Minsiku ya Nzambi mesimbama na bansikudukusu na yandi. Bansikudukusu yango kele malongi ya ngudi yina beto kekuta na Biblia. Yakesadisaka beto, beto zaba mutindu yina Nzambi kekanisaka mpe mutindu yandi ketadilaka mambu. Bansikudukusu kesadisaka beto, beto baka banzengolo ya mbote. Yakesadisaka beto mingi mingi ntangu minsiku ya Nzambi tubila ve na mutindu ya puelele diambu mosi.

▸ Kikapu ya 1, paragrafe 8

Kuzitisa Yehova zola monisa kusala na ntima ya mvimba mambu yina yandi kelombaka beto beto sala. Yehova zola beto zitisa yandi samu beto kezolaka yandi. (1 Yoane 5:3) Kana beto kezolaka mpe beto ketudilaka Nzambi ntima, beto kelanda malongi na yandi na mambu nionso. Beto kezitisa yandi ata kana yakele mpasi kusala yau. Kuzitisa Yehova kele samu na mambote na beto, samu yandi kelongaka beto mutindu ya kuvuanda na luzingu ya mbote banda bubu yayi mpe yandi mepesa beto nsilulu ti yandi kepesa beto lusakumunu mingi ya mbote na bilumbu kena kuiza.—Yezaya 48:17.

▸ Kikapu ya 1, paragrafe 10

Yehova pesaka konso muntu kimpuanza ya kupona, to dikoki ya kubaka banzengolo. Yandi salaka beto ve lokola bamasini. (Kulonga 30:19; Yozue 24:15) Beto lenda sadila kimpuanza na beto samu na kubaka banzengolo ya mbote. Kasi kana beto keba ve, beto lenda baka banzengolo ya yimbi. Kuvuanda na kimpuanza ya kupona memonisa ti beto mosi fueti baka nzengolo kana beto zola kubikana ya kukuikama na Yehova mpe kumonisa ti beto kezolaka yandi mpenza.

▸ Kikapu ya 1, paragrafe 12

Yehova metulaka minsiku yina metadila bikadulu ya mbote, to malako samu na ntambudulu na beto mpe mambu yina beto kesalaka. Na Biblia,  beto lenda longuka minsiku yango mpe mutindu yalenda sadisa beto beto vuanda na luzingu ya mbote. (Bingana 6:16-19; 1 Bakorinto 6:9-11) Malako yango kesadisaka beto beto zaba mambu yina Nzambi kemonaka mbote to yimbi. Yakesadisaka beto diaka samu beto zaba mutindu ya kuvuanda na nzola, mutindu ya kubaka banzengolo ya mbote, mpe mutindu ya kuvuanda na kimpombo na bantu yankaka. Atako minsiku ya yinza kena kutatamana kubeba, kasi minsiku ya Yehova soba ve. (Kulonga 32:4-6; Malaki 3:6) Kuzitisa yau lenda tanina beto na mambu yina lenda niokola nzutu mpe mabanza na beto.

▸ Kikapu ya 1, paragrafe 17

Kikansasa na beto kele ndinga ya kati yina ketubilaka beto kana diambu mosi kele mbote to yimbi. Yehova pesaka konso muntu kikansasa. (Baroma 2:14, 15) Samu kikansasa na beto sala mbote, beto fueti longa yau minsiku ya Yehova yina metadila bikadulu. Na manima ya kusala mutindu yina, kikansasa na beto lenda sadisa beto beto baka banzengolo yina kesepedisa Nzambi. (1 Piere 3:16) Kikansasa na beto lenda luengisa beto kana beto zola baka nzengolo ya yimbi, to yalenda kuamisa beto ngolo na manima yakusala diambu mosi ya yimbi. Kikansasa na beto lenda beba, kasi na lusadusu ya Yehova, beto lenda kumisa yau diaka ngolo. Kikansasa ya mbote kepesaka beto kiyenge na mabanza mpe kukizitisa.

▸ Kikapu ya 2, paragrafe 3

Kubanga Nzambi zola monisa kuzola yandi mingi mpe kuzitisa yandi, na yau beto kemanga kusala ata diambu mosi yina kesepedisa yandi ve. Kubanga Nzambi kesadisaka beto beto sala mambu yina kele ya mbote mpe kumanga kusala mambu yina kele ya yimbi. (Nkunga 111:10) Yaketindaka beto kuwa na dikebi nionso mambu yina Nzambi ketubaka. Yakesadisaka beto diaka na kukokisa mambu yina beto lakaka yandi samu beto kezitisaka yandi mpenza. Kubanga Nzambi kevuandaka na nsindusulu na mabanza na beto, mutindu beto kesadilaka bantu yankaka mambu, mpe banzengolo yina beto kebakaka konso kilumbu.

