1. Wapi kileso Yehova longaka Abrahami yina kindisaka yandi?

 NA NTAMA, Yehova sadilaka mbazi samu na kuzabisa na Abrahami ti yandi zola mwangisa babwala ya Sodome na ya Gomore. Ata Abrahami vandaka muntu ya kiminu, ya kwamisaka yandi. Na yawu yandi yufulaka: ‘Nge ke kufwa tsyeleka muntu ya lunungu na muntu ya yimbi? . . . Zuzi ya ntoto ya muvimba ke sala ve mambu ya mbote?’ Na ntima ya yinda, Yehova sadisaka ndiku ya yandi na kulongoka kileso mosi ya mfunu: Nzambi ke kufwa ata fioti ve bantu ya lunungu. Kuzaba yawu ke na pesaka beto mpe bukindi bubu yayi.​—Kub. 18:23-33.

2. Wa’ faso beto lenda vanda na kundima ti ntangu Yehova ke sambisaka bantu, ntangu nyonso yandi ke salaka yawu na faso ya kulunga mpe ke lakisaka ntima ya kyadi?

² Yinki ke na lakisaka ti ntangu nyonso, Yehova ke sambisaka bantu na faso ya kulunga mpe na ntima ya kyadi? Beto zaba ti “Yehova ke talaka na ntima” ya bantu. (1 Sa. 16:7) Yandi zaba “ntima ya konso muntu.” (1 Mf. 8:39; 1 Ns. 28:9) Ya ke mambu ya ngitukulu. Samu ndwenga ya Yehova ke lutilaka beto, beto lenda bakula ve ntangu nyonso samu na yinki yandi ke bakaka mikanu ya nkaka. Ni na yawu, ntumwa Polo zonzaka: “Ata muntu mosi ve lenda bakula balusambusu ya yandi!”​—Rom. 11:33, NWT.

3-4. Wapi byuvu beto lenda vanda na yawu bantangu ya nkaka mpe yinki beto ke zonzila na disolo yayi? (Yoane 5:28, 29)

³ Beto lenda vanda na byuvu ya mutindu mosi na Abrahami. Ya lenda kumina beto na kuyufula: ‘Bantu yina Yehova kufwaka, mutindu bantu ya Sodome na Gomore, lenda vutuka kwandi na luzingu? Ba ya nkaka na kati ya bawu ke vumbuka kwandi na “kuvumbuka na lufwa ya . . . bantu yina kele ve ya kudedama”?’​—Bis. 24:15.

 ⁴ Beto zonzila faso beto ke bakulaka mvumbukulu ya bantu ya kufwa. Yoane 5:28, 29 ke zonzaka: “Beno yituka ve samu na yawu. Ngunga me kuma pene-pene ntangu bantu nyonso yina kele na bandyamu ke kuwa ndinga ya Mwana ya Muntu, mpe ke vumbuka na lufwa. Ba yina salaka mambu ya mbote ke vumbuka na lufwa samu na kuzwa luzingu, mpe ba yina salaka mambu ya yimbi ke vumbuka na lufwa samu na lufundusu.” Ntama mingi ve, beto bongisaka faso ya beto ya kubakula ‘kuvumbuka na lufwa samu na kuzwa luzingu’ mpe ‘kuvumbuka na lufwa samu na lufundusu.’ a Ya nataka beto na kubongisa bamambu ya nkaka. Ni yawu beto ke zonzila na disolo yayi mpe yina ke landa. Na yina me tadila faso Yehova ke sambisaka na lunungu, beto ke zonzila mambu yina beto zaba ve mpe na manima mambu yina beto zaba.

MAMBU YINA BETO ZABA VE

5. Na ntama, yinki mikanda ya beto vanda zonzaka na yina me tadila bantu yina kufwaka na Sodome mpe na Gomore?

⁵ Yinki ke kumina ba yina Yehova ke talaka mutindu bantu ya kukondwa lunungu? Mikanda ya beto vanda zonzaka ti, bantu yina Yehova kufwaka, mutindu bantu ya Sodome na Gomore ke vutuka dyaka ve na luzingu. Kasi na manima ya kulongoka mbote-mbote mpe kusambila, beto me tala ti beto lenda zonza ve na kundima nyonso ti ba ke vumbuka ve. Samu na yinki?

