1. Yinki beto fueti sala samu Yehova ndima nsambudulu na beto, mpe samu na yinki?

YESU tubaka: ‘Bansambidi ya kedika kesambila Tata na mpeve mpe na kedika, samu ya kieleka, Tata kesosaka bantu ya mutindu yayi samu bau sambila yandi.’ (Yoane 4:23; 6:44) Konso muntu fueti ‘landa kusosa kuzaba mambu yina Mfumu kendimaka.’ (Baefezo 5:10) Yakevuandaka ntangu nionso pete ve. Satana kesosaka kuvuna beto samu beto sala mambu yina kesepedisaka Yehova ve.—Kusonga 12:9.

2. Yinki diambu salamaka pene-pene ya Mongo ya Sinai?

² Yinki mutindu Satana kesosaka kuvuna beto? Samu na kuvuna beto, yandi lenda sala ti beto zaba ve yinki kele mbote mpe yinki kele yimbi. Yindula diambu salamaka na dikanda ya Yisaele ntangu bakumaka pene-pene ya Mongo ya Sinai. Mose kuendaka na zulu ya mongo, mpe bantu vuandaka vingila yandi samu yandi vutuka na camp. Nsuka-nsuka, balembaka kuvingila mpe balombaka na Arona yandi sadila bau nzambi. Yandi salaka kiteke mosi ya wolo ya muana ya ngombe. Na manima, bantu salaka feti. Bakininaka muana ngombe yango mpe bafukiminaka yau. Bavuandaka banza ti kufukimina yau, vuandaka nde kusambila Yehova. Kasi, atako bantu tubaka ti  bakena kusala ‘feti samu na Yehova,’ yavuandaka mbote ve samu na Yehova. Yehova tadilaka yau lokola nsambudulu ya biteke, mpe bantu mingi na kati na bau kufuaka. (Kubasika 32:1-6, 10, 28) Yinki dilongi beto mebaka? Kukivuna ve. “Kusimba ve ata kima mosi ya mvindu,” mpe bika Yehova longa nge yinki kele mbote mpe yinki kele yimbi.—Yezaya 52:11; Ezekiele 44:23; Bagalatia 5:9.

3, 4. Samu na yinki yakele mbote kutadila mutindu bafeti yankaka yina mezabana mingi bandaka?

³ Ntangu Yesu vuandaka na ntoto, yandi longaka bantumua na yandi bavuanda kifuani na diambu metadila nsambudulu ya kuvedila. Na manima ya lufua na yandi, bantumua tatamanaka kulonga bansikudukusu ya Yehova na banlonguki ya yimpa. Kasi na manima ya lufua ya bantumua, banlongi ya luvunu bandaka kukotisa bangindu ya yimbi, bifu ya bapayen mpe bafeti na kati ya kimvuka. Kutu bapesaka bafeti yango ya bapayen bankumbu ya yimpa samu yamonana ti yakele bafeti ya Buklisto. (2 Batesalonika 2:7, 10; 2 Yoane 6, 7) Mingi ya bafeti yango mezabana bubu yayi, mpe yakekindisaka malongi ya luvunu, ata mpe bisalu ya bademo. *—Kusonga 18:2-4, 23.

⁴ Bubu yayi na yinza ya mvimba, bafeti kele na kisika ya mfunu na luzingu ya bantu. Kasi, lokola nge kena kutatamana kulonguka mutindu Yehova ketadilaka mambu, nge kemona ti nge fueti bongisa dibanza na nge samu na mutindu ya kutadila bafeti yankaka. Yalenda vuanda pete ve na kusala yau, kasi nge lenda tula kivuvu ti Yehova kesadisa nge. Beto tadila mutindu bafeti yankaka bandaka samu beto zaba mutindu Yehova ketadilaka yau.

5. Yinki memonisa ti Yesu butukaka ve na kilumbu ya 25 Desambre?

⁵ Na bisika mingi na yinza, feti ya Noele kevuandaka na kilumbu ya 25 Desambre, yina bantu mingi kebanzaka ti yakele kilumbu yina Yesu butukaka. Biblia tubila beto ve kilumbu to ata ngonda yina Yesu butukaka, kasi yamesadisa beto beto zaba na yinki nsungi na kati ya mvula Yesu butukaka. Luka sonikaka ti ntangu Yesu butukaka na Beteleme, ‘bamvungi vuandaka kuzinga na nganda,’ samu na kusunga bibulu na bau. (Luka 2:8-11) Na ngonda ya Desambre, madidi kevuandaka mingi na Beteleme, mvula kenokaka mingi, mpe neje kekubuaka. Yau yina, bamvungi ya mameme lendaka bikana ve na nganda samu na kusunga bibulu na bau na mpimpa. Yau melonga beto yinki? Yesu butukaka na ngonda ya Desambre ve samu yavuandaka ntangu mosi ya madidi ya ngolo. Mambu yina Biblia metuba mpe masolo ya ntama memonisa ti Yesu butukaka na ngonda yina kele bubu yayi Septambre to Oktobre.

