Sara * me zonza, “Mu ke muntu ya nsoni, mpe mu ke kwikilá ve mingi na kimuntu ya munu. Mu ke vandá ve na kizunu ntangu mu ke vandá na bantu yina ke kwikilá na kimuntu ya bawu, mpe na ba yina zola mambu ya ngolo. Kasi mu ke vandá na kizunu ntangu mu ke vandá na muntu yina ke ya kulembama (doux), mpe ya kukuluka. Mu lenda fungula ntima ya munu na muntu ya faso yina, mpe kuzonzila yandi makanisi mpe bamambu ya munu. Bandiku ya munu ya ntima ke ya kulembama mpe ya kukuluka.”

Bamambu yina Sara me zonza me lakisa ti, si beto ke ya kulembama, bantu ya nkaka ke zola kuvanda bandiku ya beto. Faso bifu ya nkaka ya mbote, lembami mpe ke sepilisá Yehova. Biblia ke zonzá na beto ti: “Beno lwata . . . lembami.” (Kol. 3:12) Lembami ke yinki? Wa’ faso Yesu lakisá lembami? Mpe wa’ faso lembami lenda sala ti beto vanda na kilengi na luzingu ya beto?

Lembami ke kifu yina ke talaná ntangu muntu ke vandá na kizunu ya kulutila. Muntu ya kulembama ke bakilá bampangi na faso ya mbote, mpe ke vandá na kizunu ntangu bamambu ya mpasi ke kuminak’ yandi.

Lembami ke kidimbu yina ke lakisá ngolo ya beto ya kati. Na Biblia, mot Greke yina ba sadilá samu na kuzonzila “lembami”, kaka ni yawu mpe ba sadilá samu na kuzonzila Cheval ya bruse, yina ba me kulisa samu na kumesana na bantu. Cheval yango ke kaka na ngolo, kasi ba pesak’ yandi formasion ya kuzaba faso ya kusadila yawu. Faso mosi mpe, si beto ke ya kulembama, beto ke bika ve nzila na bifu ya yimbi yina disumu ke natá, mpe beto ke bumba kizunu na bampangi.

Ntangu ya nkaka nge lenda kanisa: ‘Mu ke muntu ya kulembama.’ Bubu yayi, bantu mingi ke ve na ntima ya yinda mpe ke na mambu ya ngolo. Na yawu ya lenda vanda mpasi mingi na beto na kuvanda ya kulembama. (Rom. 7:19) Ya ke lombá bangolo mingi na kuvanda na lembami, kasi mpeve ya santu ke sadisá beto, samu beto lemba ve na kusosa kuvanda na kifu yayi. (Gal. 5:22, 23) Samu na yinki beto zolá sala bangolo samu na kuvanda na lembami?

Lembami ke kifu yina ke salá ti bantu zola kuvanda na beto. Kaka faso Sara, beto mpe ke zolá kuvanda na bantu ya kulembama. Yesu ke kifwani ya kulutila mbote na yina me tadila lembami, na ntima ya mbote. (2 Ko. 10:1) Bana mingi ke vandá na boma ya muntu yina ba zaba ve. Kasi, samu Yesu vandá ya kulembama mpe na ntima ya mbote, bana zola kuvanda na yandi, ata ba zabá ve yandi.—Mrk. 10:13-16.

Lembami ke bumbá beto, mpe ba yina ke vandá na beto. Si beto ke ya kulembama, beto ke banda  kudasuká ve na mbangu. (Bin. Beto ke lwalisa ve bampangi. Ya ke sala ti beto vanda na ntima ya kizunu. Samu beto ke na kifu ya mbote yayi, beto ke zaba kudyatila, beto ke lwalisa ve bampangi, mpe ya ke pesa bawu kilengi ya kuvanda na beto.

Ata yandi vandá na mingi ya kusala mpe baresponsabilite ya ngolo, Yesu vandá ya kulembama na mantwala ya bantu nyonso. Na ntangu ya yandi, mingi vandá na bamambu, mpe vandá na nsatu ba bakila bawu na faso ya mbote. Ba kuzwá bukindi ntangu Yesu zonzá na bawu: “Beno kwiza na sika ya munu [. . .] samu ti mu ke na ntima ya kulembama mpe ya kukuluka”!—Mat. 11:28, 29.

