Ba butá munu na 1935 na Darlaston, na kisika yina ba ke bokilá Black Country (bwala ya ndombe), na Angleterre. Ba ke bokilak’ yawu bwala ya ndombe samu na ntama, ya vandá na bakompani yina vandá basisá mulinga ya ndombe kuna. Ntangu mu vandá na bamvula 4, bibuti ya munu bandá kulongoka Biblia na Bambangi ya Yehova. Ntangu mu kumá na bamvula 15, mu vandá ve na ntembe ti Bambangi ya Yehova ke longá matsyeleka. Mpe na 1952 mu kuzwá mbotokolo. Mu vandá na bamvula 16.

Kaka na ntangu yina, mu bandá kulongoka kisalu na kompani mosi yina vandá yidiká ba tournevis, ba marteaux, bisengo ya ba camions mpe bisengo ya nkaka. Ba vandá lakisa munu kisalu samu mu kuma muntu ya nene na kompani. Mu vandá zolá mingi kisalu yina.

Na ntangu yina, mu vandá landá balukutakanu na bimvuka zole. Na nsuka ya lumingu, mu vandá landa lukutakanu kisika yina bibuti ya munu vandá, na Willenhall. Kasi na kati ya lumingu mu vandá landa lukutakanu na kimvuka ya Bromsgrove, samu ya vandá pene-pene na kisalu ya munu. Bromsgrove tii na Willenhall vandá sala 32 kilomètres. Na yawu, ntangu ntwadisi ya circonscription zonzá na munu na kutwadisa kulongoka ya Biblia na kimvuka yina bibuti ya munu vandá, mu zolá baka mukanu.

Samu ti mu vandá na nsatu ya kusadisa kimvuka ya Yehova, mu ndimaka. Ya zolá zonza mu bika kisalu yina mu vandá zola mingi. Samu mu biká Yehova lakisa munu nzila na ntangu yina, mu me kuzwa luzingu ya kitoko mingi. Mu ke na nyongá ata fioti ve mukanu yina mu bakaka.

Ntangu mu vandá landá balukutakanu na kimvuka ya Bromsgrove, mu kutaná na Anne, mpangi mosi ya kento ya kitoko yina vandá zola Yehova. Beto kwelaná na 1957, mpe kintwadi beto salá kisalu ya pionnier permanent, pionnier spécial, kisalu ya circonscription, mpe na béthel. Anne ke pesá kilengi mingi na luzingu ya munu.

Na 1966, beto vandá na kilengi ya kusala kalasi ya 42 ya Gileadi. Na manima, ba filisá beto na Malawi, bwala yina ke ya kuzabana na luzolo yina ba ke na yawu samu na bantu, mpe kifu ya bawu ya kuyambá  banzenza. Na ntangu yina, beto vandá zaba ve ti ba ke bingisa beto kuna.

Beto kumá na Malawi na kilumbu ya 1^er février 1967. Ngonda ya ntete na Malawi beto lutisá ntangu mingi na kulongoka ndinga. Na manima mu bandá kisalu ya ntwadisi ya district. Beto vandá na 4x4 yina bantu vandá zonza ti ya lenda luta bisika nyonso ata na bamaza. Kasi ya vandá luvunu. Camion yango vandá lenda kaka kuluta mwa bamaza ya fioti. Bantangu ya nkaka, beto vandá vanda na bayinzo ya bantoto yina ke na bankunza na zulu. Samu maza kota ve na yinzo na ntangu ya mvula, beto vandá tula nappe na yinsi ya bankunza. Bilumbu ya ntete na kisalu ya missionnaire vandá mpasi mingi, kasi beto vandá zola kisalu ya beto.

Na ngonda ya avril, mu kwizá zaba ti bantu ya luyalu vandá sosila Bambangi ya Yehova mindondo. Kilumbu mosi mu kuwá na radio Dr. Hastings Banda yina vandá mfumu ya bwala ya Malawi. Yandi zonzá ti Bambangi ya Yehova vandá futa ve mpaku, mpe ba vandá nimina bantu ya nkaka kusala politike. Nyonso yayi vandá luvunu. Beto nyonso zabá ti ba vandá zonza yawu samu beto ke kotá ve na bamambu ya politike, mpe beto vandá manga kusumba mikanda ya bimvuka ya politike.