6. Wapi yina ke mwa bifwani ya bantu ya kukondwa lunungu yina Yehova sambisaka, mpe yinki beto zaba ve samu na yawu?

⁶ Biblia ke zonzilaka bantu mingi ya kukondwa lunungu yina Yehova sambisaka. Na kati ke na bantu yina kufwaka na mvula ya nene yina beto me zaba ve lutangu, bantu ya makanda 7 yina vandaka na ntoto ya nsilulu yina bantu ya Izraele kufwaka, mpe basoda 185 000 ya Asiria yina mbazi kufwaka kaka na mpimpa mosi. (Kub. 7:23; Kul. 7:1-3; Iza. 37:36, 37) Biblia ke zonzaka kwandi na beto ti Yehova bakaka mukanu ya kufwa bantu nyonso yayi samu na ntangu nyonso mpe ti yandi ke vumbula ata fioti ve bawu na lufwa? Ve. Samu na yinki?

7. Yinki beto zaba ve na yina me tadila bantu yina kufwaka na mvula ya nene to na bantu yina kufwaka ntangu bana ya Izraele bakaka bwala ya Kanana? (Tala kizizi.)

⁷ Na bantu nyonso yayi Yehova kufwaka, beto zaba ve mukanu ya yandi samu na mosi na mosi ya bawu. Mpe beto zaba ve kana ba kuzwaka bweso ya kulongoka na kuzaba Yehova mpe kubalula ntima. Biblia ke zonzaka ti Nowe vandaka “nsamuni ya lunungu” tekila mvula ya nene noka. (2 Pi. 2:5, NWT) Kasi ya ke zonzaka ve ti ntangu Nowe vanda tunga bwatu, yandi vanda sosa na kusamuna na konso muntu yina vandaka na zulu ya ntoto. Mutindu mosi mpe, beto zaba ve kana konso muntu ya yimbi yina vandaka na Kanana kuzwaka bweso ya kulongoka kuzaba Yehova mpe kusoba ndyatulu ya bawu.

8. Yinki beto me zaba ve na yina me tadila bantu ya Sodome mpe ya Gomore?

⁸ Loti muntu ya lunungu vanda zinga na kati-kati ya bantu ya Sodome na Gomore. Kasi beto zaba kwandi kana Loti samunaka bawu nyonso? Ve. Ntembe ve ba vandaka bantu ya yimbi. Kasi bawu nyonso zabaka kwandi wapi yina ke mambu ya mbote mpe ya yimbi? Beto lenda zonza ve. Na kati ya kikunku ya babakala yina vanda sosa kuvukisa nzutu na banzenza yina kwizaka tala Loti, vandaka na ‘mwana ya bakala tii na binunu.’ Ya ke na lakisaka ti ba zabaka ve Yehova na misiku ya yandi. (Kub. 19:4; 2 Pi. 2:7) Yehova, Nzambi ya ntima ya kyadi, bakaka kwandi mukanu ti ata muntu mosi na kati ya bawu ke vumbuka na lufwa? Beto zaba ve. Yehova yandi mosi zonzaka na Abrahami ti na bwala yina, ata bantu 10 ya lunungu vandaka ve. (Kub. 18:32) Na yawu, Yehova lungaka kufwa bawu. Kasi beto lenda zonza kwandi na kundima nyonso ti ata muntu mosi ve na kati ya bawu ke vumbuka na “kuvumbuka na  lufwa ya . . . bantu yina kele ve ya kudedama”? Beto zaba ve.

