1. Yinki buku ya Luzabusu ke zonzá samu na bisadi ya Nzambi?

 BUKU ya Luzabusu ke lakisá ti Kimfumu ya Nzambi me banda kuyala na zulu. Ya ke lakisá mpe ti ba bingisá Satan na zulu. (Luz. 12:1-9) Ya me sala ti kizunu vanda na zulu. Kasi bampasi ya beto awa na ntoto me lutila. Samu na yinki? Samu ti Satan ke na nkele mpe yandi ke na nwanisá ba yina ke ya kungama na Yehova.—Luz. 12:12, 15, 17.

2. Yinki ke sadisa beto na kuvanda kaka ya kukangama na Yehova?

² Yinki lenda sadisa beto na kuvanda kaka ya kukangama na Nzambi ntangu Satan ke na nwanisá beto? (Luz. 13:10) Mosi ya bima yina lenda sadisa beto ni kuzaba bamambu yina ke salama na mantwala. Na kifwani, na buku ya Luzabusu, ntumwa Yoane ke zonzilá beto mwa bima ya mbote yina ke salama na bilumbu ke kwiza. Na kati ya bima yango ya mbote, ya ke na lufwa ya bambeni nyonso ya Nzambi. Beto tala yinki buku ya Luzabusu ke zonzá samu na bambeni ya Nzambi mpe yinki ke kumina bawu.

3. Zonzila mwa bidimbu yina buku ya Luzabusu ke sadilaka.

³ Verse ya ntete ya Luzabusu ke lakisá ti buku yayi ke na sadilá “bidimbu,” samu na kuzonzila beto bamambu. (Luz. 1:1, nwt-MK) Samu na kuzonzila bambeni ya Nzambi, buku ya Luzabusu me sadila bidimbu ya bibulu. Na kifwani, ya ke zonzilá “kibulu mosi ya ngitukulu yina basikaka na mubu [nzadi-mungwa to la mer],” yina ke na “mampoka [ba-corne] kumi (10) mpe bayintu sambwadi (7).” (Luz. 13:1) Na manima, ya ke zonzilá mpe “kibulu ya nkaka ya ngitukulu yina basikaka na yinsi ya ntoto.” Kibulu yayi ke na zonzá faso dragoni mpe ke na salá ti “tiya katuka na zulu mpe kulumuka na ntoto.” (Luz. 13: 11-13) Kibulu ya tatu yina ke zonzilá Luzabusu ke ve faso bibulu zole yayi. Ya ke “kibulu ya mbwaki,” mpe kento ya ndumba ke ya kuvanda na zulu ya yandi. Banda ntama, bibulu tatu yayi ke bambeni ya Nzambi mpe ya Kimfumu ya yandi. Na yawu, ya ke mfunu na kuzaba bibulu yayi ke bifwani ya yinki.—Luz. 17:1, 3.

4-5. Wa’ faso bamambu yina ke zonzá Danyele 7:15-17 ke sadisá beto na kuzaba bibulu yina ke zonzilá buku ya Luzabusu?

⁴ Tekila beto zaba banani ke bambeni ya Nzambi, beto tala ntete yinki zola zonza bibulu ya ngitukulu mpe kento ya ndumba na Biblia. Na kuzaba yawu, beto ke sadila kaka Biblia. Babuku ya nkaka ya Biblia ke lakisá yinki zola zonza bidimbu mingi yina ke na buku ya Luzabusu. Na kifwani, na ndosi yina mumbikudi Danyele salá, yandi talá ‘bibulu yiya ya nene yina basikaka na nzadi ya mungwa.’ (Dan. 7:1-3) Danyele zonzá ti bibulu yayi ke bifwani ya ‘bamfumu,’ to baguvernema yiya. (Tanga Danyele 7:15-17.) Ya ke na sadisá beto na kuzaba ti bibulu yina ke na zonzilá buku ya Luzabusu, ke mpe baguvernema ya yinza yayi.

