1-2. a) Yinki salaka ti Polo sonikila bakristo ya Efeze? b) Na wapi byuvu beto ke kuzwa bamvutu na disolo yayi?

 ATA ti yandi vandaka na boloko na Roma, ntumwa Polo vandaka na nsatu ya kukindisa bampangi ya yandi. Samu ti yandi vandaka ve na makoki ya kukwenda tala bawu, yandi sonikilaka bawu mikanda. Yandi sonikilaka mosi ya mikanda yango na bakristo ya Efeze na bamvula pene-pene na 60 to 61 N.B.​—Ef. 1:1; 4:1.

² Bamvula 10 na manima, Polo lutisaka ntangu na kusamuna mpe kulonga bantu ya Efeze nsangu ya mbote. (Bis. 19:1, 8-10; 20:20, 21) Yandi vanda zolaka bampangi ya yandi mingi, mpe yandi vandaka na nsatu ba bikana ya kukangama na Yehova. Kasi, samu na yinki yandi sonikilaka bakristo yina ba tulaka mafuta mambu ya kitombi mpe nsemo? Wapi bileso bakristo nyonso lenda benda na mambu yina yandi zonzaka? Beto kuzwa bamvutu na byuvu yayi.

BETO VANDAKA NA KITOMBI, MPE BETO ME KUMA NA NSEMO

3. Wapi bifwani Polo sadilaka na mukanda ya Baefeze?

³ Polo sonikaka na bakristo ya Efeze: “Beno vwandaka na kati ya kitombe. Kasi ntangu yayi, beno me kuma na kati ya nsemo.” (Ef. 5:8) Awa, ntumwa Polo sadilaka bifwani ya kitombi na nsemo, na kulakisa ti bakristo ya Efeze sobaka ndyatulu ya bawu. Beto tala samu na yinki Polo zonzaka ti Baefeze “vwandaka na kati ya kitombe.”

4. Yinki ke na lakisaka ti bantu ya Efeze vandaka na kati ya kitombi?

⁴ Kitombi samu na mabuundu ya luvunu. Tekila ba longoka matsyeleka, bakristo ya Efeze yina ntumwa Polo sonikilaka vandaka bangaamba ya mabuundu ya luvunu, mpe vanda kwikilaka na bundoki mpe bamambu ya nkaka ya mutindu yayi. Na kifwani, tempelo ya Artemise, yina bantu vanda talaka mutindu mosi ya bima 7 yina me lutila kitoko na yinza nyonso vandaka na Efeze. Bantu vanda  kwendaka kuna samu na kusambila biteki. Ba yina vanda yidikaka, mpe vanda tekisaka biteki ya Artemise vanda kuzwaka mbongo mingi. (Bis. 19:23-27) Mpe bantu mingi na bwala ya Efeze vanda sadila bundoki mpe bamambu ya nkaka ya mutindu yayi.​—Bis. 19:19.

5. Yinki na kati ya ndyatulu ya bantu ya Efeze vanda sala ti ba vanda na kati ya kitombi?

⁵ Kitombi samu na ndyatulu ya busafu. Ba zabilaka bantu ya Efeze na kinsuza mosi ya kusakana ve, mpe bamambu ya kukondwa nsoni. Na bisika yina ba vanda sakanaka, mpe na ntangu ya bafeti ya mabuundu ya bawu, bantu vanda sadilaka mingi nzonzolo ya mvindu. (Ef. 5:3) Mingi na kati ya bawu vanda “talaka dyaka ve nsoni.” Na Greke, nzonzolo yayi zola zonza “kutala dyaka ve mpasi.” (Ef. 4:17-19) Tekila ba zaba yinki ke mbote to yimbi, bantima ya bantu ya Efeze vanda sala ve bawu mpasi na mambu yina ba vanda salaka. Dyaka, ba vanda zaba ve ti samu na yawu, Yehova ke semba bawu. Na yawu, Polo zonzaka ti ‘mayela ya bawu vandaka na kati ya kitombi. Bawu lenda kuzwa ve luzingu yina Nzambi ke pesaka.’