9. Yinki beto zaba ve na yina me tadila Salomoni?

⁹ Biblia ke zonzilaka mpe masolo ya bantu yina vandaka bantu ya lunungu, mpe kumaka bantu ya kukondwa lunungu. Na kifwani, mfumu Salomoni zabaka wapi mutindu ya Nzambi Yehova kele, mutindu ya kusambila yandi, mpe Yehova sakumunaka yandi ya kulutila. Kasi na manima, Salomoni bandaka kusambila banzambi ya luvunu. Ya pesaka Yehova nkele mingi mpe ya natinaka bana ya Izraele bampasi mingi na kati ya bamvula mingi. Ntangu Salomoni kufwaka, Biblia ke zonzaka ti yandi ‘lalaka samu na kupema na bankooko ya yandi.’ Ya ke zonzaka mpe mutindu yina samu na babakala mingi ya kiminu mutindu mfumu Davidi. (1 Mf. 11:5-9, 43; 2 Mf. 23:13) Kasi nzonzolo yayi, zola zonza kwandi ti Yehova ke vumbula Salomoni na lufwa? Biblia me zonza ve mutindu yina. Bantu ya nkaka lenda zonza, “muntu yina me kufwa me futa disumu ya yandi.” (Rom. 6:7) Ya ke ya tsyeleka, kasi ya zola zonza ve ti bantu nyonso yina kufwaka ke vutuka na luzingu. Ya ke ve samu muntu me kufwa ti yandi me lunga kuvutuka na luzingu. Mvumbukulu ya bantu ya kufwa ke dikabu yina ke katukaka na Nzambi ya beto ya luzolo. Yandi ke pesa yawu na ba yina yandi zola ti ba kuzwa bweso ya kusadila yandi ntangu nyonso. (Yobi 14:13, 14; Yoa. 6:44) Salomoni ke kuzwa kwandi dikabu yayi? Kaka Yehova yandi mosi zaba mvutu. Kasi beto zaba ti Yehova ke sala mambu nyonso na faso ya kulunga.

MAMBU YINA BETO ZABA

10. Yinki ya ke salaka Yehova na yina me tadila kufwa bantu? (Ezekiele 33:11) (Tala mpe kizizi.)

¹⁰ Ezekiele 33:11 (NWT) ke zonzaka: “Zonza na bawu ti, ‘“Ya tsyeleka mutindu mu ke na luzingu,” Yehova mfumu ya kuluta nene muntu me tuba, “Mu ke waka ve kyese na lufwa ya muntu ya yimbi, kasi mu ke waka kyese kana muntu ya yimbi kusoba nzila ya yandi mpe kulanda kuzinga. Beno bika, beno bika banzila ya beno ya yimbi, samu na yinki beno fwana kufwa, O yinzo ya Izraele!”’” Yehova ke zonzilaka beto yinki ya ke salaka yandi ntangu yandi ke sambisaka bantu. Ntumwa Piere zonzaka mambu ya mutindu mosi na yina mbikudi Ezekiele sonikaka. Yandi zonzaka ti “Yehova . . . zola ve ti ata muntu mosi kufwa.” (2 Pi. 3:9, NWT) Bamambu yayi ke na kindisaka beto. Beto zaba ti Yehova ke kufwaka ve muntu samu na ntangu nyonso kana yandi ke ve na mambu ya kulunga yina me nata yandi na kusala yawu. Yehova ke ya kufuluka na ntima ya kyadi, mpe yandi ke lakisaka yawu ntangu yandi me lunga kulakisa yawu.

11. Nani ke vumbuka ve na lufwa, mpe wa’ faso beto me zaba yawu?

¹¹ Beto zaba kaka bantu ndambu yina Biblia ke zonzaka ti ba ke vumbuka ve na lufwa. b Yesu zonzaka ti Yuda Iskayote ke vumbuka ve na lufwa. (Mrk. 14:21; tala mpe Yoane 17:12.) Yuda zabaka na mambu yina yandi vanda sala, yandi vanda telimina Yehova Nzambi mpe Mwana ya yandi. (Tala Marke 3:29.) Yesu zonzaka mpe ti, bamfumu ya nkaka ya mabuundu yina vanda yiinaka yandi, ke vumbuka ve na lufwa. (Mat. 23:33) Mpe ntumwa Polo zonzaka ti muntu yina me pesa Yehova mukongo mpe me balula ve ntima, ke vumbuka ve na lufwa.​—Ebr. 6:4-8; 10:29.

