1. Na ntangu ya Biblia, dimpa vandaka kwandi mfunu? Zonzila ya yawu.

 DIMPA vandaka madya yina bantu vandaka kudya mingi na ntangu ya Biblia. (Kub. 14:18; Luke 4:4) Samu ti ya vandaka kima ya mfunu, Biblia ke sadilaka bantangu ya nkaka “dimpa” samu na kuzonzila madya. (Mat. 6:11; Bis. 20:7) Yesu sadilaka dimpa na bimangu zole yina yandi salaka. (Mat. 16:9, 10) Yoane kikapu 6 ke zonzilaka mosi ya bimangu yango. Na disolo yayi, beto ke tala bileso yina beto lenda benda.

2. Na wapi ntangu bantu mingi vandaka na nsatu ya madya?

² Na manima ya kumanisa nzyetolo ya bawu ya kusamuna, Yesu kwendaka na bantumwa na bwatu, na simu ya nkaka ya nzadi ya Galile samu ba pema. (Mrk. 6:7, 30-32; Luke 9:10) Ba kwendaka na Besayida na kisika yina ba zola vanda kaka bawu mosi. Kasi, ntangu ba kwiza zaba ti Yesu vanda kwenda kuna, bantu mingi tekilaka samu na kutala yandi. Ata yandi vanda vingila ve bawu, na luzolo nyonso yandi bakaka ntangu ya kulonga bawu mpe kubelusa ba yina vanda beela. Samu nkokila vanda kuma, bilandi vandaka yufula wa’ faso bantu yayi zola kuzwa kima ya kudya. Ntangu ya nkaka na kati ya bawu, vandaka na ba yina vandaka na mwa madya, kasi mingi ya bawu zola kwenda sumba madya na babwala. (Mat. 14:15; Yoa. 6:4, 5) Yinki Yesu zola sala?

KIMANGU YA MAMPA

3. Yinki Yesu zonzaka na bantumwa na kusala? (Tala mpe kizizi.)

³ Yesu zonzaka na bantumwa: “Ba ke kwenda ve. Beno pesa bawu beno mosi kima ya kudya.” (Mat. 14:16, NWT) Ya vandaka mpasi samu ya vandaka na babakala 5 000. Kana beto kanisa na  bakento mpe bana, lutangu ya bantu yina vandaka na nsatu ya madya zola kuma 15 000. (Mat. 14:21) Andre zonzaka: “Ya ke na mwana mosi ya bakala ya fioti awa yina ke na mampa tanu ya orze mpe na bambisi zole ya fioti. Kasi ya ke lunga kwandi samu na bantu mingi yayi?” (Yoa. 6:9, NWT) Ni bapovre mpe bantu ya nkaka vanda kudyaka mingi mampa ya orze, mpe ntangu ya nkaka bambisi ya fioti yayi vandaka makayabu. Kasi mampa na bambisi yina mwana ya bakala yayi vandaka na yawu zola lunga ve na bantu nyonso.

4. Yinki Yoane 6:11-13 ke na longaka beto? (Tala mpe bizizi.)

⁴ Samu Yesu vandaka na nsatu ya kupesa bantu yayi madya, yandi lombaka na bawu na kuvanda na matiti na binkuku. (Mrk. 6:39, 40; tanga Yoane 6:11-13.) Biblia ke lakisaka ti Yesu vutulaka matondo na Tata ya yandi samu na mampa mpe bambisi. Ya vandaka mbote na kuvutula Nzambi matondo samu ti ni yandi ya tsyeleka pesaka bantu madya yayi. Kifwani ya Yesu ke na bambulaka beto kileso ya mfunu. Beto me bonga kusambila tekila beto kudya, ya vanda ti beto ke beto mosi to na kisika yina bantu kele. Na manima, Yesu lombaka na bilandi ya yandi na kukabula madya, mpe bantu yayi kudyaka mpe ba yukutaka. Ya vandaka na bitini ya mampa yina bikanaka. Yesu lombaka ba vukisa yawu samu na kusadila yawu kilumbu ya nkaka. Yesu me bikila beto kifwani ya mbote na yina me tadila faso ya kusadila na ndwenga nyonso bima yina beto ke na yawu. Kana nge ke kibuti, nge lenda sadila disolo yayi, samu na kulonga bana ya nge na yina me tadila lusambu, kifu ya kukabula, mpe ya kulakisa ntima ya mbote na bantu ya nkaka.

