1-2. Yinki bamfunu ya mbote yina beto kele na yau ya kumonasana nzola ya kukuikama?

BETO kele na bamfunu ya mbote ya kumonasana nzola ya kukuikama. Yinki kele ndambu ya bamfunu yango? Tala mutindu bingana yina kele na Biblia kena kusadisa beto beto baka mvutu na kiuvu yango: ‘Kupesa ve nzila ti nzola ya kukuikama mpe kukuikama bika nge. . . . Na yau nge kendimama mpe nge kebaka mayele ya mbote ya kubakusa mambu na meso ya Nzambi mpe ya bantu.’ ‘Muntu yina kele na nzola ya kukuikama kekukinatinaka mambote.’ ‘Muntu yina kena kulanda lunungu mpe nzola ya kukuikama kemona luzingu.’—Bin. 3:3, 4; 11:17, nyp; 21:21.

² Bingana yango kena kumonisa bamfunu tatu yina beto fueti monisa nzola ya kukuikama. Ya ntete, kana beto kena kumonisa nzola ya kukuikama beto kekuma na valere na meso ya Nzambi. Ya zole, kana beto kena kumonisa nzola ya kukuikama, beto kebaka mambote banda bubu yayi. Na kifuani, beto kesalaka kinkundi yina kezingilaka na bantu yankaka. Ya tatu, kana beto kena kumonisa nzola ya kukuikama beto kebaka balusakumunu na bilumbu kena kuiza, buela diaka luzingu ya mvula na mvula. Na yau, beto kele na bamfunu ya mbote ya kusadila bampova ya Yehova: ‘Beno salana mambu na nzola ya kukuikama mpe na kiadi.’—Zek. 7:9.

3. Yinki biuvu beto ketadila na disolo yayi?

³ Na disolo yayi, beto kebaka bamvutu na biuvu yiya. Na banani beto fueti monisa nzola ya kukuikama? Yinki dilongi beto lenda baka na mukanda ya Ruti na diambu metadila kumonisa nzola ya kukuikama? Yinki mutindu beto lenda monisa nzola ya kukuikama  bubu yayi? Yinki mambote beto kebaka kana beto kena kumonisa nzola ya kukuikama?

4. Yinki mutindu beto lenda landa kifuani ya Yehova na kumonisaka nzola ya kukuikama? (Marko 10:29, 30)

⁴ Mutindu beto monaka yau na disolo yina meluta, Yehova kemonisaka nzola na yandi ya kukuikama kaka na bantu yina kezolaka yandi mpe kesadilaka yandi. (Dan. 9:4) Beto zola landa ‘kifuani ya Nzambi, lokola bana na yandi yina yandi kezolaka mingi.’ (Efe 5:1) Na yau, beto kevuandaka na nsatu ya kumonisa nzola ya kukuikama na bampangi na beto na kati ya kimvuka.—Tanga Marko 10:29, 30.

5-6. Na yinki kifuani beto lenda fuanikisa mpova “kukuikama”?

⁵ Kondua ntembe nge kendima ti kana beto kena kubakusa mbote mfunu ya nzola ya kukuikama, beto kevuanda na dikoki ya kumonisa yau mbote na bampangi na beto Baklisto. Samu beto bakusa na mpinda yinki kele nzola ya kukuikama, beto tala mutindu ya mefuanana na kukuikama, mutindu bantu mingi mezabila yau. Beto tadila kifuani mosi.

 ⁶ Bubu yayi beto lenda tuba ti muntu yina mesala na kompani mosi banda bamvula mingi kele kisadi mosi ya kukuikama. Nzokande, na bamvula nionso yina yandi mesala na kompani yango, mbala yankaka yandi salaka mona ve mosi ya bantuadisi na yau. Mbala yankaka yandi vuandaka sepela ve na malako ya kompani yango. Yandi kezolaka kompani yango ve, kasi yandi kena kusala kuna samu yandi bika kondua kisalu yina kepesa yandi mbongo. Yandi ketatamana kusala kuna tii ntangu yandi kebaka pansion, katula kaka kana yandi mebaka kisalu ya mbote na kisika yankaka.

