1-3. (a) Yinki mukanda ya Bingana 13:20 kelongaka beto? (b) Samu na yinki beto fueti pona bankundi na beto na nduenga?

NGE MEMONAKA mutindu muana fioti ketalaka bibuti na yandi? Ata kana yandi banda ntete ve kutuba, yandi kelundaka mambu nionso yina yandi kena kumona mpe yina yandi kena kuwa. Ntangu yandi kena kuyunduka, yandi kebandaka kulanda kifuani ya bibuti na yandi kondua kutu yandi zaba. Yakele diambu ya kukamua ve, kumona ti ata bambuta lenda banda kuyindula mpe kusala mambu lokola bantu yina bakevuandaka na bau mbala na mbala.

² Bingana 13:20 metuba: ‘Muntu yina ketambulaka na bantu ya mayele kekuma mayele.’ Na verse yayi mpova ‘kutambula’ na muntu memonisa kupona kulutisa ntangu na yandi. Yakele kaka ve kuvuanda pene-pene na yandi. Muntu mosi ya mayele yina kelongukaka Biblia tubaka ti kutambula na muntu mosi memonisa diaka kuzola yandi mpe kukangama na yandi. Mbala mingi beto kelandaka mambu ya bantu yina beto kelutisaka na bau ntangu mingi, mingi mingi kana beto kekanganaka na bau.

³ Bankundi na beto lenda nata beto na banzila ya mbote to ya yimbi. Bingana 13:20 mebuela: ‘Muntu yina kele  na banguizani na bazoba kesuka yimbi.’ Na ndinga ya Ebeleo, kuvuanda na “banguizani na” muntu mosi lenda monisa “Kuvuanda ntangu nionso kintuadi” na muntu yango, yazola tuba kuvuanda nkundi na yandi. (Bingana 22:24; Bazuzi 14:20) Bankundi yina kezolaka Nzambi kekindisa beto, beto bikana ya kukuikama na yandi. Samu na kusadisa nge, nge zaba mutindu ya kupona bankundi, bika beto tubila ntete bantu yina Yehova keponaka bavuanda bankundi na yandi.

4. Samu na yinki yakele lukumu mosi ya nene kuvuanda nkundi ya Nzambi? Samu na yinki Yehova bokidilaka Abrahami ‘nkundi na mono’?

⁴ Yehova, Mfumu ya luyalanganu, mepesa beto diluaku ya kuvuanda bankundi na yandi. Yakele lukumu mosi ya nene. Yehova keponaka bankundi na yandi na mayele nionso. Yandi keponaka bayina kezolaka yandi, mpe kele na kiminu na yandi. Yindula ntete Abrahami. Yandi vuandaka pene na kusala nionso samu na Nzambi. Mbala mingi, Abrahami monisaka ti yandi vuandaka na kiminu mpe luzitu na Nzambi. Yandi vuandaka pene na kupesa muana na yandi Yisaka nkayilu na Nzambi. Abrahami vuandaka na kiminu ti “Nzambi lendaka kutedimisa yandi ata na bafwa.” (Baebreo 11:17-19; Kuyantika 22:1, 2, 9-13) Abrahami vuandaka na kiminu mpe luzitu, yau yina Yehova bokidilaka yandi ‘nkundi na mono.’—Yezaya 41:8; Yakobo 2:21-23.

5. Yinki mutindu Yehova ketadilaka bayina kele ya kukuikama na yandi?

⁵ Yehova kemonaka ti bankundi na yandi kele na valere mingi. Bankundi na yandi kesosaka ntete kubikana ya kukuikama na Yehova. (Tanga 2 Samuele 22:26.) Bakele ya kukuikama mpe bakezitisaka yandi samu bakezolaka  yandi. Biblia metuba ti Nzambi ‘kele nkundi ya ntima ya bantu ya kusungama,’ bayina kezitisaka yandi. (Bingana 3:32) Yehova kena kulomba bankundi na yandi bavuanda banzenza ya mfunu na “tenta [yinzo]” na yandi. Yandi melomba bau na kukumisa yandi mpe kusambila yandi konso ntangu.—Nkunga 15:1-5.