5. Yinki bantu salaka ntangu ba talaka bimangu ya Yesu, mpe yinki Yesu salaka?

 ⁵ Faso ya Yesu ya kulonga mpe bimangu ya yandi salaka ti bantu yituka. Samu ba zabaka ti Moyize pesaka nsilulu ti Nzambi ke basisa mbikudi mosi ya nene, ba bandaka kuyufula kana ‘Yesu ke ni mbikudi yango.’ (Det. 18:15-18) Kana ni yawu, Yesu zola vanda ntwadisi yina me lunga yina zola pesa madya na bantu nyonso. Na yawu, bantu yayi sosaka “kubwila Yesu samu na kusala yandi mfumu.” (Yoa. 6:14, 15, NWT) Kana Yesu bikaka ti bamambu salama mutindu yina, yandi zola kota na bamambu ya politiki ya bazwife, yina vandaka na yisi ya lutumu ya Roma. Kasi ni yawu kwandi yandi salaka? Ve. Biblia ke zonzaka ti yandi ‘katukaka kuna mpe kwendaka na mongo.’ Ata ti bantu sosaka kunata yandi na kukota na politiki, yandi salaka ve yawu. Beto lenda longoka kileso ya mbote na yawu.

6. Wa’ faso beto lenda lakisa ti beto ke na nsatu ya kulanda kifwani ya Yesu? (Tala mpe kizizi.)

⁶ Bubu yayi, bantu ke lomba ve na beto na kusala ti mampa kuma mingi to na kubelusa bantu, ba ke sosa mpe ve kusala beto mfumu ya bwala to ntwadisi. Kasi ba lenda sala beto tiya samu na kusoola muntu yina ba ke na kanisaka ti lenda bongisa bamambu to kunata beto na kutula yandi diboko. Kileso yina kifwani ya Yesu ke na longaka beto ke pwelele, yandi mangaka kukota na bamambu ya politiki, mpe yandi zonzaka na manima: “Kimfumu ya munu ke ve ya yinza yayi.” (Yoa. 17:14; 18:36, NWT) Beto bakristo ya bubu yayi, beto ke landaka mbote-mbote faso ya yandi ya kukanisa mpe faso ya yandi ya kusala bamambu.  Beto me soola Kimfumu ya Nzambi, beto ke sambilaka samu na yawu mpe ni yawu beto ke longaka na bantu. (Mat. 6:10) Beto tala, yinki dyaka beto lenda longoka na kimangu ya mampa yina Yesu salaka.

YINA “KIMANGU YA MAMPA” ZOLA ZONZA

7. a) Yinki Yesu salaka? b) Yinki ya salaka na bantumwa mpe yinki ba bakulaka ve? (Yoane 6:16-20)

