1. Wa’ faso beto lenda kuzwa malongi, mpe samu na yinki beto nyonso ke na nsatu ya yawu?

 BETO nyonso ke vandá na nsatu ya malongi. Ntangu ya nkaka, beto mosi lenda kwenda tala mpangi yina beto zaba ti yandi lenda pesa beto malongi ya mbote. To mpangi mosi ya kimvuka yina ke zolá beto, lenda pesa beto malongi samu yandi me tala ti beto me baka ‘nzila ya yimbi.’ (Gal. 6:1) Beto lenda kuzwa mpe malongi ntangu ba ke sembá beto. Faso ni faso beto me zwidila malongi, beto kuwa yawu, samu ya ke mbote na beto mpe ya ke bumba luzingu ya beto!—Bin. 6:23.

2. Faso ke zonzak’ yawu Bingana 12:15, samu na yinki beto me bonga kuwa malongi?

² Verse ya kubanda ya artikle yayi ke na zonzá na beto ti ya ke mbote beto ‘kuwa mambu yina bantu ya mayela ke tuba.’ (Bin. 22:17) Ata muntu zaba mambu nyonso. Bambala mingi beto ke kutaná na bantu yina me zaba bamambu kulutila beto. (Tanga Bingana 12:15) Na yawu, kuwa malongi, ke lakisá ti beto ke ya kukuluka. Ya ke lakisá ti beto ke na ndimá ti beto me zaba ve bamambu nyonso. Mpe beto ke na nsatu bampangi sadisa beto na kulungisa yina beto me kanisa kusala. Yehova natá mfumu Salomo, muntu ya mayela na kusonika: ‘Mambu ke nungaka na nzila ya milongisi mingi.’—Bin. 15:22.

3. Na wapi banzila beto lenda kuzwa malongi?

³ Beto lenda kuzwa malongi ntangu beto ke tangá beto mosi Biblia mpe mikanda ya beto. Beto lenda tala ti ya ke na kima yina beto me lunga kuyidika na makanisi to na ndyatulu ya beto. (Ebr. 4:12) Kasi beto lenda kuzwa malongi na nzila ya nkaka. Kuluntu mosi ya kimvuka to muntu ya nkaka ya kukula na kimpeve lenda lakisa beto kima yina ke na simbá ve na ndyatulu ya beto. Ntangu muntu yina me zola beto, me pesa beto malongi  yina ke na katuká na Biblia, beto me bonga kuwa yawu mpe kusadila yawu.

4. Faso ke zonzak’ yawu Longi 7:9, yinki beto zolá sala ve ntangu ba ke pesá beto malongi?

⁴ Ya ke vandá mpasi na kundima malongi yina ke katuká na bampangi. Mpe beto lenda dasuka ntangu beto ke na wá yawu. Samu na yinki? Samu, ata beto zaba ti beto ke bantu ya masumu, ya ke vandá mpasi na kundima ntangu muntu ya nkaka ke lakisá beto kima yina ke na simbá ve na ndyatulu ya beto. (Tanga Longi 7:9.) Beto lenda sosa kulakisa ti yandi ke na vunamá, to kuzonza na yandi ti ni faso yina ve beto kele. Beto lenda banda kukanisa ti yandi ke zolá ve beto, to kudasuka na faso yina yandi me pesa beto malongi yina. Beto lenda tala ti muntu yina me pesa beto malongi ke ve ya kulunga samu na kupesa beto yawu. Beto lenda kanisa: ‘Yandi ke nani samu na kupesa munu malongi? Yandi ke na talá ve yandi mosi!’ Kana beto me sepela ve na malongi yina ba me pesa beto, beto lenda manga kusadila yawu. Beto lenda sosa muntu ya nkaka yina ke zonzila beto bamambu yina beto ke na nsatu ya kuwa.

5. Yinki beto ke zonzila na artikle yayi ?

⁵ Na artikle yayi, beto ke zonzila bifwani ya bantu, na Biblia, yina mangá malongi mpe ba yina ndimak’ yawu. Beto ke tala mpe yinki ke sadisa beto na kundima malongi mpe bambote yina beto ke kuzwa si beto sala yawu.