6. Yinki mutindu beto lenda monisa ti beto kezolaka Yesu?

⁶ Yesu tubaka: ‘Kana muntu kezolaka munu, yandi kezitisa ndinga na munu, mpe Tata na munu kezola yandi.’ (Yoane 14:23) Yau yina, samu na kuvuanda nkundi ya Yehova, beto fueti zola diaka Yesu mpe kusala yina yandi longaka beto. Na kifuani, beto kezitisaka lutumu ya Yesu ya kusamuna nsangu ya mbote mpe kukumisa bantu banlonguki. (Matayo 28:19, 20; Yoane 14:15, 21) Lokola beto kezolaka Yesu, beto ‘kelandaka bitambi na yandi mbote-mbote.’ (1 Piere 2:21) Yehova kesepelaka ntangu yandi kemonaka beto, beto kena kusala nionso samu na kulanda kifuani ya Muana na yandi na bampova mpe na bisalu na beto.

7. Samu na yinki bankundi na beto fueti vuanda mpe bankundi ya Yehova?

⁷ Bankundi ya Yehova kele na kiminu, ya kukuikama, bakezitisaka yandi, mpe bakezolaka Muana na yandi. Beto keponaka bankundi mutindu Yehova keponinaka? Kana bankundi na nge kelandaka kifuani ya Yesu mpe bakekukipesaka na kulonga bantu yankaka Kimfumu ya Nzambi, balenda sadisa nge, nge vuanda muntu ya mbote mpe nge bikana ya kukuikama na Yehova.

8. Yinki mesepedisa nge na kinkundi ya Riti na Naomi?

⁸ Na Biblia, beto lenda tanga masolo mingi ya bantu yina vuandaka na kinkundi ya mbote, na kifuani kinkundi ya Riti mpe bokilo na yandi Naomi. Banketo yango  vuandaka bantu ya buala mosi ve mpe Naomi vuandaka mbuta ya Riti ya bamvula mingi. Kasi bakumaka bankundi ya ntima samu bau zole bavuandaka zola Yehova. Ntangu Naomi zolaka bika buala ya Moabi mpe kuvutuka na Yisaele, ‘Ruti kangamaka na Naomi.’ Yandi tubilaka Naomi: ‘Bantu na nge kevuanda bantu na munu, mpe Nzambi na nge Nzambi na munu.’ (Ruti 1:14, 16) Riti vuandaka na kimpombo mingi na Naomi. Ntangu bakumaka na Yisaele, Riti vuandaka sala kisalu ya ngolo samu na kusadisa nkundi na yandi. Naomi zolaka Riti mingi mpe yandi pesaka yandi malongi ya mbote. Riti wilaka yandi, mpe bau nionso zole babakaka balusakumunu mingi.—Ruti 3:6.

9. Yinki mekamuisa nge na kinkundi ya Davidi na Yonatana?

⁹ Davidi mpe Yonatana kele kifuani yankaka ya kinkundi ya mbote ya bantu zole yina vuandaka ya kukuikama na Yehova. Yonatana vuandaka mbuta ya Davidi ya bamvula kana 30 mpe yandi nde fuanaka kuma ntinu na Yisaele. (1 Samuele 17:33; 31:2; 2 Samuele 5:4) Kasi, ntangu yandi kuizaka zaba ti Yehova mepona Davidi samu yandi vuanda ntinu, yandi kangilaka Davidi nganzi ve to kusosa kunuanisa yandi. Kutu, Yonatana salaka nionso yina yandi lendaka kusala samu na kusadisa Davidi. Na kifuani, ntangu luzingu ya Davidi vuandaka na kivonza, Yonatana sadisaka yandi na ‘kutudila Yehova ntima.’ Yandi tulaka luzingu na yandi na kivonza samu na Davidi. (1 Samuele 23:16, 17) Davidi diaka vuandaka nkundi mosi ya kukuikama. Yandi pesaka nsilulu ya kutanina dibuta ya Yonatana, mpe yandi lungisaka nsilulu yango ata na manima ya lufua ya Yonatana.—1 Samuele 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuele 9:1-7.