⁷ Na manima ya kudikisa kimvuka ya bantu Yesu zonzaka na bilandi ya yandi, na kubaka bwatu samu na kuvutuka na Kapenawume. Yandi mosi kwendaka na mongo samu na kukima bantu yina vanda sosa kusala yandi mfumu. (Tanga Yoane 6:16-20.) Ntangu bantumwa vandaka na kati ya bwatu, nzadi ya mungwa vanda ningana mingi samu mupepe ya ngolo vanda bula. Na manima, Yesu vanda tambula na zulu ya maza samu na kubwabana bawu. Yandi lombaka mpe na Piere na kutambula na zulu ya maza. (Mat. 14:22-31) Na ntangu Yesu kotaka na bwatu, mupepe manisaka. Bilandi yitukaka mpe zonzaka: “Ya tsyeleka, nge ke Mwana ya Nzambi.” (Mat. 14:33, NWT) Kanisa ntete, bilandi zonzaka mambu yayi ntangu ba talaka Yesu kutambula na zulu ya maza, kasi ba zonzaka ve yawu ntangu Yesu salaka kimangu ya mampa. Marke yina zonzilaka mpe disolo yayi me bwela: “[Bantumwa] yitukaka mingi. Ya tsyeleka, ba bakulaka ve kimangu ya mampa, samu bantima ya bawu vandaka ntete ya kukangama.” (Mrk. 6:50-52, NWT) Bilandi bakulaka ve ti Yehova pesaka Yesu ngolo ya kulutila ya kusala bimangu. Mwa ntangu na manima, Yesu zonzilaka dyaka kimangu ya mampa mpe yandi longoka beto kileso ya nkaka.

8-9. Samu na yinki kimvuka ya bantu landaka Yesu? (Yoane 6:26, 27)

⁸ Bantu yina Yesu dikisaka vandaka kanisa kaka na bansatu ya bawu ya kinsuni. Samu na yinki beto ke na zonzaka yawu? Kilumbu yina landaka, ba talaka ti Yesu na bantumwa kwendaka. Na yawu, kimvuka ya bantu yayi kotaka na babwatu yina katukaka na Tiberiade, samu na kukwenda na Kapenawume na kusosa Yesu. (Yoa. 6:22-24) Ba salaka kwandi yawu samu na kuzaba dyaka mingi na yina me tadila Kimfumu ya Nzambi? Ve. Ba vanda kanisa kaka na mampa. Wa’ faso beto me zaba yawu?

⁹ Tala mambu yina salamaka ntangu kimvuka ya bantu yayi kuzwa Yesu na Kapenawume. Yesu zonzaka na bawu ti dikanisi ya bawu ya ntete vandaka ni madya. Yesu zonzaka ti ba “kudyaka mampa mpe [ba] yukutaka” na “madya yina ke bolaka.” Kasi yandi zonzaka na bawu na kusala samu na “madya yina ke bikanaka samu na luzingu ya ntangu nyonso.” (Tanga Yoane 6:26, 27, NWT) Yesu zonzaka ti, madya yayi ni Tata yandi ke pesaka yawu. Ntangu ya nkaka, mambu yina Yesu zonzaka na yina me tadila madya yina ke bikanaka samu na luzingu ya ntangu nyonso pamusaka bantu yayi! Ya ke kwandi na madya yina lenda pesa luzingu ya ntangu nyonso? Mpe wa’ faso bantu yina vanda kuwa Yesu zola kuzwa yawu?

10. Wapi yina ke “kisalu ya Nzambi” yina bantu vandaka na nsatu ya kusala?

¹⁰ Ya ke na talanaka ti bazwife vanda kanisa ti ya vandaka na bamambu yina ba zola sala samu na kuzwa madya yango. Ntangu ya nkaka, ba vandaka kanisa na “bamambu” yina musiku ya Moyize vanda lomba. Kasi, Yesu zonzaka na bawu: “Yayi ni kisalu ya Nzambi, ti beno lakisa kiminu na muntu yina yandi filisaka.” (Yoa. 6:28, 29, NWT) Ya vandaka ve mbala ya ntete yina Yesu zonzaka na bantu ti na “kuzwa luzingu ya ntangu nyonso,” ba me fwana kulakisa kiminu na muntu yina Nzambi filisaka. (Yoa. 3:16-18, 36, NWT) Yandi zonzaka dyaka yawu na mantwala, yinki beto lenda sala samu na kuzwa luzingu ya ntangu nyonso.—Yoa. 17:3.