▸ Kikapu ya 2, paragrafe 9

Kubalula ntima zola monisa kuwa kiadi ya ngolo na ntima samu na diambu mosi ya yimbi yina muntu salaka. Bantu yina kezolaka Nzambi bakemonaka kiadi mpenza na ntima ntangu bamebakusa ti basalaka diambu mosi ya yimbi yina wizana ve na bansikudukusu na yandi. Kana beto mesala diambu ya yimbi, beto fueti lomba Yehova lemvukila beto na nzila ya nkayilu ya nkudulu ya Yesu. (Matayo 26:28; 1 Yoane 2:1, 2) Kana beto mebalula mpenza ntima mpe beto mebika kusala yina kele yimbi, beto lenda tula kivuvu ti Yehova kelemvukila beto. Yakevuanda diaka na mfunu ve beto tatamana kukimona ti beto kele kaka na diambu na meso ya Nzambi samu na diambu mosi yina beto salaka ntama. (Nkunga 103:10-14; 1 Yoane 1:9; 3:19-22) Beto fueti sala ngolo samu beto baka dilongi na banzimbakala yina beto salaka, kukatula mabanza ya yimbi mpe kuvuanda na luzingu yina kele na nguizani na minsiku ya Nzambi.

▸ Kikapu ya 2, paragrafe 19

Kana muntu mosi salaka disumu mosi ya nene yandi memanga kubalula ntima mpe yandi kena manga kulanda minsiku ya Yehova, yandi lenda tatamana ve kuvuanda mpangi na kati ya kimvuka. Yandi fueti katulua na kimvuka. Ntangu muntu mosi mekatulua na kimvuka, beto kevuanda diaka ve na nguizani na muntu yango mpe beto kelemba kusolola na yandi. (1 Bakorinto 5:11; 2 Yoane 9-11) Kukatulua na kimvuka kele nkubukulu yina ketaninaka nkumbu ya Yehova mpe kimvuka. (1 Bakorinto 5:6) Kukatulua na kimvuka kele diaka disiplini yina lenda sadisa muntu yandi balula ntima mpe yandi vutukila Yehova.—Luka 15:17.

▸ Kikapu ya 3, paragrafe 19

Yehova kezolaka beto mpe yandi kezolaka kusadisa beto. Yau yina yandi kepesaka beto lutuadusu, malako mpe dilongi na nzila ya Biblia mpe na nzila ya bantu yina kezolaka Nzambi. Lokola beto kele bantu ya kukondua kulunga, beto kevuandaka mpenza na nsatu ya lusadusu. (Yeremia 17:9) Ntangu beto kekuwaka na luzitu nionso bantu yina Yehova kesadila samu na kutuadisa beto, beto kemonisaka ti beto kezitisaka yandi.—Baebreo 13:7.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 2

Lokola beto kele bantu ya kukondua kulunga, mbala mingi beto kesosaka kaka mambote ya beto mosi mpe beto kevuandaka na lulendo. Kasi Yehova kesosaka beto vuanda na kumikitisa. Kana beto meyindula bunene ya Yehova mpe beto memona mutindu beto kele ya fioti na meso na yandi, beto kelonguka kumikitisa. (Yobi 38:1-4) Diambu yankaka yina kesadisa beto vuanda na kumikitisa kele kulonguka kubanza samu na bantu yankaka mpe kusosa ntete mambote na bau na kisika ya kubanza kaka mambu ya beto mosi. Lulendo ketindaka muntu yandi banza ti yandi kele mbote kuluta bantu yankaka. Muntu ya kumikitisa kekukitalaka na kukuikama mpe yandi kemonaka mambu ya mbote yina yandi kesalaka mpe yina ya yimbi. Yandi kemangaka ve kundima banzimbakala na yandi, yandi kelombaka nlemvo, yandi kendimaka bangindu ya bantu yankaka mpe malongi. Muntu ya kumikitisa ketudilaka Yehova ntima mpe yandi kelandaka lutuadusu na yandi.—1 Piere 5:5.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 4

Bantu yina kele na kimfumu bakevuandaka na yinsua ya kupesa malako mpe kubaka banzengolo. Yehova kele Mfumu yina meluta nionso na dizulu mpe na ntoto. Lokola yandi salaka bima nionso, yandi kele muntu yina kele na kilendo kuluta na luyalanganu nionso. Yandi kesadilaka ntangu nionso kimfumu na yandi samu na mambote ya bantu yankaka. Yehova pesaka na bantu yankaka kiyekua ya kutanina beto. Na kifuani, bibuti, bankulutu na kimvuka, mpe bamfumu ya Leta kele na mua kimfumu, mpe Yehova zola beto sala kintuadi na bau. (Baroma 13:1-5; 1 Timoteo 5:17) Kasi kana minsiku ya bantu kele ve na nguizani na minsiku ya Nzambi, beto kezitisa Nzambi na kisika ya kuzitisa bantu. (Bisalu 5:29) Kana beto mendima kimfumu ya bantu yina Yehova kena kusadila, beto kemonisa Yehova ti beto kezitisaka banzengolo na yandi.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 7

Yehova kesadilaka bankulutu, bampangi yina kele ya kuyela na kimpeve, samu na kutanina kimvuka. (Kulonga 1:13; Bisalu 20:28) Babakala yango kesadisaka beto beto tanina nguizani na beto na Yehova samu yatatamana kuvuanda ya ngolo mpe beto sambila yandi na kiyenge na mutindu yina  mebonga. (1 Bakorinto 14:33, 40) Samu na kupona bankulutu na nzila ya mpeve ya nlongo, bafueti kokisa mambu ya puelele yina Biblia melomba. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Piere 5:2, 3) Beto kesala na kiese kintuadi na bankulutu samu na kumonisa ti beto ketudilaka nkubukulu ya Yehova ntima mpe beto kepesaka yau maboko.—Nkunga 138:6; Baebreo 13:17.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 8