10. Kifuani ya kinkundi ya Baebeleo tatu melonga nge yinki?

¹⁰ Shadraki, Meshaki, na Abedenego vuandaka bantuenia  tatu ya Baebeleo bayina banataka na buala ya kinzenza ntangu bavuandaka bana fioti. Atako bavuandaka ntama na mabuta na bau, bapesanaka maboko samu na kubikana ya kukuikama na Yehova. Na manima, ntangu bakumaka bambuta, kiminu na bau mekamaka ntangu ntinu Nebukadenezare tindaka bau basambila kiteke ya wolo. Shadraki, Meshaki, mpe Abedenego mangaka kusambila kiteke mpe bazabisaka ntinu: ‘Beto kesadila ve banzambi na nge mpe kesambila ve kiteke ya wolo yina nge me tedimisa.’ Ntangu kiminu na bau mekamaka, bankundi yina tatu bikanaka ya kukuikama na Nzambi na bau.—Daniele 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Yinki mutindu beto mezaba ti Paulo na Timote bavuandaka bankundi ya ntima?

¹¹ Ntangu ntumua Paulo kutanaka na ntuenia Timote, yandi bakusaka ti Timote vuandaka zola Yehova mpe yandi vuandaka kukibanza samu na kimvuka. Yau yina Paulo monisaka Timote mutindu ya kusadisa bampangi na bisika ya mutindu na mutindu. (Bisalu 16:1-8; 17:10-14) Timote kukipesaka mingi, yau yina Paulo tubaka ti: ‘Yandi salaka na munu bonso mpika samu na kunata nsangu ya mbote na ntwala.’ Paulo zabaka ti Timote ‘kekudibanza mpenza’ samu na bampangi. Lokola bakukipesaka samu na kusadila Yehova, Paulo na Timote kumaka bankundi ya ntima.—Bafilipi 2:20-22; 1 Bakorinto 4:17.

12, 13. (a) Samu na yinki beto fueti pona bankundi na beto na nduenga ata na kimvuka? (b) Samu na yinki ntumua Paulo pesaka nduengoso yina kele na 1 Bakorinto 15:33?

¹² Na kimvuka, beto lenda longuka mambu na nzila ya bampangi na beto mpe kusalasana samu na kubikana ya kukuikama. (Tanga Baroma 1:11, 12.) Kasi ata  na kimvuka, beto fueti pona na nduenga bayina beto zola ti bavuanda bankundi na beto ya ntima. Beto kele na bampangi ya mbote ya mutindu na mutindu bayina mekatuka na babuala mpe banzingulu ya mutindu na mutindu. Bayankaka kele bantu ya yimpa na kimvuka, nzokande bayankaka kesadilaka Yehova banda ntama. Yau kelombaka ntangu samu kinkundi ya muntu na Yehova kuma ngolo, mutindu kaka yakelombaka ntangu samu mbuma na yinti yatela. Yau yina, beto fueti monisa mvibudulu mpe nzola samu na bayankaka mpe kupona ntangu nionso bankundi na nduenga.—Baroma 14:1; 15:1; Baebreo 5:12–6:3.

 ¹³ Na bantangu yankaka, diambu mosi ya mpasi lenda bima na kimvuka, mpe beto fueti keba mpenza. Yalenda vuanda mpangi mosi mekuma kusala diambu yina Biblia mepekisa. To muntu mosi lenda kudisa kikadulu ya kutuba mambu ya luvunu yina lenda bebisa kimvuka. Yalenda kamuisa beto ve, samu ata na ntangu ya Baklisto ya ntete, mambu vuandaka bima na kimvuka na bantangu yankaka. Yau yina ntumua Paulo kebisaka Baklisto ti: ‘Beno kukivuna ve. Bankundi ya yimbi kebebisaka bikadulu ya mbote.’ (1 Bakorinto 15:12, 33) Paulo kebisaka diaka Timote na kukeba na bantu yina yandi vuandaka pona samu bavuanda bankundi na yandi ya ntima. Beto diaka, beto fueti sala kaka mutindu yina.—Tanga 2 Timoteo 2:20-22.