6, 7. (a) Wapi kisika katukaka mambu mingi yina kesalamaka na feti ya Noele? (b) Yinki fueti tinda beto, beto kabila bantu yankaka?

⁶ Kasi yinki mutindu feti ya Noele bandaka? Yakatukaka na bafeti ya bapayen, lokola feti ya Saturnales, yina bantu ya Roma vuandaka sala samu na Saturne, nzambi ya bilanga. Mukanda mosi (The Encyclopedia Americana) metuba: “Mambu mingi yina bantu kesalaka na feti ya Noele mekatukaka na Saturnales, feti yina Baroma vuandaka sala na katikati ya ngonda ya Desambre. Mambu lokola kusala bafeti ya nene-nene, kupesana bakado, mpe kupedisa babuji yakatukaka na feti yina.” Diaka, feti ya mbutukulu ya Mithra, nzambi-ntangu ya Baperse vuandaka salama na kilumbu ya 25 Desambre.

⁷ Kasi, bantu mingi yina kesalaka feti ya Noele bubu yayi kezabaka ve ti yakatukaka na bapayen. Bakemonaka kaka  ti feti ya Noele kele ntangu ya kuvuanda kintuadi na dibuta, kudia madia ya mbote, mpe kupesana bakado. Yakedika, beto kezolaka dibuta na beto, bankundi na beto mpe Yehova kezolaka ti bisadi na yandi kabilaka bayankaka. Mutindu 2 Bakorinto 9:7 metubila beto, ‘Nzambi kezolaka muntu yina kepesaka na kiese.’ Yehova zola ve ti beto kabilaka bantu yankaka kaka na maluaku ya nene. Bisadi ya Yehova kesepelaka kupesa bantu yankaka bakado mpe bakevuandaka kintuadi na bankundi mpe bantu ya dibuta na bau konso ntangu na mvula, bakevingilaka ve bantu  yankaka vutudila bau. Bakekabaka samu bakezolaka bantu.—Luka 14:12-14.

8. Yakele kedika ti bantu yina kelongukaka bambuetete kuendaka pesa Yesu bakado ntangu yandi vuandaka bebe yina mekatuka butuka? Monisa yau.

⁸ Samu na kumonisa ti bafueti pesa bakado na feti ya Noele, bantu mingi ketubaka ti babakala tatu ya nduenga natinaka Yesu bakado ntangu yandi butukaka na mpaka ya bibulu. Yakele kedika ti bantu yango kuendaka tala Yesu mpe banatinaka yandi bakado. Na ntangu ya ntama, bantu vuandaka na kikadulu ya kunatina bantu ya lukumu bakado. (1 Bantotila 10:1, 2, 10, 13) Kasi, nge mezaba ti Biblia metuba ti bantu tatu yango vuandaka longuka bambuetete, yazola monisa bavuandaka sala mambu ya maji mpe bavuandaka sambila Yehova ve? Diaka, bakuendaka tala Yesu ve ntangu yandi vuandaka ntete bebe yina mekatuka butuka na yinzo ya bibulu. Bakuendaka tala yandi ntangu yandi kumaka ‘muana fioti’ yina kena kuzinga na yinzo.—Matayo 2:1, 2, 11.

9. Yinki bafeti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka Biblia metubila?

⁹ Kilumbu yina muana kebutukaka kele kilumbu ya kiese mingi. (Nkunga 127:3) Kasi yazola monisa ve ti beto fueti sala feti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka. Yindula ntete diambu yayi: Biblia metubila kaka bafeti zole ya kubambukila kilumbu ya kubutuka. Mosi vuandaka ya Farao mfumu ya Ezipito, mpe yankaka vuandaka ya Ntinu Erode Antipasi. (Tanga Kuyantika 40:20-22; Marko 6:21-29.) Mosi ve kati na bamfumu yango vuandaka kisadi ya Yehova. Kutu, ata na kisika mosi ve Biblia metuba ti kisadi mosi ya Yehova salaka feti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka.