Na ngonda ya septembre, beto tangá na journal ti mfumu ya bwala zonzá ti Bambangi ya Yehova ke na salá muvusu na bwala nyonso. Na lukutakanu yina yandi salá na bantu ya luyalu, yandi zonzá ti na mwa ntangu fioti ba ke nimina kisalu ya Bambangi ya Yehova. Mpe na kilumbu ya 20 octobre 1967, ba niminá kisalu ya beto. Mwa ntangu fioti na manima, ba policiers na bantu ya nkaka ya luyalu kwizá kanga filiale mpe kubingisa ba missionnaires na Malawi.

Beto lutisá bilumbu tatu na boloko. Na manima, ba bingisá beto mpe ba filisá beto na Île Maurice,  bwala yina vandá na lutumu ya Angleterre. Kasi luyalu ya Île Maurice vandá ve na nsatu beto vanda kuna mutindu ba missionnaires. Na yawu, kimvuka ya Yehova filisá beto na Rhodésie (bwala yina ba ke bokilá bubu yayi Zimbabwe). Ntangu beto kumá kuna, ya vandá na muntu mosi ya luyalu yina vandá zola ve ti beto kota na bwala ya bawu. Yandi zonzá na beto: “Ba me bingisa beno na Malawi. Ba me ndima mpe ve beno vanda na Île Maurice. Awa beno me kwiza na bwala ya beto samu beto ni bizoba ya beno.” Anne bandá kudila. Ya vandá talana ti ata muntu vandá na nsatu ya beto. Na ntangu yina, mu vandá kanisa kaka na kuvutuka na bwala ya beto na Angleterre. Na manima, ba ndimá beto lutisa mpimpa mosi na filiale, mpe kilumbu yina ke landa beto vutuka na babiro ya bawu. Beto vandá ya kulemba. Kasi beto biká bamambu nyonso na maboko ya Yehova. Kilumbu yina landá, na manima ya midi, beto kuzwá mukanda yina vandá zonza ti beto lenda bikana na Zimbabwe. Beto vandá vingila ve yawu. Mu lenda zimbana ve faso ntima ya munu vandá kilumbu yina. Mu vandá ya kundima ti Yehova vandá lakisa beto nzila ya kulanda.

Na filiale ya Zimbabwe mu vandá sala na département pour le service samu na Malawi mpe na Mozambique. Ba vandá nyokola mingi bampangi ya beto ya Malawi. Mosi ya bisalu yina mu vanda salá, ni ya kubangula mikanda yina bantwadisi ya circonscription ya Malawi vandá filisa samu na kupesa beto bansangu ya bampangi. Kilumbu mosi mu vandá sala na mpimpa. Mu bandá kudila ntangu mu tangá bansangu yina vandá zonzila bamambu nyonso ya yimbi yina ba vandá sala na bampangi ya beto ya Malawi. a Kasi ya kindisá munu na kutala kukangama ya bawu, kiminu ya bawu mpe mutindu ba vandá kanga ntima na kati ya bampasi.—2 Ko. 6:4, 5.

Beto salá nyonso samu bampangi ya beto yina bikaná na Malawi mpe ba yina kimá na Mozambique kuzwa madya ya kimpeve. Chichewa ke ndinga yina bantu mingi ke zonzá na Malawi. Bampangi yina vandá bangula mikanda ya beto na ndinga yina kwendá vanda na Zimbabwe, na kisika ya mpangi mosi yina vandá na lupangu ya nene. Mpangi yina tungilá bawu bayinzo na biro samu ba sala. Ya salá ti ba bika ve kisalu ya mfunu ya kubangula mikanda yina ke zonzilá mambu ya Nzambi.

Beto yidiká bamambu samu bantwadisi ya circonscription ya Malawi kwiza bamvula nyonso na Zimbabwe samu na kulanda balukutakanu ya nene na ndinga ya Chichewa. Kuna, beto vandá pesá bawu ba plans ya ba discours ya lukutakanu ya nene. Ntangu ba vandá vutuka na Malawi, ba vandá sala nyonso samu bampangi yina vandá bikana kuna kuzwa mpe madya ya kimpeve yayi. Mvula mosi ntangu ba kwizá, beto salá ti ba landa École du ministère du Royaume samu na kukindisa bawu.