7-8. (a) Yinki ketindaka muntu yandi monisa nzola ya kukuikama? (b) Samu na yinki beto ketadila ndambu ya baverse na mukanda ya Ruti?

⁷ Lusuasanu yina kele kati na nzola yina bametubila na  paragrafe 6 mpe nzola ya kukuikama kele na diambu yina kena kutinda muntu yandi monisa yau. Yinki tindaka bisadi ya Nzambi ya ntama bamonisa nzola ya kukuikama? Bayina monisaka nzola ya kukuikama, bamonisaka yau ve samu yalombaka kaka bamonisa yau, kasi nde samu bantima na bau vuandaka na nsatu ya kumonisa yau. Beto tadila kifuani ya Davidi. Ntima na yandi tindaka yandi monisa nzola ya kukuikama na nkundi na yandi ya ntima Yonatane atako tata ya Yonatane zolaka kufua Davidi. Na manima ya lufua ya Yonatane, Davidi tatamanaka kumonisa nzola ya kukuikama na Mefibosheti muana ya Yonatane.—1Sa 20:9, 14, 15; 2Sa 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Beto lenda longuka mambu mingi na diambu metadila nzola ya kukuikama na kutadilaka ndambu ya baverse ya Biblia na mukanda ya Ruti. Yinki malongi beto lenda baka na diambu metadila nzola ya kukuikama na bantu yina bametubila na mukanda yango? Yinki mutindu beto lenda sadila malongi yango na kimvuka na beto? *

9. Samu na yinki Naomi tubaka ti Yehova kena kutelemina yandi?

⁹ Na mukanda ya Ruti, beto ketangaka disolo ya Naomi, bokilo na yandi Ruti, mpe Boaze bakala yina vuandaka banga Nzambi yina vuandaka dibuta mosi na bakala ya Naomi. Lokola nsatu kotaka na Yisaele, Naomi, bakala na yandi, mpe bana na bau zole ya babakala kuendaka na Moabe. Ntangu bakumaka kuna, bakala ya Naomi kufuaka. Bana na yandi zole ya babakala kuelaka, kasi diambu ya kiadi, bau diaka bakufuaka. (Ruti 1:3-5; 2:1) Mambu yango ya mpasi lembisaka mpenza Naomi nzutu.  Yandi lembaka mpenza nzutu, yau yina yandi vuandaka kanisa ti Yehova vuandaka telemina yandi. Tala mutindu yandi monisaka banguilu na yandi samu na Nzambi: ‘Diboko ya Yehova mebalukila munu.’ ‘Nkua-Ngolo-Nionso mekumisa luzingu na munu ndudi mpenza.’ Yandi buelaka diaka: ‘Yehova metelemina munu mpe Nkua-Ngolo-Nionso mepesa munu mpasi.’—Ruti 1:13, 20, 21.

10. Yinki Yehova salaka samu na bampova ya yimbi ya Naomi?

¹⁰ Yinki Yehova salaka samu na bampova ya yimbi ya Naomi? Yandi lembaka ve kusadisa kisadi na yandi Naomi. Kutu yandi monisinaka yandi ntima kiadi. Yehova mezaba ti ‘mpasi lenda kumisa muntu ya nduenga muntu ya kilawu.’ (Lon. 7:7) Naomi vuandaka na nsatu ya lusadusu samu na kumona ti Yehova sundolaka yandi ve. Yinki lusadusu Nzambi pesaka yandi? (1Sa 2:8) Yandi sadilaka Ruti samu na kumonisa Naomi nzola ya kukuikama. Ruti sepelaka kumonisa Naomi nzola, yandi sadisaka yandi na kimpombo nionso samu yandi bika lemba nzutu, mpe yandi zaba ti Yehova vuandaka tatamana kuzola yandi. Yinki dilongi beto mebaka na kifuani ya Ruti?