10. Yinki mutindu Baklisto ya siekle ya ntete vuandaka tadila bafeti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka?

 ¹⁰ Mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) metuba ti Baklisto ya siekle ya ntete “vuandaka mona ti kusala feti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka, vuandaka momeseno ya bapayen.” Bifu yango mekatuka na malongi ya luvunu. Na kifuani, Bagreki ya ntama vuandaka ndima ti muntu nionso kevuandaka na mpeve mosi ketaninaka yandi, mpeve yango kevuandaka vana ntangu muntu kena kubutuka. Mpe bavuandaka banza ti mpeve yango vuandaka na nguizani na nzambi mosi yina butukaka kilumbu yina muntu yango butukaka. Katula mabanza yina ya bapayen, kilumbu ya kubutuka kevuandaka na nguizani na astroloji mpe horoscope.

11. Yinki mutindu Yehova ketadilaka kikadulu na beto ya kukaba?

¹¹ Bantu mingi kebanzaka ti kilumbu na bau ya kubutuka kele na mfunu mingi, yina bantu fueti monisa ti bakezolaka mpe bakesepelaka na bau. Kasi beto lenda monisa na bampangi na beto ya dibuta mpe bankundi na beto ti beto kezolaka bau konso ntangu na mvula, kasi kaka ve na kilumbu mosi ya mfunu. Yehova zola ti beto vuanda na kimpombo mpe beto kabaka konso ntangu. (Tanga Bisalu 20:35.) Beto kevutudilaka Yehova matondo konso kilumbu samu na dikabu ya mfunu ya luzingu, kasi kaka ve kilumbu na beto ya kubutuka.—Nkunga 8:3, 4; 36:9.

12. Na yinki mutindu kilumbu na beto ya lufua kele mbote kuluta kilumbu ya kubutuka?

¹² Longi 7:1 metuba: ‘Nkumbu ya mbote kele mbote kuluta mafuta ya mbote, mpe kilumbu ya lufua kele mbote kuluta kilumbu ya kubutuka.’ Yinki mutindu kilumbu na beto ya lufua meluta mbote kilumbu ya kubutuka? Ntangu beto kebutukaka, beto kesalaka ntete ve diambu mosi na luzingu na beto, yavuanda diambu ya mbote to ya yimbi.  Kasi ntangu beto kena kusadila Yehova na luzingu na beto mpe beto kena kusala mambote na bantu yankaka, beto kesalaka ‘nkumbu ya mbote,’ to lukumu ya mbote, mpe Yehova kezimbakana beto ve ata beto mekufua. (Yobi 14:14, 15) Bisadi ya Yehova kesalaka ve feti ya kubambukila kilumbu ya kubutuka ya bau to ya Yesu. Kutu, nkinzi mosi kaka yina Yesu tindaka beto beto sala kele Mbambukulu ya lufua na yandi.—Luka 22:17-20; Baebreo 1:3, 4.

13, 14. Feti ya Paki kele na nguizani na yinki mambu?

¹³ Bantu mingi kebanzaka ti bakekembelaka mfutumukunu ya Yesu ntangu bakesalaka feti ya Paki. Nzokande, feti ya Paki kele na nguizani na Eostre, nzambi-nketo ya bapakanu ya Anglo-Saxon ya kubima ya muini mpe ya nsungi ya prenta. Diksionere mosi (The Dictionary of Mythology) metuba ti yandi vuandaka nzambi-nketo ya mambu ya kubuta. Mambu yankaka bantu kesalaka na feti ya Paki yakele na nguizani na nzambi yango. Na kifuani, mukanda mosi (Encyclopædia Britannica) metuba ti maki “vuandaka kidimbu ya nene ya luzingu ya yimpa mpe ya mfutumukunu.” Diaka, bakesadilaka lapin banda ntama na nsambudulu ya bapayen lokola kidimbu ya mambu ya kubuta. Yamemonana puelele ti feti ya Paki kele na nguizani ve na mfutumukunu ya Yesu.

¹⁴ Yehova kesepelaka ntangu yandi kemonaka bantu kena kuwizanisa bifu ya mabundu ya luvunu na mfutumukunu ya Muana na yandi? Yandi kesepelaka ve. (2 Bakorinto 6:17, 18) Kutu, Yehova tubilaka beto ata fioti ve beto sala feti samu na mfutumukunu ya Yesu.