⁵ Ntangu yayi, beto tala mwa bidimbu yina buku ya Luzabusu ke zonzilaka. Beto ke tala mpe faso Biblia ke sadisá beto na kuzaba yinki bidimbu yango zola zonza. Beto banda ntete na kuzonzila bibulu yina ke na buku ya Luzabusu. Beto ke sosa kuzaba, bibulu yayi ke bifwani ya yinki. Na manima, beto ke tala yinki ke kumina bawu. Na nsuka, beto ke tala yinki nyonso yayi zola zonza samu na beto.

6. Kibulu ya ngitukulu ya bayintu sambwadi yina ke zonzilá Luzabusu 13:1-4 ke kifwani ya yinki?

⁶ Kibulu ya ngitukulu ya bayintu sambwadi ke nani? (Tanga Luzabusu 13:1-4.) Nzutu nyonso ya kibulu yayi ke mutindu yingo (léopard). Kasi makulu ya yandi ke faso ours, mpe yinwa ya yandi mutindu nkosi (lion). Yandi ke na mampoka 10. Kibulu yayi ke mutindu ba me vukisa bibulu 4 yina ke zonzilá Danyele kikapu 7, na kibulu mosi. Beto ke na zonzak’ yawu samu yandi ke na bitini ya mosi na mosi na bibulu yina ke zonzá Danyele. Kibulu yayi ke ve kaka kifwani ya guvernema mosi to kimfumu mosi ya nene. Yoane zonzá ti ya ke na yalá na zulu ya “bifumba nyonso, makanda nyonso, bandinga nyonso, mpe bayinsi nyonso.” Ya ke na talaná pwelele ti kibulu yayi lenda vanda ve kaka guvernema ya bwala mosi. (Luz. 13:7) Beto lenda zonza ti kibulu yayi ke kifwani ya baguvernema yina me yala na zulu ya bantu banda ntama tii bubu yayi. *—Lon. 8:9.

7. Yinki ke mosi na mosi ya bayintu sambwadi ya kibulu?

⁷ Mosi na mosi ya bayintu sambwadi ke kifwani ya yinki? Luzabusu kikapu 17, ke sadisa beto na kuzaba yinki mosi na mosi ya bayintu ya kibulu zola zonza. Kuna, ba ke na zonzilá kibulu ya nkaka. Kibulu yango ke kifwani ya kibulu yayi ke na zonzilá Luzabusu kikapu 13. Luzabusu 17:10 ke zonzá samu na kibulu yango: ‘Mpe ya ke na bamfumu sambwadi (7): Tanu (5) me bwaka, mosi kele, ya nkaka me kwiza ntete ve; kasi ntangu yandi ke kwiza, yandi ke vanda ntangu fioti.’ Baguvernema, ya vanda ya bubu yayi to ya ntama, ke na maboko ya Satan. Kasi na kati ya bawu nyonso, baguvernema sambwadi lutilá na ngolo. Ni na yawu ba ke “bayintu sambwadi” ya kibulu yayi beto ke na zonzilaka. Bisadi mingi ya Nzambi zingá na babwala yina ba vandá yala, to baguvernema yayi kwamisá bawu. Na ntangu ntumwa Yoane soniká Luzabusu, baguvernema 5 yalá mpe ntangu ya bawu lutaka. Ya vandaka: Ezipte, Asiri, Babilone, Medo-Persia, na Grese. Guvernema  yina vandá yala na ntangu ya Yoane vandá ni Rome, yintu ya sambanu (6). Wapi guvernema zolá vanda yintu ya sambwadi mpe ya nsuka?

8. Wapi guvernema ke yintu ya sambwadi ya kibulu?

⁸ Buku ya Danyele ke sadisa beto na kuzaba nani ke yintu ya sambwadi mpe ya nsuka ya kibulu. Wapi guvernema ke na yalá yinza na bilumbu ya nsuka yayi to “kilumbu ya Mfumu”? (Luz. 1:10) Ya ke Angleterre na États-Unis. Baguvernema zole yayi ke wisaná mpe ke salá kintwadi. Beto lenda zonza ti ni bawu ke yintu ya sambwadi ya kibulu yina ke zonzilá Luzabusu 13:1-4.

