20) Kasi, bau nionso zole vuandaka na bukatikati samu na bima ya kinsuni, samu nduenga na bau vuandaka katuka kaka na kisika mosi​—na Yehova Nzambi.

5. Yinki mutindu Salomo vuandaka tadila mbongo na bukatikati?

⁵ Salomo zabaka ti mbongo ‘ketaninaka.’ (Lon. 7:12) Kana beto kele na mbongo, beto lenda baka bima yina beto kele na yau mfunu mpe bima yina beto zola. Kasi, atako yandi vuandaka na mbongo mingi, Salomo bakusaka ti yakele na bima yina meluta mfunu kuluta mbongo. Na kifuani, yandi sonikaka: ‘Nkumbu ya mbote [to, ‘lokumu ya mbote,’ nyp.] kele mbote kuluta kimvuama mingi.’ (Bin. 22:1) Salomo monaka diaka ti bantu yina kezolaka mbongo, bakevuandaka na kiese mingi ve samu na bima yina bakele na yau. (Lon. 5:10, 12) Mpe yandi tubaka ti beto fueti kanisa ve ti mbongo kele kima yina meluta mfunu, samu mbongo nionso yina beto kele na yau lenda zimbana.​—Bin. 23:4, 5.

6. Yinki mutindu Yesu vuandaka tadila bima ya kinsuni na bukatikati? (Matayo 6:31-33)

⁶ Yesu vuandaka tadila bima ya kinsuni na bukatikati. Yandi vuandaka sepela kudia mpe kunua. (Luka 19:2, 6, 7) Na diluaku mosi, yandi salaka vinu mosi ya mbote kuluta​—kimangu na yandi ya ntete. (Yoa. 2:10, 11) Mpe kilumbu yandi kufuaka, yandi vuataka bilele mosi ya ntalu. (Yoa. 19:23, 24) Kasi Yesu vuandaka bika ve nzila ti bima ya kinsuni kuma na mfunu mingi na luzingu na yandi. Yandi zabisaka banlonguki na yandi ti: ‘Muntu mosi ve lenda sala lokola nanga samu na bamfumu zole . . . Beno lenda sala ve lokola bananga samu na Nzambi mpe samu na Kimvuama.’ (Mat. 6:24) Yesu longaka ti kana beto metula Kimfumu ya Nzambi na kisika ya ntete, Yehova kesala nionso samu beto baka bima yina beto kele na yau mfunu.​—Tanga Matayo 6:31-33.

7. Yinki mutindu mpangi mosi ya bakala bakaka mambote na kutadilaka mbongo na bukatikati?

 ⁷ Bampangi na beto mingi bakaka mambote ntangu basadilaka molongi ya nduenga ya Yehova na diambu metadila mbongo. Beto tadila kifuani ya mpangi mosi ya mpupa na nkumbu ya Daniel. Yandi metuba: “Ntangu munu vuandaka mpenza ntuenia, munu bakaka nzengolo ti munu fueti tula mambu ya kimpeve vuanda mambu yina meluta mfunu na luzingu na munu.” Lokola yandi vuandaka na luzingu mosi ya pepele, Daniel vuandaka na dikoki ya kusadila ntangu mpe makoki na yandi na bisalu mingi ya teokrasi. Yandi mebuela: “Munu lenda tuba na kedika nionso ti munu keniongaka ve samu na nzengolo yina munu bakaka. Munu lendaka kuma na mbongo mingi kana munu salaka ti mbongo vuanda kima yina meluta mfunu na luzingu na munu. Kasi munu zolaka vuanda ve na bankundi ya mbote yina munu kele na yau bubu yayi. Kana munu tulaka mbongo na kisika ya ntete, munu zolaka vuanda ve na kiese yina munu kele na yau bubu yayi, samu munu ketulaka Kimfumu na kisika ya ntete. Yehova mepesaka munu kiese mingi yina mbongo lenda pesa munu ve.” Yakele puelele ti, beto kebakaka mambote kana beto kena kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete, kasi mbongo ve.