11. Wa’ faso Bazwife lakisaka ti ba vanda kanisa kaka na madya? (Nkunga 78:24, 25)

¹¹ Bazwife yayi ndimaka ve ti, ba me fwana  kuvanda na kiminu na Yesu. Ni na yawu, ba lombaka na Yesu: “Wapi kimangu nge ke sala samu beto tala yawu mpe beto kwikila na nge” (Yoa. 6:30, NWT.) Bantu yayi zonzaka ti, bankooko ya bawu yina zingaka na ntangu ya Moyize kuzwaka mana, yina ke mutindu mampa. (Neh. 9:15) Nkunga 78:24, 25 (NWT) ke zonzaka: “Yandi bikaka ve kunokisa mana samu ba kudya. Yandi pesaka bawu bambuma ya zulu. Bantu dyaka mampa ya bantu ya ngolo. Yandi pesaka bawu madya mingi samu ba fuluka.” Ya tsyeleka, ba vanda kanisa kaka na mampa ya kinsuni. Na yawu, ntangu Yesu zonzilaka bawu na “dimpa ya tsyeleka yina me katuka na zulu,” mpe yina ke pesaka luzingu ya ntangu nyonso, ba sosaka ata fioti ve kuzaba yinki yandi vanda sosa kuzonza. (Yoa. 6:32, NWT) Samu ba vanda kanisa ntangu nyonso na bansatu ya bawu ya kinsuni, ba vanda bakula ata fioti ve yina Yesu vanda zonzila bawu na yina me tadila kuzwa luzingu ya ntangu nyonso. Yinki disolo yayi ke na longaka beto?

YINA KE MFUNU YA KULUTILA SAMU NA BETO

12. Wa’ faso Yesu lakisaka wapi yina ke mambu ya kulutila mfunu?

¹² Yayi ni kileso ya mfunu yina beto lenda longoka na kikapu 6 ya Yoane. Samu na beto, mambu ya kulutila mfunu ke ni kutumama na Nzambi mpe kindiku ya mbote na yandi. Ni yawu, Yesu lakisaka ntangu yandi pesaka mvutu na ntontolo ya Satana. Yandi zonzaka: “Muntu fwana kuzinga ve kaka na dimpa ya mpamba, kasi na mambu nyonso yina ke basikaka na yinwa ya Yehova.” (Mat. 4:3, 4, NWT) Mpe na disolo na zulu ya mongo Yesu lakisaka pwelele mfunu ya kuvanda na kindiku ya mbote na Nzambi. (Mat. 5:3) Na yawu, beto me bonga kuyufula: ‘Na luzingu ya munu, mu ke lakisaka kwandi ti mambu ya kulutila mfunu ke ni kindiku ya munu na Nzambi, to bansatu ya munu ya kinsuni?’

13. a) Samu na yinki ya ke ve yimbi na kusepela na madya? b) Samu na yinki beto me bonga kutula ntima na mambu yina Polo zonzaka? (1 Bakorinto 10:6, 7, 11)

¹³ Ya ke ve yimbi samu na beto na kusambila samu na bima ya kinsuni, mpe na kusepela na yawu. (Luke 11:3) Biblia ke zonzaka na beto ti ya ke mbote na muntu na “kudya mpe kunwa” mpe kuzwa kilengi na kisalu ya yandi ya ngolo samu ti ya “me katuka na diboko ya Nzambi.” (Ekl. 2:24; 8:15; Zaki 1:17) Kasi, beto me fwana kusala keba samu bansatu ya kinsuni kuma ve kima ya kulutila mfunu na luzingu ya beto. Ni yawu ntumwa Polo longaka ntangu yandi sonikaka na bakristo. Yandi nataka bawu na kukanisa na bamambu yina Izraele kutanaka na yawu na mongo ya Sinayi. Yandi kebisaka bakristo ti ba “me fwana ve kuvanda na nsatu ya bima yimbi mutindu [bana Izraele] vandaka na yawu.” (Tanga 1 Bakorinto 10:6, 7, 11, NWT.) Samu ti bana Izraele vanda kanisa kaka na bansatu ya bawu ya kinsuni, bimangu ya Yehova kwiza kuma “bima ya yimbi.” (Lut. 11:4-6, 31-34) Ba lakisaka ti kutumama na Yehova vandaka ve mambu ya kulutila mfunu samu na bawu, ntangu ba sambilaka kiteki ya mwana ya ngombe, ba kudyaka, ba kunwaka mpe ba lutisaka bantangu ya mbote. (Bas. 32:4-6) Polo zonzaka bamambu yayi samu na kukebisa bakristo yina vanda zinga tekila ba mwangisa Yeruzalemi na tempelo na mvula 70 N.B. Bubu yayi, beto mpe ke na zingaka na nsuka ya yinza yayi. Na yawu, beto me bonga kutula na ntima na malongi ya Polo.

