Bamvula mekatuka luta, ntalu ya bantuenia yina kukivondaka monteke mpenza na babuala yankaka. Samu na yinki mambu ya mutindu yina kena kusalama? Muana na nge diaka lenda vuanda na makanisi ya kukivonda?

Na disolo yayi

•  Bana mpe kukivonda​—samu na yinki bibuti fueti tudila diambu yango dikebi?

•  Yinki mutindu nge lenda zaba kana muana na nge mekuma na nsatu ya kukivonda?

•  Yinki nge lenda sala kana muana na nge mekuma na makanisi ya kukivonda?

 Kubanda 2009 tii 2019, ntalu ya bana kalasi ya sekondere yina bamonaka na bidimbu ya kutungisama na makanisi na Amerique monteke na 40 %. Kaka na bamvula yango, ntalu ya bantu yina kukivondaka monteke. a

 “Bubu yayi bantuenia kena kukutana na mambu ya mpasi ya mutindu na bau mosi kaka . . . Mambu yango ya mpasi mebebisaka mpenza makanisi na bau.”—Vivek H. Murthy, U.S. Surgeon General.

 Nsikudukusu ya Biblia: “Mpeve yina melemba yakemanisaka ngolo.”​—Masese 17:22.

 Tadila mambu yayi melanda.

•   Mambu yina mekatuka salama. Muana na nge mekatuka kutana na diambu mosi ya mpasi, na kifuani bamekatuka sundola yandi, yandi mekatuka zenga nguizani na muntu, yandi nunga ve diambu mosi, to muntu mosi yina yandi vuandaka zola mekufua? Kana yakele plina, yalenda tungisa yandi b mingi kondua ti nge bakusa yau?

•   Bikadulu. Muana na nge kekukitulaka ntama na bankundi na yandi to na bantu ya dibuta, to yandi kesepelaka diaka ve na mambu yina vuandaka sepedisa yandi? Yandi mesundolaka bima yina yandi vuandaka zola mingi?

•   Bampova. Muana na nge ketubilaka mambu metadila kufua to yandi ketubaka bampova lokola, “Yazolaka vuanda mbote kana munu vuandaka ve na luzingu”? Yandi ketubaka ti yandi kezolaka ve kuvuanda kizitu samu na beno?

   Ya kedika, bampova yankaka lenda vuanda kaka “kutubatuba ya mpamba.” (Yobi 6:3) Kasi bampova na yandi yankaka lenda monisa ti yandi kena kulomba lusadusu. Na yau, kusala ve lokola nge kena kukipe ve mambu yina muana na nge kena kutuba ti yandi kele na nsatu ya kufua.

 Kana muana na nge metuba ti yandi kele mpenza na nsatu ya kukivonda, nge lenda yuvusa yandi, “Nge mekanisaka deja na ntangu to na mutindu ya kusala yau?” Mvutu yandi kepesa, kesala ti nge zaba kana yakena kulomba nge sadisa yandi na nsualu.

 “Beto bibuti, beto kemangaka kuyuvusa bana na beto biuvu samu beto kevuandaka na wonga ya mambu yina baketuba. Kana mambu yina bakena kutuba kele mpenza mutindu yina bakena kukimona, yakevuanda mbote samu na beto na kuzaba yau.”​—Sandra.

 Nsikudukusu ya Biblia: “Makanisi ya muntu kele lokola maza mosi ya mudindu, kasi muntu ya nduenga lenda bimisa yau.”​—Masese 20:5, Bible en Kituba.

•   Vuanda na ntima yinda samu na kuzaba mambu yina muana na nge kena kukanisa mpe mutindu yandi kena kukimona. Ya ntete, pesa yandi felisitasion samu na mutindu yandi kena kutuba puelele. Na manima nge lenda tuba: “Mukele na nsatu ya kuzaba mambu yina nge kena kukutana na yau. Tubila munu yinki nge kena kutana na yau bilumbu yayi” to “Nge lenda tubila munu mutindu nge kena kukimona?”

   Vuanda na ntima yinda ya kuwa ntangu muana na nge kena kupesa mvutu. Baka mpenza banguilu na yandi na mfunu mpe kupesa yandi ve mbala mosi “basolision.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Kuwa na nsualu, kuwela ve kutuba, kufuemaka ve na nsualu.”​—Yakobo 1:19.

•   Sosa mutindu ya kutanina yandi. Sadisa muana na nge na kuzaba mpe kusonika mambu yayi melanda:

   Mambu yina kena monisa bivonza. Yinki mambu yina yandi kekanisaka kesalaka ti yandi kuma na makanisi ya kukivonda?

   Kusala mambu ya mfunu. Yinki mambu yandi kesalaka yina kesalaka ti yandi bika kukitungisa mpe yandi tula makanisi na yandi na mambu yankaka?

   Bantu yina lenda pesa lusadusu. Muana na nge kele na bankundi to bantu yina yandi lenda kuenda lomba lusadusu? Yalenda vuanda nge, mbuta yankaka yina yandi ketudilaka ntima, munganga mosi, to kisika mosi yina mebongisama samu na kusadisa bantu yina kele na makanisi ya kukivonda.

   Nsikudukusu ya Biblia: ‘Balukanu ya muntu yina kesalaka ngolo kenataka mpenza na kununga.’​—Masese 21:5.

•   Bikana ya kukenga. Tatamana kulandela mutindu mambu kena kuendila, ata kana nge memona muana na nge mebanda kukimona mbote.

   “Ntangu muana na munu tubilaka munu ti yandi vuandaka diaka ve na makanisi ya kukivonda, mukanisaka ti diambu yango memanisa. Yavuandaka nzimbala mosi ya nene. Muntu lenda kukimona diaka mutindu yina mpe kukuma diaka na makanisi ya kukivonda, mpe yalenda kuiza na kintulumukina.”​—Daniel.

   Sadisa muana na nge yandi bakusa kedika yayi ya mfunu metadila banguilu: Yakele kaka samu na mua ntangu. Mukanda The Whole-Brain Child metuba “Yakele lokola klima. Kana mvula kena kunoka, yakenokaka mpenza mpe yakevuanda buzoba ya kukitula na mvula na kusalaka lokola mvula kena kunoka ve. Kasi yakele mpe buzoba kukanisa ti mvula kemanisa ve mpe muini kebima ve.”

•   Ndimisa yandi: Tubila muana na nge ti nge kezolaka yandi mpe yandi lenda tula ntima na lusadusu na nge. Nge lenda buela, “Munu kesala nionso samu na kusadisa nge nge kukimona mbote.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Nkundi ya kedika kezolaka konso ntangu, mpe yandi kele mpangi yina mebutuka samu na bantangu ya mpasi.”​—Masese 17:17.