1-3. (a) Samu na yinki mama mosi kena kusala nionso samu muana na yandi ya bakala vuanda bunkete? (b) Samu na yinki Yehova kezolaka ti bisadi na yandi vuanda bunkete?

YINDULA mama mosi ya nzola yina kena kubongisa muana na yandi ya bakala samu yandi kuenda na kalasi. Yandi meyobisa yandi mpe yandi mevuatisa yandi bilele ya mbote mpe ya bunkete. Yau nde ketanina mavimpi na yandi mpe kemonisa ti bibuti na yandi kekipeke yandi mbote.

² Tata na beto, Yehova, zola beto vuanda ya kuvedila mpe bunkete. (Nkunga 18:26) Yandi mezaba ti kuvuanda  bunkete kenatinaka beto mambote. Mpe ntangu beto kele bunkete, beto kepesaka yandi lukumu.—Ezekiele 36:22; tanga 1 Piere 2:12.

³ Kuvuanda bunkete zola monisa yinki? Mpe samu na yinki kuvuanda bunkete kele mbote samu na beto? Ntangu beto kena kusosa bamvutu na biuvu yango, mosi mosi na beto lenda mona kisika yina yandi fueti bongisa.

4, 5. (a) Samu na yinki beto fueti vuanda bunkete? (b) Yinki mutindu bima yina Yehova salaka kelongaka beto mutindu yandi ketadilaka bunkete?

⁴ Yehova yandi mosi nde kele kifuani ya mbote na diambu yina metadila kuvuanda bunkete. (Levi 11:44, 45) Yau yina, beto kezolaka kuvuanda bunkete samu beto kezolaka ‘kulanda kifuani ya Nzambi.’—Baefezo 5:1.

⁵ Bima yina Yehova salaka kelongaka beto mutindu yandi ketadilaka bunkete. Yehova salaka ti mupepe na maza yakukikumisa bunkete yau mosi. (Yeremia 10:12) Yindula mutindu ntoto kekukikumisaka bunkete, ata kana bantu kena kubebisa yau. Na kifuani, Yehova salaka bima mosi ya fioti fioti yina bakebokidilaka mikrobi, yina lenda monana kaka na apareyi mosi bakebokidilaka microscope. Mikrobi lenda manisa puazo yina kele na kati ya bima ya mvindu. Diambu yango keyitukisaka mpenza. Bantu ya siansi kesadilaka kutu mikrobi yango samu na kutanina mupepe.—Baroma 1:20.

6, 7. Yinki mutindu nsiku ya Mose kemonisaka ti bisadi ya Yehova fueti vuanda bunkete?

⁶ Minsiku yina Yehova pesaka Bayisaele memonisa beto diaka mfunu yina beto fueti vuanda bunkete. Na kifuani, yalombamaka na Bayisaele bavuanda bunkete na nzutu samu Yehova ndima nsambudulu na bau. Na kilumbu ya kufuka masumu, nganga-nzambi ya nene  fueti yobila mbala zole. (Levi 16:4, 23, 24) Mpe tekila banganga-nzambi yankaka pesa minkayilu, yalombamaka ti basukula maboko mpe makulu na bau. (Kubasika 30:17-21; 2 Bansangu 4:6) Na mambu yankaka, kana muntu mezitisa ve bansiku yina metadila bunkete, bavuandaka kufua yandi.—Levi 15:31; Kutanga 19:17-20.

⁷ Bosi bubu yayi? Nsiku ya Mose kelongaka beto mutindu Yehova ketadilaka diambu ya bunkete. (Malaki 3:6) Nsiku yango monisaka puelele ti bisadi ya Yehova fueti vuanda bunkete. Minsiku ya Yehova mesobaka ve. Bubu yayi diaka, yandi kezolaka ti bisadi na yandi vuanda ya kuvedila mpe bunkete.—Yakobo 1:27.

8. Na yinki mambu beto fueti vuanda bunkete?

⁸ Samu na Yehova, kuvuanda bunkete zola monisa kaka ve kuvuanda bunkete na nzutu, na bilele mpe na yinzo na beto. Bunkete metadila luzingu na beto ya mvimba. Yametadila nsambudulu na beto, bikadulu mpe mabanza na beto. Ee, samu Yehova mona beto bunkete, beto fueti vuanda bunkete na mambu nionso ya luzingu na beto.

9, 10. Kuvuanda ya kuvedila na nsambudulu na beto zola monisa yinki?