6. Samu na yinki Polo zonzaka ti bantu ya Efeze “[kumaka] na kati ya nsemo”?

⁶ Bantu ya nkaka na Efeze bikanaka ve na kati ya kitombi. Ntumwa Polo zonzaka na bawu: “Ntangu yayi, beno me kuma na kati ya nsemo, samu ti beno kele ya kukangama na Mfumu.” (Ef. 5:8) Ba ndimaka nsemo ya matsyeleka ya Biblia. (Nku. 119:105) Ba bikaka bansalulu ya mabuundu ya luvunu, mpe ndyatulu ya bawu ya busafu. Awa ba bandaka kusala bamambu ‘mutindu Nzambi.’ Ba bandaka kusala nyonso yina ba vandaka na makoki ya kusala sala samu na kusambila Yehova, mpe kusepelisa yandi.​—Ef. 5:1.

7. Na wapi mutindu bakristo ya bubu yayi ke faso bakristo ya Efeze?

⁷ Mutindu mosi mpe, tekila beto zaba matsyeleka, beto vandaka na kati ya kitombi samu na mabuundu ya luvunu mpe ndyatulu ya busafu yina beto vandaka na yawu. Ya ke na ba yina na kati ya beto vanda salaka bafeti ya mabuundu ya luvunu. Ba ya nkaka vanda nata luzingu ya kidi-kidi. Kasi, ntangu beto bandaka kulanda misiku ya Yehova na luzingu ya beto, ya natinaka beto bambote mingi. (Iza. 48:17) Kasi bubu yayi, beto ke kaka na nsatu ya kusala bangolo, samu na kuvutuka ve na kitombi yina beto bikaka na manima, mpe kubika ve na “[kudyatila] mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo.” Wa’ faso beto lenda sala yawu?

 VANDA NTAMA NA KITOMBI

8. Mutindu ke zonzilaka yawu Baefeze 5:3-5, yinki bakristo ya Efeze bongaka kulosa?

⁸ Baefeze 5:3-5 ke zonzaka: “Kindumba, busafu mpe bansatu ya kuzwa bimvwama fwana kutalana ve na sika ya beno mutindu ya me lunga na bantu ya [santu]. Ya kele mbote ve ti beno zonza mambu ya nsoni, ya buzoba to ya yimbi. Kasi beno vutula matondo na Nzambi. Ya tsyelika, beno fwana kuzaba ti bantu yina ke zingaka na kusala kindumba, busafu to ke vwandaka na nsatu ya kuzwa bimvwama (yina kele mutindu kusambila biteki) ke kota ve na Kimfumu ya Klisto mpe ya Nzambi.” Samu na kubikana ntama na ndyatulu ya kitombi, bakristo ya Efeze bongaka kutatamana na kulosa bansalulu yina ke sepelisaka ve Yehova. Ba zola losa ve kaka bunsuza, kasi mpe nzonzolo ya mvindu. Polo zonzaka na bakristo ya Efeze ti kana ba losa ve bamambu yayi, ba “ke kota ve na Kimfumu ya Klisto mpe ya Nzambi.”

9. Samu na yinki beto me bonga kuvanda ntama na mambu nyonso yina lenda nata beto na kubwa na kinsuza?

⁹ Beto mpe me fwana kutatamana na kunwana samu na kukuma ve mutindu “bayina ke salaka na kati ya kitombi bisalu yina ke butaka ve bambuma ya mbote.” (Ef. 5:11) Ntangu muntu ke talaka, ke kuwaka, to ke salaka masolo na bantu ya nkaka na mambu ya mvindu, ya ke vanda ve mpasi na yandi na kusala mambu ya yimbi. (Kub. 3:6; Zaki 1:14, 15) Na bwala mosi, bampangi mingi fungulaka groupe mosi na internet, mpe bandaka kusolola bawu na bawu. Na kubanda, ba vanda sololaka na bamambu ya kimpeve. Kasi, malembe-malembe, ba bandaka kusolola na bamambu yina ke sepelisaka ve Yehova. Ba bandaka kusolola na mambu ya kuvukisa nzutu. Na manima, mingi na kati ya bawu kwizaka ndima ti, ni masolo ya mvindu yango nataka bawu na kubwa na kinsuza.