11. Samu na yinki bampangi mingi ya kimpombo kesadisaka bantu yina kele na kiadi to ya kulemba nzutu?

¹¹ Nzola ya kukuikama ketindaka beto beto sadisa bantu yina kele na kiadi mpe ya kulemba nzutu. Mutindu kaka Ruti kangamaka na Naomi, bampangi mingi ya kimpombo bubu yayi kena kutatamana kusadisa bampangi yina kele na kiadi to ya kulemba nzutu na kimvuka. Bakezolaka bampangi na bau ya babakala mpe ya banketo, mpe bakesepelaka kusala yina balenda samu na kusadisa bau. (Bin. 12:25, nyp.; 24:10) Ntumua Paulo kindisaka beto beto sala mutindu yina ntangu yandi tubaka: ‘Beno tubila bantu yina kele na kiadi na mutindu ya kubomba, beno sadisa bantu yina kele ya kulemba, beno monisa ntima yinda na bantu nionso.’—1Te 5:14.

12. Yinki kele mutindu yina meluta mbote yina nge lenda sadisa mpangi yina kele ya kulemba nzutu?

¹² Mutindu meluta mbote yina nge lenda sadisa mpangi mosi yina kele ya kulemba nzutu kele na kuwaka yandi mpe na kundimisaka yandi nzola na nge. Yehova kevuandaka na butondi samu na mambu yina nge kesalaka samu na kusadisa bisadi na yandi. (Nk. 41:1) Bingana 19:17 metuba: ‘Muntu yina kena kumonisa muntu ya kukondua mfunu ntima ya mbote kena kudevisa Yehova, mpe Nzambi kefuta yandi samu na mambu yina yandi kena kusala.’

13. Yinki lusuasanu kele kati na nzengolo ya Ruti mpe ya Orpa, mpe yinki mutindu Ruti monisaka nzola ya kukuikama? (Tala foto ya kuvertire.)

¹³ Beto kebakusa mbote nzola ya kukuikama, kana beto kena kukanisa na diambu yina kuminaka Naomi na manima ya lufua ya bakala na yandi mpe bana na yandi zole ya babakala. Ntangu Naomi zabaka ti ‘Yehova metudila bantu na yandi dikebi mpe yandi mepesa bau madia,’ yandi bakaka nzengolo ya kuvutuka na buala na yandi. (Ruti 1:6) Babokilo na yandi zole salaka vuayaje  kintuadi na yandi samu na kuvutuka na Yisaele. Ntangu bavuandaka kuenda, Naomi bondilaka banketo yango mbala tatu bavutuka na Moabe. Yinki salamaka? Biblia metuba: ‘Orpa pesaka bokilo ba yandi beze mpe yandi vutukaka kasi Ruti kangamaka na Naomi.’ (Ruti 1:7-14) Orpa salaka yina Naomi zabisaka yandi mpe yandi vutukaka na Moabe. Kasi Ruti salaka kuluta yina Naomi zabisaka yandi yandi sala. Yandi diaka, yandi vuandaka na kimpuanza ya kupona kuvutuka, kasi nzola ya kukuikama tindaka yandi yandi kangama na bokilo na yandi mpe yandi sadisa yandi. (Ruti 1:16, 17) Kana Ruti ponaka kubikana na Naomi, yavuandaka ve samu yalombaka yandi sala mutindu yina, kasi samu yandi zolaka kusala yau. Nzengolo ya Ruti monisaka nzola ya kukuikama ya kedika. Yinki dilongi beto lenda baka na disolo yango?

14. (a) Yinki mutindu bampangi mingi kelandaka kifuani ya Ruti bubu yayi? (b) Na kutadila Baebreo 3:16, yinki mutindu beto lenda sepedisa Nzambi?

¹⁴ Nzola ya kukuikama ketindaka beto beto sala bangolo yina meluta samu na kusadisa bantu yankaka. Mutindu mosi na ntangu ya ntama, bubu yayi, bampangi na beto mingi ya banketo mpe ya babakala keponaka kumonisa nzola ya kukuikama na bampangi na beto Baklisto ata mpe na bantu yina bamona ntete ve. Na kifuani, kana bamekuwa ti kisumbula mosi ya nene mesalama kisika mosi, kondua kuvingila, bakesosaka kuzaba mutindu balenda pesa lusadusu. Kana mpangi mosi ya kimvuka kena kulutisa ntangu mosi ya mpasi, bakekakatanaka ve kupesa mpangi yango lusadusu ya mfunu. Mutindu mosi na bantu ya Masedonia ya siekle ya ntete, bakesalaka bangolo yina meluta. Bakekukiyiminaka, bakepesaka ‘ata bima na bau’ samu na kusadisa bampangi yina kele na mpasi. (2Bk 8:3) Yehova kevuandaka mpenza na kiese ntangu yandi kemonaka nzola ya mutindu yina!—Tanga Baebreo 13:16.