⁹ Nsambudulu ya kuvedila. Beto fueti sala ata diambu mosi ve yina kele na nguizani na nsambudulu ya luvunu. Ntangu Bayisaele vuandaka na kinanga na Babiloni, bavuandaka na kati ya bantu yina kukipesaka na nsambudulu ya bupayen yina vuandaka sala mambu ya nsoni. Yezaya samunaka ti Bayisaele kevutuka na buala na bau samu na kuvutula nsambudulu ya kuvedila. Yehova tubilaka bau: ‘Beno bima kuna, beno simba ve ata kima mosi ya mvindu! Beno bima na kati na yandi, beno vuanda bunkete.’ Yalombamaka na bau basangisa ve nsambudulu na bau na  Nzambi na malongi, binkulu, mpe bansiku ya dibundu ya luvunu ya Babiloni.—Yezaya 52:11.

¹⁰ Bubu yayi Baklisto ya kedika kemangaka dibundu ya luvunu. (Tanga 1 Bakorinto 10:21.) Na yinza ya mvimba, mambu mingi ya bankulu, bansiku, mpe bindimeli mekatukaka na malongi ya mabundu ya luvunu. Na kifuani, na bisika mingi, bantu kendimaka ti yakele na kima mosi na kati na beto yina ketatamanaka kuzinga ata ntangu muntu mekufua, mpe balukuikulu mingi mekatukaka na dilongi yango. (Longi 9:5, 6, 10) Baklisto fueti manga bindimeli ya mutindu yina. Bampangi ya dibuta na beto lenda kuika beto na kundima mambu yankaka na kati na yau. Kasi lokola beto kezolaka ti Yehova mona beto bunkete, beto kendimaka ve kulanda mambu yina bakesalaka.—Bisalu 5:29.

11. Kuvuanda ya kuvedila na bikadulu na beto zola monisa yinki?

¹¹ Bikadulu ya kuvedila. Samu Yehova mona ti beto kele ya kuvedila, beto fueti manga mambu nionso ya nsoni. (Tanga Baefezo 5:5.) Na Biblia, Yehova mezabisa beto beto ‘tina pite.’ Yau memonisa puelele ti bantu yina kesalaka mambu ya nsoni mpe kebalula ntima ve ‘kebaka ve Kimfumu ya Nzambi.’—1 Bakorinto 6:9, 10, 18; tala Noti ya 22.

12, 13. Samu na yinki beto fueti vuanda bunkete na mabanza?

¹² Mabanza ya kuvedila. Mbala mingi mambu yina beto kebanzaka yau nde beto kesalaka. (Matayo 5:28; 15:18, 19) Mabanza ya kuvedila ketinda beto na kusala mambu ya kuvedila. Ya kedika, beto kele bantu ya kukondua kulunga, yau yina beto lenda vuanda na bantangu yankaka na mabanza ya yimbi. Kana yamekuizila beto, beto fueti katula yau kukondua kuvingila. Kana beto mesala mutindu yina ve, na manima beto lenda mona ti ntima na beto kele diaka ya kuvedila ve. Beto lenda kuma na nsatu ya kusala mambu yina beto kebanzaka mingi. Kasi, beto  fueti fulusa yintu na beto na mabanza ya kuvedila. (Tanga Bafilipi 4:8.) Yau yina, beto kemanga mpe ndutusulu ya ntangu yina kele na mambu ya kinsuza to kinkesi. Beto keponaka mbote mambu yina beto ketangaka, beto ketalaka mpe yina beto ketubilaka.—Nkunga 19:8, 9.

¹³ Samu beto bikana na nzola ya Nzambi, nsambudulu na beto, bikadulu na beto, mpe mabanza na beto fueti vuanda ya kuvedila. Kasi yakele diaka na mfunu na meso ya Yehova beto vuanda bunkete na nzutu.

14. Samu na yinki yakele na mfunu beto vuanda bunkete na nzutu?

¹⁴ Kana beto kena kutanina bunkete ya nzutu na beto mpe ya kisika beto mevuanda, yakenatina beto mpe bantu yina kele pembeni na beto mambote. Beto kekukimona mbote, mpe bantu yankaka kesepela kuvuanda kisika yina beto kele. Kasi yakele na mfunu yankaka diaka yina beto fueti vuanda na bunkete na nzutu. Bunkete na beto kesalaka ti bantu yankaka kumisa Yehova. Yindula ntete diambu yayi: Kana nge kemonaka muana mosi yina kevuandaka ntangu nionso doti, nge lenda vuanda na mabanza ya yimbi samu na bibuti na yandi. Mutindu mosi mpe, kana beto kele bunkete ve, bantu yankaka lenda banza yimbi samu na Yehova. Paulo tubaka: ‘Beto ke pesaka ve bantu diluaku ya kubula dibaku ata na diambu mosi, sambu bantu kumona ve kifu na kisalu na beto; kansi na mambu yonso beto ke monisaka nde beto kele bisadi ya Nzambi.’—2 Bakorinto 6:3, 4.