8. Yinki mutindu beto mezaba ti Salomo vuandaka tadila kisalu na bukatikati? (Longi 5:18, 19)

⁸ Salomo bokidilaka kiese yina beto lenda baka na kisalu na beto ya ngolo “dikabu ya Nzambi.” (Tanga Longi 5:18, 19.) Yandi sonikaka: ‘Mfutu kevuandaka na konso kisalu ya ngolo.’ (Bin. 14:23) Salomo zabaka ti bampova yango vuandaka ya kedika. Yandi vuandaka kisadi ya ngolo! Yandi tungaka bayinzo, yandi kunaka bilanga ya vinu, yandi salaka bilanga, mpe bapisine. Yandi tungaka diaka bambanza. (1 Bn. 9:19; Lon. 2:4-6) Yavuandaka kisalu ya ngolo, mpe kondua ntembe yavuandaka pesa yandi mua kiese. Kasi Salomo zabaka ti samu na kuvuanda na kiese ya kedika, yandi fueti suka kaka ve na bima yina. Yandi salaka diaka mambu mingi samu na Yehova. Na kifuani, yandi tuadisaka ntungulu ya tempelo ya nsambudulu samu na Yehova​—kisalu yango ya kutunga bakaka bamvula 7! (1 Bn. 6:38; 9:1) Na manima ya kusala bisalu mingi yina mesuasana, Salomo bakusaka ti diambu ya mfunu yina muntu fueti sala kele kusadila Yehova. Yandi sonikaka: ‘Na manima ya kuwa mambu nionso, nsuka ya mambu yau yayi: Banga Nzambi ya kedika mpe zitisa bansiku na yandi.’​—Lon. 12:13.

9. Yinki mutindu Yesu tulaka kisalu na yandi ya kinsuni na kisika na yau?

⁹ Yesu vuandaka kisadi ya ngolo. Na mvula na yandi ya ntete awa na ntoto, yandi vuandaka sala kisalu ya mabaya. (Mar. 6:3) Kondua ntembe, bibuti na yandi vuandaka sepela na lusadusu yina yandi vuandaka pesa bau samu na kusala ngolo ya kukokisa bansatu ya dibuta na bau ya nene. Mpe lokola Yesu vuandaka muntu ya kukoka, yandi vuandaka sala kisalu ya kukoka, bantu mingi vuandaka sepela na bima yina yandi vuandaka sala! Yesu vuandaka sepela mpenza na kisalu na yandi. Kasi, ata ntangu yandi vuandaka sala kisalu na yandi ya kinsuni, Yesu, vuandaka baka ntangu samu na mambu ya kimpeve. (Yoa. 7:15) Na manima, lokola yandi vuandaka nsamuni ya ntangu nionso, yandi longaka bantu yina vuandaka kuwa yandi ti: ‘Beno sala ve samu na madia yina kebebaka, kasi beno sala samu na madia yina kebikanaka samu na luzingu ya mvula na mvula.’ (Yoa. 6:27) Mpe na Disolo na zulu ya mongo, Yesu tubaka: ‘Beno fulusa samu na beno mosi bimvuama ya zulu.’​—Mat. 6:20.

10. Yinki mambu ya mpasi bampangi yankaka lenda kutana na yau na kisalu na bau ya kinsuni?

¹⁰ Nduenga ya Nzambi kesadisaka beto samu  beto tadila kisalu na beto ya kinsuni na bukatikati. Lokola beto kele Baklisto, Biblia melonga beto beto sala “kisalu ya ngolo . . . , kisalu ya mbote.” (Efe. 4:28) Mbala mingi bamfumu na beto ya kisalu kemonaka ti beto kele bantu ya kukuikama mpe bisadi ya ngolo, mpe balenda zabisa beto ti bakebakaka kisalu na beto na valere. Na kuvuandaka na makanisi ya mbote, beto lenda banda kusala bawola mingi, samu mfumu na beto ya kisalu vuanda na makanisi ya mbote samu na Bambangi ya Yehova. Kasi kana beto mesala mutindu yina, beto lenda kondua ntangu ya kuvuandaka kintuadi na dibuta na beto, to kusala mambu ya kimpeve. Beto fueti sala bansobolo​—kuvuanda na bukatikati.

