Ba butaka munu kilumbu ya 22 décembre 1929 na Noville bwala ya fioti yina ke na ba fermes 9, pene-pene na Bastogne na Belgique. Mu vanda sepelaka kuvanda kuna na bibuti ya munu. Bilumbu nyonso, munu na leki ya munu Raymond vanda bendaka miliki ya bangombe, mpe beto vanda sadisaka na kulokota bima na bilanga. Na bwala ya beto, bantu nyonso vanda salaka kintwadi samu na kusadisa bampangi.

Bibuti ya munu, Emile na Alice, vandaka ya kukangama na dibuundu ya Catholique. Ba dimanche nyonso, ba vanda kwendaka na l’église. Kasi, na 1939, mipasuli-nzila yina katukaka na Angleterre kwizaka na bwala ya beto, mpe ba sadisaka tata ya munu na kuzwaka ntangu nyonso mukanda Consolation (yina ba ke bokilaka bubu yayi Réveillez-vous!). Na mbangu nyonso, tata ya munu talaka ti bamambu yina yandi tangaka na mukanda yina vandaka ya tsyeleka, mpe yandi bandaka kutanga Biblia. Ntangu yandi bikaka kukwenda na l’église, bampangi ya bwala yina ba vanda wisanaka mbote, balukilaka yandi. Ba vanda sala tiya na papa ya munu samu yandi vanda kaka Catholique. Ba swanaka mingi na yawu.

Ya salaka munu mpasi mingi na ntima na kutala mutindu ba vanda kwamisa tata yamunu. Ni yina nataka munu na kusala lusambu yina mu me zonzila na kubanda ya disolo yayi. Mu kumaka na nsayi ntangu ba bikaka kukwamisa tata ya munu. Mpe mu ndimaka ti Yehova ke ‘muntu yina ke kuwaka lusambu.’

Kilumbu ya 10 mai 1940, basoda ya Allemagne kotilaka bwala ya Belgique. Dikanda ya beto kimaka na sude ya France. Na nzila, beto vanda luta na bisika yina basoda ya France vanda nwana mvita na basoda ya Allemagne.

 Ntangu beto vutukaka na bwala, beto talaka ti ba yibaka beto bima nyonso. Kaka yimbwa ya beto, Bobbie, kwizaka yamba beto. Bamambu nyonso yayi nataka munu na kuyufula: ‘Samu na yinki bamvita na bampasi kele?’

Na ntangu yina, beto kuzwaka bweso ya kuyamba Emile Schrantz, kuluntu a mosi yina vandaka mpe mupasuli-nzila. Na nzila ya Biblia, yandi lakisaka beto samu na yinki bampasi kele, mpe yandi pesaka bamvutu na byuvu ya munu ya nkaka na yina me tadila luzingu. Ya salaka ti mu kulisa kindiku ya ngolo na Yehova, mpe mu ndima ti yandi ke Nzambi ya luzolo.

Kaka na kati ya mvita, beto vanda lutisaka ntangu mingi na Bambangi ya Yehova. Na août 1943, mpangi José-Nicolas Minet salaka discours na bwala ya beto. Yandi yufulaka: “Nani ke na nsatu ya kuzwa mbotokolo?” Munu, tata, na tonton ya munu, beto nangunaka maboko. Beto tatu kuzwaka mbotokolo na dyanga mosi, yina vandaka ve ntama na yinzo.

Na décembre 1944, basoda ya Allemagne kotilaka dyaka bwala ya Belgique. Ba bokilaka yawu bataille des Ardennes. Yinzo ya beto vandaka pene-pene na kisika mvita vanda salama, mpe beto lutisaka ngonda ya mumvimba kaka na yinzo. Kilumbu mosi, mu basikaka samu na kudikisa bibulu. Mu kuwaka ba bombes vanda kubuka. Ya mwangisaka yinzo yina beto vanda bumbaka bibulu. Na ntangu yina, soda mosi ya bwala ya Amérique zonzaka na munu na ngolo: “Lala na ntoto!” Mu kimaka kisika ya yandi, mpe mu lalaka na ntoto. Yandi bakaka casque ya yandi, tulaka na yintu ya munu samu na kubumba munu.