6. Rehoboami mangá malongi ya mbote yina ba pesak’ yandi. Yinki ya ke na longá beto?

⁶ Beto tala kifwani ya Rehoboami. Ntangu yandi kumá mfumu, bantu ya Izraele kwizá tala yandi. Ba zonzá na yandi ti kisalu yina tata ya yandi Salomo pesá bawu vandá ngolo. Ba vandá sosa yandi kumisa kisalu ya bawu pete. Kima ya ntete yina Rehoboami salá vandá mbote. Yandi kwendá tala bantu ya kukula ya Izraele samu na kuzaba yinki yandi zola zonza na ba yina kwizá tala yandi. Ba zonzá na yandi ti si yandi sala yina bana ya Izraele lombá na yandi, yandi ke vanda kaka mfumu ya bawu. (1 Mf. 12:3-7) Ntangu ya nkaka Rehoboami sepelá ve na malongi yina ba pesak’ yandi. Na yawu, yandi kwendá tala babakala yina kulá na yandi. Babakala yango ntangu ya nkaka vandá na kati ya bamvula 40. Na yawu, ba zabá mwa mingi na luzingu. (2 Ns. 12:13) Kasi na mambu yina, ba pesá Rehoboami malongi ya yimbi. Ba zonzá na yandi na kubwela dyaka bana ya Izraele kisalu. (1 Mf. 12:8-11) Rehoboami vandá na mantwala ya malongi zole. Samu na kuzaba wapi malongi yandi ke landa, ya vandá mbote yandi sambila Yehova. Kasi yandi salá ve yawu. Yandi kuwá malongi yina vandá talana mbote na meso ya yandi. Yandi salá yina babakala yina kulá na yandi zonzaka. Mukanu yina Rehoboami baká natiná bana ya Izraele mpe yandi mosi bamambu ya yimbi. Ntangu ya nkaka, malongi yina ba ke na pesá beto lenda vanda ve yina beto ke na nsatu ya kuwa. Ata faso yina, si ya ke na katuká na Biblia, beto me lunga kundima yawu.

7. Yinki disolo ya mfumu Uziya ke na longá beto?

⁷ Mfumu Uziya mpe mangá malongi. Kilumbu mosi yandi kotá na kisika ya yinzo ya Nzambi yina kaka banganga-Nzambi me lunga kukota. Kuna, yandi sosá kuyoka mananasi. Banganga-Nzambi zonzá na yandi: ‘Uziya, nge me fwana ve na kuyokila Yehova mananasi! Kaka banganga-nzambi bantu fwana yoka mananasi.’ Yinki Uziya salaka? ‘Uziya dasukaka mingi.’ Si yandi vandá ya kukuluka, yandi zolá ndima yina ba zonzá na yandi mpe kukatuka na mbangu na yinzo ya Nzambi. Ntangu ya nkaka Yehova zolá lemvokila yandi. Samu na yinki Uziya mangá malongi yina ba pesak’ yandi? Yandi vandá tala ti samu yandi vandá mfumu, yandi lenda sala nyonso yina yandi zola. Kasi, Yehova vandá tala ve bamambu faso yina. Samu Uziya salá kima yina yandi lungá ve  kusala, Yehova pesak’ yandi maladi ya “lepre tii na kilumbu ya lufwa [ya] yandi.” (2 Ns. 26:16-21) Disolo ya Uziya ke na longá beto ti, beto nyonso, ata beto ke na mantwala na kati ya kimvuka ya Yehova, si beto manga malongi yina ke katuká na Biblia, Yehova ke manisa na kumanga beto.

8. Yinki Yobi salá ntangu yandi kuzwá malongi?

⁸ Biblia ke zonzilá mpe bifwani ya ba yina Yehova sakumuná samu ba ndimá malongi. Beto zonzila Yobi. Ata yandi vandá na boma ya Nzambi, yandi vandá muntu ya masumu. Samu bamambu mingi ya mpasi kuminak’ yandi na mbala mosi, yandi bandá kuzonza bamambu yina ke ve ya kulunga. Na yawu, Elihu mpe Yehova zonzá na yandi pwelele ti yandi vandá kanisa na faso ya yimbi. Yinki Yobi salaka? Na ntima ya kukuluka, yandi ndimá malongi. Yandi zonzaka: ‘Munu tubaka, kasi kukondwa kubakula Munu me kuwa mawa samu na mambu yina munu tubaka, mpe munu me vanda na fundu-fundu mpe na putulu ya tiya (cendre) samu na kulakisa ti munu me balula ntima.’ Yehova pesá bima ya mbote na Yobi samu yandi ndimá malongi na ntima ya kukuluka.—Yobi 42:3-6, 12-17.

9. Yinki Moyize salá ntangu ba sembak’ yandi mpe samu na yinki yandi ke kifwani ya mbote?

⁹ Moyize ke kifwani ya mbote ya muntu yina ndimá ba semba yandi. Kilumbu mosi, samu na mambu yina salá bana ya Izraele, yandi dasuká mpe pesá ve nkembo na Yehova. Samu na yawu, Yehova zonzá ti yandi ke kota ve na bwala yina Yehova pesá na bana ya Izraele. (Kut. 20:1-13) Ntangu Moyize lombá na Yehova na kusoba mukanu ya yandi, yandi zonzá na yandi: ‘Kutubila dyaka ve munu ata fioti dyambu yayi.’ (Kul. 3:23-27) Ata faso yina Moyize nyongá ve. Yandi ndimá bamambu yina Yehova zonzá, mpe Yehova biká ve kusadila yandi samu na kutwadisa bana ya Izraele. (Kul. 4:1) Yobi na Moyize ndimá malongi. Ba ke bifwani ya mbote ya kulanda. Yobi yidiká faso ya yandi ya kutadila bamambu. Yandi sosá ve kumanga yimbi yina yandi salaka. Moyize lakisá ti yandi ndimá malongi ya Yehova. Yandi bikaná kaka ya kukangama na Nzambi ata na ntangu Yehova katulak’ yandi bweso ya kukota na bwala yina yandi pesá na bana ya Izraele.