14. Na yina me tadila madya, yinki beto ke na vingilaka na yinza ya malu-malu?

¹⁴ Ntangu Yesu zonzaka na beto na kusambila samu na “dimpa yina beto ke na yawu nsatu samu na bubu yayi,” yandi longaka mpe beto na kusambila samu luzolo ya Nzambi salama na “ntoto mutindu na mazulu.” (Mat. 6:9-11, nyp, NWT) Yinki ke kwizilaka beto na yintu ntangu beto ke tangaka mambu yayi? Biblia ke lakisaka ti madya ya mbote ke mpe na kati ya luzolo  ya Nzambi samu na ntoto. Kaka mutindu Izayi 25:6-8 ke lakisaka yawu, ya ke vanda na madya mingi ya kitoko na ntangu Kimfumu ya Yehova ke yala. Nkunga 72:16 ke zonzaka: “Mbuma ke vanda mingi ya tsyeleka na ntoto. Ya ke fuluka na nsongi ya bamongo.” Nge ke na kanisaka kwandi na mutindu nge ke sadila bambuma ya nkaka samu na kuyidika mampa to kulamba madya ya nkaka? Nge ke na kanisaka kwandi mpe na mutindu nge ke sepela na vinu yina ke katuka na bilanga ya nge? (Iza. 65:21, 22) Bantu nyonso na zulu ya ntoto ke sepela na bamambu nyonso ya kitoko yayi.

15. Yinki ba yina ke vumbuka na lufwa ke longoka? (Yoane 6:35)

¹⁵ Tanga Yoane 6:35. Kanisa na ba yina kudyaka mampa mpe bambisi yina Yesu pesaka. Na kuvumbuka ya bantu ya kufwa nge lenda kutana na ba ya nkaka. Ata ti na ntama ba lakisaka ve kiminu na Yesu, ba lenda vumbuka na lufwa. (Yoa. 5:28, 29) Bantu yayi ke vanda na nsatu ya kulongoka yinki zola zonza bamambu yayi yina Yesu zonzaka: “Mu ke dimpa ya luzingu, muntu yina me kwiza na sika ya munu ke vanda ata fioti ve dyaka na nsatu.” Ba ke vanda na nsatu ya kukulisa kiminu na munkayulu ya Yesu. Na ntangu yina, bantu yina ke vumbuka na lufwa mpe bana yina ke butuka na yinza ya malu-malu ke longoka matsyeleka na yina me tadila Yehova mpe dikanisi ya yandi samu na bantu mpe ntoto. Ya ke vanda kilengi mingi samu na beto na kutula diboko na kisalu yayi ya kulonga bantu! Kilengi yina nge ke kuzwa na kisalu yayi, ke lutila kilengi yina nge lenda kuzwa na madya ya kinsuni yina nge ke kudya na yinza ya malu-malu.

16. Yinki beto ke zonzila na disolo yina ke landa?

¹⁶ Beto me tala mwa baverse yina ke na zonzilaka disolo yina ke na kikapu 6 ya Yoane. Kasi, na kati ya kikapu yayi, Yesu longaka bamambu ya nkaka na yina me tadila “luzingu ya ntangu nyonso.” Bazwife yayi vandaka na nsatu ya kutula dikebi na yawu. Beto mpe me bonga kusala mutindu mosi. Na disolo yina ke landa, beto ke zonzila bamambu ya nkaka yina ke na Yoane kikapu 6.