15, 16. Yinki beto lenda sala samu beto vuanda bunkete?

¹⁵ Nzutu mpe bilele na beto. Beto fueti vuanda bunkete konso kilumbu. Na kifuani, beto fueti yobilaka konso kilumbu, kana diluaku kele. Beto fueti sukulaka maboko na beto na sabuni mpe maza, mingi mingi tekila beto banda  kulamba to kudia mpe na manima ya kukatuka na WC to kana beto simbaka kima mosi ya doti. Kusukula maboko lenda monana lokola diambu ya fioti kasi yau kele na mfunu mingi samu na kutanina beto na bamikrobe mpe samu maladi bika panzana na nzutu. Yalenda vukisa luzingu na nge. Kana beto kele na WC to tualeti ya maza ve, beto lenda sadila mayele yankaka samu na kunena. Na Yisaele ya ntama WC mpe tualeti ya maza vuandaka ve, yau yina bavuandaka timuna samu na kuzika basalite na yinsi ya ntoto, kisika ya ntama na bayinzo ya bantu mpe bayinto ya maza.—Kulonga 23:12, 13.

¹⁶ Bilele na beto fueti vuanda kaka ya ntalu ve to yina kena kulanda mambu ya bubu yayi. Kasi, yafueti vuanda ya mbote mpe bunkete. (Tanga 1 Timoteo 2:9, 10.) Beto fueti zola ntangu nionso ti mvuatulu mpe mutindu na beto ya kubongisa nzutu kumisa Yehova.—Tito 2:10.

17. Samu na yinki beto kezolaka ti yinzo mpe lupangu na beto vuanda bunkete?

 ¹⁷ Yinzo mpe lupangu na beto. Ata kana beto kevuandaka wapi, yinzo na beto fueti vuanda bunkete. Beto kesalaka diaka nionso samu ntomabilu na beto, tukutuku, velo, to konso kima yina beto kesadilaka samu na kutambudila vuanda bunkete, mingi mingi kana beto kesadilaka yau samu na kukuenda na balukutakanu to na kisalu ya kusamuna. Yakele na mfunu samu na kisalu ya kusamuna, beto ketubilaka bantu yankaka mutindu luzingu kevuanda na paradiso ya kuvedila awa na ntoto. (Luka 23:43; Kusonga 11:18) Mutindu yinzo mpe lupangu na beto kena kumonana lenda monisa ti beto kena kukubama samu na kuvuanda na yinza ya yimpa ya bunkete.

18. Samu na yinki beto kezolaka ti kisika na beto ya nsambudulu vuanda bunkete?

¹⁸ Kisika na beto ya nsambudulu. Beto kemonisaka ti bunkete kele na mfunu na mutindu beto ketaninaka kisika na beto ya nsambudulu yavuanda bunkete, yavuanda Yinzo ya Kimfumu to kisika beto kesalaka balukutakanu ya nene. Kana bantu mekuiza samu na mbala ya ntete na Yinzo ya Kimfumu, mbala mingi bakemonaka bunkete na yau. Yau kekumisaka Yehova. Beto nionso na kimvuka, beto kele na dibaku ya kupesa maboko samu na kutula bunkete na Yinzo ya Kimfumu na beto mpe kutanina yau.—2 Bansangu 34:10.

19. Yinki beto fueti manga?

¹⁹ Atako Biblia tangila beto ve kifu mosi mosi ya yimbi yina beto fueti manga, kasi yamepesa bansikudukusu yina lenda sadisa beto, beto bakusa mutindu yina Yehova ketadilaka mambu ya mutindu yina. Yandi zola ve beto kunua nsunga, beto kolua malavu, diamba to badrogi. Kana beto kele bankundi ya Nzambi, beto kemanga bima yango.  Samu na yinki? Samu beto kezitisaka mingi dikabu ya luzingu. Bikadulu ya mutindu yina lenda kumisa luzingu na beto nkufi, yalenda bebisa mavimpi na beto mpe yalenda tula luzingu ya bantu yankaka na kivonza. Bantu mingi kemekaka kubika bikadulu yango ya yimbi samu na kutanina mavimpi na bau. Yau yina, lokola beto kele bankundi ya Yehova beto kele na mfunu ya mbote ya kulemba kusala mambu yango—samu beto kezolaka Nzambi. Nketo mosi ya ntuenia tubaka: “Na lusadusu ya Yehova, munu vedisaka luzingu na munu mpe munu katukaka na kinanga. . . . Mebanza ti na ngolo na munu mosi mulendaka sala nsobolo yina ve.” Beto tadila bansikudukusu tanu (5) yina lenda sadisa muntu samu yandi bika bifu ya yimbi.

