1-2. Yinki bantu ya nkaka ke kanisaka samu na ntangu ya kuzabana samu na makwela?

 NTANGU yina bantu zole ke na sosaka kuzabana samu na kukwelana lenda vanda kitoko mingi. Kana nge ke na salaka yawu, mutindu ya me simba samu na bampangi ya nkaka, nge zola ti ya nge mpe simba. Tsion, a mpangi ya kento ya bwala ya Ityopi, me zonza: “Mosi ya bantangu ya kulutila kitoko ya luzingu ya munu ni ntangu munu na bakala ya munu vanda zabana samu na makwela. Beto vanda sololaka na bamambu ya mfunu, mpe vanda sekaka. Mu vandaka na kilengi samu mu kuzwaka muntu yina beto vanda zolasana.”

² Kasi, Alessio, mpangi ya bakala ya bwala ya Pays-Bas me zonza: “Ya vandaka kilengi mingi na kuzabasana, kasi beto kuzwaka mpe mwa bankwamusu.” Na disolo yayi, beto ke zonzila mwa bamambu ya mpasi, mpe malongi ya Biblia yina lenda sadisa bampangi yina ke zabasanaka samu na kukwelana. Beto ke tala mpe wa’ faso bampangi ya kimvuka lenda sadisa bawu.

SAMU NA YINKI KUSOSA KUZABANA?

3. Ntangu bantu ke na sosaka kuzabana samu na makwela, yinki zola vanda dikanisi ya bawu? (Bingana 20:25)

³ Kusosa kuzabana, lenda vanda ntangu ya kitoko, kasi ya ke mpe ntangu ya mfunu mingi yina lenda nata na makwela. Kilumbu ya makwela ya bawu, bampangi yina ke na kwelanaka ke salaka nsilulu na mantwala ya Yehova ya kuzolasana mpe kuzitisa mosi na mosi ya bawu luzingu ya bawu nyonso. Tekila beto sala nsilulu, beto me bonga kukanisa mbote-mbote na yawu. Bingana 20:25 (NWT) ke zonzaka: “Yawu kele mutambu samu na muntu kana yandi zonza nswalu-nswalu na ndinga ya ngolo ti ‘Santu!’ mpe kaka na manima  yandi yindula mambu yina yandi me pesa nsilulu.” Ya ke mpe tsyeleka samu na nsilulu ya makwela. Ntangu ya kuzabana ke sadisaka bampangi na kubaka mukanu ya mbote. Mukanu yango lenda vanda kukwelana to ve. Kana ba me baka mukanu ya kukwelana ve, ya zola zonza ve ti ba me sala mambu ya yimbi.

4. Samu na yinki beto me lunga kutadila mambu ya kuzabana samu na makwela na mutindu ya mbote?

⁴ Samu na yinki ya ke mfunu na kutadila ntangu ya kuzabana na mutindu ya mbote? Ya ke sadisa bantu yina ke ve ya kukwela na kulutisa ve ntangu na muntu yina ba ke ve na nsatu ya kukwela. Kasi ya ke ve kaka samu na bantu yina ke ve ya kukwela. Beto nyonso me fwana kuzimbana ve mfunu ya ntangu ya kuzabana. Na kifwani, bantu ya nkaka ke kanisaka ti kana bantu zole ke na sosaka kuzabana samu na makwela, ba me fwana kukwelana kaka. Yinki mutindu ya kukanisa yayi lenda sala na ba yina ke ve ya kukwela? Melissa, mpangi mosi ya kento yina ke ve ya kukwela na États-Unis me zonza: “Bampangi ya nkaka ke salaka tiya na bampangi yina ke na zabasanaka, samu ba kwelana. Ni yawu ke salaka ti ata bamambu ke na simbaka ve, bampangi ya nkaka ke na bikaka ve. Ya ke salaka mpe ti, ba ya nkaka kima kusosa kuzabana na muntu samu na makwela. Mambu ya faso yayi lenda pesa boma.”