Yehova mepesaka bibuti kiyekua ya kutanina bana na bau mpe dibuta na bau. Kasi, Biblia metuba ti bakala kele mfumu ya dibuta. Kana tata kele ve samu na kutuadisa dibuta, mama nde kekumaka mfumu ya dibuta. Kiyekua ya mfumu ya dibuta mesangisa kudikila, kuvuatisa mpe kubongisa kisika ya kuvuanda samu na dibuta. Yakele mfunu mingi samu na mfumu ya dibuta vuanda kifuani ya mbote samu na kusadisa dibuta basambila Yehova. Na kifuani, yandi fueti sala nionso samu bakuendaka mbala na mbala na balukutakanu ya kimvuka, na kisalu ya kusamuna, mpe kulonguka Biblia kintuadi na dibuta. Mfumu ya dibuta kele diaka muntu ya ntete yina kebakaka banzengolo. Yandi kesosaka ntangu nionso kulanda kifuani ya Yesu na kusala mambu na kimpombo mpe na bukatikati, kasi na kinkesi ve to mambu ya ngolo. Yakesadisa samu nguizani ya mbote vuanda, na yau muntu nionso na kati ya dibuta lenda kukimona na luvuvamu mpe kukudisa nguizani na yandi na Yehova.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 12

Kimvuka ya Ntuadisi kele kimvuka ya babakala yina kele na kivuvu ya kuzinga na dizulu, bayina Nzambi kena kusadila samu na kutuadisa bisadi na yandi awa na ntoto. Na siekle ya ntete, Yehova sadilaka kimvuka ya ntuadisi samu na kutuadisa kimvuka ya Baklisto ya ntete na nsambudulu na bau mpe na kisalu ya kusamuna. (Bisalu 15:2) Bubu yayi, kimvuka ya bampangi ya babakala yina kena kusala lokola Kimvuka ya Ntuadisi kele na yinsua ya kutuadisa, kupesa malako mpe ya kutanina bisadi ya Nzambi. Ntangu bampangi yango ya babakala mebaka banzengolo, bakebakaka yau na lutuadusu ya Mpova ya Nzambi mpe ya mpeve ya nlongo na yandi. Yesu tubaka ti kimvuka yango ya bampangi yina metulua mafuta na kimpeve kele ‘nanga ya kukuikama mpe ya mayele.’—Matayo 24:45-47.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 15

Yalenda vuanda bamelomba mpangi mosi ya nketo sala kiyekua mosi na kimvuka yina mpangi ya bakala fuanaka sala. Ntangu yandi kena kusala kiyekua yango, yandi kemonisa luzitu na nkubukulu ya Yehova ntangu yandi kefuka yintu na yandi. Kasi kufuka yintu kele kaka samu na mua mambu. Na kifuani, ntangu yandi kena kutuadisa ndongokolo ya Biblia kana bakala na yandi to mpangi ya bakala yina mebakaka mbotama kele vana.—1 Bakorinto 11:11-15.

▸ Kikapu ya 4, paragrafe 17

Lokola beto kekotaka ve na mambu ya yinza, beto kemangaka kukota na mambu ya politiki. (Yoane 17:16) Bisadi ya Yehova kepesaka maboko na Kimfumu na yandi. Beto kekotaka ve na mambu ya yinza, mutindu mosi kaka na Yesu.

Yehova melomba beto ‘zitisa baluyalu mpe bamfumu.’ (Tito 3:1, 2; Baroma 13:1-7) Kasi nsiku ya Nzambi metuba diaka ti beto fueti kufua bantu ve. Yau yina kikansasa ya Muklisto kepesa yandi nzila ve na kukuenda na mvita. Kana Leta mepesa Muklisto nzila ya kupona kisalu yankaka na kisika ya kisalu ya soda, yandi fueti yindula kana kikansasa na yandi ketungisama ve ntangu yandi kesala kisalu yango.

Beto kesambilaka kaka Yehova, samu yandi kele Mvangi na beto. Ata kana beto kemonisaka luzitu na bidimbu ya buala, beto kepesaka ve drapo lusaku mpe beto fueti yimbila ve muyimbu yina kekumisaka buala. (Yezaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 Bakorinto 10:14) Diaka, kisadi mosi mosi ya Yehova fueti baka yandi mosi nzengolo ya kumanga kusala voti ya kimvuka mosi ya politiki to muntu mosi. Beto kesalaka mutindu yina samu beto meponaka Kimfumu ya Nzambi.—Matayo 22:21; Yoane 15:19; 18:36.