Wa’ faso beto lenda longoka kuvanda ya kulembama faso Yesu? Beto ke longoká Biblia samu na kuzaba faso Yesu vandá bakilá bantu, mpe yinki yandi vandá salá na bantangu ya mpasi. Ntangu beto ke kutaná na bamambu yina ke kwamisá lembami ya beto, beto ke salá bangolo ya kulanda kifwani ya Yesu. (1 Pi. 2:21) Beto tala bima tatu yina sadisá Yesu na kuvanda ya kulembama.

Yesu vandá muntu ya kukuluka. Yandi zonzá ti, yandi ke “na ntima ya kulembama mpe ya kukuluka.” (Mat. 11:29) Biblia ke zonzilá bifu zole yayi ya kuvukana, samu ti lembami ke ya kukwelana na kukuluka. (Ef. 4:1-3) Samu na yinki?

Kukuluka ke sadisá beto na kuvanda ve na kifu ya kudasuká kidi-kidi. Yinki Yesu salá ntangu bantu zonzá ti, yandi ke kanisá “kaka na kudya” mpe “na kunwa vinu”? Na ndyatulu ya yandi, yandi lakisá ti mambu yina vandá ya luvunu. Samu yandi vandá ya kukuluka, yandi lakisá na lembami nyonso ti, “ndwenga (sagesse) ke talaná na ndyatulu ya yawu.”—Mat. 11:19.

Si muntu me zonzila yimbi ya ndinga ya nge, kiminu ya nge, to kisika yina nge katuká, samu na yinki kusala ve bangolo ya kubakila mambu yina yandi me zonza na lembami nyonso? Peter, kuluntu mosi ya kimvuka na Afrique du sud me zonza: “Ntangu mu ke talá ti mu ke ya kudasuka samu na mambu muntu me zonza, mu ke yufulá, ‘Si Yesu vandá na kisika ya munu, wa’ faso yandi zolá bakila yawu?’” Peter me bwela: “Mu me longoka na kudasuká ve na mbangu.”

Yesu zabá ti beto ke bantu ya masumu. Bilandi ya Yesu vandá zolá kusala mambu ya mbote, kasi samu ba vandá bantu ya masumu, ba vandá salá ve kaka mambu ya mbote. Na kifwani, na mpimpa ya avant lufwa ya Yesu, yandi lombá na Piere, Zaki, mpe Yoane na kulala ve, kasi ba lendá ve na kusala yawu. Yesu lakisá ti yandi zabá samu na yinki ba vandá lala ntangu yandi zonzá: “Mpeve ke ngolo, kasi nzutu ya muntu ke ya kulemba.” (Mat. 26:40, 41) Yesu dasukilá ve bilandi ya yandi samu yandi zabá ti, ba ke bantu ya masumu.

Mandy, mpangi mosi ya kento yina vandá na kifu ya kuzonzilá yimbi ya bampangi, kasi bubu yayi, yandi ke na salá bangolo na kulanda kifwani ya lembami ya Yesu, me zonza: “Mu mase salá ngolo ya kubambuká ti, beto nyonso ke bantu ya masumu, mpe na kusosá kutala bifu ya mbote ya bampangi faso Yehova ke salaka.” Faso ya Yesu ya kutadila masumu ya bantu, lenda sadisa kwandi nge na kubakila bampangi na lembami?

Yesu vandá tulá ntima ya yandi nyonso na Nzambi. Ntangu Yesu vandá awa na ntoto, ba nyokolak’ yandi samu na mambu yina yandi salá ve. Bantu vandá bakula ve faso ya yandi ya kutadila bamambu, mpe nyokolak’ yandi. Ata faso yina, yandi vandá kaka ya kulembama samu ti, yandi “vandá tulá ntima na muntu yina ke sambisá [juger] na lunungu.” (1 Pi. 2:23) Yesu zabá ti Tata ya yandi ya mazulu ke sadisa yandi na kulemba ve na mantwala ya bampasi, mpe ntangu ke kwiza yina Nzambi ke semba ba yina vandá nyokola yandi.

Beto ke yidika ve bamambu, si beto dasuka na mbangu, samu bantu ke na nyokolá beto na mambu yina beto me sala ve. Ni na yawu Biblia ke na bambuká beto: “Samu ti muntu ya kudasuka ke salá ve mambu ya kulunga na mantwala ya Nzambi.” (Zk. 1:20) Ata beto ke na barezon ya kudasuka, samu beto ke bantu ya masumu, beto lendá sala mambu yina ke mbote ve.