Na manima ya mvita, beto vanda kutanaka mingi na bampangi ya kimvuka ya Liège yina vandaka na nore na bakilometre pene-pene na 90. Na ntangu yina, beto lendaka kufungula mwa groupe ya fioti na Bastogne. Mu bandaka kusala na yinzo yina ba ke futaka mpaku, mpe mu kuzwaka bweso ya kulongoka misiku ya luyalu. Na manima, mu salaka mpe na biro mosi ya luyalu. Na 1951 beto salaka mwa lukutakanu ya circonscription na Bastogne. Na kati ya bantu 100 yina vandaka kuna, ya vandaka mpe na mupasuli-nzila mosi ya kento yina vandaka na tiya mingi, na nkumbu ya Elly Reuter. Na  kukuma kuna, yandi salaka bakilometre 50 na vélo. Ntangu fioti lutaka, beto bandaka kuzolasana, mpe beto wisanaka samu na kukwelana. Na ntangu yina, ba bokilaka Elly samu na kusala lukolo ya Galaad na États-Unis. Kasi, yandi sonikilaka biro yina ke twadisaka bisalu ya beto na yinza nyonso samu na kuzonzila bawu samu na yinki yandi zola kwenda ve. Mpangi Knorr, yina vanda twadisa dibuundu ya Yehova na ntangu yina vutulaka na ntima ya mbote nyonso ti, ya lenda vanda na kilumbu yina, yandi lenda sala lukolo ya Galaad na bakala ya yandi. Beto kwelanaka na février 1953.

Kaka na mvula yina, munu na Elly kwendaka landa lukutakanu La société du monde nouveau yina salamaka na Yankee Stadium, na New York. Kuna, mu kutanaka na mpangi mosi yina sosaka kupesa munu kisalu, mpe bokilaka munu na kukwenda vanda na États-Unis. Beto sambilaka samu na yawu mpe beto bakaka mukanu ya kuvutuka na Belgique samu na kukwenda tula diboko na groupe ya Bastogne yina vandaka kaka na bansamuni 10. Mvula yina landaka, beto kuzwaka kilengi ya kubuta mwana yina beto bokilaka Serge. Mambu ya kyadi vandaka ti, kaka bangonda 7 lutaka, Serge kubwa maladi mpe kufwaka. Beto zonzilaka Yehova mpasi yina vandaka na beto na ntima mpe beto kuzwaka ngolo na kivuvu ya kuvumbuka ya bantu ya kufwa.

Na octobre 1961, mu kuzwaka kisalu yina vanda bakaka ve munu ntangu mingi, mpe ya sadisaka munu na kukuma mupasuli-nzila. Kaka kilumbu yina, ba bokilaka munu na bampangi ya filiale ya Belgique. Ba yufulaka munu, kana mu lenda vanda serviteur de circonscription (yina beto ke bokilaka bubu yayi ntwadisi ya circonscription). Mu yufulaka: “Tekila beto ndima, beto lenda vanda ntete mipasuli-nzila?” Ba ndimaka. Na manima ya kulutisa bangonda 8 na kisalu ya mipasuli-nzila, beto bandaka kisalu ya circonscription na septembre 1962.

Na manima ya kulutisa bamvula zole na kisalu ya circonscription, ba bokilaka beto na kusala na Betele ya Bruxelles. Beto bandaka kusala kuna na octobre 1964. Beto kuzwaka bambote mingi na kisalu ya malu-malu yayi. Na 1965, mwa ntangu fioti na manima, mpangi Knorr kwizaka na Betele ya beto, mu pamukaka ntangu ba zonzaka na munu ti mu me kuma serviteur de filiale. Na manima, ba bokilaka beto na kusala 41^e kalasi ya Galaad. Bamambu yina mpangi Knorr zonzaka bamvula 13 na manima, lunganaka. Ntangu beto kuzwaka diplôme, beto vutukaka na Betele ya Belgique.