9. Nani ke kibulu ya ngitukulu yina ke na “mampoka zole mutindu mampoka ya mwana ya dimeme”?

⁹ Na Luzabusu kikapu 13, beto ke longoká ti Angleterre na États-Unis, ke salá bamambu faso kibulu yina ke na “mampoka zole mutindu mampoka ya mwana ya dimeme, mpe [ke] zonza mutindu [dragoni].” Kibulu yayi “vandaka sala bimangu ya nene. Na meso ya bantu nyonso, yandi salaka ti tiya katuka na zulu mpe kulumuka na ntoto.” (Luz. 13:11-15) Luzabusu Kikapu 16 na 19 ke zonzá ti kibulu yayi ke “mumbikudi ya luvunu.” (Luz. 16:13; 19:20) Buku ya Danyele ke zonzá mpe ti Angleterre na États-Unis ‘ke kufwa bantu mingi.’ (Dan. 8:19, 23, 24, noti.) Ni yina mpe salamá na guerre mondiale ya zole. Ba bombe atomique zole yina kwizá manisa mvita yayi, ni bantu ya science ya Angleterre na États-Unis vukaná samu na kuyidika yawu. Ba-bombe yayi vandá mutindu ‘tiya yina katuká na zulu mpe kulumuká na ntoto.’

10. ‘Kifwani ya kibulu ya ngitukulu’ ke nani? (Luzabusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Buku ya Luzubusu ke zonzilá kibulu ya nkaka. Kibulu yayi ke faso kibulu ya ngitukulu ya bayintu sambwadi. Kasi yandi ke mbwaki. Luzabusu ke bokilá yandi ‘kifwani ya kibulu ya ngitukulu,’ mpe ya ke zonzá ti yandi ke “mfumu ya nana [8].” * (Tanga Luzabusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Yoane zonzá ti “mfumu” yayi basiká. Na manima yandi zimbaná, mpe yandi basiká dyaka. Ni yina salamá samu na ONU (Organisation des Nations Unies). Na kubanda, ONU vandá ntete SDN (Société des Nations). Na kati ya guerre mondiale ya zole, ya zimbanaka. Na manima ya basiká, mpe ONU kele tii bubu yayi. ONU ke salá nyonso samu na kulungisa luzolo ya baguvernema ya yinza yayi.

11. Yinki baguvernema ya yinza yayi ke natá bantu na kusala, mpe samu na yinki beto ke ve na boma?

¹¹ Na bamambu yina ba ke zonzá, bibulu yayi, baguvernema ya yinza yayi, ke natá bantu na kusala yintu ngolo na Yehova mpe na kunwanisa bisadi ya yandi. Yoane lakisá ti na bamambu yina ba ke zonzá, ba ke na vukisá ‘bamfumu nyonso ya yinza’ na mvita ya Armagedoni, yina ke ‘kilumbu ya nene ya Nzambi ya kulutila ngolo.’ (Luz. 16:13, 14, 16) Kasi, beto ke vanda ve na boma. Na mbangu, Yehova Nzambi ya beto ke kwiza vuukisa ba yina ke ndimá Kimfumu ya yandi.—Ezek. 38:21-23.

12. Yinki ke kumina bibulu nyonso yayi?

¹² Yinki ke kumina bibulu nyonso yayi? Luzabusu 19:20 ke zonzaka: “Ba kangaka kibulu mpe mumbikudi ya luvunu yina vandaka sala bimangu na ntwala ya yandi samu na kunata na nzila ya yimbi bayina kuzwaka kidimbu ya kibulu, mpe vandaka sambila kifwiti [kifwani] ya yandi. Ba losaka bawu nyonso zole ya moyo na kati ya dyanga ya sufe yina vandaka kuya tiya.” Mambu yayi ke na lakisá ti ntangu baguvernema ya yinza yayi, bambeni ya Nzambi, ke  ntete na yalá, ba ke kufwa bawu na mbala mosi.