12. Yinki beto me zaba na yina me tadila ntima ya kyadi ya Yehova? Pesa bifwani.

¹² Yinki beto me zaba na yina me tadila ntima ya kyadi ya Yehova? Wapi mutindu yandi lakisaka ti “yandi ke zolaka ve ti ata muntu mosi kufwa”? Beto zonzila mutindu yandi lakisaka ntima ya kyadi na bantu ya nkaka yina salaka masumu ya nene. Mfumu Davidi salaka masumu mingi ya nene mutindu kinsuza mpe kufwa muntu. Kasi samu yandi balulaka ntima, na ntima ya kyadi nyonso, Yehova lemvokilaka yandi. (2 Sa. 12:1-13) Mfumu Manase salaka bamambu mingi ya  yimbi na faso ya kusakana ve. Ata faso yina, Yehova lakisaka yandi ntima ya kyadi mpe lemvokilaka yandi ntangu yandi balulaka ntima. (2 Ns. 33:9-16) Bifwani yayi me bambula beto ti kana bantu me sala masumu ya nene, mpe me balula ntima, Yehova ke lakisa bawu ntima ya kyadi. Yandi ke vumbula bawu na lufwa.

13. a) Samu na yinki Yehova lakisaka bantu ya Ninive ntima ya kyadi? b) Bamvula mingi na manima, yinki Yesu zonzaka samu na bantu ya Ninive?

¹³ Beto zaba mpe ti Yehova lakisaka ntima ya kyadi na bantu ya Ninive. Yandi zonzaka na Yona: ‘Mambu ya bawu ya yimbi me kuma tii na ntwala ya munu.’ Kasi ntangu ba balulaka ntima, Yehova lemvokilaka bawu na kilengi nyonso. Yandi lakisaka ntima ya kyadi kulutila Yona. Yona vandaka na nkele, kasi Yehova bambulaka yandi ti bantu ya Ninive ‘zaba ve mambu ya mbote mpe ya yimbi.’ (Yona 1:1, 2; 3:10; 4:9-11) Na manima, Yesu sadilaka kifwani ya bantu ya Ninive samu na kulonga bileso na yina me tadila lunungu mpe ntima ya kyadi ya Yehova. Yesu zonzaka ti “na Kilumbu ya Lusambusu, bantu ya Ninive ke vumbuka.”​—Mat. 12:41, NWT.

14. Na “kuvumbuka na lufwa samu na lusambusu,” yinki ke salama samu na bantu ya Ninive?

¹⁴ Kasi, na wapi “lusambusu” bantu ya Ninive “ke vumbuka”? Yesu zonzaka ti na mantwala, ya ke vanda na ‘kuvumbuka na lufwa samu na lusambusu.’ (Yoa. 5:29) Yandi vanda kanisa na luyalu ya yandi ya bamvula 1 000 ntangu “bantu ya kudedama mpe bantu yina ke ve ya kudedama” ke vumbuka na lufwa. (Bis. 24:15) Samu na bantu ya kukondwa lunungu, ya ke vanda ‘kuvumbuka na lufwa samu na lusambusu.’ Ya zola zonza ti ntangu bantu yayi ke vumbuka, Yehova na Yesu ke tala mbote-mbote kana ba ke tumama mpe ke sadila bamambu yina ba ke longoka. Kana muntu mosi ya Ninive yina ba me vumbula na lufwa me manga kusambila Yehova, Yehova ke bika ve yandi na luzingu. (Iza. 65:20) Kasi ba yina nyonso ke soola kusambila Yehova na kukwikama nyonso ke kuzwa bweso ya kuzinga ntangu nyonso.​—Dan. 12:2.