14. Yinki mutindu bankundi yina beto kepona lenda bongisa to kubebisa kinkundi na beto na Yehova?

¹⁴ Beto fueti tanina nguizani na beto na Yehova. Yakele kima ya ntete yina meluta mfunu yina beto kele na yau. Yau yina, beto kemanga bankundi yina kebebisa nguizani na beto na Yehova. Kana beto medindisa nlele na maza ya doti, beto lenda tula kivuvu ve ti ntangu beto kebimisa yau, yakebimisa maza ya bunkete, mutindu mosi mpe, kana beto kele na bankundi yina kesalaka mambu ya yimbi, yakevuanda pete ve samu beto tatamana kusala mambu ya mbote.—1 Bakorinto 5:6; 2 Batesalonika 3:6, 7, 14.

15. Yinki nge fueti sala samu nge baka bankundi ya mbote na kimvuka?

¹⁵ Na kimvuka, nge lenda kutana na bantu yina kezolaka mpenza Yehova. Balenda kuma bankundi na nge ya ntima. (Nkunga 133:1) Kusosa ve kukuma nkundi kaka ya bantu yina nge kele na bau bamvula mosi to bayina nge kele na bau na mambu ya mutindu mosi. Kuzimbakana ve ti Yonatana vuandaka mbuta mpenza ya  Davidi, mpe Riti vuandaka ntuenia mpenza na ntadisi ya Naomi. Beto kezolaka kuzitisa dilongi yai ya Biblia: ‘Beno zibula mpenza ntima na beno.’ (2 Bakorinto 6:13; tanga 1 Piere 2:17.) Ntangu nge kena kutatamana kulanda kifuani ya Yehova, bantu yankaka mpe kesosa kukuma bankundi na nge.

16, 17. Kana muntu mosi na kimvuka mepesa beto mpasi, yinki diambu beto kesala ve?

¹⁶ Na dibuta, konso muntu kevuandaka na kimuntu na yandi, mabanza na yandi mpe mutindu na yandi kusadila mambu. Yakele mpe kaka mutindu yina na kimvuka. Disuasanu yango kekumisaka luzingu kitoko, mpe beto lenda longuka mambu mingi na bantu yankaka. Kasi na bantangu yankaka, disuasanu yango kesalaka ti beto wizana ve na bampangi ya beto mpe beto banda kufuemina bau. Na bantangu yankaka, balenda sala beto mpasi to balenda luadisa ntima na beto. (Bingana 12:18) Beto kebika nzila na mambu yango yalembisa beto to beto kebika kimvuka?

¹⁷ Ve. Ata kana muntu mosi mepesa beto mpasi, beto kebika kimvuka ve. Yehova ve muntu mefuemisa beto. Yandi pesaka beto luzingu mpe bima yankaka nionso. Yandi mebonga na nzola mpe kukuikama na beto. (Kusonga 4:11) Kimvuka kele dikabu yina Yehova mepesa beto, yina kesadisaka beto samu na kutanina kiminu na beto yakuma ngolo. (Baebreo 13:17) Beto kezola ve kuloza dikabu yango kaka samu muntu mosi mepesa beto mpasi.—Tanga Nkunga 119:165.

18. (a) Yinki lenda sadisa beto na kuvuanda ntangu nionso mbote na bampangi na beto? (b) Samu na yinki beto fueti lemvukilaka bayankaka?