Cathy mpangi mosi ya kento na bwala ya allemagne vandá kanisá, ‘Si nge nwanina ve nzutu ya nge, nge mosi, ata muntu ya nkaka lenda sala yawu.’ Kasi ndyatulu ya yandi sobá ntangu yandi longoká kutula ntima ya yandi na Yehova. Yandi me zonza. “Bubu yayi, mu ke dasuká dyaka ve na mbangu, mu lenda dyatila na lembami samu mu zaba ti, Yehova ke manisa mambu nyonso ya yimbi na yinza.” Si ba me salá deja nge mambu ya faso yayi, kulanda kifwani ya Yesu ya kutulá ntima na Nzambi, ke sadisa nge na kuvanda ya kulembama.

Yesu zonzá ti, si beto zola kuvanda na kilengi, beto me bonga kuvanda ya kulembama. Yandi zonzá, “Kilengi na ba yina ke ya kulembama.” (Mat. 5:5) Beto tala faso lembami ke sadisá beto na bamambu yayi beto ke zonzila.

Lembami ke yidiká bamambu na dikwela. Mpangi mosi ya bwala ya Australie na nkumbu ya Robert zonzá: “Mu zonzilá mambu mingi ya yimbi yina mu vandá kanisa ve na kento ya munu. Kasi na manima ya kuzonza mambu na nkele, nge lenda zonza ve ti nge me zonza ata kima. Ya salá mu mpasi na ntima ntangu mu talá faso mu nyongisak’ yandi.”

“Beto ke sumuká bambala mingi” na nzonzolo ya beto, mpe ntangu beto ke zonzá mambu yina beto me baka ve ntangu ya kukanisa na yawu, ya lendá natina beto bamambu na dikwela. (Zk. 3:2) Na bantangu ya faso yayi, lembami ke sadisá beto na kuvanda na kizunu, mpe na kuzonza ve bamambu kidi-kidi.—Bin. 17:27.

Robert salá bangolo mingi samu na kuvanda na kizunu mpe na kuzaba kukutika nzutu ya yandi (maîtrise de soi). Wapi bambote ya nataka? Yandi me zonza: “Bubu yayi, ntangu mu ke vandá na mambu na kento ya munu, mu ke sosá kuwa yandi mbote-mbote, kuzonza na lembami nyonso, mpe kusosa ve na kudasuka na mbangu. Luzolo ya beto me kuma dyaka ngolo kuluta na ntama.”

Lembami ke sadisá beto na kuwisana mbote-mbote na bampangi. Ba yina ke dasuká kidi-kidi ke vandá ve na bandiku mingi. Kasi lembami ke sadisá beto “na kubumba [. . .] bumosi na kizunu yina ke vukisá beto.” (Ef. 4:2, 3) Cathy, mpangi ya kento yina beto me zonzila ntama mingi ve me zonza: “Si mu ke ya kulembama, mu lenda sepela kuvanda kintwadi na bampangi, ata ti ya ke mpasi na kuwisana na bantu ya nkaka.”

Lembami ke pesá kizunu ya ntima. Ntangu Biblia ke zonzilá “mayela yina ke katuká na zulu”, ya ke kwelisak’ yawu na lembami mpe na kizunu. (Zk. 3:13, 17) Muntu ya kulembama ke vandá na “ntima ya kizunu.” (Bin. 14:30) Martin, yina salá bangolo samu na kuvanda muntu ya kulembama me zonza: “Bubu yayi, mu ke sosá dyaka ve ti bamambu salama kaka faso mu ke na zolak’ yawu, mpe mu ke na kilengi mingi mpe kizunu na ntima.”

Ya tsyeleka, beto me bonga kusala bangolo mingi samu na kuvanda ya kulembama. Mpangi mosi zonzá: “Ya tsyeleka, bantangu ya nkaka mu ke vandá na nkele ya kulutila.” Kasi Yehova yina ke kindisá beto na kulanda lembami, ke sadisa beto na kuvanda ya kulembama. (Iza. 41:10; 1 Tim. 6:11) Yandi lenda ‘manisa [formasion] ya beto’; yandi lenda ‘kumisa beto ngolo.’ (1 Pi. 5:10) Malembe-malembe, faso apotre Paul, beto lenda landa kifwani ya “lembami mpe ntima ya mbote ya Kristo.”—2 Ko. 10:1.