▸ Kikapu ya 5, paragrafe 2

Yinza ketindaka bantu balanda mabanza ya Satana. Mabanza yango kena kumonana mingi na bantu yina kezolaka Yehova ve mpe bayina kemangaka kulanda kifuani na yandi mpe kuzitisa minsiku na yandi. (1 Yoane 5:19)  Mutindu yango ya kubanza mpe mambu yina yaketindaka bantu basala mebokudulua mpeve ya yinza. (Baefezo 2:2) Bisadi ya Yehova kesalaka nionso samu mpeve ya yinza bika tuadisa bau. (Baefezo 6:10-18) Kasi, beto kezolaka banzila ya Yehova mpe beto kesalaka nionso samu beto banza mutindu yina yandi kebanzaka.

▸ Kikapu ya 5, paragrafe 7

Lipengui kele kutelemina kedika yina kele na Biblia. Bapengui ketombokilaka Yehova mpe Yesu, Mfumu ya Kimfumu ya Nzambi, mpe bakepusaka bantu balanda bau. (Baroma 1:25) Bakesosaka kukotisa ntembe na mabanza ya bantu yina kesambilaka Yehova. Bantu yankaka na kimvuka ya Buklisto ya ntete kumaka bampengui, mpe bubu yayi diaka bakele. (2 Batesalonika 2:3) Bantu yina kele ya kukuikama na Yehova kele na nguizani mosi ve na bapengui. Beto fueti bika ve nsatu ya kuzaba mambu mpe bupusi ya bantu yankaka tinda beto tanga to beto kuwa mambu ya bapengui. Beto kebikana ya kukuikama na Yehova mpe beto kesambila kaka yandi.

▸ Kikapu ya 5, paragrafe 9

Na ntangu ya Minsiku ya Mose, dibuta ya Yisaele vuandaka lomba Yehova lemvukila masumu na bau. Bavuandaka nata na tempelo bankayilu ya mbuma, mafuta, mpe bibulu. Na mutindu yina, Bayisaele zabaka ti Yehova vuandaka pene ya kulemvukila masumu na bau, yavuanda samu na dibuta ya mvimba ya Yisaele mpe ya konso muntu. Na manima, ntangu Yesu pesaka luzingu na yandi samu na kufuka masumu na beto, bankayilu yango vuandaka diaka ve na mfunu. Yesu pesaka nkayilu ya kukoka “mbala mosi mpamba.”—Baebreo 10:1, 4, 10.

▸ Kikapu ya 7, paragrafe 6

Na ntangu ya Minsiku ya Mose, bantu vuandaka na yinsua ya kudia bibulu. Babakaka diaka ntumu ya kupesa bankayilu ya kibulu. (Levi 1:5, 6) Kasi Yehova pesaka ve bisadi na yandi nzila ya kuniokola bibulu. (Bingana 12:10) Kutu, nsiku vuandaka na malako yina vuandaka tanina bibulu samu  baniokola bau ve. Bayisaele bakaka diaka ntumu ya kutanina bibulu na bau mbote mbote.—Kulonga 22:6, 7.

▸ Kikapu ya 7, paragrafe 6

Bima ya fioti fioti ya menga. Menga kele na bitini yiya (4) ya nene—globules rouges, globules blancs, plaquettes, mpe plasma. Bitini yiya (4) yango ya menga lenda bimisa bima ya fioti fioti, yina bakebokidilaka bima ya fioti fioti ya menga. *

Baklisto kemangaka mutindu nionso ya menga to mosi ya bitini na yau yiya ya nene. Kasi bafueti ndima bima ya fioti fioti yina kekatukaka na bitini yiya ya nene ya menga? Biblia tubila yau ve puelele. Yau yina konso Muklisto fueti baka nzengolo na yandi mosi na kutadilaka kikansasa na yandi yina melongua na Biblia.

Baklisto yankaka keponaka kumanga bima nionso ya fioti fioti ya menga. Balendaka banza ti Minsiku ya Nzambi yina yandi pesaka Bayisaele lombaka ti “batiamuna na ntoto” konso menga yina mekatuka na kibulu.—Kulonga 12:22-24.

Baklisto yankaka kebakaka nzengolo yankaka. Kikansasa na bau kepesaka bau nzila bandima bima yankaka ya fioti fioti ya menga. Balenda banza ti bima yango ya fioti fioti ya menga kemonikisaka diaka ve luzingu ya kisemua yina vuandaka na menga yango.

Ntangu beto kena kubaka nzengolo samu na bima ya fioti fioti yina kekatukaka na menga, tadila biuvu yayi:

• Munu mezaba ti kumanga bima nionso ya fioti fioti yina kekatukaka na menga zola monisa ti munu kemanga lusadusu yankaka ya munganga yina kenuanisaka maladi to yina lenda sadisa samu menga lemba kubima?

• Yinki mutindu munu kesasila munganga mfunu yina munu memanga to munu mendima kusadila kima mosi to bima mingi ya fioti fioti yina kekatukaka na menga?

 Mayele ya munganga. Lokola beto kele Baklisto, beto kepesaka ve menga na beto bavutula muntu yankaka, mpe beto kendimaka ve ti balunda menga na beto basabala mingi tekila basala beto operasio. Kasi, yakele na mayele yankaka ya munganga yina kelombaka kusadila menga ya muntu yandi mosi. Konso Muklisto fueti baka nzengolo yandi mosi samu na mutindu bakesadila menga na yandi na ntangu ya operasio, ya ekzame, to samu na kusadisa yandi na bilongo yankaka. Kusadila mayele ya mutindu yayi lenda lomba ti babimisa samu na mua ntangu menga nionso ya muntu yina kena kubela.—Samu na kuzaba mambu yankaka, tala Linongi ya Mosenzeli ya 15/ 10/2000 paje 30-31.