15-16. Yinki mutindu Ruti monisaka ti yandi bikaka ve?

¹⁵ Beto lenda baka malongi mingi na kutadilaka mutindu Ruti sadisaka Naomi. Beto tadila ndambu na yau.

¹⁶ Kubika ve. Ntangu Ruti bakaka nzengolo ya kukuenda kintuadi na bokilo na yandi, na Yuda, Naomi pekisaka yandi ntete. Kasi Ruti bikaka ve. Yinki salamaka? ‘Ntangu Naomi monaka ti Ruti vuandaka kangama kaka kukuenda kintuadi na yandi, yandi lembaka kupekisa yandi.’—Ruti 1:15-18.

17. Yinki kesadisa beto beto bika ve mbala mosi?

¹⁷ Dilongi samu na beto: Yakelombaka mvibudulu samu na kusadisa bantu yina kele ya kulemba nzutu, kasi beto fueti bika ve kusadisa bau. Mpangi ya nketo yina kele na nsatu ya lusadusu lenda manga beto sadisa yandi na ebandeli. * Kasi nzola ya kukuikama lenda tinda beto beto sala yina beto lenda samu na kukangama na yandi. (Bag. 6:2) Beto kele na kivuvu ti, nsuka nsuka yandi kebika beto beto sadisa mpe beto bomba yandi.

18. Yinki diambu salaka Ruti mpasi?

¹⁸ Kutungisama ve. Ntangu Naomi mpe Ruti kumaka na Beteleme, Naomi kutanaka na bankundi na yandi ya ntama. Yandi tubilaka bau: ‘Munu vuandaka na mingi ntangu munu kuendaka, kasi Yehova mevutula munu maboko mpamba.’ (Ruti 1:21) Kanisa ntete mutindu Ruti kukimonaka ntangu yandi kuwaka bampova ya Naomi! Ruti salaka nionso yina yandi lendaka samu na kusadisa Naomi. Ruti dilaka kintuadi na yandi, yandi bombaka yandi, mpe yandi tambulaka kintuadi na yandi bilumbu mingi. Atako nionso yina, Naomi tubaka: ‘Yehova mevutula munu maboko mpamba.’ Bampova  yango vuandaka monisa ti Naomi bakusaka ve lusadusu yina Ruti pesaka yandi, muntu yina vuandaka pene na yandi. Kondua ntembe, yasalaka mpenza Ruti mpasi! Kasi, yandi kangamaka kaka na Naomi.

19. Yinki kesadisa beto beto kangama na mpangi yina kena kulutisa ntangu ya mpasi?

¹⁹ Dilongi samu na beto: Bubu yayi, mpangi mosi ya nketo yina kena kulutisa bantangu ya mpasi, lenda solola na beto na mutindu ya yimbi samu na mbala ya ntete—atako beto kena kusala bangolo samu na kusadisa yandi. Kasi beto fueti kukitungisama ve samu na yau. Beto kekangama kaka na mpangi na beto ya nketo yina kele na nsatu ya lusadusu, mpe beto kelomba Yehova sadisa beto samu beto mona mutindu ya mbote ya kubomba yandi.—Bin. 17:17.

20. Yinki pesaka Ruti ngolo samu yandi bika ve?

²⁰ Kulemba ve kupesa balukindusu. Ruti monisaka nzola ya kukuikama na Naomi, kasi yandi mosi diaka Ruti vuandaka na nsatu ya lukindusu. Mpe Yehova sadilaka Boaze samu na kukindisa Ruti. Boaze tubilaka Ruti: ‘Bika Yehova sakumuna nge samu na mambu yina nge mesala, mpe bika ti Yehova Nzambi ya Yisaele, yina nge mekuiza sosa lutanunu na yinsi ya mapapu na yandi, pesa nge lifuti ya kukoka.’ Bampova yayi ya kitoko bombaka mpenza Ruti. Mpe Ruti tubilaka Boaze ti: ‘Nge mebomba munu mpe nge metuba na kisadi na nge na mutindu ya kukitisa ntima.’ (Ruti 2:12, 13) Boaze vuandaka pesa lukindusu na Ruti ntangu yandi vuandaka mpenza na nsatu na yau, mpe yapesaka Ruti ngolo samu yandi bika ve.