10. a) Faso ke na lakisak’ yawu Bingana 4:10-13, wapi bambote beto ke kuzwá ntangu beto ke ndimá malongi? b) Yinki bampangi ya nkaka salá ntangu ba kuzwá malongi?

¹⁰ Beto ke kuzwa bambote si beto landa kifwani ya Yobi na ya Moyize, babakala yina bikaná kaka ya kukangama na Yehova. (Tanga Bingana 4:10-13.) Bampangi mingi ya kento na ya bakala ke na salá faso bawu. Emmanuel, mpangi mosi ya bakala yina ke vandá na R.D.C me zonza mambu yayi na manima ya kuzwa malongi: “Bampangi ya kukula na kimpeve na kimvuka ya munu talá ti mu vandá bebisa kindiku ya munu na Yehova, mpe ba sosá kusadisa munu. Mu sadilá malongi yina ba pesá munu. Ya salá ti mu kubwa ve na kati ya bamambu ya yimbi.” * Megan mpangi mosi ya pionnier, yina ke vandá na Canada, me zonza mambu yayi samu na malongi: “Mu vandá sepelá ve ntangu nyonso na malongi yina ba vandá pesá munu. Kasi, ya vandá samu na mbote ya munu mosi.” Mpe Marko, mpangi mosi ya bakala yina ke vandá na Croatie, me zonza: “Ba katulá munu bisalu ya nkaka yina mu vandá sala na kimvuka. Kasi bubu yayi mu ke na talá ti ya vandá mbote ba semba munu. Ya sadisá munu na kuvutula kindiku ya mbote na Yehova.”

11. Na yina me tadila kundima malongi, yinki mpangi Karl Klein zonzaka?

¹¹ Mpangi Karl Klein, yina vandá mosi ya bampangi ya Kimvuka ya Bantwadisi ke kifwani  ya nkaka ya ba yina ndimá malongi. Na disolo ya luzingu ya yandi, mpangi Klein zonzilá kilumbu yina Joseph F. Rutherford, ndiku ya yandi, pesak’ yandi malongi yina yandi sepelá ve na yawu. Yandi me zonza: “Na manima, ntangu mu kutaná na [mpangi Rutherford], yandi zonzá na munu na kilengi nyonso: ‘Mbote Karl!’ Kasi samu mu vandá kaka ya kudasuka na malongi yina yandi pesá munu, mu ndimá kaka faso yina. Yandi zonzá na munu: ‘Karl, sala keba! Satana ke na sosá kukanga nge!’ Na nsoni na meso, mu vutulá: ‘Ô mpangi Rutherford kima ke ve.’ Kasi mpangi Rutherford zabá ti mu vandá kaka ya kudasuka. Yandi vutukilá kuzonza na munu: ‘Ok. Sala kaka keba. Satana ke kaka na manima ya nge.’ Mpangi Rutherford vunamá ve. Yina yandi zonzá vandá ni yawu! Ntangu beto ke bumbá nkele na mpangi samu yandi me pesa beto malongi yina beto me lunga kuzwa, [. . .] beto ke fungulá Satana nzila ya kukanga beto.” * (Ef. 4:25-27) Mpangi Klein ndimá malongi ya mpangi Rutherford mpe kindiku ya bawu bebá ve.

12. Wa’ faso ntima ya kukuluka lenda sadisa beto na kundima malongi? (Nkunga 141:5)

¹² Yinki lenda sadisa beto na kundima malongi? Beto zolá vanda ya kukuluka, kundima ti beto ke bantu ya masumu mpe ti bantangu ya nkaka beto ke salá bamambu yina ke ve ya kulunga. Faso beto zonzilak’ yawu, Yobi vandá tadila ve bamambu na faso ya mbote. Na manima, yandi yidiká makanisi ya yandi mpe Yehova sakumunak’ yandi. Samu na yinki? Samu yandi vandá ya kukuluka. Yandi lakisak’ yawu ntangu yandi ndimá malongi ya Elihu, ata Elihu vandá leki ya yandi. (Yobi 32:6, 7) Faso mosi mpe, si beto ke ya kukuluka beto ke ndima malongi, ata ntangu beto ke na talá ti ya me lunga ve na beto, to muntu yina ke na pesá beto yawu ke leki ya beto. Kuluntu mosi yina ke vandá na Canada me zonza: “Ya ke mpasi na beto na kuzaba bifu ya beto ya yimbi. Na yawu, si ba pesa ve beto malongi, wa’ faso beto ke soba?” Beto nyonso ke na nsatu ya kukulisa mbuma ya mpeve na kati ya bantima ya beto. Mpe beto zola kubongisa faso ya beto ya kusamuna mpe ya kulonga.—Tanga Nkunga 141:5.

