• “Na ntima ya munu ya vandá mutindu bakala ya munu salá kinsuza bambala mingi.”

• “Ya talisá munu nsoni. Mu vandá tala ti mu ke dyaka ve kitoko, mpe ti mu vandá kaka muntu ya mpamba.”

• “Mpasi ya munu vandá kaka na ntima. Mu vandá lenda ve kuzonzila yawu na muntu.”

• “Mu vandá tala ti Yehova vandá ve na kyadi ya munu.”

Mambu bampangi yayi me zonza ke na lakisá mpasi yina ya ke salá na kento yina bakala ya yandi ke talá bafoto to bavideo ya yimbi. a Kana yandi ke salak’ yawu na kinsweki, na kati ya bangonda to bamvula mingi, ya lenda sala ti kento tula dyaka ve ntima na bakala ya yandi. Ni yawu natá kento mosi na kuzonza: “Mu kwizá tala ti mu zabá ve nani ke bakala ya munu. Ya ke kwandi na mambu ya nkaka yina yandi ke na bumbilá munu?”

Disolo yayi ke samu na kento yina bakala ya yandi ke na kifu ya kutalá bafoto to bavideo ya yimbi. b Malongi ya Biblia yina ke na kati ke sadisa yandi na kuvanda dyaka ve na manyongi mingi, na kutala ti Yehova ke zolak’ yandi. Ya ke lakisa yandi mpe ti Yehova ke na nsatu ya kusadisa yandi na kuvanda na kizunu, mpe ya kubikana kaka pene-pene na yandi.

Ata ti bakala ya nge sala kima to ve, ya ke na mambu yina nge lenda sala samu na kuvanda na mwa kizunu. Beto zonzila yawu.

Kutala ve ti ya ke foti ya nge. Kento lenda kanisa ti ya ke foti ya yandi kana bakala ya yandi ke talá bafoto to bavideo ya yimbi. Alice c kwizá tala ti yandi vandá dyaka ve kitoko samu na bakala ya yandi mpe yandi vandá yufula: “Samu na yinki bakala ya munu ke zolá kutala bakento ya nkaka na kisika ya kutala munu?” Bakento ya nkaka lenda sala to zonza mwa mambu na manima ya kuzaba ti bakala ya bawu ke talá bafoto to bavideo ya yimbi. Ba lenda kanisa ti ni yawu ke lutilá kubebisa mambu. Danielle d me zonza: “Samu mu vandá dasuká mingi, mu vandá tala ti mu ke kento ya yimbi mpe ni yawu vandá salá ti mambu beba kaka.”

Kana nge ke na kanisá faso yina, zaba ti samu na Yehova, mambu yina bakala ya nge ke salá ke ve foti ya nge. Zaki 1:14 ke zonzaka: “Muntu ni muntu kele ya kutonta  ntangu yandi ke vwandaka na bansatu ya yimbi, mpe ke landaka yawu.” (Rom. 14:12; Flp. 2:12) Yehova ke talá ve ti ya ke foti ya nge, kasi kukangama ya nge na yandi ke sepelisak’ yandi.​—2 Ns. 16:9.

Ntangu bakala ke na talá bafoto to bavideo ya yimbi, kento lenda kanisa ti bakala ya yandi ke salá yawu samu yandi ke dyaka ve kitoko to ke na lendá ve kusepelisa yandi. Kasi, ya ke ve faso yina. Bantu ya mayela me kwiza tala ti kutala bafoto to bavideo ya yimbi ke vumbulá bansatu, yina ata kento lenda lungisa.

Kuvanda ve na manyongi ya kulutila. Catherine zonzá ti makanisi ya yandi nyonso vandá kaka na kifu ya yimbi yina vandá na bakala ya yandi. Ya bebisá luzingu ya yandi nyonso. Frances me zonza: “Ya ke kwamisá munu mingi ntangu mu ke talá ve bakala ya munu, to kana mu zaba ve kisika yandi kele. Bilumbu nyonso mu ke vandá na ntima na zulu.” Bakento ya nkaka ke zonzá ti ya ke salá bawu nsoni ntangu ba ke vandá na bampangi ya nkaka yina lenda zaba kifu ya babakala ya bawu. Ba ya nkaka ke talá ti ba ke kaka bawu mosi, samu ba ke kanisá ti ata ba yina zaba mambu ya bawu, ba lenda zaba ve mpasi yina ya ke na salá bawu na ntima.

Ya ke ve yimbi na kuvanda na makanisi ya faso yayi. Kasi, kana ntangu nyonso nge na kanisá kaka na mambu yayi, ya ke sala ti nge vanda na manyongi ya kulutila. Sala bangolo samu na kutula makanisi ya nge na kindiku ya nge na Yehova. Kusala yawu ke sadisa nge na kukanga ntima.​—Nku. 62:2; Ef. 6:10.