10. Wa’ faso Satana ke na sosaka kuvuna beto? (Baefeze 5:6)

¹⁰ Yinza ya Satana ke na sosaka kuvuna beto. Ya ke na sosaka kunata beto na kundima ti, yina Yehova ke bokilaka kinsuza to ndyatulu ya mvindu, kele ya yawu ve yimbi. (2 Pi. 2:19) Ya ke na pamusaka ve beto, samu mosi ya bansalulu ya Satana, ni kunata bantu na kusala ve luswaswanu na kati-kati ya mambu ya yimbi na mambu ya mbote. (Iza. 5:20; 2 Ko. 4:4) Ni na yawu, na tele, na ba films mingi, mpe na internet, bantu ke tulaka na mantwala makanisi yina ke kwelanaka ve na faso ya Yehova ya kutadila bamambu. Satana ke na sosaka kuvuna beto ti bansalulu ya mvindu, mpe kinsuza kele ya yawu ve yimbi. Mpe yandi zola beto kanisa ti, bamambu yango ke pesaka kilengi, mpe ya ke talisa ve beto mpasi. Baefeze 5:6 ke zonzaka: “Beno ndima ve ti muntu vuna beno na mambu ya luvunu. Ni na mambu ya mutindu yina Nzambi ke kuzwaka nkele na sika ya bayina ke tumamaka ve na yandi.”

11. Wapi mutindu mambu yina kuminaka Angela ke na lakisaka ti ya ke mbote na kusadila malongi yina ke na Baefeze 5:7? (Tala mpe kizizi.)

¹¹ Satana ke na nsatu beto sala kindiku na bantu yina ke nata beto na kutumama dyaka ve na misiku ya Yehova. Ni na yawu, Polo zonzaka na bakristo ya Efeze na “[kusala] ata kima kintwadi” na ba yina ke salaka bamambu ya yimbi na meso ya Nzambi. (Ef. 5:7) Kuzimbana ve ti, bandiku ya beto, ke ve kaka bantu yina beto ke sololaka mbombo na mbombo. Ya ke mpe na ba yina beto ke lutisaka ntangu na bawu na internet. Na ntangu ya bakristo ya Efeze, mutambu yango vandaka ve. Angela, a yina ke vandaka na Asie kwizaka tala wapi mutindu kusolola na bantu na internet lenda vanda mutambu ya nene. Yandi me zonza: “Kusolola na bantu na internet lenda kuma mutambu. Malembe-malembe, ya lenda soba faso ya nge ya kutala bamambu. Ya vanda kwamisa dyaka ve munu na kuvanda na ‘bandiku’ yina vanda zitisaka ve misiku ya Yehova. Mu bandaka kukanisa ti ya kele ya yawu ve yimbi na kunata luzingu yina ke sepelisaka ve Yehova.” Nsangu ya mbote ke ti, bakuluntu sadisaka Angela na kusoba. Yandi me zonza: “Bubu yayi, mu ke na fulusaka ntima ya munu na bamambu ya kimpeve, kasi ve na kulutisaka ntangu na kusolola na internet.”

12. Yinki lenda sadisa beto na kukangama na misiku ya Yehova?

 ¹² Beto me fwana kunwana samu ya kukuma ve mutindu bantu ya yinza yina ke kanisaka ti ndyatulu ya mvindu ke ve yimbi. Beto me zaba ti ya ke yimbi. (Ef. 4:19, 20) Beto lenda yufula: ‘Mu ke salaka kwandi nyonso samu na kulutisa ve ntangu na bampangi ya kisalu, bampangi ya lukolo, to bantu ya nkaka yina ke zitisaka ve misiku ya Yehova? Mu ke nwaninaka kwandi na bukindi nyonso, faso ya Yehova ya kutadila bamambu, ata ti bantu ya nkaka lenda zonza ti beto ke bantu ya yimbi yina ke zolaka ve bampangi?’ Mutindu ke zonzilaka yawu 2 Timote 2:20-22, beto me lunga mpe kusala keba ntangu beto ke soolaka bandiku na kati ya kimvuka. Beto zimbana ve ti ya lenda vanda na bantu na kati ya kimvuka yina lenda sala ti beto bikana ve ya kukangama na Yehova.

