NA MUSÉE mosi ya Biblia na Jeruzalem, ya ke na ditadi mosi yina ke na bisoni, yina ba soniká na kati ya bamvula 700 mpe 600 A.N.B. Ba kuzwá ditadi yango, na kati ya dibulu mosi yina vandá tombo, ntama mingi ve na bwala ya Hebron na Izrael. Bisoni yina vandá na zulu ya yawu vandá zonza: “Mambu ya yimbi kumina Hagaf mwana ya Hagav na Yahweh Sabaot.” Wa’faso mambu yayi ke na lakisá ti mambu ya Biblia ke vrai? Ya ke na lakisa ti nkumbu ya Nzambi Yehova, yina ba ke soniká na Ebre ya ntama YHWH, ba zabá yawu bien na ntangu yina mpe ba vandá sadilá yawu na luzingu ya ntangu nyonso. Na kati ya mabulu yina, ba kuzwá mpe bisoni ya nkaka yina bantu vandá soniká samu na kuzaba nzila mpe kubumbana. Ba vandá soniká mbala mingi nkumbu ya Nzambi, mpe na kati ya bankumbu ya bantu yina ba soniká na zulu ya bamur, nkumbu ya Nzambi mpe vandá na kati.

Dr. Rachel Nabulsi ya Universite ya Georgie zonzá mambu yayi samu na bisoni yango: “Nkumbu YHWH ke basiká mingi na bisoni yina, ya ke na longá beto mambu mingi. [. . .] Bisoni yina, vandá lakisa valere yina bana ya Izrael mpe ya Juda vandá pesá na Nzambi yina nkumbu vandá YHWH.” Ya ke na kwelaná na Biblia, samu na kati ya yawu, nkumbu ya Nzambi YHWH na Ebre, ba me sonika yawu bambala mingi. Mpe na kati ya bankumbu ya bantu mingi, nkumbu ya Nzambi mpe ke na kati.

Ba-mot “Yahweh Sabaot,” yina ba soniká na zulu ya ditadi yango zola zonza “Yehova Mfumu ya bimvuka ya basoda.” Ya ke na talaná nete na ntangu ya Biblia, bantu vandá na kifu ya kuvukisá nkumbu ya Nzambi, Yehova, na ba-mot faso “Mfumu ya bimvuka ya basoda.” Ya ke na lakisá mpe samu na yinki Biblia ke bokilá Yehova bambala 283 “Mfumu ya bimvuka ya basoda” na kitini ya Ebre, mingi na babuku ya Izaya, Yeremia, mpe Zakari.