BENO SOSA KUZABANA MBOTE-MBOTE

5-6. Yinki bantu yina ke na sosaka kuzabana samu na makwela zola zaba na bampangi? (1 Piere 3:4)

⁵ Mambu yina ke sadisa beno na kubaka mukanu ya kukwelana to ve ni kuzabasana mbote-mbote. Ntembe ve, nge me longoka mwa bamambu na muntu tekila nge banda kuzabasana na yandi samu na makwela. Kasi awa, nge ke na bweso ya kuzaba yina ke na “kati ya ntima” ya yandi. 1 Piere 3:4 ke zonzaka: “Kasi kitoko ya beno fwana kuvwanda na kati ya ntima : Kitoko yina ke bebaka ve ya ntima ya kulembama mpe ya kizunu. Ni yawu kele ntalu mingi na meso ya Nzambi.” Ntangu nge ke na zabanaka na muntu samu na makwela, longoka mingi na kindiku ya yandi na Yehova, kimuntu ya yandi, mpe mutindu ya yandi ya kukanisa. Yina ntangu ke na lutaka, nge zola vanda na makoki ya kupesa mvutu na byuvu yayi: ‘Yandi ke vanda kwandi bakala to kento ya mbote samu na munu?’ (Bin. 31:26, 27, 30; Ef. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Mu ke lenda kulakisa kwandi yandi luzolo mutindu yandi ke na yawu nsatu? Yandi mpe ke lenda? Ya ke vanda kwandi pete na beto na kutelama ve na bafoti ya fioti-fioti ya bampangi?’ b (Rom. 3:23) Beno zimbana ve ti mambu ya kulutila mfunu kele  ve kutala bamambu mutindu mosi, kasi ni kuzaba kundima mpangi mutindu yandi kele.

⁶ Yinki dyaka nge me lunga kuzaba na mpangi ntangu beno ke na zabasanaka? Tekila nge tula ntima ya nge nyonso, beno me lunga kusolola na mwa bamambu ya mfunu, mutindu bamambu yina mosi na mosi ya beno ke na sosaka kulungisa na luzingu ya yandi. Kasi yinki beto lenda zonza samu na mambu ya mavimpi, mambu ya mbongo, to bamambu ya luzingu ya yandi ya ntama yina ke na tatamanaka na kukwamisa yandi? Beno ke ve na nsatu ya kuzonzila bamambu nyonso na kubanda ya kuzabana ya beno samu na makwela. (Fwanisa na Yoane 16:12.) Kana nge me kanisa ti ya ke ve ntete ntangu ya kupesa mvutu na byuvu ya nkaka, zonzila mpangi yawu. Kasi malembe-malembe yina bilumbu ke na kwendaka, mpangi ke vanda na nsatu ya kuzaba bamambu yayi samu na kubaka mukanu ya mbote. Na yawu, ya ke vanda mbote beno zonzila bamambu yayi pwelele.

7. Wapi mutindu bampangi zole yina ke na zabanaka samu na makwela lenda longoka kuzaba bampangi? (Tala mpe encadré “ Kusosa kuzabana samu na bantu yina ke vandaka ve kisika mosi.”) (Tala mpe bizizi.)

⁷ Wapi mutindu nge lenda zaba mbote-mbote muntu? Mosi ya bafaso ni kuzonzaka pwelele, kuzonzaka matsyeleka, kuyufulaka byuvu, mpe kuwaka mbote-mbote. (Bin. 20:5; Zaki 1:19) Ntangu ya nkaka, beno lenda sala bima yina ke sala ti ya vanda ve mpasi na beno zole na kusolola mutindu kudya, kutambula kisika yina mwa bantu kele, mpe kusamuna. Beno lenda longoka mpe kuzaba bampangi ntangu beno ke lutisaka ntangu na bandiku mpe na bantu ya dikanda. Beno sala mpe bamambu yina ke lakisa faso mosi na mosi ya beno zole ke dyatilaka na bamambu ya mutindu na mutindu mpe na mantwala ya bantu ya mutindu na mutindu. Beto tala yina Aschwin ya bwala ya Pays-Bas, salaka ntangu yandi vanda zabana na Alicia: “Beto vanda sosaka kusala bamambu yina lenda sadisa beto na kulongoka kuzaba bampangi mutindu: kulamba mpe kusala bisalu ya yinzo kintwadi. Ya vandaka bima ya fioti-fioti, kasi ya sadisaka beto na kutala bisika yina mosi na mosi ya beto zole vandaka ngolo mpe bisika yina yandi ke ve ngolo.”