Nge lenda tanga mpe kuyindula na masolo ya Biblia ya bakento yina vandá na manyongi mpe kuzwá ngolo ntangu ba tulá ntima ya bawu na Yehova na lusambu. Ata ti Yehova ntangu ya nkaka yidiká ve mambu ya bawu, yandi pesá bawu kizunu. Na kifwani, Anna ʻvandaka tala mpasi mingi na ntimaʼ na mambu yina vandá kwamisa yandi. Kasi, na manima ya ʻkusambila ntangu mingi na mantwala ya Yehova,ʼ yandi kwizá kuzwa kizunu ata ti yandi zabá ve yinki zolá kumina yandi na mantwala.​—1 Sa. 1:10, 12, 18; 2 Ko. 1:3, 4.

Sosa lubakusu na bakuluntu ya kimvuka. Ba lenda vanda ʻkisika ya kubumbana, kisika ya kubumbana mvula ya mupepe ya ngolo.ʼ (Iza. 32:2) Kana nge zola, ba lenda sosila nge mpangi mosi ya kento yina nge lenda zonzila mambu yina ke na kwamisá nge mpe yandi lenda sadisa nge.​—Bin. 17:17.

Nge lenda sadisa kwandi bakala ya nge na kubika kifu ya kutalá bafoto to bavideo ya yimbi? Ntangu ya nkaka, nge lenda sala yawu. Biblia ke lakisá ti samu na kununga mambu ya mpasi, “bantu zole me luta muntu mosi.” (Lon. 4:9-12) Bantu ya mayela me kwiza tala ti bambote ke vandá mingi ntangu kento na bakala ke salá kintwadi samu na kubika kifu ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi mpe ya ke salá ti ba tula dyaka ntima na bampangi na kati ya makwela.

 Kasi, samu ya simba, ya ke mfunu ti bakala ya nge vanda na nsatu mingi ya kubika kifu yayi mpe sala bangolo na kulungisa yawu. Yandi me bondila kwandi Yehova na kusadisa yandi mpe yandi me sosa kwandi lubakusu ya bakuluntu? (2 Ko. 4:7; Zaki 5:14, 15) Yandi me sala kwandi nyonso samu na kutala dyaka ve bafoto to bavideo ya yimbi? Na kifwani, yandi me yidika kwandi mambu, na yina me tadila faso ya yandi ya kusadila bima nyonso yina lenda sala ti yandi kubwa dyaka na mutambu yina? Yandi ke kimá kwandi mambu mpe bisika nyonso yina lenda pesa yandi nsatu ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi? (Bin. 27:12) Yandi ke ndimá kwandi na ntima mosi nge sadisa yandi? Yandi ke fungulá kwandi nge ntima ya yandi? Kana yandi sala nyonso yayi, ntangu ya nkaka nge lenda sadisa yandi.

Wa’ faso? Beto zonzila kifwani ya Felicia na Ethan. Banda ntangu yina yandi vandá ntwenya, Ethan vandá na kifu ya kutalá bafoto to bavideo ya yimbi. Felicia ke lakisá ntima ya yinda na Ethan mpe yandi ke mangá ve kuwa yandi. Ya ke salá ti ya vanda ve mpasi na Ethan na kufungula yandi ntima ntangu yandi ke vandá na nsatu ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi. Ethan me zonza: “Mu ke vuná ve kento ya munu mpe mu ke zonzilak’ yandi mambu pwelele. Na luzolo nyonso, yandi ke sadisá munu na kuvanda ekenge ntangu mu ke sadilá internet mpe na kusadila yawu na mayela nyonso. Mpe ntangu nyonso, yandi ke sosá kuzaba kana mu ke na lendá kusala yawu.” Ya ke salá Felicia mpasi na kuzaba ti Ethan ke zolá kutala bafoto to bavideo ya yimbi. Yandi me zonza: “Kasi, nkele mpe mpasi yina ke na munu na ntima, ke sadisa ve yandi na kununga kifu ya yimbi yina. Ntangu mu ke kuwak’ yandi mbote-mbote, yandi ke sosá mpe kusadisa munu na kunwana na mpasi mpe na nkele yina ke na munu.”

Kusolola mutindu yayi, lenda sadisa bakala na kubika kutala bafoto to bavideo ya yimbi. Kasi, ya lenda sadisa mpe kento na kutula dyaka yandi ntima. Ntangu bakala ke bumbilá kento ya yandi ata kima, ke zonzá na yandi bansatu ya yandi, bisika yandi ke kwendá mpe mambu yina yandi ke salá, ya ke vandá dyaka ve mpasi na kento na kutula yandi ntima.

