Tekila munu tubila beno mambu yina salamaka na manima, bika munu tubila beno mutindu munu bandaka kisalu na munu ya ntangu nionso.

Munu butukaka na 1942 na ile mosi ya kitoko na nkumbu ya Curaçao. Tata na munu vuandaka muntu ya buala ya Suriname, kasi yandi kuendaka na ile ya Curaçao samu na kisalu. Mua bamvula tekila munu butuka, yandi vuandaka mosi ya Bambangi ya Yehova ya ntete yina bakaka mbotama na Curaçao. a Yandi vuandaka longuka Biblia kintuadi na beto konso sabala atako yavuandaka pete ve samu na yandi na kusala yau. Ntangu munu kumaka na bamvula 14, tata na beto nataka dibuta nionso na Suriname samu na kukuenda tanina mama na yandi yina pusanaka na bamvula.

Na buala ya Suriname, munu bandaka kusangana na bantuenia ya kimvuka yina vuandaka sadila Yehova na vema nionso. Yavuandaka na bampangi yina vuandaka bambuta na munu mpe bavuandaka sala lokola bampasudi nzila ya ngonda na ngonda. Konso ntangu yina bavuandaka tubila mambu yina bavuandaka kutana na yau na kisalu ya kusamuna, munu vuandaka mona kiese yina bavuandaka na yau. Na manima ya balukutakanu ya kimvuka, bankundi na munu mpe munu, beto vuandaka sangana kintuadi samu na kutubila mambu metadila Biblia—na bantangu yankaka beto vuandaka vuanda na nganda samu na kutala bambuetete yina vuandaka bima na dizulu. Bankundi yango sadisaka munu munu bakusa diambu yina munu vuandaka na nsatu ya kusala na luzingu na munu; munu vuandaka na nsatu ya kusala samu na Yehova. Na yau, munu bakaka mbotama ntangu munu kumaka na bamvula 16. Na bamvula 18, munu bandaka kisalu ya mpasudi nzila ya ngonda na ngonda.

Ntangu munu vuandaka sala kisalu ya mpasudi nzila, munu longukaka mambu mingi, mpe yasadisaka munu na ntangu nionso yina munu lutisaka na kisalu ya ntangu nionso. Na kifuani, dilongi ya ntete kati na malongi yango ya mfunu yina munu bakaka vuandaka mfunu ya kulonga bantu yankaka. Ntangu munu bandaka kisalu ya mpasudi nzila, misionere mosi na nkumbu ya Willem van Seijl bandaka kusepela na munu. b Yandi longaka munu mambu mingi yina metadila kukokisa biyekua  na munu ya teokrasi. Na ntangu yango, munu vuandaka ata na dikanisi mosi ve ti munu vuandaka mpenza na nsatu ya formasion. Na mvula yina landaka, baponaka munu lokola mpasudi nzila ya nene mpe na manima munu bandaka kutuadisa grupe mosi ya bansamuni yina vuandaka na kati ya mfinda ya tropikale ya Suriname mpe yavuandaka ntama na bimvuka yankaka. Munu kele mpenza na butondi samu na formasion yina bampangi pesaka munu, na kifuani mpangi Willem! Banda vana, munu bakaka nzengolo ya kulanda bifuani na bau na kubakaka ntangu samu na kulonga bantu yankaka.

Dilongi ya zole yina munu longukaka vuandaka kuvuanda na luzingu ya pepele mpe kuvuanda na kikadulu ya kubongisa mambu. Na ebandeli ya konso ngonda, munu vuandaka sala programe kintuadi na nkundi na munu mosi yina vuandaka mpasudi nzila ya nene samu na kuzaba madia mpe bima yankaka yina beto vuandaka na yau nsatu samu na basabala yina kekuiza. Na manima, mosi kati na beto vuandaka sala vuayaje ya yinda na kapitale samu na kukuenda sumba bima yina beto vuandaka na yau nsatu. Beto vuandaka sadila mbongo na beto na mayele nionso mpe bima yankaka samu yazingila ngonda ya mvimba. Ntangu beto vuandaka na terituare yango, kuna na mfinda, na bantangu yankaka kana beto mekondua kima mosi, bantu fioti kaka vuandaka sadisa beto mpe bantangu yankaka ata muntu mosi ve vuandaka sadisa beto. Munu mendima ti kulonguka kuvuanda na luzingu ya pepele mpe kuzaba kubongisa mambu ntangu nge kele ntete ntuenia kele mpenza mbote mpe yasadisaka munu munu tula mpenza dikebi na kisalu ya Yehova luzingu na munu ya mvimba.