Na kifuani, yakele na mayele mosi bakebokidilaka hémodilution, yina kelombaka kubimisa samu na mua ntangu menga ya muntu yina bazola sala operasio, kutula yau na masini mosi mpe kuvutula yandi maza mosi yina kele na bilongo na kisika ya menga yina babimisaka. Na manima, kana bamemanisa kusala operasio bakevutula yandi menga yango.

 Yakele na mayele yankaka yina bakebokidilaka la récupération du sang épanché. Na mayele yango, masini kesalaka kisalu ya kubaka menga ya muntu yina bakena kusala operasio, yakekumisaka yau bunkete mpe na manima yamevutula yau na ntangu kaka bakena kusala yandi operasio to na ntangu fioti na manima ya operasio.

Konso munganga kesadilaka mayele yayi na mutindu ya kusuasana. Na yau tekila Muklisto ndima basala yandi operasio, basala yandi ekzame, to lusadusu mosi ya munganga, yandi fueti sosa kuzaba mutindu yina bakesadila menga na yandi.

Ntangu nge zola baka nzengolo samu na mayele ya munganga yina nge zola sadila, tadila biuvu yayi:

• Kana menga na munu mebimisama na nzutu mpe mbala yankaka yamelemba kutambula samu na mua ntangu, kikansasa na munu ketadila yau kaka lokola menga na munu ya nzutu, yina lomba ve ‘batiamuna yau na ntoto’?—Kulonga 12:23, 24.

• Kikansasa na munu yina melongua na Biblia ketungisa munu ve kana minganga kena kusadisa munu, kana bamebaka munu menga, bametula yau bilongo, mpe bamevutula yau na nzutu na munu?

• Munu mezaba mbote ti kumanga mayele nionso yina melomba kusadila menga na munu zola monisa ti kumanga basala ekzame ya menga, basala munu hémodialyse, to balutisa menga na munu na masini yina kesalaka kisalu yina ntima na bapumo kesalaka?

 Tekila beto baka nzengolo na yina metadila mutindu bima ya fioti fioti ya menga to bilongo ya munganga yina bakesadilaka samu na kuvutula menga, beto fueti sambila Yehova sadisa beto mpe kusosasosa na mikanda na beto. (Yakobo 1:5, 6) Na manima, beto fueti sadila kikansasa na beto yina melongua na Biblia samu na kubaka nzengolo. Beto fueti yuvusa ve bantu yankaka yina bazolaka sala kana diambu yango kuminaka bau, muntu mosi mpe ve fueti tinda beto na kingolo beto landa dibanza na yandi samu na kubaka nzengolo.—Baroma 14:12; Bagalatia 6:5.

▸ Kikapu ya 7, paragrafe 11

Kuvuanda na bikadulu ya kuvedila zola monisa kuvuanda na ntambudulu ya mbote mpe kusala yina kele ya kuvedila na ntuala ya Nzambi. Bikadulu ya kuvedila metala mabanza na beto, bampova na beto, mpe bisalu na beto. Yehova mepesa beto ntumu ya kumanga mambu nionso yina metadila kusala pite to mambu ya nsoni. (Bingana 1:10; 3:1) Beto fueti baka nzengolo yakulanda bansikudukusu ya kuvedila ya Yehova ata tekila beto kutana na ntotolo ya kusala mambu ya yimbi. Beto fueti sambila Nzambi konso ntangu samu yandi sadisa beto beto tanina mabanza na beto ya kuvedila, mpe kubaka nzengolo ya kumanga mambu ya nsoni.—1 Bakorinto 6:9, 10, 18; Baefezo 5:5.

▸ Kikapu ya 8, paragrafe 11

Muntu yina kele na ntambudulu ya nsoni, yandi ketubaka to yandi kesalaka mambu yina kena monisa ti yandi metiola mpenza bansikudukusu ya Nzambi mpe yandi kevuandaka diaka na nsoni ve. Muntu yina kesalaka yau yandi kemonisaka ti yandi kele na luzitu ve na minsiku ya Nzambi. Kana muntu kele na ntambudulu ya nsoni, komite ya kusambisa fueti salama samu na kutadila diambu na yandi. Mbindo kele mambu ya mutindu na mutindu ya yimbi. Na kutadila bunene ya diambu yango, ntambudulu ya mbindo lenda lomba kusala komite samu na kusambisa muntu na kimvuka.—Bagalatia 5:19-21; Baefezo 4:19; samu na kuzaba mambu yankaka, tala “Mituna ya Batangi” na Linongi ya Mosenzeli ya 15/ 07/2006.