15. Yinki mutindu feti ya Halloween bandaka?

¹⁵ Halloween, yina bakebokidilaka diaka Kilumbu ya Basantu, kele na nguizani na bandoki, mpe bankuyu. Feti yango kele ya yimpa ve. Ntangu ngonda kemonanaka ya mvimba na kilumbu ya ntete ya ngonda ya Novambre, Ba-celte yina vuandaka vuanda na Angletere mpe na Irlande vuandaka sala feti ya Samhain. Bavuandaka banza ti na feti yango, bampeve ya bantu yina mekufuaka kevutukaka na ntoto. Bantu vuandaka tula madia mpe malavu samu bampeve yango bika sala bau yimbi. Bubu yayi, ntangu bana kevuataka bamaske ya bankuyu mpe bakekuendaka  na konso yinzo samu na kubangisa bantu, bakezabaka ve ti bakelandidilaka bankinzi ya ntama yina vuandaka na nguizani na bademo.

16, 17. Yinki diambu beto fueti banza ntangu beto kena kubongisa feti ya dikuela?

¹⁶ Feti ya dikuela kele ntangu mosi ya kiese. Konso buala kele na mutindu na yau ya kusala feti ya dikuela. Mbala mingi bantu kekukiyuvusaka ve kana nkinzi yina bantu kesalaka na feti ya dikuela katukaka wapi, yau yina bantu kezabaka ve ti nkinzi yankaka katukaka na bindimeli ya mabundu ya bapayen. Kasi Baklisto zole yina zola kuelana, bafueti sala nionso samu feti ya dikuela na bau sepedisa Yehova. Kana bamezaba kisika bifu yankaka yina bakesalaka na feti mekatukaka, bakebaka banzengolo ya mbote.—Marko 10:6-9.

¹⁷ Bantu kesalaka nkinzi yankaka na feti ya dikuela samu bakebanzaka ti yakenatina bakala mpe nketo yina mekuelana shanse. (Yezaya 65:11) Na kifuani, na bisika yankaka bantu kelozilaka nketo na bakala yina mekuelana loso to kima yankaka. Bakebanzaka ti yakepesa bau bana, kiese, luzingu ya yinda mpe yaketanina bau na bantu ya yimbi. Kasi Baklisto fueti keba na bifu yina kele na nguizani na mabundu ya luvunu.—Tanga 2 Bakorinto 6:14-18.

18. Tanga bansikudukusu yankaka ya Biblia yina metadila feti ya dikuela.

¹⁸ Bankuelani yina kele Baklisto kezolaka ti feti na bau ya dikuela vuanda ntangu mosi ya kiese, ya lukumu, mpe muntu nionso yina mekuiza na feti sepela. Bantu yina mekuenda na feti fueti tuba ve mambu yina mekondua kimpombo, yina mekondua mfunu, yina kele ya nsoni, to yina mekondua luzitu na bankuelani mpe na bantu yankaka. (Bingana 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Feti ya  dikuela ya Baklisto kele ve ntangu ya kumonisa ‘na lulendo nionso bima na bau ya kuzingila.’ (1 Yoane 2:16) Kana nge kena kubongisa feti ya dikuela, bongisa mambu mbote samu nge vuanda na kiese ntangu nge kebanda kubanza yau.—Tala Noti ya 28.

19, 20. Kifu ya kunanguna mpe kukitisa makopo ya malavu katukaka wapi?

¹⁹ Diambu yina kesalamaka mingi na feti ya dikuela mpe na bafeti yankaka kintuadi na bankundi kele kunanguna mpe kututisa makopo ya malavu. Ntangu bamenanguna kopo ya malavu, mosi na bau ketubaka na bayankaka shanse ya mbote mpe bayankaka kenangunaka makopo ya malavu. Yinki mutindu Baklisto ketadilaka diambu ya kunanguna mpe kututisa makopo ya malavu?

²⁰ Mukanda mosi (International Handbook on Alcohol and Culture) metuba ti mbala yankaka kunanguna mpe kututisa makopo na bau mekatukaka na kifu mosi ya bapayen ya ntangu ya ntama “kuna bavuandaka pesa banzambi ya luvunu minkayilu ya malavu ya nlongo.” Bavuandaka sala mutindu yina “samu na kulomba na banzambi yango bandima kisambu yina bavuandaka sukisa na bampova ‘luzingu ya yinda!’ to ‘vuanda na mavimpi ya mbote!’” Na ntangu ya ntama, bantu vuandaka nanguna makopo ya malavu na bau samu na kulomba banzambi na bau lusakumunu. Kasi mutindu yina ve Yehova kepesaka lusakumunu.—Yoane 14:6; 16:23.