8. Wapi bamambu ya mbote bampangi yina ke na zabanaka samu na makwela lenda kuzwa na kulongokaka kintwadi?

⁸ Kulongokaka Biblia kintwadi ke sadisa mpe beno na kuzaba bampangi. Kana beno kwelana, beno ke vanda na nsatu ya kuyidika bamambu samu na kulongoka ya dikanda, samu ti Nzambi me fwana kuvanda na kisika ya ntete na dikwela ya beno. (Lon. 4:12) Na yawu, ya ke vanda mbote na kuyidika bamambu samu na kulongoka kintwadi, ntangu yayi yina beno ke ntete na zabanaka. Bampangi yina ke na sosaka kuzabana samu na makwela, me kuma ntete ve dikanda mosi, mpe  mpangi ya bakala, me kuma ntete ve mfumu ya mpangi ya kento. Kasi, kuvanda na ntangu ya kulongoka Biblia kintwadi, ke sadisa beno na kutala faso ke kindiku ya bampangi na Yehova. Max na Laysa, bampangi ya kukwela na États-Unis, kuzwaka mambu ya nkaka ya mbote. Max me zonza: “Na kubanda ya kuzabana ya beto, beto longokaka mikanda yina ke zonzilaka mambu ya kuzabana samu na makwela, makwela mpe luzingu na kati ya dikanda. Ya sadisaka beto na kusolola na bamambu mingi ya mfunu yina zola vanda mpasi na kusolola na yawu.”

BAMAMBU YA NKAKA YA KUTALA

9. Wapi bamambu bampangi yina ke na sosaka kuzabana me lunga kuzaba ntangu ba ke na bakaka mukanu ya kuzaba na nani ba ke zonzila yawu?

⁹ Na nani beno me lunga kuzonzila ti beno ke na zabasanaka samu na makwela? Ya ke mukanu ya beno zole. Na kubanda, beno lenda zonzila yawu kaka na bantu ndambu. (Bin. 17:27) Ya ke sadisa beno na kukima byuvu mingi, mpe bamambu yina lenda nata beno na kubaka mukanu na mbangu. Kasi, kana beno zonzila ve yawu na muntu, beno lenda manisa na kulutisaka ntangu kaka beno zole, samu beno ke na boma bantu zaba yawu. Ya lenda nata beno na kusala mambu ya yimbi. Na yawu, ya ke vanda mbote na kuzonzila yawu na bantu yina lenda pesa beno malongi ya mbote mpe kusadisa beno na mutindu ya kulunga. (Bin. 15:22) Na kifwani, beno lenda zonzila yawu na mwa bantu ya dikanda, na mwa bandiku yina ke ya kuyela, mpe na bakuluntu ya kimvuka.

10. Yinki bampangi yina ke na sosaka kuzabana lenda sala samu na kubumba bunkete ya bawu? (Bingana 22:3)

¹⁰ Wapi mutindu beno lenda sala ti kuzabana ya beno salama na bunkete? Nyonso luzolo ya beno ke na kulaka, beno ke vanda na nsatu ya bampangi. Yinki lenda sadisa beno na kukima bamambu yina lenda sala ti beno nyongisa Yehova? (1 Ko. 6:18) Beno kima masolo ya busafu, beno kima kuvanda kaka beno zole, mpe kunwa malafu mingi. (Ef. 5:3) Kana ve, nsatu ya beno ya kuvukisa nzutu ke kuma ngolo mpe ya ke lembisa mukanu ya beno ya kusala mambu ya mbote. Ya ke vanda mbote na kuzonzilaka ntangu nyonso yinki beno lenda sala samu na kulakisa buzitu na bampangi mpe na misiku ya Yehova. Bingana 22:3 (NWT) ke zonzaka: “Muntu ya mayela ke talaka mambu yina lenda talisa yandi mpasi mpe yandi ke bumbanaka, kasi bantu yina me kondwa mayela ke kwendaka kaka na ntwala mpe ba ke kutanaka na bampasi.” Beto tala mambu yina sadisaka Dawit na Almaz ya Ityopi: “Beto vanda lutisaka ntangu kintwadi na bisika yina vandaka na bantu mingi to na bandiku. Ata mbala mosi ve beto vandaka kaka beto zole na kati ya camion to na yinzo. Na mutindu yina, beto kimaka bamambu yina lenda nata beto na kusala mambu ya yimbi.”

11. Wapi bamambu bampangi yina ke na sosaka kuzabana zola tadila ntangu ba ke na bakaka mukanu ya kulakisa bampangi luzolo?