21. Na kutadila Yezaya 32:1, 2, yinki bankulutu ya nzola kesalaka?

²¹ Dilongi samu na beto: Bampangi yina kemonisaka nzola ya kukuikama na bantu yankaka, na bantangu yankaka, bau diaka kevuandaka na nsatu ya lukindusu. Mutindu kaka Boaze monisaka butondi na Ruti samu na mambote yina yandi salaka na Naomi, mutindu mosi mpe bubu yayi, bankulutu ya nzola kemonisaka butondi na bampangi ya babakala mpe ya  banketo samu na mambote yina bakesadilaka na bampangi yankaka na kimvuka. Balukindusu ya mutindu yina kepesaka bampangi ngolo yina bakele na yau nsatu samu babika ve.—Tanga Yezaya 32:1, 2.

22-23. Yinki mutindu banguilu ya Naomi sobaka, mpe samu na yinki? (Nkunga 136:23, 26)

²² Na manima, Boaze pesaka kado ya kitoko ya bima ya kudia na Ruti mpe Naomi. (Ruti 2:14-18) Yinki Naomi salaka samu na kado ya kitoko yina Boaze pesaka bau? Yandi tubaka: ‘Bika ti Yehova, yina memonisa nzola na yandi ya kukuikama na bantu ya moyo mpe bantu ya kufua sakumuna yandi.’ (Ruti 2:20a) Banguilu ya Naomi sobaka mpenza! Na ntuala, yandi didilaka Yehova na bampova yayi: ‘Yehova . . . metelemina munu,’ kasi na manima yandi tubaka na kiese nionso: ‘Yehova . . . memonisa nzola na yandi ya kukuikama.’ Yinki salaka ti banguilu ya Naomi soba?

²³ Naomi bandaka kubakusa ti Yehova sundolaka yandi ata fioti ve. Yehova sadilaka Ruti samu na kupesa Naomi lusadusu yina yandi vuandaka na yau nsatu ntangu yandi vuandaka vutuka na Yuda. (Ruti 1:16) Naomi diaka kuizaka bakusaka ti Yehova sadilaka Boaze, samu na kusadisa yandi mpe Ruti. (Ruti 2:19, 20b) Mbala yankaka yandi tubaka: ‘Ntangu yayi munu mebakusa ti Yehova sundolaka munu ata fioti ve. Yandi vuandaka kintuadi na munu na ntangu nionso yina munu melutisa!’ (Tanga Nkunga 136:23, 26.) Naomi vuandaka mpenza na butondi mutindu Ruti mpe Boaze sundulaka yandi ve! Bau nionso vuandaka na kiese na mutindu bamonaka Naomi vutukilaka kiese na yandi mpe ngolo na yandi ya kusadila Yehova.

24. Samu na yinki beto fueti tatamana kumonisa nzola ya kukuikama na bampangi na beto Baklisto?

²⁴ Yinki dilongi beto mebaka na mukanda ya Ruti na diambu metadila nzola ya kukuikama? Nzola ya kukuikama ketindaka beto beto bika sundola bampangi na beto yina kena kukutana na mambu ya mpasi. Yaketindaka beto diaka beto sala yina beto lenda samu na kusadisa bau. Bankulutu fueti pesa balukindusu ya kubomba mpe konso ntangu na bampangi yina kena kumonisa nzola ya kukuikama na bantu yankaka. Ntangu beto kemonaka bampangi yina kele na nsatu ya lusadusu mevutukila kiese mpe ngolo na bau samu na kusadila Yehova, beto kevuandaka mpenza na kiese. (Bis. 20:35) Yinki kele mfunu ya ngudi yina beto fueti tatamana kumonisa nzola ya kukuikama? Yakele samu beto kezolaka kusepedisa mpe kulanda kifuani ya Yehova, yina ‘mefuluka na nzola ya kukuikama.’—Kub. 34:6; Nk. 33:22.