“BENO DYATILA MUTINDU BANTU YINA KE NA KUZINGA NA NSEMO”

13. Yinki zola zonza kutatamana na “[kudyatila] mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo”? (Baefeze 5:7-9)

¹³ Baefeze 5:7-9 ke zonzaka: “Na yina, beno sala ata kima kintwadi na bawu. Na ntama, beno vwandaka na kati ya kitombe. Kasi ntangu yayi, beno me kuma na kati ya nsemo, samu ti beno kele ya kukangama na Mfumu. Ni yawu yina, beno dyatila mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo, samu ti nsemo ke pesaka konso mutindu ya bumbote, ludedemo, mpe butsyelika.” Polo kindisaka bakristo ya Efeze na kutatamana na kuvanda ntama na kitombi. Kasi, yandi sukaka ve kaka kuna. Yandi zonzaka mpe na bawu na kutatamana na “[kudyatila] mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo.” Yinki ya zola kuzonza? Ya zola zonza ti bilumbu nyonso, beto zola tatamana na kuvanda na ndyatulu yina ke lakisa ti beto ke bakristo ya tsyeleka. Kima yina lenda sadisa beto, ni kuvanda na manzangu ya kutanga mpe kulongoka Biblia na mikanda ya beto. Mingi-mingi, ya ke mfunu na kulanda kifwani mpe malongi ya Yesu Kristo, “nsemo ya yinza.”​—Yoa. 8:12; Bin. 6:23.

14. Wa’ faso mpeve ya santu lenda sadisa beto?

¹⁴ Beto ke mpe na nsatu ya lubakusu ya mpeve ya santu samu beto bika ve na kudyatila “mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo.” Samu na yinki? Samu ti ya tsyeleka, na yinza yayi ya mvindu, ya ke mpasi na kubikana na bunkete. (1 Tes. 4:3-5, 7, 8) Mpeve ya santu lenda sadisa beto na kukuma ve mutindu bantu ya yinza yina ke talaka ve bamambu mutindu Yehova. Ya lenda sadisa mpe beto na kusala “konso mutindu ya bumbote [mpe] ludedemo.”​—Ef. 5:9.

15. Wapi mutindu beto lenda kuzwa mpeve ya santu? (Baefeze 5:19, 20)

 ¹⁵ Mosi ya bafaso ya kuzwa mpeve ya santu, ni kusambila samu na yawu. Yesu zonzaka ti Yehova ke “kupesa mpeve ya [santu] na bayina ke lombaka yandi yawu.” (Luke 11:13) Dyaka, ntangu beto ke kembilaka Yehova kintwadi na bampangi na balukutakanu, beto ke kuzwaka mpe mpeve ya santu. Baefeze 5:19, 20 ke zonzaka: “Beno kindisa bampangi beno na beno na kuyimba Mikunga, banzimbu ya masiika, mpe banzimbu ya kimpeve. Beno yimba mpe kembisa Mfumu na ntima nyonso ya beno. Na nkumbu ya Mfumu ya beto Klisto, beno tonda Tata Nzambi ntangu nyonso, mpe samu na mambu nyonso.” Ngolo yina mpeve ya santu ke pesa beto ke sadisa beto na kunata luzingu yina ke sepelisaka Nzambi.

16. Yinki ke sadisa beto na kubaka mikanu ya mbote? (Baefeze 5:10, 17)

¹⁶ Baefeze 5:10, 17 ke zonzaka: “Beno sosa na kubakula mambu yina Mfumu ke zolaka. . . . Ni yawu yina, beno vwanda ve mutindu bizoba. Kasi beno sosa na kubakula mambu yina Mfumu ke zolaka.” Mutindu verse me lakisa yawu, ntangu beto ke na mikanu ya mfunu ya kubaka, beto me bonga kubakula “mambu yina Mfumu ke zolaka,” mpe na manima, kusadila yawu. Ntangu beto ke sosaka malongi ya Biblia na mambu yina ke na beto, beto ke lakisaka ti beto ke na sosaka dikanisi ya Yehova na mambu yango. Kusadila malongi yayi ke sadisa beto na kubaka mikanu ya mbote.