13. Wa’ faso beto zolá tadila malongi yina beto ke kuzwaka?

¹³ Tala ti malongi ke faso ya Yehova ya kulakisa beto luzolo. Yehova zola yina ke mbote samu na beto. (Bin. 4:20-22) Malongi yina yandi ke pesá beto na nzila ya Biblia, ya mikanda ya beto, to bampangi yina ke ya kukula na kimpeve, ke lakisá ti yandi ke zolá beto. Baebre 12:9, 10 ke zonzaka: ‘Nzambi ke salaka yawu samu na bambote ya beto.’

14. Ntangu ba ke pesá beto malongi, na yinki beto zolá tula ntima?

¹⁴ Tala malongi, kutala ve faso ba me pesa nge  yawu. Bantangu ya nkaka, beto lenda tala ti malongi yina ba me pesa beto, ni faso yina ve ba zolá pesila beto yawu. Ntembe ve, mpangi yina ke pesá malongi zolá bongisa faso ya yandi ya kupesa yawu. * (Gal. 6:1) Kasi si ni na beto ba me pesa malongi, beto zolá tula ntima na malongi, kasi ve na faso yina ba me pesila beto yawu. Beto lenda yufula: ‘Ata mu me sepela ve na faso yina ba me pesa munu malongi, kasi nyonso yina ba me zonza na munu ke kwandi luvunu? Mu lenda sala kwandi ve bangolo samu na kutala kaka malongi, kasi ve muntu yina me pesa munu yawu?’ Malongi ni malongi ba ke pesa beto, to faso ni faso ba ke pesila beto yawu, beto sosa kusadila yawu.—Bin. 15:31.

15. Samu na yinki ya ke mbote na kusosa malongi?

¹⁵ Biblia ke zonzá na beto na kusosa malongi. Bingana 13:10 ke zonzaka: ‘Mayela kele na bantu yina ke sosaka malongi.’ Mambu yayi ke tsyeleka! Ba yina ke sosá ba pesa bawu malongi ke kulá mbangu na kimpeve kulutila ba yina ke vingilá ba pesa bawu malongi. Na yawu, vandá na kifu ya kusosá malongi.

16. Wapi bamambu lenda nata beto na kusosa malongi?

¹⁶ Wapi bamambu lenda nata beto na kusosa malongi? Beto zonzila bamambu tatu. 1) Mpangi ya kento me zonza na mpangi ya nkaka yina me lutisa bamvula mingi na kisalu ya kusamuna na kukwenda na yandi kulongoka na muntu. Na manima ya kulongoka, yandi me lomba na mpangi yina yinki ya lenda sala samu na kubongisa faso ya yandi ya kulonga. 2) Mpangi mosi ya kento yina ke ve ya kukwela ke na sosá kusumba bilele. Yandi me lomba na mpangi ya kento ya kukula na kimpeve yinki yandi ke na kanisá na bilele yina yandi ke na nsatu ya kusumba. 3) Mpangi mosi ya bakala ke sala discours ya yandi ya ntete. Tekila kilumbu ya discours, yandi me lomba na mpangi yina ke salá ba-discours bamvula mingi, na kuwa yandi mpe na kuzonza na yandi yinki yandi lenda sala samu na kubongisa yawu. Ata mpe mpangi yina ke salá ba-discours bamvula mingi lendá lomba na bampangi ya nkaka yinki ba ke na kanisá na discours yina yandi me sala. Na manima, yandi ke sadila malongi yina ba ke pesa yandi.

17. Yinki lenda sadisa beto na kundima mpe kusadila malongi yina beto ke kuzwaka?

¹⁷ Na bilumbu yina ke kwiza beto lenda kuzwa malongi. Malongi yango beto mosi lenda benda yawu na Biblia mpe na mikanda ya beto, to mpangi mosi lenda pesa beto yawu. Ntangu nge ke kuzwa yawu, kanisa na nyonso yina beto me longoka na artikle yayi. Vanda ya kukuluka. Tala malongi, kutala ve faso ba me pesa nge yawu, mpe sadila yawu. Ata muntu na kati ya beto butamá na mayela. Kasi Biblia ke zonzá ti si beto ‘kuwa malongi mpe ndima masembo,’ beto ke ‘kuma mayela.’—Bin. 19:20.