▸ Kikapu ya 9, paragrafe 7; Kikapu ya 12, paragrafe 10

Yehova salaka kusangisa nzutu kaka samu na nketo na bakala yina mekuelanaka samu na kumonasana nzola mpe yau nde kele ya kuvedila. Kasi kana muntu mosi kena kusimba simba kinama ya kubutila samu na kumona kiese, yakele ya kuvedila ve. Kifu yango lenda bebisa nguizani ya muntu na Yehova. Yalenda sala ti muntu kuma na bansatu ya mbindo mpe yandi kuma tadila kusangisa nzutu na mutindu mosi ya yimbi. (Bakolosai 3:5) Muntu yina kele na ntambudulu yina ya yimbi mpe yandi kena kukoka kubika yau ve, yandi fueti lemba nzutu ve. (Nkunga 86:5; 1 Yoane 3:20) Kana nge diaka nge kele na kifu yango, sambila Yehova na ntima ya mvimba mpe lomba yandi sadisa nge. Manga mambu lokola pornografi, yina kenata nge na mabanza ya mbindo. Solola na mosi ya bibuti na nge kana bakele Baklisto to na nkundi mosi yina kele ya kuyela na kimpeve, mpe yina kezitisaka minsiku ya Yehova. (Bingana 1:8, 9; 1 Batesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Nge lenda tula kivuvu ti Yehova kemonaka mpe yandi kesepelaka na bangolo yina nge kesalaka samu nge vuanda na bikadulu ya kuvedila.—Nkunga 51:17; Yezaya 1:18.

▸ Kikapu ya 9, paragrafe 9

Yehova salaka dikuela yavuanda kaka samu na bakala mosi mpe nketo mosi. Na Yisaele ya ntama, Nzambi bikaka nzila bakala vuanda na banketo mingi, kasi yavuandaka ve lukanu na yandi ya ebandeli. Bubu yayi, Yehova pesa ve nzila na bisadi na yandi ya kuvuanda na banketo mingi. Bakala fueti vuanda na nketo mosi kaka, mpe nketo fueti vuanda na bakala mosi kaka.—Matayo 19:9; 1 Timoteo 3:2.

▸ Kikapu ya 10, paragrafe 12

Yehova kanaka ti nketo na bakala yina mekuelana bavuanda kintuadi luzingu na bau ya mvimba. (Kuyantika 2:24; Malaki 2:15, 16; Matayo 19:3-6; 1 Bakorinto 7:39) Yandi mepesa nzila na kufua dikuela kaka kana nkuelani mosi mesala kuyanga. Na ntangu yina, Yehova mepesa nkuelani yina sala kima ve yinsua ya kubaka nzengolo kana yandi kekufua dikuela to ve.—Matayo 19:9.

 Na bantangu yankaka, Baklisto kebakaka nzengolo ya kuvambana na nkuelani na yandi ata kana kuyanga salama ve. (1 Bakorinto 7:11) Mambu yayi melanda, lenda tinda Muklisto vambana na nkuelani na yandi.

• Kumanga na nko kukokisa bansatu ya dibuta: Bakala zola kokisa bansatu ya kinsuni ya dibuta na yandi ve, dibuta mebanda kukelela to kuzanga kima ya kudia.—1 Timoteo 5:8.

• Kubula: Kubula nkuelani tii yandi mona ti luzingu na yandi to mavimpi na yandi mekuma na kivonza.—Bagalatia 5:19-21.

• Kusala nionso samu na kubebisa nguizani ya nkuelani na yandi na Yehova: Mosi kati na bau zola ata fioti ve nkuelani na yandi sadila Yehova.—Bisalu 5:29.

▸ Kikapu ya 11, paragrafe 19

Beto nionso kevuandaka na nsatu ya felisitasio mpe lukindusu. (Bingana 12:25; 16:24) Beto lenda kindasana mpe kubombasana na nzola mpe bampova ya kimpombo. Bampova ya mutindu yina lenda sadisa bampangi na beto bakanga ntima mpe batatamana kusadila Yehova ata kana bakena kukutana na bampasi ya ngolo. (Bingana 12:18; Bafilipi 2:1-4) Kana muntu memona ti yandi melemba mpenza nzutu, beto fueti kuwa yandi na dikebi mpe kusosa kukitula na kisika na yandi. Yalenda sadisa beto zaba yinki beto lenda tuba to beto lenda sala samu na yandi. (Yakobo 1:19) Baka lukanu ya kuzaba bampangi na nge mbote mbote samu nge zaba mpenza bansatu na bau. Na manima nge lenda sadisa bau bavutuka na tadisi ya Yehova, Nzambi yina kebombaka mpe kekindisaka bantu nionso, samu yandi lenda pesa bau ngolo.—2 Bakorinto 1:3, 4; 1 Batesalonika 5:11.