20, 21. Yinki bifu Yehova zola beto bika?

²⁰ ‘Samu beto kele na bansilulu yayi, beto katula na nitu na beto mvindu nionso ya kinsuni mpe ya mpeve, samu beto kumisa busantu na beto ya kulunga na wonga ya Nzambi.’ (2 Bakorinto 7:1) Yehova zola beto bika bifu nionso yina lenda bebisa mabanza mpe nzutu na beto.

²¹ Mfunu ya nene yina beto fueti ‘katula na nitu na beto mvindu nionso’ kele na 2 Bakorinto 6:17, 18. Yehova metubila beto ti: ‘Beno bika kusimba kima ya mvindu. Na manima yandi mepesa nsilulu ti: ‘Munu keyamba beno. Munu kekuma tata na beno, mpe beno kekuma bana na munu ya babakala mpe ya bankento.’ Ya kedika, Yehova kezola beto lokola tata yina kezolaka bana na yandi kana beto mebika kima nionso yina lenda sala ti beto vuanda mvindu na meso na yandi.

22-25. Yinki bansikudukusu yina lenda sadisa beto na kubika bifu ya yimbi?

²² ‘Nge fueti zola Yehova Nzambi na nge na ntima na nge ya mvimba, na moyo na nge ya mvimba, mpe na mabanza na nge nionso.’ (Matayo 22:37) Yayi kele nsiku yina meluta mfunu na bansiku nionso. (Matayo 22:38)  Yehova nde mefuana na kubaka nzola na beto nionso. Yinki mutindu beto lenda zola yandi na ntima na beto ya mvimba kana beto kena kusala mambu yina lenda kumisa luzingu na beto nkufi to yina lenda bebisa tonfi na beto? Na kisika ya kusala mutindu yina, beto fueti sala nionso samu na kumonisa luzitu na luzingu yina yandi pesaka beto.

²³ ‘Yehova muntu kepesaka bantu nionso luzingu, mpema, mpe bima nionso.’ (Bisalu 17:24, 25) Kana nkundi mosi mepesa nge dikabu mosi ya kitoko, nge keloza yau to nge kebebisa yau? Luzingu kele dikabu mosi ya kuyituka yina Yehova mepesaka beto. Beto kesepelaka mpenza na dikabu yango. Yau yina beto zola kusadila luzingu na beto na mutindu yina kepesa yandi lukumu.—Nkunga 36:9.

²⁴ ‘Nge fueti zola mfinangani na nge bonso nge mosi.’ (Matayo 22:39) Bikadulu ya yimbi kesalaka mpasi kaka na beto mosi ve. Yalenda sala diaka mpasi na bayina kevuandaka kisika mosi na beto, bantu yina beto kezolaka mingi. Na kifuani, muntu yina kevuandaka yinzo mosi na muntu kekunuaka nsunga lenda baka maladi ya ngolo kaka samu yandi kevumunaka muisi ya nsunga yango. Kasi ntangu beto mebika bifu ya yimbi, beto kemonisa na bantu yina kevuandaka na beto kisika mosi ti beto kezolaka bau.—1 Yoane 4:20, 21.

²⁵ ‘Tatamana kubambula bau na kuwila mpe na kuzitisa baluyalu mpe bamfumu.’ (Tito 3:1) Na babuala mingi minsiku kele yina mepekisa kusumba to kusadila mitindu yankaka ya badrogi. Lokola Yehova melomba beto beto zitisa baguvernema, beto fueti zitisa minsiku yango.—Baroma 13:1.

26. (a) Yinki beto fueti sala samu Yehova ndima nsambudulu na beto? (b) Samu na yinki yakele mbote kuvuanda bunkete na meso ya Nzambi?

²⁶ Kana beto zola kukuma bankundi ya Yehova, beto  lenda mona mbote beto sala bansobolo. Kana yakele mutindu yina, beto fueti banda kusala yau ntangu yayi kukondua kuvingila. Yakevuandaka ntangu nionso pete ve kubika kifu ya yimbi, kasi beto lenda nunga kusala yau! Yehova melaka ti yandi kesadisa beto. Yandi metuba: ‘Munu, Yehova, munu kele Nzambi na nge, muntu yina kelonga nge samu na mambote na nge mosi, muntu yina ketuadisa nge na nzila yina nge fueti tambula.’ (Yezaya 48:17) Ntangu beto kena kusala nionso yina beto lenda sala samu na kuvuanda bunkete, beto lenda vuanda na kivuvu ti beto kena kukumisa Nzambi.