Na février 1975, mu kwendá tala bampangi yina kimá Malawi samu na kukwenda na Mozambique. Ba vandá landa misiku nyonso ya malu-malu yina vandá katuka na kimvuka ya Yehova. Na kifwani, ba vandá na bimvuka ya bakuluntu. Bakuluntu ya malu-malu yidiká bamambu samu bampangi landa ba discours, disolo ya Yinzo ya Kengidi, mpe dikanisi ya kilumbu. Ba vandá sala mpe ata balukutakanu ya circonscription. Na ba camps bisika yina ba vandá vanda, ba bongisá bamambu mutindu na balukutakanu ya nene. Ya vandá na bampangi yina vandá sala ti mvindu vanda ve, ba yina vandá kabula madya mpe ba yina vandá kengidila ba camps. Bampangi yayi vandá na kiminu ya ngolo mpe ba vandá sala mingi. Yehova vandá sakumuna bangolo ya bawu. Kutala nyonso yina ba vandá sala kindisa munu mingi.

Pene-pene na 1980, ni filiale ya Zambie bandá kukipe bampangi ya Malawi. Ata mutindu yina, mu vandá kanisa kaka na bampangi ya Malawi mpe mu vandá sambila samu na bawu. Bampangi mingi ya nkaka vandá sambila mpe samu na bawu. Samu mu vandá mosi ya bampangi ya comité ya filiale ya Zimbabwe, munu na bampangi yina vandá twadisa kisalu ya beto na Malawi, na Afrique du Sud, mpe na Zambie, beto salá balukutakanu mingi na bampangi yina Kimvuka ya Bantwadisi vandá filisaka. Bambala nyonso, beto vandá sosa kuzaba yinki dyaka beto lendá sala samu na bampangi ya beto ya Malawi.

Malembe-malembe bankwamusu vandá manisa. Mpe fioti-fioti bampangi yina kimá bwala ya Malawi  bandá kuvutuka. Mpe ba yina bikaná, ba vandá kwamisa dyaka ve bawu mingi. Babwala ya nkaka yina vandá pene-pene na Malawi bandá kubika Bambangi ya Yehova sala kisalu ya bawu. Ni yawu mpe Mozambique salá na 1991. Beto vandá yufula kaka: ‘Wapi kilumbu ba ke bika Bambangi ya Yehova ya Malawi sala kisalu ya bawu?’

Na manima, bamambu kwizá yidama na Malawi, mpe na 1993 luyalu biká Bambangi ya Yehova sala kisalu ya bawu. Mwa ntangu fioti na manima, mu vandá solola na mpangi mosi ya missionnaire. Yandi yufulá munu: “Nge ke vutuka na Malawi?” Na ntangu yina, mu vandá na bamvula 59. Na yawu, mu zonzá na yandi: “Ve! ntangu ya munu me luta. Awa mu me nuna.” Kasi kaka kilumbu yina, Kimvuka ya Bantwadisi filisá beto mukanda samu na kulomba na beto na kuvutuka na Malawi.

Beto vandá zola kisalu yina beto vandá sala na Zimbabwe. Na yawu, ya vandá mukanu ya mpasi samu na beto. Beto zolá luzingu ya beto na Zimbabwe mpe beto vandá na bandiku ya mbote kuna. Kimvuka ya Bantwadisi zonzá na beto si beto zola, beto lenda bikana na Zimbabwe. Na yawu, kana beto zolá landa nzila ya beto mosi, beto zolá bikana na Zimbabwe. Kasi mu kwizá kanisa na Abrahami na Sara. Ba ndimá kubika yinzo ya bawu ya kitoko, ata ba vandá ya kununa, samu na kulanda nzila yina Yehova lakisá bawu.—Kub. 12:1-5.

Beto ndimá kulanda nzila yina kimvuka ya Yehova lakisá beto, mpe beto vutuká na Malawi na kilumbu ya 1^er février 1995. Ntangu beto kumá na Malawi mbala ya ntete na 1967, ya vandá mpe na kilumbu ya 1^er février. Munu na bampangi zole vandá na comité ya filiale. Mpe mwa ntangu fioti na manima, beto bandá kusala bamambu samu Bambangi ya Yehova vutukila kisalu na faso ya mbote.

Ya ke kilengi na kutala kisalu ya Yehova kukula na mbangu nyonso. Na 1993 beto vandá pene-pene na 30000, mpe na 1998 beto lutá 42000. b Kimvuka ya Bantwadisi ndimá ba tunga filiale ya malu-malu, samu kisalu vandá kula na mbangu na Malawi. Beto sumbá lupangu na Lilongwe yina vandá na ba hectares 12, mpe mu vandá na kati ya ba yina vandá twadisa kisalu ya kutunga.