¹¹ Yinki beto lenda zonza na yina me tadila kulakisa luzolo? Nyonso luzolo ya beno ke na kulaka, beno lenda baka mukanu ya kulakisa bampangi luzolo na mutindu ya kulunga. Kasi, kana nsatu ya beno ya kuvukisa nzutu kuma ngolo, ya ke nata beto na kusosa kukwelana na mbangu nyonso. (Nz. 1:2; 2:6) Dyaka, kulakisa luzolo na bampangi lenda sala ti ya vanda mpasi na beno na kukutika nzutu, mpe ya lenda nata beno na kusala mambu yina ke nyongisa Yehova. (Bin. 6:27) Na yawu, na kubanda ya kuzabana ya beno, beno solola mpe beno tula bandilu yina ke kukwelanaka na malongi ya Biblia. c (1 Tes. 4:3-7) Beno lenda yufula: ‘Kisika beto ke vandaka, wapi mutindu bantu ke tadilaka faso ya beto zole ya kulakisa luzolo? Faso ya kusala yayi lenda buta kwandi nsatu ya kuvukisa nzutu na mosi ya beto?’

12. Kana bampangi yina ke na sosaka kuzabana ke na wisanaka ve na mambu, yinki ba me lunga kusala?

 ¹² Wapi mutindu beno lenda yidika bamambu? Yinki beto lenda zonza kana bantangu ya nkaka beno ke na bamambu? Ya zola zonza ti kuzabana ya beno ke na simbaka ve? Ve. Bantu nyonso ke kutanaka bantangu ya nkaka na bamambu. Ni kusala kintwadi samu na kununga bamambu ke salaka ti dikwela vanda ngolo. Na yawu, mutindu ya beno ya kuyidika bamambu bubu yayi lenda lakisa kana dikwela ya beno ke simba. Beno lenda yufula: ‘Beto lenda zonzila kwandi bamambu na malembe nyonso mpe na buzitu nyonso? Beto ke ndimaka kwandi na mbangu nyonso bafoti ya beto, mpe ke sosaka kubongisa bamambu? Beto ke vandaka kwandi bantu ya ntete na kubika bamambu, na kulomba mulemvo, mpe na kulemvokila?’ (Ef. 4:31, 32) Kasi, kana ntangu nyonso na kati ya kuzabana ya beno, beno ke wisanaka ve to ke swanaka, ya lenda vanda mpasi na beno na kuyidika bamambu ata na manima ya dikwela ya beno. Kana nge me kwiza tala ti mpangi yina, ke ve ya kulunga samu na nge, kuzenga kuzabana ya beno ke vanda mukanu ya mbote samu na beno zole. d

13. Yinki lenda sadisa bampangi yina ke na sosaka kuzabana na kuzaba bantangu yikwa kuzabana ya bawu ke sala?

¹³ Bantangu yikwa kuzabana ya beno me lunga kusala? Mikanu ya mbangu-mbangu ke nataka bamambu ya mpasi. (Bin. 21:5) Na yawu, kuzabana ya nge me lunga kubaka ntangu yina me fwanana samu nge zaba mbote-mbote mpangi. Kasi, kuzabana ya beno me fwana kubaka ve ntangu ya kulutila, kana ya ke na lombaka ve yawu. Biblia ke zonzaka mpe ti: ‘Kivuvu yina ke na lunganaka ve na mbangu ke salaka ti ntima beela.’ (Bin. 13:12) Dyaka, ntangu kuzabana ya beno ke na kulaka, ya lenda vanda mpasi mingi na kukutika nzutu. (1 Ko. 7:9) Na kisika ya kukangama kaka na bantangu yina kuzabana ya beno me sala, nge lenda yufula: ‘Yinki dyaka nge ke na nsatu ya kuzaba samu na kubaka mukanu?’

WAPI MUTINDU BAMPANGI YA NKAKA LENDA SADISA?

14. Wapi bamambu bampangi ya nkaka lenda sala samu na kusadisa bampangi yina ke na zabanaka samu na makwela? (Tala mpe kizizi.)