Mu kuzwaka bweso ya kusadila bamambu yina mu longokaka na yina me tadila musiku ya luyalu samu na kunwanina muswa ya Bambangi ya Yehova na bisika mingi. (Flp. 1:7) Mu kutanaka na bamfumu ya babwala kuluta 55, bisika yina ba niminaka kisalu ya beto. Ntangu nyonso, mu vanda sambilaka samu Yehova twadisa munu. Mu tulaka ve ntima kaka na bamambu yina mu longokaka, kasi mu vanda zonzaka ti mu ke “muntu ya Nzambi.” Mu zabaka ti ‘ntima ya mfumu ke mutindu bamaza na diboko ya Yehova. Yandi ke twadisaka yawu kisika ni kisika yandi me zola.’​—Bin. 21:1.

 Mosi ya bamambu yina simbaka ntima ya munu, ke ntangu mu kutanaka na muntu mosi ya parlement ya Europe. Mu lombaka bambala mingi na kusolola na yandi, kasi ya vanda simba ve, tii ntangu yandi ndimaka. Yandi zonzaka: “Mu ke pesa nge kaka baminiti 5. Kulutisa ve.” Mu tulaka yintu na yisi, mpe mu bandaka kusambila. Ya salaka yandi mwa boma. Yandi yufulaka munu yinki mu ke na salaka. Mu vutulaka: “Mu ke na vutulaka Nzambi matondo samu nge ke mosi ya bisadi ya yandi.” Yandi yufulaka: “Yinki nge na sosaka kuzonza?” Mu lakisaka yandi Baroma 13:4. Yandi vandaka musioni. Na yawu, masonoko ya Biblia yayi bendaka dikebi ya yandi. Yandi pesaka munu baminiti 30, mpe beto kuzwaka disolo ya kitoko. Yandi kumaka tii na kuzonza ti yandi ke zitisaka kisalu ya beto.

Na kati ya bamvula, Bambangi ya Yehova nungaka bamvita mingi na mantwala ya baluyalu ya Europe, na yina me tadila mambu ya kukota ve na politiki, ya bibuti yina ke nwaninaka kubaka bana ntangu ba ke kufwaka makwela, ya kufuta mpaku mpe mingi ya nkaka. Mu kuzwaka bweso ya kutula diboko na mingi ya bamvita yayi, mpe ya kutala mutindu Yehova ke sadisaka beto na kununga. Tii bubu yayi, Bambangi ya Yehova me lenda kununga bamvita kuluta 140 na mantwala ya Cour européenne des droits de l’homme.

Na kati ya bamvula 1990, ba niminaka kisalu ya beto na Cuba. Munu na mpangi Philip Brumley, yina katukaka na biro yina ke twadisaka bisalu ya beto na yinza nyonso, mpe mpangi Valter Farneti, ya Italie, beto salaka kintwadi samu na kusadisa bampangi ya Cuba na kuzwa muswa ya kusadila Yehova. Mu sonikilaka ambassade ya Cuba yina vandaka na Belgique, mpe mu kutanaka na mfumu yina ba pesaka kisalu ya kukipe mambu ya beto. Bambala ya ntete yina beto kutanaka na bawu, beto lendaka ve na kuzonzila mbote-mbote bamambu yina nataka luyalu na kunimina kisalu ya beto na Cuba.

Beto sosaka Yehova twadisa beto na lusambu. Na manima, beto kuzwaka muswa ya kukotisa Babiblia 5 000 na Cuba, ya kumaka mbote mpe ba kabulaka yawu na bampangi. Ya nataka beto na kuzonza ti ni Yehova sakumunaka bangolo ya beto. Beto lombaka ba pesa beto muswa ya kukotisa dyaka Babiblia 27 500. Ba ndimaka. Kusadisa bampangi ya Cuba na kuzwa Babiblia, fulusaka munu na kilengi.