Nge me kanisa kwandi ti nge lenda sadisa bakala ya nge faso yayi? Kana ni faso yina, ya ke vanda mbote beno tanga mpe beno solola na mambu yina ke na disolo yayi. Ntangu beno ke na sololá, bakala ke sosa yinki lenda sadisa yandi na kubika kutala bafoto to bavideo ya yimbi, mpe yinki yandi me lunga kusala samu nge tudila dyaka yandi ntima. Yandi zolá dasuka ve samu ba ke na zonzilá kifu ya yandi ya yimbi, kasi yandi zolá kanisa kaka na mpasi yina ya ke na salá nge. Ntangu beno ke na sololá, sosa yinki nge lenda sala samu na kutula diboko na bangolo yina yandi ke na salá samu na kubika kifu ya yimbi yina. Sosa mpe faso nge lenda lakisa yandi ti nge ke na nsatu ya kutula dyaka yandi ntima. Beno zole me bonga kuzaba yinki ke natá bantu na kubwa na kifu yina mpe wa’ faso kunwana na yawu. e

Kana nge ke na boma ti masolo na bakala ya nge luta ve na faso ya mbote, beno lenda sosa lubakusu na kuluntu mosi yina beno zole ke wisaná na yandi mbote-mbote. Ntangu beno ke solola, yandi lenda vanda na beno.  Beno zaba ti, ata bakala me bika kifu ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi, ya lenda baka bantangu mingi na kento na kutudila dyaka yandi ntima. Kulemba ve. Sosa mambu yina me bonga na kati-kati ya beno ata ti ya ke kaka ndambu. Ata ti ya baka ntangu, beno vanda na kundima ti kana beno vanda na ntima ya yinda, mpe beno bika ve kusala bangolo, dikwela ya beno ke vutuka dyaka ngolo.​—Lon. 7:8; 1 Ko. 13:4.

Kana yandi me kwiza tala dyaka bafoto to bavideo ya yimbi na manima ya mwa ntangu mingi, ya zola zonza kwandi ti bakala ya nge me balula ve ntima to ke lenda dyaka ve kubika kifu yayi? Ntangu ya nkaka, ya lenda vanda ti ni faso yina ve. Kana nsatu ya yandi ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi ke vandá kaka ngolo mingi, ya lenda vanda ti yandi ke vanda na nsatu ya kunwana na kifu yayi luzingu ya yandi nyonso. Yandi lenda vutukila kutala yawu, ata ti yandi me sala ve yawu na kati ya bamvula mingi. Yandi ke vanda na nsatu ya kusala dyaka bangolo mingi samu na kubwa dyaka ve na kifu yango. Ata ti yandi me tala ve bafoto to bavideo ya yimbi na kati ya mwa ntangu mingi, yandi me bonga kubika ve kusala keba na bima nyonso yina lenda sala ti yandi kubwa dyaka na mutambu yina mpe kukima mambu mpe bisika nyonso yina lenda pesa yandi nsatu ya kutala bafoto to bavideo ya yimbi. (Bin. 28:14; Mat. 5:29; 1 Ko. 10:12) Yandi me ‘fwana kusoba na kati ya ntima mpe mabanza’ ya yandi mpe kulongoka “kuyina mambu ya yimbi.” Kutala bafoto to bavideo ya yimbi mpe kusakana na binama ya kuvukisa nzutu ke na kati ya mambu ya yimbi ya kuyina. (Ef. 4:23; Nku. 97:10; Rom. 12:9) Kana yandi sala bangolo samu na kusadila mambu nyonso yina beto me zonzila awa, ya ke sadisa yandi na kubika kifu yango mpe kuvutukila dyaka ve yawu. f

Yinki nge lenda sala, kana bakala ya nge ke na zolá ve kunwana na kifu yango? Ntangu ya nkaka, ya lenda lembisa nge, kupesa nge nkele mpe kulwalisa nge ntima. Pesa manyongi ya nge na Yehova. Yandi ke sadisa nge na kuvanda na kizunu. (1 Pi. 5:7) Kubika ve kukuma pene-pene na yandi na nzila ya lusambu, ya kulongoka ya nge ya Biblia mpe kukanisa na yina nge ke longokaka. Kana nge me sala yawu, nge lenda vanda na kundima ti yandi mpe ke kuma pene-pene na nge. Faso me zonza yawu Izaya 57:15, yandi ke zingá na ba yina ke ya ‘kunyokwama mpe yina ke na mabanza ya kukuluka.’ Yandi ke na sosá kusadisa nge na kuvutula kilengi ya nge. Sala bangolo samu na kuvanda kaka ya kukangama na Yehova. Sosa lubakusu ya bakuluntu. Vanda na kivuvu ti na mantwala, ntima ya bakala ya nge lenda soba.​—Rom. 2:4; 2 Pi. 3:9.