Dilongi ya tatu yina munu longukaka vuandaka, mambote yina kekatukaka na kulongaka bantu na bandinga na bau ya kubutukila. Ntangu munu vuandaka yunduka, munu zabaka kutuba ndinga ya Néerlandais, Anglais, Papiamento mpe Sranantongo, ndinga yina bantu nionso ketubaka na Suriname. Kasi na mfinda ya tropikale, munu vuandaka mona bantu kena kundima nsangu ya mbote ntangu beto vuandaka samunina bau na ndinga na bau ya kubutukila. Munu vuandaka na mukakatano ya kuzaba kutuba bandinga yango, lokola Saramaccan, yina kelombaka kumontese mpe kukitisa ndinga ntangu nge kena kutuba. Kasi, bangolo yina munu salaka vuandaka mpenza mfunu. Na manima ya bamvula, munu kumaka na dikoki ya kulonga kedika na bantu mingi, samu munu kumaka na dikoki ya kutuba ndinga na bau ya kubutukila.

Ya kedika, na bantangu yankaka munu kutanaka diaka na mua mikakatano. Na kifuani, kilumbu mosi munu vuandaka na dikanisi ya kuyuvusa nlonguki na munu mosi ya Biblia mutindu yandi vuandaka kukimona, samu yalutaka mua bilumbu yandi vuandaka mona mpasi na kivumu. Kasi kiuvu yina munu sadilaka samu na kuyuvusa yandi vuandaka lokola munu kena kutuba ti yandi kele na buemba! Samu na kutuba kedika, kiuvu yango salaka yandi mbote ve. Atako munu salaka banzimbala lokola yina, munu vuandaka sala ntangu nionso ngolo samu na kutuba ndinga ya bantu ya terituare na munu.

Na 1970, baponaka munu lokola nkengi ya kizungidila. Na mvula yango, munu tuadisaka programe mosi “Viziti ya Biro ya nene ya Bambangi ya Yehova” na bagrupe mingi ya bansamuni na mfinda ya tropikale na nzila ya projektere mosi beto nataka. Samu na kukuenda tala bampangi yango, munu mpe ndambu ya bampangi yankaka, beto vuandaka sadila masuwa mosi ya yinda ya mabaya samu na kusala vuayaje na nzadi. Beto nataka motere mosi ya fioti yina kepesaka kuran, bidon ya esanse, minda ya petrole, mpe bisadulu ya projektere. Samu na kukuma na kisika beto vuandaka kuenda, beto vuandaka nata bisadulu nionso na ile yango, kisika beto lutisaka programe yango. Diambu yina munu kezimbakanaka ve na yina metadila vuayaje  yango, kele mutindu bantu ya bisika yango yina vuandaka ntama sepelaka na programe yango. Munu vuandaka na kiese ya kuzabisa bantu yankaka bazaba Yehova mpe kitini ya nkubukulu na yandi yina kele awa na ntoto. Kumona mutindu bantu yankaka kumaka bankundi ya Yehova, yapesaka munu kiese na mutindu munu salaka kisalu yango ya ngolo.

Atako munu monaka mambote na kisalu na munu ntangu munu vuandaka ntete mpupa, kasi munu vuandaka na nsatu ya kukuela. Na yau, munu bandaka kusambila Yehova samu munu baka nketo yina kesala na munu kintuadi na kisalu yango ya ntangu nionso yina kele na mikakatano na mfinda ya tropikale. Na manima ya mvula mosi, munu bandaka kusolola mingi na mpasudi nzila mosi ya nene na nkumbu ya Ethel, yina vuandaka pene ya kusala kisalu ya ngolo samu na Yehova atako yavuandaka pete ve samu na yandi. Ntangu yandi vuandaka ntuenia, Ethel vuandaka sepela mingi na kifuani ya ntumua Paulo mpe yandi vuandaka na nsatu ya kukipesa na kisalu ya kusamuna mutindu Paulo salaka. Beto kuelanaka na ngonda ya Septembre 1971 mpe beto bandaka kusala lokola bankengi ya kizungidila ntangu beto kumaka bankuelani.