13. Wapi bamambu ya mpasi bakristo ke kutaná na yawu na yina me tadila baguvernema ya yinza yayi?

¹³ Yinki ya zola zonza samu na beto? Samu beto ke bakristo, beto me lunga kuvanda ya kukangama na Nzambi mpe na Kimfumu ya yandi. (Yoa. 18:36) Na kusala yawu, beto fwana na kukota ve na bamambu ya politike. Kukota ve na bamambu ya politike lenda vanda mpasi, samu ti baguvernema ya yinza yayi ke sosá beto lakisa ti beto ke na bawu na bamambu yina beto ke zonzá mpe na yina beto ke salaka. Ba yina ke ndimá kutula ntima na baguvernema ya yinza yayi ke kuzwá kidimbu ya kibulu ya ngitukulu. (Luz. 13:16, 17) Ba yina nyonso ke kuzwá kidimbu ya kibulu yayi, Yehova lenda ndima ata fioti ve bawu. Mpe ba ke kuzwa ve luzingu ya ntangu nyonso. (Luz. 14:9, 10; 20:4) Na yawu, ya ke mfunu mosi na mosi na beto kota ata fioti ve na mambu ya politike, ata ti bantu ya nkaka lenda kwamisa beto samu beto sala yawu!

14. Faso ke na zonzilak’ yawu Luzabusu 17:3-5 wapi kima ya nkaka ya ngitukulu ntumwa Yoane talaka?

¹⁴ Ntumwa Yoane zonzá ti yandi “yitukaka mingi” ntangu yandi talá kima ya nkaka. Yinki yandi talaka? Kento mosi ya kuvanda na zulu ya kibulu ya mbwaki yina beto me zonzila. (Luz. 17:1, 2, 6) Biblia ke zonzá ti yandi ke “[ndumba] ya nene” mpe ba ke bokilak’ yandi “Babilone ya Nene.” Yandi ke salá “kindumba” na ‘bamfumu ya ntoto.’—Tanga Luzabusu 17:3-5, nwt-MK.

15-16. “Babilone ya Nene” ke nani mpe wa’ faso beto me zaba yawu?

¹⁵ “Babilone ya Nene” ke nani? Kento yayi lenda vanda ve kifwani ya baguvernema samu Biblia ke zonzá ti yandi ke salá kindumba na bamfumu ya yinza. (Luz. 18:9) Mpe yandi ke salá nyonso samu bamfumu yayi sala luzolo ya yandi. Ni na yawu Biblia ke lakisá ti yandi ke ya kuvanda na zulu ya bawu. Dyaka, kento yayi lenda vanda ve kifwani ya bakompani nyonso ya yinza yayi ya Satan, yina ke sosá kaka kuzwa mbongo ya kulutila. Na bisika ya nkaka ya buku ya Luzabusu, ba ke bokilá bawu “bantu ya mumbungu awa na ntoto.”—Luz. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Biblia ke zonzilá ntangu ya nkaka ‘kento ya ndumba’ samu na kuzonzila bantu yina ke zonzá ti ba ke sadilá Nzambi, kasi ba ke sambilá biteki to ba ke salá bamambu yina ke salá ti ba vanda bandiku ya yinza. (Ezk. 16:2, 35, 36; Zaki. 4:4) Kasi Biblia ke zonzá ti ba yina ke sambilá kaka Nzambi ke na “bunkete,” mpe ya ke bokilá bawu ‘bakento yina zaba ve babakala.’ (2 Ko. 11:2; Luz. 14:4) Na ntama, bwala ya Babilone vandá kisika mosi yina bantu mingi vandá sambila banzambi ya luvunu. Na yawu, bamambu mingi ke na lakisá ti Babilone ya Nene ke kifwani ya bafaso nyonso ya luvunu ya kusambila Nzambi. Babilone ya Nene ke mabuundu nyonso ya luvunu.—Luz. 17:5, 18; na jw.org tala artike “ Qu’est-​ce que Babylone la Grande ? ”