¹⁴ Wapi mutindu beto lenda sadisa bampangi yina ke na zabasanaka? Beto lenda bokila bawu na kudya, na kulongoka ya dikanda, to na kusakana. (Rom. 12:13) Ya lenda sadisa bawu na kuzabana dyaka mbote-mbote. Ntangu ya nkaka, nge lenda basika kintwadi na bawu, kunata bawu na camion ya nge, to kubokila bawu na yinzo ya nge samu ba kuzwa ntangu ya kusolola bawu zole. (Gal. 6:10) Alicia, yina beto me zonzila, me zonzila mambu yina sepelisaka bawu na Aschwin: “Beto vandaka na kilengi mingi ntangu bampangi ya nkaka zonzaka  na beto ti beto lenda kwenda na yinzo ya bawu kana beto ke na nsatu ya kisika yina beto ke vanda ve kaka beto zole.” Kana bampangi yina ke na zabanaka me lomba na nge na kuvanda na bawu, nge zola bakila yawu mutindu bweso ya kusadisa bawu. Sala keba na kubika ve kaka bawu zole kintwadi, kasi sadila mayela ya nge na kuzaba wapi ntangu ba ke na nsatu ya kusolola bawu zole.​—Flp. 2:4.

15. Yinki dyaka bandiku lenda sala samu na kusadisa bampangi yina ke na zabanaka samu na makwela? (Bingana 12:18)

¹⁵ Beto lenda sadisa mpe bampangi yina ke na zabanaka na nzonzolo ya beto. Na bantangu ya nkaka, beto me bonga kukanga yinwa ya beto. Bingana 12:18 (NWT) ke zonzaka: “Kuzonza kukondwa kuyindula kele mutindu kulwalisa muntu na mbele ya mvita, kasi ludimi ya bantu ya mayela ke belusaka.” Na kifwani, nge lenda vanda na nsatu ya ngolo ya kuzonzila na bampangi ya nkaka ti bampangi yayi me banda kuzabana. Kasi bampangi yina, lenda zola ti bawu mosi kabula nsangu yango. Beto zola sala ve kisongi-songi na yina me tadila kuzabana ya muntu samu na makwela, to kuzonzila yimbi na bamambu yina me tadila bawu. (Bin. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11) Dyaka, beto zola zonzila ve bamambu to kuyufula byuvu yina ke nata bampangi yina ke na zabanaka na kusosa kukwelana na mbangu. Elise na bakala ya yandi me zonza: “Ya vanda kwamisaka beto ntangu bampangi vanda yufulaka beto byuvu na yina me tadila makwela na ntangu yina beto mosi vandaka nabunu ntete beto zonzila yawu.”

16. Yinki beto lenda sala kana bantu yina ke na zabanaka samu na makwela me kanisa kuzenga kuzabana ya bawu?

¹⁶ Yinki beto lenda zonza kana bampangi me baka mukanu ya kukwelana ve? Beto me lunga ve kuyufula bawu byuvu samu na yawu, to kungala mosi ya bawu. (1 Pi. 4:15) Mpangi mosi ya kento na nkumbu ya Lea me zonza: “Mu kuwaka ti bampangi ya nkaka sololaka na yina me sala ti beto kuma ve tii na makwela. Ya salaka munu mpasi mingi.” Kana bampangi yina ke na sosaka kuzabana me baka mukanu ya kukwelana ve, ya zola zonza ve ti mukanu ya bawu ke yimbi. Mutindu beto me tala yawu, kuzabasana samu na makwela lenda manisa na mukanu ya mbote ya kukwelana ve. Kasi, mukanu yayi lenda sala ti ba vanda na manyongo mpe lenda nata bawu na kukanisa ti ba ke kaka bawu mosi. Na yawu, beto lenda kanisa na faso ya kusadisa bawu.​—Bin. 17:17.

17. Yinki bampangi yina ke na zabanaka samu na makwela zola tatamana na kusala?

¹⁷ Mutindu beto me zonzila yawu, kuzabana samu na makwela lenda vanda na bankwamusu, kasi ya lenda vanda mpe mambu ya kilengi. Jessica me zonza: “Ya tsyeleka, kuzabana samu na makwela vandaka kisalu ya nene. Kasi mu vandaka na kilengi samu beto sadilaka ntangu mpe bangolo ya beto samu na kuzaba bampangi mbote-mbote.” Kana beno ke na sosaka kuzabana samu na makwela, beno tatamana na kusala bangolo samu na kuzaba mbote-mbote bampangi. Kana beno sala yawu, kuzabana ya beno ke sadisa beno zole na kubaka mukanu ya mbote.