17. Yinki zola zonza kusadila ntangu ya beto na ndwenga? (Baefeze 5:15, 16) (Tala mpe kizizi.)

¹⁷ Baefeze 5:15, 16 ke zonzaka: “Na yina, beno sala keba na mutindu ya beno ya kuzinga. Beno zinga ve mutindu bantu yina kele ve na ndwenga. Kasi beno zinga mutindu bantu ya ndwenga yina zaba kusadila mbote ntangu yina Nzambi me pesa bawu, samu ti bilumbu yayi kele yimbi.” Na verse yayi, Polo ke na zonzaka na bakristo ya Efeze na kusadila ntangu ya bawu na ndwenga nyonso. “Mfumu ya yimbi,” mbeni ya beto Satana ke na nsatu beto vanda na bamambu mingi ya kusala na yinza yayi, samu beto kuzwa dyaka ve ntangu ya kusala bamambu ya Nzambi. (1 Yoa. 5:19) Malembe-malembe, mukristo  lenda banda kutula na mantwala mambu ya mbongo, ya lukolo to ya kisalu na kisika ya kusosa kusala dyaka mingi na kisalu ya Yehova. Kana mukristo me sala yawu, ya ke lakisa ti, yandi me banda kukanisa mutindu bantu yina ke sadilaka ve Yehova. Ya tsyeleka, bamambu yayi kele ya yawu ve yimbi. Kasi, ya me bonga ve kubaka kisika ya ntete na luzingu ya beto. Samu na “[kudyatila] mutindu bantu yina ke na kuzinga na nsemo,” beto ke na nsatu ya “kusadila mbote ntangu yina Nzambi me pesa beto,” mpe kutula makanisi ya beto na yina me lutila mfunu.

18. Wapi bamambu Donald salaka samu na kusadila mbote ntangu ya yandi?

¹⁸ Sosa bafaso ya kusala dyaka ya kulutila na kisalu ya Yehova. Ni yina salaka Donald, yina ke vandaka na Afrique du Sud. Yandi me zonza: “Mu kanisaka faso ke luzingu ya munu, mpe mu sambilaka Yehova samu yandi sadisa munu na kusala dyaka mingi na kisalu ya kusamuna. Mu sambilaka Yehova samu yandi sadisa munu na kuzwa kisalu yina ke sala ti mu lutisa ntangu mingi na kisalu ya kusamuna. Na lubakusu ya yandi, mu kuzwaka kisalu ya faso yina. Ni yina salaka ti munu na kento ya munu beto kuma mipasuli-nzila.”

19. Wa’ faso beto lenda tatamana na kuvanda “bantu yina ke na kuzinga na nsemo”?

¹⁹ Ntembe ve, mukanda yina Yehova nataka Polo na kusonikila bakristo ya Efeze sadisaka bawu na kubikana ya kukangama na yandi. Ya lenda sadisa mpe beto bubu yayi. Mutindu beto me longoka yawu, ya lenda sadisa beto na kusoola na ndwenga nyonso bandiku ya beto, mpe bima yina beto ke sadilaka samu na kulutisa ntangu. Ya lenda pesa beto manzangu ya kulongoka Biblia samu nsemo ya tsyeleka kubika ve na kutwadisa beto na nyonso yina beto ke salaka. Dyaka, ya ke na lakisaka mfunu ya mpeve ya santu, samu ti ya lenda sadisa beto na kukulisa bifu ya mbote. Kusadila mambu yina Polo sonikaka lenda sadisa beto na kubaka mikanu ya mbote, yina ke kwelanaka na makanisi ya Yehova. Kana beto sala bamambu yayi, beto ke vanda ntama na kitombi ya yinza yayi, mpe beto ke bikana na nsemo.