Dibuta ya Ethel vuandaka ve na makoki mingi ntangu yandi vuandaka yunduka, na yau yandi mesanaka na nsualu na kisalu ya kizungidila na mfinda ya tropikale. Na kifuani, ntangu beto vuandaka bongama samu na kukuenda tala bimvuka na kati ya mfinda, beto vuandaka nata ve bima mingi, beto vuandaka sukula bilele na beto mpe kuyobila na bamaza ya mfinda. Beto vuandaka diaka na mumeseno ya kudia konso madia yina bavuandaka pesa beto na bantu yina vuandaka yamba beto na bayinzo na bau—lokola iguanas, piranhas, to konso kima yankaka yina bavuandaka kufua na mfinda to yina bavuandaka loba na banzadi. Kana malonga kele ve, beto vuandaka sadila matiti ya bitika samu na kutula madia yina beto kekudia. Kana banzalu ya kudila kele ve, beto vuandaka sadila maboko samu na kudia. Munu mpe Ethel, beto monaka ti kusala bangolo ya mutindu yina ntangu beto kena kusambila Yehova sadisaka beto samu beto kuma lokola basinga tatu yina bamesangisa kisika mosi. (Lon. 4:12) Mambote yina beto mebaka na kisalu na beto, beto lenda kokanisa yau ata na kima mosi ve!

Kilumbu mosi beto kuendaka tala kimvuka mosi na mfinda ya tropikale, kasi ntangu beto vuandaka vutuka, beto kutanaka na diambu mosi yina munu tubilaka beno na ebandeli ya disolo na munu. Ntangu masuwa  kumaka na kisika mosi ya yimbi, mpe yakotaka na yinsi ya maza samu na mua ntangu fioti mpe na manima yabimaka na zulu ya maza. Diambu ya kiese beto vuataka bilele yina bakevuataka samu muntu bika dinda na maza mpe beto vuandaka kaka na kati ya masuwa. Kasi masuwa na beto fulukaka na maza. Beto bakaka malonga yina beto natinaka madia mpe beto lozaka madia samu na kusadila malonga yango samu na kubimisa maza yina kotaka na masuwa.

Lokola beto vuandaka diaka ve na madia, beto bandaka kuloba bambizi na nzadi yango. Kasi, beto bakaka ata mbizi mosi ve. Na yau beto sambilaka Yehova samu na kulomba yandi yandi pesa beto madia samu na kilumbu yango. Kaka na manima ya kusala kisambu, mosi ya bampangi yina vuandaka na masuwa lozaka ndobo na maza mpe yandi kangaka mbizi mosi ya nene yina beto nionso 5 beto lendaka kudia mpe kuyukuta na nkokila yango.

Na manima ya kulutisa bamvula 5 na kisalu na beto ya nkengi ya kizungidila kintuadi, munu mpe Ethel, beto bakaka lusakumunu mosi yina beto kanaka ve—beto kumaka bibuti. Munu vuandaka na kiese ya kuwa nsangu yango, atako munu zabaka ve yinki mambu yakenata na bilumbu kena kuiza na luzingu na beto. Ethel mpe munu, beto vuandaka na nsatu ya ngolo ya kutatamana kisalu na beto ya ntangu nionso. Na 1976 muana na beto ya bakala Ethniël butukaka. Muana na beto ya zole ya bakala Giovanni, butukaka na manima ya bamvula zole na ndambu.

Lokola na ntangu yango kizungidila ya Suriname vuandaka na nsatu ya ngolo, biro ya filiale bakaka bankubukulu samu munu tatamana kisalu na munu ya nkengi ya kizungidila atako munu vuandaka yundula bana. Ntangu bana na beto vuandaka ntete bantuenia, bapesaka munu kiyekua ya kutala kaka bimvuka fioti. Nkubukulu yango pesaka munu nzila ya kusala kaka basabala zole konso ngonda na kisalu ya nkengi ya kizungidila, mpe basabala zole yina vuandaka bikana beto vuandaka sala lokola bampasudi nzila na kimvuka yina batindaka beto. Ethel mpe bana na beto ya bakala vuandaka kuenda na munu kintuadi ntangu munu vuandaka kuenda tala bimvuka yina vuandaka pembeni na yinzo na beto. Kasi, munu vuandaka sala bavuayaje munu mosi ntangu munu vuandaka kuenda tala bimvuka yina vuandaka na bamfinda ya tropikale.