15. a) Samu na yinki beto me lunga ve kuzonza ti ba yina kufwaka na Sodome mpe Gomore ke vumbuka ve na lufwa? b) Wapi mutindu beto lenda bakula mambu yina ke na Yude 7? (Tala encadré “ Yinki Yude vanda sosa kuzonza?”)

¹⁵ Yesu zonzaka ti “na Kilumbu ya Lusambusu,” lusambusu yina bantu yina losaka malongi ya yandi ke kuzwa, ke vanda ngolo kulutila yina bantu ya Sodome na Gomore ke kuzwa. (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Luke 10:12) Yesu sadilaka ve kifwani yayi kaka samu na kulakisa ti bantu ya ntangu ya  yandi vanda yimbi kulutila bantu ya Sodome na Gomore. Ntangu Yesu zonzaka ti bantu ya Ninive ke vumbuka “na Kilumbu ya Lusambusu,” yandi vanda sosa kuzonza ti ba ke zinga dyaka ya tsyeleka. Mutindu mosi, ya lenda vanda ti, ntangu Yesu zonzaka ti ba ke sambisa bantu ya Sodome na Gomore “na Kilumbu ya Lusambusu,” yandi vanda sosa kuzonza ti ba ya nkaka na kati ya bawu ke vumbuka na lufwa. “Kilumbu ya Lusambusu” yina yandi zonzilaka na bifwani zole yayi lenda vanda kaka kilumbu ya lusambusu mosi. Kaka mutindu bantu ya Ninive, bantu ya Sodome na Gomore mpe salaka mambu ya yimbi. Kasi bantu ya Ninive kuzwaka bweso ya kubalula ntima. Dyaka, beto zimbana ve mambu yina Yesu zonzaka na yina me tadila ba yina ke ‘vumbuka na lufwa samu na lusambusu.’ Na kati ya bawu ke vanda na “bayina salaka mambu ya yimbi.” (Yoa. 5:29) Na yawu, ya ke na talanaka ti ya lenda vanda na kivuvu samu na bantu ya Sodome na Gomore. Ya lenda vanda ti ba ya nkaka na kati ya bawu ke vumbuka na lufwa mpe beto ke vanda na bweso ya kusadisa bawu na kuzaba Yehova mpe Yesu Kristo.

16. Yinki beto zaba na yina me tadila faso Yehova ke soola nani yandi ke vumbula na lufwa? (Yeremia 17:10)

¹⁶ Yeremia 17:10 (NWT) ke zonzaka: “Munu, Yehova, mu ke sosa-sosaka na ntima, mu ke talaka ya tsyeleka makanisi ya kati, samu na kupesa konso muntu na kutadila banzila ya yandi, na kutadila mbuma ya bisalu ya yandi.” Na verse yayi, beto me tanga mambu yina beto me zaba na yina me tadila faso Yehova ke sambisaka: Yehova ke muntu yina ntangu nyonso ‘ke sosa-sosaka na ntima, ke talaka ya tsyeleka makanisi ya kati.’ Ntangu yandi ke soola nani yandi ke vumbula na lufwa, kaka mutindu yandi ke salaka yawu ntangu nyonso, yandi ke pesa na “konso muntu na kutadila banzila ya yandi.” Yehova ke lakisaka ntima ya kyadi kana ya ke na mambu yina ke na nataka yandi na kusala yawu. Kasi yandi ke pesaka kitumbu ntangu ya me lunga ti yandi sala yawu. Na yawu, beto lenda zonza ti muntu ke vumbuka ve na lufwa, kaka kana beto zaba ti Biblia ke zonzaka mbote-mbote ti yandi ke vumbuka ve.