11. Yinki dilongi mpangi mosi ya bakala bakaka na diambu metadila kuvuanda na bukatikati ya kisalu ya kinsuni?

¹¹ Mpangi mosi ya bakala na nkumbu ya William, monaka mfunu ya kutula kisalu ya kinsuni na kisika na yau. William metuba samu na nkulutu mosi yina yandi vuandaka sadila ti: “[Mpangi yango ya bakala] kele kifuani mosi ya mbote ya muntu yina kevuandaka na bukatikati na kisalu ya kinsuni. Yandi kesalaka kisalu ya ngolo, mpe baklian na yandi kesepelaka na kisalu na yandi samu yakevuandaka ya mbote. Kasi na nsuka ya kilumbu, kana kisalu memanisa, yandi kebikaka kisalu na yandi, mpe yandi kesadilaka ntangu na yandi mpe ngolo na yandi samu na dibuta na yandi mpe samu na Yehova. Beno mezaba? Yandi kele muntu yina meluta na kiese na kati ya bantu yina munu mezaba!” *

12. Yinki mutindu Salomo monisaka ti yandi vuandaka na bukatikati samu na yandi mosi, kasi yinki mutindu yandi zimbisaka bukatikati yango?

¹² Ntangu yandi vuandaka kisadi ya Yehova ya kukuikama, Salomo vuandaka na bukatikati samu na yandi mosi. Ntangu yandi vuandaka ntuenia, yandi vuandaka zaba bandilu na yandi mpe yandi vuandaka lomba lutuadusu ya Yehova. (1 Bn. 3:7-9) Na ebandeli ya kimfumu na yandi, Salomo zabaka kivonza ya kukuma na lulendo. Yandi sonikaka: ‘Lulendo kevuandaka na ntuala ya kubua, mpe mpeve ya  lulendo na ntuala ya kubula dibaku.’ (Bin. 16:18) Diambu ya kiadi, Salomo sadilaka ve dilongi yina yandi mosi pesaka. Na manima ya mua ntangu fioti ya luyalu na yandi, yandi kumaka na lulendo mpe yandi kumaka kumanga kusadila mambu yina Nzambi vuandaka lomba. Na kifuani, mosi ya bansiku yina bavuandaka lomba na ntinu ya Ebreo kele yandi fueti ‘baka ve banketo mingi, samu ntima na yandi zimbana ve nzila.’ (Kul. 17:17) Salomo zitisaka ve nsiku yango mpe yandi bakaka banketo 700 mpe bamakangu 300, mingi kati na banketo yango vuandaka bapayen! (1 Bn. 11:1-3) Mbala yankaka Salomo vuandaka kanisa ti diambu ya mpasi kekumina yandi ve. Kasi na manima, Salomo kutanaka na mambu ya mpasi samu yandi mangaka kuzitisa Yehova.​—1 Bn. 11:9-13.