Mu kwendaka bambala mingi na Cuba samu na kusadisa na kubongisa bamambu yina beto vandaka na yawu na luyalu na yina me tadila kisalu ya beto. Na bamambu nyonso yayi, mu lendaka kusala kindiku ya mbote na bamfumu mingi.

Na 1994, ntangu ba vanda sosa kufwa ba Tutsi, ba kufwaka bantu kuluta 1 000 000. Mambu ya kyadi ke ti ya ke mpe na bampangi ya beto yina kufwaka. Ba soolaka bampangi samu na kusala kisalu ya kusadisa bampangi na kuzwa mwa bima ya mfunu yina ba vandaka na yawu nsatu. Munu mpe vandaka na kati ya bawu.

Ntangu beto kumaka na Kigali, capitale ya Rwanda, beto talaka ti ba kubulaka bibaka ya biro yina ke bangulaka mpe ke bumbaka mikanda. Beto kuwaka masolo ya kyadi ya bampangi ya beto ya kento na ya bakala yina ba kufwaka na minkwati. Beto kuwaka mpe masolo yina vanda lakisa luzolo ya bakristo. Na kifwani, beto kutanaka na mpangi mosi ya Tutsi yina ba bumbaka bilumbu 28 na mwa dibulu na dikanda mosi ya Bambangi ya Yehova yina vandaka Hutu. Na lukutakanu mosi na Kigali, beto kindisaka bampangi kuluta 900.

Beto kwendaka dyaka na Zaïre (bubu yayi ba ke bokilaka yawu République démocratique du Congo) samu na kusosa Bambangi ya Yehova ya Rwanda yina bumbanaka na ba camps na Goma. Beto lendaka ve kutala bawu, kasi beto sambilaka Yehova samu yandi twadisa beto na kisika ya bawu. Beto bwabanaka na muntu mosi, mpe beto yufulaka yandi kana yandi zabaka mosi ya Bambangi ya Yehova. Yandi vutulaka: “Ee, mu ke mbangi. Mu ke vanda na kilengi ya kunata beno na bampangi ya comité ya secours.” Na manima ya lukutakanu na bampangi ya comité ya secours, beto kwendaka kutana na bampangi 1 600 yina kimaka muvusu, samu na kupesa bawu bukindi. Beto tangilaka bawu mukanda yina Kimvuka ya Bantwadisi fidisaka. Ya simbaka mingi bantima ya bampangi ntangu ba kuwaka mambu yina pesaka bawu ngolo. Beno ke ntangu nyonso na kati ya balusambu ya beto. Beto me zaba ti Yehova ke bika ve beno. Bamambu yina Kimvuka ya Bantwadisi zonzaka vandaka ya tsyeleka. Bubu yayi, bambangi 30 000 ke na kusadila Yehova na kilengi na Rwanda

Na manima ya kulutisa bamvula pene-pene na 58 ya makwela, mu fwidilaka kento ya munu Elly, yina mu vanda zolaka na 2011. Yehova vanda kindisaka munu ntangu mu vanda sambilaka yandi. Mu vanda kuzwaka dyaka bukindi na ntangu mu vanda kabulaka nsangu ya mbote ya Kimfumu na bantu ya nkaka.

Ata ti mu me kuma na bamvula 90, mu ke bikaka ve kusamuna balumingu nyonso. Ya vandaka kilengi samu na munu na kusala na biro yina ke tadilaka mambu ya luyalu na Belgique, kukabula yina mu zabaka na bampangi, mpe kukindisa bantwenya yina vanda kwiza na dikanda ya Betele.

Bamvula 84 me luta, banda ntangu yina mu salaka lusambu ya munu ya ntete na Yehova. Ya vandaka kubanda ya luzingu mosi ya kitoko yina sadisaka munu na kubumba kindiku ya ngolo na Yehova. Mu ke vutulaka matondo na luzingu ya munu na Yehova na yina yandi tekaka dikutu na balusambu ya munu.​—Nku. 66:19. b