¹⁸ Beto kezolaka bampangi na beto mpe beto kezolaka  kuvuanda mbote ntangu nionso na bau. Yehova kevingilaka ata muntu mosi ve ti yandi vuanda ya kukoka, beto diaka, beto fueti vingila yau ve na bantu yankaka. (Bingana 17:9; 1 Piere 4:8) Beto nionso beto kesalaka banzimbana, kasi nzola kesadisa beto, beto tatamana ‘kulemvukilanaka na ntima ya mvimba.’ (Bakolosai 3:13) Nzola kepekisa beto kusala ti diambu ya fioti kuma ya nene. Ya kedika, ntangu muntu mosi mesala beto mpasi, yalenda vuanda mpasi beto lemba kubanza diambu yango. Yakele pete beto fuema mpe kulundila muntu yango nganzi na ntima. Kasi kusala mutindu yina kekatula beto kiese mpe luzingu na beto kevuanda diaka kitoko ve. Na ndambu yankaka, kana beto melemvukila muntu yina salaka beto mpasi, beto kevuanda na kiyenge na ntima, kimvuka kevuanda na bumosi, mpe diambu meluta mfunu, nguizani na beto na Yehova kevuanda ya mbote.—Matayo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Baroma 14:19.

19. Yinki ntangu yakelombaka beto lemba kusangana na muntu mosi na kimvuka?

¹⁹ Na dibuta yina bantu kezolanaka, konso muntu kesalaka nionso samu na kupesa bantu yankaka ya dibuta kiese. Kasi yindula ntete kana muntu mosi na bau mekuma mutombuki. Konso muntu na dibuta kemeka kusadisa yandi mbala mingi, kasi yandi kena kumanga kaka lusadusu na bau. Yandi lenda baka nzengolo ya kubika yinzo, to mfumu ya dibuta lenda zabisa yandi, yandi katuka na yinzo. Diambu ya mutindu yina lenda salama na kimvuka. Muntu mosi lenda pona kutatamana kusala mambu yina kele yimbi na meso ya Yehova mpe kubebisa kimvuka. Yandi memanga lusadusu mpe yandi kena kumonisa na bisalu na yandi ti yandi memanga diaka  kubikana na kimvuka. Yandi mosi lenda pona kukatuka na kimvuka, to balenda katula yandi na kimvuka. Kana diambu yango mesalama, Biblia metuba puelele ti beto fueti ‘yambula kusangana’ na yandi. (Tanga 1 Bakorinto 5:11-13; 2 Yoane 9-11) Yalenda vuanda mpasi mpenza kana muntu yango kele nkundi na beto to mpangi ya dibuta na beto. Kasi na diambu ya mutindu yina, kukuikama na beto na Yehova fueti vuanda ngolo kuluta kukuikama na beto na muntu yankaka nionso.—Tala Noti ya 8.

20, 21. (a) Na yinki mutindu nkubukulu ya kukatula muntu na kimvuka kemonisaka nzola? (b) Samu na yinki yakele mfunu mingi beto pona bankundi na nduenga nionso?

²⁰ Kukatula muntu mosi na kimvuka kele nkubukulu mosi ya nzola yina mekatuka na Yehova. Yaketaninaka kimvuka samu na bantu yina memanga kuzitisa minsiku ya Yehova. (1 Bakorinto 5:7; Baebreo 12:15, 16) Yakesadisaka beto, beto monisa nzola na beto na nkumbu ya nlongo ya Yehova, na minsiku na yandi ya kukuikama, mpe na Yehova yandi mosi. (1 Piere 1:15, 16) Mpe nkubukulu ya kukatula muntu na kimvuka kemonisaka ti beto kele na nzola samu na muntu yina mekatulua na kimvuka. Kitumbu yina ya ngolo lenda sadisa yandi, yandi mona ti yina yandi salaka kele yimbi mpe yaketinda yandi sala nsobolo. Bantu mingi yina katuluaka na kimvuka, na manima bavutukilaka Yehova mpe kimvuka yambaka bau diaka na kiese nionso.—Baebreo 12:11.

²¹ Beto memona ti bankundi na beto lenda sadisa to kubebisa beto. Yau yina yakele na mfunu mingi beto pona bankundi na mayele nionso. Kana beto kena kuzola bayina Yehova kezolaka, beto kevuanda na bankundi yina kesadisa beto, beto bikana ya kukuikama na Yehova mvimba-mvimba.