▸ Kikapu ya 12, paragrafe 16

Biblia pesa ve bansiku ya puelele samu na bafeti ya dikuela. Mimeseno mpe minsiku ya buala kevuandaka mutindu mosi ve na bisika nionso. (Kuyantika 24:67; Matayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Diambu meluta mfunu na feti ya dikuela kele nsilulu yina bankuelani kepesanaka na ntuala ya Yehova. Bankuelani mingi kemonaka mbote bampangi na bau ya dibuta mpe  bankundi na bau vuanda vana ntangu bakena kupesana nsilulu mpe bakezolaka ti nkulutu mosi sadila bau kimpovi ya Biblia yina kena tubila dikuela. Bankuelani bau mosi kepona yinki mutindu ya feti bakesala, kana bamemona ti bakesadisa feti na manima ya dikuela na bau. (Luka 14:28; Yoane 2:1-11) Konso nzengolo yina bankuelani kebaka na yina metadila nkubukulu ya dikuela na bau, bafueti sala nionso samu yapesa Yehova lukumu. (Kuyantika 2:18-24; Matayo 19:5, 6) Bansikudukusu ya Biblia lenda sadisa bau samu babaka banzengolo ya mbote. (1 Yoane 2:16, 17) Kana bankuelani mepona kusadila malavu na feti na bau ya dikuela, bafueti sala nionso samu bapona muntu yina kesala ti mambu tambula mbote. (Bingana 20:1; Baefezo 5:18) Kana bamemona ti miziki kevuanda na feti to mambu yankaka ya kusepedisa, bafueti sala nionso samu yapesa Yehova lukumu. Bankuelani yina kele Baklisto fueti tula nguizani na bau na Nzambi na kisika ya ntete mpe bafueti tulana dikebi na kisika ya kutula dikebi kaka na kilumbu ya dikuela.—Bingana 18:22; samu na kuzaba malongi yankaka, tala Linongi ya Mosenzeli ya 15/10/2006, paje 18-31.

▸ Kikapu ya 13, paragrafe 18

Beto kezolaka kubaka banzengolo ya mbote yina mekatuka na bansikudukusu ya Mpova ya Nzambi. Na kifuani, nkuelani yina kele Mbangi ya Yehova ve lenda bokidisa nkuelani na yandi yina kele Mbangi ya Yehova samu bakuenda kudia na bampangi ya dibuta na kilumbu ya bafeti ya bapayen. Kana yamekumina nge, yinki nge kesala? Kana kikansasa na nge mepesa nge nzila nge kuenda, nge lenda sasila nkuelani na nge ti kana bakesala bakinzi ya bapayen kuna, nge kesangana na yau ve. Nge fueti tadila diaka kana nge kebudisa bantu yankaka mabaku ntangu nge kekuenda kudia kuna.—1 Bakorinto 8:9; 10:23, 24.

To patron lenda pesa nge mua kado na kilumbu ya feti ya bapayen. Nge fueti manga yau? Mpenza ve. Mutindu yina patron na nge ketadila kado yango lenda sadisa nge na kubaka nzengolo ya kundima yau to ve. Yandi mepesa nge kado yango samu na feti? To yakele kaka mutindu ya kuvutudila nge matondo? Kuyindula mambu yayi mpe mambu yankaka kesadisa nge na kubaka nzengolo ya kundima to kumanga kado yango.

Katula yina, muntu yankaka lenda pesa nge kado na ntangu ya bafeti mpe kutuba: “Mezaba ti nge kesalaka feti yango ve, kasi muzola pesa nge kado yayi.” Mbala yankaka muntu yango zola kaka kumonisa kimpombo. Kasi,  nge lenda tadila diaka kana yandi zola kutonta kiminu na nge to yandi zola kukotisa nge na bafeti yango. Na manima ya kutadila diambu yango, nge mosi kezaba kana nge kendima kado yango to ve. Na banzengolo na beto nionso, beto kezolaka kuvuanda na kikansasa ya mbote mpe kubikana ya kukuikama na Yehova.—Bisalu 23:1.

▸ Kikapu ya 13, paragrafe 22

Na mambu mingi, ntangu beto mebongisa mantata malumalu mpe na kiyenge, mfunu ya kukumisa yau nene kevuandaka ve. (Matayo 5:23-26) Samu na Baklisto nionso, diambu meluta mfunu kele kupesa Yehova lukumu mpe kutanina bumosi ya kimvuka.—Yoane 13:34, 35; 1 Bakorinto 13:4, 5.

Kana Baklisto kele na mantata samu na mambu na bau ya mumbongo, bafueti bongisa yau kukondua kufundana na Leta. Kikapu ya 1 Bakorinto 6:1-8 memonisa dilongi yina Paulo pesaka Baklisto na diambu ya kufundana na Leta. Kufunda mpangi na beto na Leta lenda vuezisa nkumbu ya Yehova mpe kimvuka. Matayo 18:15-17 metanga mambu tatu yina Baklisto fueti sala ntangu bamevunina bau mambu to bameyiba bau. (1) Bafueti bongisa ntete diambu yango bau zole kaka. (2) Kana banunga ve kusala yau, balenda lomba mpangi mosi to zole ya kuyela na kimpeve samu basadisa bau. (3) Na manima, kana yakele na mfunu, balenda tubila kimvuka ya bankulutu diambu yango samu batadila yau. Kana diambu yango mekuma mutindu yina, bankulutu kesadila bansikudukusu ya Biblia samu na kusadisa bampangi yango bawizana na kiyenge. Kana bantu yankaka yina kele na diambu yango memanga kulanda bansikudukusu ya Biblia, yalenda lomba bankulutu ya kimvuka sala komite ya kusambisa.