Na mai 2001, mpangi Guy Pierce yina vandá mosi ya bampangi ya Kimvuka ya Bantwadisi salá discours samu na kufungula filiale ya malu-malu. Ya vandá na Bambangi ya Yehova ya bwala ya Malawi kuluta 2000 na lukutakanu yina. Mingi na kati  ya bawu kuzwá mbotokolo bamvula kuluta 40 na manima. Bampangi ya kento na ya bakala yayi kutaná na bamambu mingi ya mpasi na kati ya bamvula nyonso yina ba niminá kisalu ya Bambangi ya Yehova na Malawi. Ba vandá ve na mbongo mingi. Kasi ba vandá na kimpeve ya ngolo mpe kindiku ya mbote na Yehova. Ba vandá na kilengi mingi na kutala béthel ya bawu ya malu-malu. Bisika nyonso yina ba vandá luta, ba vandá yimba banzimbu ya Kimfumu na bumosi mpe na mutindu ya bantu ya Afrique. Mambu yayi simbá ntima ya munu na faso ya kulutila, mpe ya salá ti mu lenda zimbana ata fioti ve kilumbu yina. Bamambu yina salamá kilumbu yina mpe kutala bampangi yayi, vandá lakisa ti Yehova ke sakumuná mingi bampangi yina ke vandá kaka ya kukangama na yandi na kati ya bampasi.

Ntangu kisalu ya kutunga filiale manisá, mu vandá na kilengi ntangu ba vandá bokila munu na kufungula ya bayinzo ya Kimfumu. Kimvuka ya Yehova yidiká bamambu samu na kutunga na mbangu bayinzo ya Kimfumu na babwala yina bantu vandá ve na mbongo mingi. Malawi mpe vandá na kati ya babwala yango. Bimvuka ya nkaka vandá vukaná na bambongi ya nene yina ba yidiká na bayinti ya Eucalyptus mpe na banyanga na zulu ya yawu. Ba yidiká bakiti na bantoto. Kasi awa bampangi ya beto vandá salá kisalu ya ngolo samu na kutunga bayinzo ya Kimfumu ya malu-malu mpe ya kitoko. Ba vandá sala yawu na ba briques yina ba vandá tula na ba fours yina bawu mosi yidikaka. Kasi ba vandá zolá kaka kuvanda na ba bancs. Ba vandá zonza ti na banc, ata ti beno ke mingi, beno lenda zwidila mpangi kisika ya kuvanda.

Ya vandá pesa munu kilengi na kutala faso Yehova vandá sadisa bantu na kukula na kimpeve. Na kifwani, mu vandá na kilengi mingi na kutala mutindu bampangi ya ntwenya ya Afrique vandá zola kutula diboko na bisalu. Mpe na mbangu nyonso, ba vandá zaba bamambu mingi samu na malongi yina ba vandá kuzwa na kimvuka ya Yehova, mpe samu ba vandá sala mingi. Ya salá ti na manima, ba kuzwa bisalu mingi na béthel mpe na bimvuka. Bimvuka vandá kuzwa mpe ngolo na nzila ya bantwadisi ya circonscription ya malu-malu. Mingi na kati ya bawu vandá ya kukwela. Bampangi ya kukwela yayi soolá kusala mingi samu na Yehova mpe kuvanda ve na bana na yinza yayi. Ba salak’ yawu ata bantu mingi, ata mpe bantu ya dikanda ya bawu vandá sala bawu tiya na kuzwa bana.

Na manima ya kulutisa bamvula 52 na Afrique, mu kumá na mwa bimbevo. Filiale lombá na Kimvuka ya Bantwadisi ba filisa munu na Angleterre. Kimvuka ya Bantwadisi ndimaka. Beto nyongá kubika Malawi samu beto vandá zola kuvanda kuna. Kasi bampangi ya béthel ya Angleterre ke na kipeke beto na buboba ya beto na mutindu mosi ya mbote.

Mu ke ya kundima ti kubika Yehova lakisa munu nzila vandá mukanu ya kulutila mbote na luzingu ya munu. Si mu landá mayela ya munu mosi, mu zolá zwa ve luzingu yina mu me kuzwa. Yehova zabá ntangu nyonso yina mu vandá na yawu nsatu samu na ‘kukatula masakuba na banzila ya munu.’ (Bin. 3:5, 6) Ntangu mu vandá ntwenya, mu vandá na kilengi mingi na kulongoka kisalu na kompani mosi ya nene. Kasi kimvuka ya nene ya Yehova pesá munu kisalu ya kulutila kitoko yina mu vandá kanisa ve kusala. Samu na munu, kusadila Yehova tii bubu yayi ke luzingu yina ke pesá kilengi ya kulutila.