Ntangu bana na nge kena kupema, yinki bakesepelaka kusala: kutala filme to kutanga? Yinki bakeponaka: telefone to mukanda?

 Yameluta bamvula mingi, bantu kena kuzola diaka ve kutanga mingi: ya ntete samu na televizion, mpe diaka samu bavideo mingi mefuluka na Internet. Jane Healy metuba na mukanda na yandi Endangered Minds, yina bimaka na 1990: “Kutanga kena kukuma lokola diambu mosi ya ntama.”

 Kana beto mevutuka fioti na manima, bantu yankaka vuandaka kanisa ti mukanda yango lutisaka ndilu ntangu yatubaka mutindu yina. Kasi bubu yayi, na babuala mingi yina mambu ya teknoloji kele mingi, bantu ya mayele metuba ti bantuenia mingi kena kuzaba diaka kutanga mbote ve.

Na disolo yayi beto ketubila

•  Samu na yinki yakele na mfunu bana batangaka?

•  Mutindu ya kusadisa bana samu batangaka

•  Mambu yina bibuti yankaka metuba

•   Kutanga ketindaka muntu yandi kanisa. Na kifuani, ntangu beto ketangaka disolo mosi na mukanda, beto kekanisaka kana bantu yango vuandaka na bandinga ya yinki mutindu, mutindu bavuandaka kukimona, kisika bavuandaka. Nsoniki ya disolo yango ketubilaka kaka mua mambu ya fiotifioti, kasi muntu yina nde kena kutanga fueti kanisa na mambu yankaka samu na kubakusa disolo yango.

   Mama mosi na nkumbu ya Laura metuba: “Ntangu beto ketalaka bavideo to bafilme, beto kemonaka nde mambu yina muntu yankaka kena kukanisa. Samu na kutuba kedika yakesepedisaka. Kasi kutanga kebuedila nge diambu mosi ya mfunu mingi: kukanisa mambu yina muntu yankaka sonikaka.”

•   Kutanga kesadisaka bana bakudisa bikadulu ya mbote. Ntangu bana ketangaka, bakekudisaka dikoki ya kukanisa na zulu ya mambu mpe mutindu ya kubakila yau basolision. Katula yau, kutanga kesadisaka bana batula makanisi na bau kisika mosi. Na kusalaka mutindu yina, bakekudisaka bikadulu lokola ntima yinda, kukiyala, mpe kukitula na kisika ya bantu yankaka.

   Kukitula na kisika ya bantu yankaka? Ee! Bantu ya mayele metuba ti ntangu bana ketangaka malembemalembe mpe na dikebi mpenza disolo mosi, yakesadisa bau bazaba mutindu bantu yango vuandaka kukimona. Mpe yalenda sadisa bau bakukitula na kisika ya bantu yina bakekutanaka na bau bilumbu nionso.

•   Kutanga ketindaka muntu kanisa na mpinda. Bantu yina ketangaka na dikebi ketangaka na vitesi na bau mosi, mpe mbala yankaka bakevutukilaka kutanga mbala na mbala kana yakele mfunu samu babakusa mambu yina nsoniki zolaka tuba. Na kusalaka mutindu yina, bakezimbakanaka ve mambu yina batangaka mpe bakebakilaka yau mambote.​—1 Timote 4:15.

   Tata mosi na nkumbu ya Joseph metuba: “Ntangu nge kena kutanga, nge lenda kanisa na pete nionso na nsasulu ya bampova mosi, kuwizanisa yau na mambu yina nge mezaba, mpe kutadila malongi yina nge lenda baka na yau. Bavideo mpe bafilme kekindisaka beto ve ntangu nionso na kukanisa na mpinda na zulu ya mambu.”

 Na nkufi: Atako bavideo mpe bafilme kele na mfunu na yau, bana na nge kekondua mambu mingi ya mfunu kana bakena kubaka ve ntangu ya kutanga.

•   Banda kusadisa bau ntangu bakele ntete bana fioti mpenza. Chloe, mama mosi yina kele na bana zole ya babakala metuba: “Beto bandaka kutangila bana na beto ntangu bavuandaka ntete na kati ya kivumu, mpe beto tatamanaka kutangila bau ntangu babutukaka. Beto kele na kiese mutindu beto bikaka ve. Bubu yayi, kutanga kesepedisaka bau mpe yamekumaka mumeseno samu na bau.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Banda bumuana na nge mpenza nge mezaba masonukua ya nlongo.”​—2 Timote 3:15.

•   Sala ti yinzo na nge vuanda kisika ya mbote samu na kutanga. Nge kesala mutindu yina kana nge kena kutula na yinzo mikanda ya mutindu na mutindu samu na kutanga. Tamara, mama mosi yina kele na bana yiya metuba: “Sosa mikanda to bazulunalo yina bana kesepelaka kutanga mpe tula yau pembeni ya mfulu na bau.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Longa muana bakala nzila yina yandi fueti kuenda; ata ntangu yandi kekuma mbuta, yandi kebika yau ve.”​—Masese 22:6, noti na yinsi ya paje.

•   Tula bandilu samu na kusadila Internet. Tata mosi na nkumbu ya Daniel metuba, beno lenda tula nkokila mosi yina muntu mosi ve fueti sadila apareyi. Yandi metuba: “Ata kana beto vuandaka sala plina nkokila mosi na sabala, beto vuandaka lutisa nkokila mosi ya mbote kondua kuzibula televizion. Beto vuandaka baka ntangu ya kutanga, yavuanda kintuadi to muntu na muntu na ndambu na yandi.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Beno sosa mpenza kuzaba mambu yina meluta mfunu.”​—Bafilipi 1:10.

•   Vuanda kifuani ya mbote. Karina, mama mosi yina kele na bana zole ya banketo metuba: “Ntangu nge kena kutangila bana na nge masolo, sala lokola nge diaka nge vuandaka vana mpe monisa banguilu yina nge kele na yau samu na mambu yina nge kena kutanga. Kana nge kezolaka kutanga, bana na nge lenda landa kifuani na nge.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Tatamana kukipesa na kutanga na ntuala ya bantu mingi.”—1 Timote 4:13.

 Bana nionso ve kesepelaka kutanga kutanga mingi. Kasi, mutindu nge lenda kindisa bau lenda pesa bau diaka nsatu ya kutanga. David, tata mosi yina kele na bana zole ya banketo kesadilaka dibanza yayi mbala na mbala. Yandi metuba: “Munu vuandaka tanga mambu yina bana na munu vuandaka tanga, yasadisaka munu munu zaba mambu yina vuandaka sepedisa bau mpe yavuandaka pesa munu nzila ya kusolola na bau. Beto vuandaka na ekipe na beto ya fioti ya bantangi. Yavuandaka kitoko mpenza!”