21. Bafeti ya yinki mutindu Baklisto fueti manga?

²¹ Ntangu nge kena kubanza ti nge fueti kuenda na feti mosi to ve, yindula ntete yinki kikadulu mpe yinki  mabanza feti yango kekindisaka. Na kifuani, bafeti yankaka mpe yina bakebokidilaka carnaval, bantu kekinaka makinu ya nsoni, bakekunuaka malavu na lukoso, ntangu yankaka bakesalaka pite. Bafeti yankaka ya mutindu yina kekindisaka mambu lokola dikuela ya bakala na bakala to nketo na nketo, to mpe nzola ya buala. Kana beto mesangana na bafeti ya mutindu yina, yakemonisa mpenza ti beto keyinaka yina Yehova keyinaka?—Nkunga 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Yinki lenda sadisa Muklisto samu yandi zaba kana yandi kesangana na feti mosi to ve?

²² Baklisto fueti sala ngolo samu na kumanga bafeti nionso yina kefingisaka Nzambi. Ntumua Paulo sonikaka: ‘Yavuanda beno kena kudia, yavuanda beno kena kunua, to yavuanda beno kena kusala konso kima yankaka, beno sala mambu nionso samu na nkembo ya Nzambi.’ (1 Bakorinto 10:31; tala Noti ya 29.) Ya kedika, na bafeti nionso ve bakesalaka pite, bafeti nionso ve kele na nguizani na mabundu ya luvunu, to kekindisaka nzola ya buala. Kana feti mosi kena kuzitisa ve bansikudukusu ya Biblia, beto mosi fueti baka nzengolo kana beto kesangana na yau to ve. Beto kezola diaka ti banzengolo na beto bika budisa bantu yankaka dibaku.

23, 24. Yinki mutindu beto lenda sasila nzengolo na beto ya kumanga bafeti yankaka na bantu ya dibuta na beto yina kele Bambangi ya Yehova ve?

²³ Mbala yankaka nge mebikaka kusangana na bafeti yina kekumisaka Yehova ve. Kasi bantu yankaka ya dibuta na nge yina kele Bambangi ya Yehova ve lenda banza ti nge memanga bau to nge kena kusepela na bau diaka ve. Balenda mona ti bafeti kele kaka diluaku mosi yina bantu nionso  ya dibuta lenda kutana. Yau yina, yinki nge lenda sala? Nge lenda sala mambu mingi samu na kumonisa bau ti nge kezolaka bau mpe bakele na mfunu mingi samu na nge. (Bingana 11:25; Longi 3:12, 13) Nge lenda bokidisa bau na maluaku yankaka samu beno lutisa ntangu kintuadi.

²⁴ Kana bampangi na nge zola zaba mfunu yina nge memanga kusangana na bafeti yankaka, nge lenda sosa sosa na mikanda na beto mpe na jw.org samu yasadisa nge, nge sasila bau mambu yango. Kutinda bau ve bamona ti nge zola kubuisa mabanza na bau to kukuika bau basala lokola nge. Sadisa bantu ya dibuta na nge bamona ti nge metadila mambu mbote mbote mpe nge mosi nde mebaka nzengolo yango. Kitisa ntima, mpe bika ‘mambu yina nge ketuba vuanda ntangu yonso ya mbote mpe yina bamekumisa kitoko lokola mungua.’—Bakolosai 4:6.

25, 26. Yinki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bau bazola bansikudukusu ya Yehova?

²⁵ Yakele na mfunu ti beto nionso beto zaba mbote mbote samu na yinki beto kemangaka kusala bafeti yankaka. (Baebreo 5:14) Mfunu beto kemangaka yau kele samu na kusepedisa Yehova. Mpe kana nge kele kibuti, nge fueti baka ntangu ya kusadisa bana na nge babakusa mfunu ya bansikudukusu ya Biblia mpe bazola yau. Kana bamekuma kumona Yehova muntu ya kedika samu na bau, bau diaka bakesosa kusepedisa yandi—Yezaya 48:17, 18; 1 Piere 3:15.

²⁶ Yehova kesepelaka kumona ti beto kena kusala nionso yina beto lenda sala samu nsambudulu na beto samu na yandi vuanda ya kuvedila mpe ya kukuikama. (Yoane 4:23) Kasi, bantu mingi kebanzaka ti muntu mosi ve lenda vuanda ya kukuikama na yinza yayi mekondua kukuikama. Yakele kedika? Beto ketubila yau na kikapu yina melanda.