Yakele na mambu yankaka yina kelombaka kukuenda na Leta, na kifuani samu na kufua dikuela, samu na kubaka yinsua ya kubikana na bana, kubaka mbongo ya kuyundudila bana, kubaka mbongo ya asiranse, samu nkumbu na nge vuanda na liste ya bantu yina fueti futama mbongo ntangu kompani mekubua, to samu na kubaka kimvuama to bima yina muntu mekufua kebikaka. Kana Muklisto mosi mesadila bansiku na mutindu yayi samu na kubongisa mambu na kiyenge nionso, yakemonisa ve ti yandi memanga kuzitisa dilongi ya Paulo.

 Kana Muklisto mesadila Muklisto yankaka diambu ya yimbi mpenza, na kifuani yandi mesangisa na yandi nzutu na kingolo, yandi mebebisa muana, yandi mebimina yandi to yandi mekuizila yandi samu na kusala yandi yimbi, yandi meyiba kima na yandi ya mfunu, to yandi mekuafua muntu, Muklisto yina mekuenda funda diambu ya mutindu yina na Leta mekondua luzitu ve na dilongi ya Paulo.

▸ Kikapu ya 14, paragrafe 14

Banda na bilanga ya Edeni, Satana kesosaka kuvuna bantu. (Kuyantika 3:1-6; Kusonga 12:9) Yandi mezaba ti kana yandi mesoba mutindu na beto ya kubanza, yalenda tinda beto sala diambu yina kele yimbi. (2 Bakorinto 4:4; Yakobo 1:14, 15) Yandi kesadilaka politiki, mabundu, kinkita, ndutusulu ya ntangu, kalasi, mpe mambu mingi yankaka samu na kunungisa mutindu na yandi ya kubanza mpe kutinda bantu bandima yau.—Yoane 14:30; 1 Yoane 5:19.

Satana mezaba ti yandi mebikana kaka na ntangu fioti ya kuvuna bantu. Yau yina yandi kena kusala nionso yina yandi lenda samu na kuvuna bantu mingi. Yandi kezolaka kuvuna mingi mingi bantu yina kesadilaka Yehova. (Kusonga 12:12) Kana beto luenga ve, Satana lenda soba mutindu na beto ya kubanza malembe malembe. (1 Bakorinto 10:12) Na kifuani, Yehova zola ti dikuela zingila. (Matayo 19:5, 6, 9) Kasi bubu yayi bantu mingi ketadilaka dikuela lokola luwawanu mosi ya kubaka na bansaka, yina lenda kufua na pete. Bafilme mingi mpe baemisio yankaka ya televizio kenungisaka mabanza yango. Beto fueti sala nionso samu dibanza ya yinza na yina metadila dikuela bika tuadisa beto.

Samu na kuvuna beto, Satana kekindisaka mpeve ya kuvuanda na kimpuanza. (2 Timoteo 3:4) Kana beto luenga ve, beto lenda banda kumanga kuzitisa kimfumu ya bantu yina Yehova mepona. Na kifuani, mpangi mosi ya bakala lenda banda kumanga lutuadusu ya bankulutu na kimvuka. (Baebreo 12:5) To mpangi mosi ya nketo lenda banda kumanga kundimina nkubukulu ya Yehova samu na yina metadila kimfumu na dibuta.—1 Bakorinto 11:3.

Beto fueti baka nzengolo ya kubika ve Diabulu tuadisa mabanza na beto. Na kisika na yau, beto kezola kulanda nde mutindu ya kubanza ya Yehova  mpe kutanina ‘mabanza na beto na mambu yina kele na dizulu.’—Bakolosai 3:2; 2 Bakorinto 2:11.

▸ Kikapu ya 16, paragrafe 9

Beto nionso kezolaka kuvuanda na mavimpi ya mbote mpe kubaka lusadusu ya mbote yina beto lenda baka ntangu beto kele maladi. (Yezaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Bubu yayi, minganga mpe bantu yankaka mekuma kusadila mayele ya mutindu na mutindu samu na kusadisa bantu yina kena kubela. Ntangu beto kena kupona lusadusu ya munganga yina beto kendima, yakele na mfunu beto landa bansikudukusu ya Biblia. Beto zimbakana ve ti kaka Kimfumu ya Nzambi nde kevukisa beto mvimba mvimba. Beto kezola ve kutula mabanza na beto nionso kaka na mavimpi ya nzutu tii beto kuma kuvutula nsambudulu ya Yehova na manima.—Yezaya 33:24; 1 Timoteo 4:16.

Beto fueti manga lusadusu nionso ya munganga yina memonana lokola yakele na nguizani na kilendo ya bademo. (Kulonga 18:10-12; Yezaya 1:13) Yau yina tekila nge ndima lusadusu to bilongo mosi, yakele na mfunu nge zaba mambu nionso samu na yau mpe yinki dibanza yakekindisaka. (Bingana 14:15) Beto fueti zimbakana ve ti Satana zola kuvuna beto samu beto kuma na nguizani na bademo. Kana beto memona ti bilongo to lusadusu mosi lenda vuanda na nguizani na bademo, yakeluta mbote beto manga yau.—1 Piere 5:8.

▸ Kikapu ya 16, paragrafe 18