13. Yinki dilongi beto lenda baka kana beto kena kuyindula na mpinda na kikadulu ya Yesu ya kumikitisa?

¹³ Yesu vuandaka kukitadila na bukatikati mpe yandi vuandaka na kumikitisa. Tekila Yesu kuiza na ntoto, yandi salaka mambu mingi ya kitoko na kisalu ya Yehova. Na nzila ya Yesu, ‘bima nionso yankaka na dizulu mpe na ntoto semuaka.’ (Kol. 1:16) Ntangu yandi vuandaka baka mbotama, kondua ntembe Yesu kukibambukaka diaka na mambu yina yandi kokisaka ntangu yandi vuandaka kintuadi na Tata na yandi. (Mat. 3:16; Yoa. 17:5) Nzayilu yango salaka ve ti Yesu kuma lulendo. Kutu, yandi salaka ata diambu mosi ve yina vuandaka monisa ti yandi meluta bantu yankaka. Yandi zabisaka banlonguki na yandi ti yandi ‘kuizaka ve samu bantu sadila yandi, kasi samu na kusadila mpe kupesa luzingu na yandi lokola nkudulu samu na bantu mingi.’ (Mat. 20:28) Yandi tubaka diaka ti yandi lenda sala ata diambu mosi ve na makanisi na yandi mosi. (Yoa. 5:19) Yesu monisaka mpenza kumikitisa! Yesu pesaka kifuani mosi ya mbote yina beto fueti landa.

14. Yinki dilongi beto lenda baka na Yesu na diambu metadila kuvuanda na makanisi ya mbote samu na beto mosi?

¹⁴ Yesu longaka banlonguki na yandi bakukitadila na mutindu ya mbote. Na diluaku mosi, Yesu ndimisaka bau ti: ‘Nsuki ya yintu na beno yandi ketangaka yau nionso.’ (Mat. 10:30) Bampova yango kele mpenza lukindusu samu na beto, mingimingi kana beto kevuandaka na  makanisi ya yimbi samu na beto mosi. Yazola monisa ti Tata na beto ya dizulu ketudilaka beto dikebi mingi​—beto kele na valere na meso na yandi. Beto fueti tula ata fioti ve ntembe na banzengolo ya Yehova na kutubaka ti beto bonga ve kuvuanda bisadi na yandi, to beto bonga ve kubaka luzingu ya mvula na mvula na yinza ya yimpa.

15. (a) Yinki mutindu Yinzo’a zulu ya Nkengi kindisaka beto beto kukitadila na bukatikati? (b) Mutindu bafoto ya paje 24 memonisa yau, kana beto kena kutula dikebi kaka na beto mosi, yinki balusakumunu beto kekondua?

¹⁵ Bamvula 15 na manima, Yinzo’a zulu ya Nkengi tubaka ti beto fueti kukitadila na bukatikati: “Beto fueti kukibakaka ve na lokumu kuluta ndilu samu beto kuma lulendo ve; na ndambu yankaka beto fueti kukimonaka mpe ve ti beto kele bantu ya mpamba. Kasi lukanu na beto fueti vuanda ya kukitadila na bukatikati, yazola tuba kuzaba kisika makoki na beto mesuka. Nketo mosi ya Muklisto monisaka diambu yango na bampova yayi: ‘Munu kele ve muntu yina mesukisa yimbi, munu kele mpe ve mbote kuluta bantu nionso. Munu kesalaka mbote mpe yimbi lokola bantu nionso.’” * Beto lenda mona puelele mfunu yina beto fueti kukitadila na bukatikati?

16. Samu na yinki Yehova kepesaka beto lutuadusu ya nduenga?

¹⁶ Na nzila ya Mpova na yandi, Yehova kena kupesa beto lutuadusu ya nduenga. Yandi kezolaka beto, mpe yandi zola beto vuanda na kiese. (Yez. 48:17, 18) Nzengolo ya nduenga yina beto kebaka​—mpe nzengolo yina kenatina beto kiese mingi—​kele kutatamana kusala mambu yina kepesaka Yehova kiese. Kana beto mesala mutindu yina, beto ketina mambu mingi ya mpasi yina bantu yina ketulaka mbongo, kisalu ya kinsuni, to bau mosi na kisika ya ntete kekutanaka na yau. Bika mosimosi na beto baka nzengolo ya kuvuanda na nduenga mpe kusepedisa ntima ya Yehova!​—Bin. 23:15.