ZUZI YA NTOTO YA MUVIMBA KE ‘SALA MAMBU YA MBOTE’

17. Yinki mantwala ke na bumbilaka bantu yina kufwaka?

¹⁷ Banda ntangu Adami na Eva kwendaka na lweka ya Satana mpe balukilaka Yehova, bantu mingi me kufwa. Lufwa ke “mbeni mosi ya yimbi.” (1 Ko. 15:26) Kasi yinki ke kumina bantu nyonso yayi? Na kati ya bisadi ya Kristo ya kukwikama,  ya ke na kikunku ya fioti ya bantu na lutangu ya 144 000 yina ke vumbuka samu na luzingu na zulu, kisika yina ba ke kufwa dyaka ata fioti ve. (Luz. 14:1) Bantu mingi ya kukwikama mpe yina zolaka Yehova ke vutuka na luzingu na “kuvumbuka na lufwa ya . . . bantu ya kudedama,” mpe ba ke zinga ntangu nyonso na zulu ya ntoto kana ba bikana bantu ya lunungu na yisi ya luyalu ya bamvula 1 000 ya Kristo mpe na kati ya kumeka ya nsuka. (Dan. 12:13; Ebr. 12:1) Mpe kaka na kati ya bantangu 1 000 yina, “bantu ya kukondwa lunungu,” ba yina kuzwaka ata fioti ve bweso ya kusadila Yehova to “ba yina salaka mambu ya yimbi,” ke kuzwa bweso ya kusoba luzingu ya bawu, mpe ya kukuma bisadi ya Yehova. (Luke 23:42, 43) Kasi, bantu yina salaka yimbi mingi, mpe soolaka kubalukila Yehova mpe dikanisi ya yandi, Yehova ke vumbula ve bawu na lufwa.​—Luke 12:4, 5.

18-19. a) Samu na yinki beto lenda tula ntima na lusambusu ya Yehova samu na ba yina kufwaka? (Izaya 55:8, 9) b) Yinki beto ke zonzila na disolo yina ke landa?

¹⁸ Beto lenda vanda kwandi na kundima ti ntangu Yehova ke sambisaka bantu, yandi ke bakaka ntangu nyonso mikanu ya kulunga? Ee! Abrahami zabaka yawu mbote-mbote. Yandi zabaka ti Yehova “Zuzi ya ntoto ya muvimba” ke ya kulunga, ke ya kufuluka na ndwenga mpe ke na ntima ya kyadi. (Yoa. 5:22) Yehova longaka mpe Mwana ya yandi na kuvanda na bifu yayi mpe yandi me pesa yandi mukumba ya kusambisa bantu nyonso. (Mat. 9:4) Yehova na Yesu zaba mambu yina konso muntu na zulu ya ntoto ke kanisaka. Ni na yawu, ntangu ba ke sambisa konso muntu ba ke sala ntangu nyonso “mambu ya mbote”!

¹⁹ Beto vanda na kundima ti Yehova zaba mambu ya kulutila mbote. Beto zaba ti, beto ke ve na makoki ya kusambisa, kasi Yehova ke na yawu! Izaya 55:8, 9 (NWT) ke zonzaka: “‘Samu makanisi ya munu kele ve makanisi ya beno, mpe banzila ya beno kele ve banzila ya munu,’ Yehova muntu me zonza. ‘Mutindu zulu kele ya kuzanguka kuluta ntoto, mutindu mosi mpe banzila ya munu kele ya kuzanguka kuluta banzila ya beno mpe makanisi ya munu kele ya kuzanguka kuluta makanisi ya beno.’”Ni na yawu, beto tula ntima na Yehova mpe na Mwana ya yandi samu ba sambisa mambu nyonso. Dyaka, beto zaba ti Mfumu ya beto Yesu ke landa na faso ya kulunga lunungu mpe ntima ya kyadi ya Tata ya yandi. (Iza. 11:3, 4) Kasi, yinki beto lenda zonza na mutindu ba ke sambisa bantu na ntangu ya mpasi ya nene? Yinki beto me zaba ve? Mpe yinki beto me zaba? Disolo yina ke landa ke pesa bamvutu na byuvu yayi.