Yavuandaka lomba munu sala programe ya mbote samu munu kokisa biyekua na munu nionso. Munu vuandaka sala nionso samu na kukindimisa ti nsambudulu ya dibuta salama konso sabala. Ntangu muvuandaka kuenda tala bimvuka na bamfinda ya tropikale, Ethel vuandaka tuadisa nsambudulu ya dibuta kintuadi na bana na yinzo. Kasi mbala mingi, beto vuandaka sala mambu kintuadi na dibuta. Ethel mpe munu beto vuandaka baka mbala na mbala ntangu samu na kutubila mambu yina metadila bana na beto. Beto  vuandaka lutisa ntangu kintuadi samu na kusala bansaka mpe kukuenda tala bisika ya kitoko yina vuandaka pembeni ya yinzo na beto. Mbala mingi munu vuandaka leka retare samu na kubongisa biyekua na munu ya teokrasi. Mpe Ethel, lokola nketo ya makoki yina Bingana 31:15 metubila, yandi vuandaka lamuka sunkasunka samu na kutanga kikapu ya kilumbu na dibuta mpe kusala dejene tekila bana na beto kuenda na kalasi. Munu kele mpenza na butondi kuvuanda na nketo yina vuandaka kukiyimina ntangu nionso samu na kusadisa munu munu kokisa biyekua yina Yehova pesaka munu!

Lokola bibuti, beto vuandaka sala kisalu ya ngolo samu na kusadisa bana na beto bazola Yehova mpe kisalu ya kusamuna. Beto vuandaka na nsatu bana na beto bapona kisalu ya ntangu nionso luzingu na bau ya mvimba, yakele ve samu beto nde zolaka bapona kusala yau, kasi samu yavuandaka nde diambu yina baponaka kusala. Beto vuandaka tubila bau ntangu nionso kiese yina kevuandaka na kisalu ya ntangu nionso. Atako beto kutanaka na bampasi, beto tubilaka mingi mutindu Yehova sadisaka mpe yandi sakumunaka beto na dibuta. Beto vuandaka sala diaka nionso samu bana na beto vuanda na bankundi yina kele Bambangi ya Yehova, yina ketulaka kisalu ya Yehova na kisika ya ntete na luzingu na bau.

Yehova vuandaka kokisa bansatu na beto nionso ntangu beto kumaka bibuti. Ya kedika, munu vuandaka sala nionso yina munu vuandaka na dikoki ya kusala samu na kusadisa dibuta na munu. Ntangu munu vuandaka mpasudi nzila ya nene na mfinda ya tropikale, munu longukaka mutindu ya kusadila mbongo samu na bima yina vuandaka lomba beto sumba. Kasi atako beto salaka yina beto vuandaka na dikoki ya kusala, bantangu yankaka beto vuandaka kondua mpe bima yina beto vuandaka na yau nsatu. Na maluaku yango, munu mendimisama ti Yehova sadisaka beto. Na kifuani, kubanda na 1980 tii na 1990, bantu ya buala Suriname tombokaka. Na bamvula yango, yavuandaka mpasi kubaka bima ya mfunu. Atako plina, Yehova kokisaka bansatu na beto.—Mat. 6:32.

Luzingu na beto ya mvimba, Yehova vuandaka tanina beto ntangu nionso mpe yandi vuandaka sadisa beto beto vuanda na kiese mpe beto sepela na bima yina beto vuandaka na yau. Bana na beto vuandaka lusakumunu mosi ya nene samu na beto, mpe beto kele mpenza na butondi na mutindu beto yundulaka bau samu na kusadila Yehova. Beto kele diaka na butondi na mutindu baponaka kusala kisalu ya ntangu nionso na luzingu na bau ya mvimba. Ethniël mpe Giovanni salaka bakalasi ya teokrasi mpe bubu yayi bakena kusala na Betele ya Suriname kintuadi na banketo na bau.

Bubu yayi Ethel mpe munu beto mepusana mpenza na bamvula, kasi beto kena kutatamana kusadila Yehova lokola bampasudi nzila ya nene. Ya kedika, lokola munu kele na mambu mingi ya kusala, munu baka ntete ve ntangu ya kulonguka kunaje! Kasi munu keniongaka ve. Kana munu mevutula makanisi na manima, kondua ntembe nzengolo yina munu babaka ya kusadila Yehova na luzingu na munu ya mvimba na kisalu ya ntangu nionso, vuandaka nzengolo mosi ya mbote yina lutaka banzengolo nionso yina munu lenda baka.