17. Yinki ke kumina Babilone ya Nene?

¹⁷ Yinki ke kumina Babilone ya Nene? Luzabusu 17:16, 17 ke zonzaka: “Mampoka kumi yina nge me tala mpe kibulu ke manga kento ya kindumba. Bawu ke katula yandi bima nyonso yina kele na yandi, mpe ke tula yandi kimpene. Bawu ke kudya nzutu ya yandi, mpe ke yoka [yandi nyonso] na tiya [. . .]. Ya tsyeleka, Nzambi tulaka na bantima ya bawu luzolo ya kusadila dibanza ya yandi.” Yehova ke nata makanda na kusadila kibulu ya mbwaki, ONU, samu na kunwanisa mabuundu nyonso ya luvunu, mpe kufwa yawu mbala mosi.—Luz. 18:21-24.

18. Yinki beto me lunga kusala samu na kulakisa ti beto ke na mangá Babilone ya Nene?

 ¹⁸ Yinki ya zola zonza samu na beto? Beto me lunga kubumba ‘lusambu ya bunkete mpe ya kukondwa mvindu na meso ya Nzambi mpe Tata ya beto.’ (Zaki 1:27) Beto zolá landa ata fioti ve bamambu yina ke salamá na kati ya mabuundu ya luvunu to Babilone ya Nene. Na kati ya bamambu yango beto lenda zonzila malongi ya luvunu, bafeti, bunganga, mpe faso ya yimbi ya kutadila mambu ya kuvukisa nzutu. Mpe beto zolá bika ve na kuzonzila na bantu ya nkaka na ‘kubasika na kati ya yandi.’ Si ba sala yawu, ba ke kabula ve masumu ya yandi.—Luz. 18:4.

19. Nani ke “Dragoni mosi ya nene [mpe] ya mbwaki”?

¹⁹ Buku ya Luzabusu ke zonzilá mpe “Dragoni mosi ya nene [mpe] ya mbwaki.” (Luz. 12:3, nwt-MK) Dragoni yayi nwaná na Yesu na bambazi ya yandi. (Luz. 12:7-9) Yandi ke nwanisá bisadi ya Nzambi, mpe yandi ke pesá ngolo na bibulu to baguvernema ya yinza yayi. (Luz. 12:17; 13:4) Dragoni yayi ke nani? Yandi kele “nyoka yina talanaka na ntama. Ba ke bokilaka yandi dyabulu to Satana.” (Luz. 12:9; 20:2) Bambeni nyonso ya nkaka ya Yehova ke na manima ya yandi.

20. Yinki ke kumina Dragoni?

²⁰ Yinki ke kumina Dragoni? Luzabusu 20:1-3 ke zonzá ti mbazi mosi ke losa Satan na dibulu mosi ya yinda. Dibulu yayi ke mutindu boloko samu na yandi. Ntangu yandi ke vanda na kati ya boloko yina, Satan ke “vuna dyaka ve bantu tii ntangu ke lunga bamvula funda [1 000].” Na nsuka, Satan na ba-démon ya yandi ke kufwa ya mbala mosi. Ya ke mutindu ba me losa bawu na “dyanga ya tiya mpe ya sufe.” (Luz. 20:10) Kanisa na faso yinza ke kuma ntangu Satan na ba-démon ya yandi ke vanda dyaka ve. Ya ke vanda ntangu mosi ya kitoko mingi!

21. Samu na yinki bamambu yina ke na buku ya Luzabusu ke na pesá beto kilengi?

²¹ Kuzaba yinki zola zonza bidimbu yina ke na buku ya Luzabusu ke na pesá beto ngolo mingi! Beto me kwiza zaba ve kaka banani ke bambeni ya Nzambi, kasi mpe bamambu yina ke kumina bawu. Ya tsyeleka, “kiese na muntu yina ke tanga na ndinga ya ngolo [mpe] na bantu yina ke wa mambu yina kele na [mbikululu yayi].” (Luz. 1:3, nwt-MK) Ntangu bambeni ya Nzambi ke kufwa, wapi bambote ke kuzwa ba yina ke vanda ya kukangama na Nzambi? Artikle yina ke landa ke zonzila yawu.