1-2. Yinki lutilá ve faso mosi na luzingu ya Akabi na Manase, mpe yinki beto ke zonzila na artikle yayi?

BETO zonzila disolo ya luzingu ya bamfumu zole yina zingá na ntangu ya ntama. Mosi vandá mfumu ya makanda 10 ya Izraele. Ya nkaka vandá mfumu ya makanda zole ya Juda. Ata ba zingá ve na ntangu mosi, ba salá bamambu yina vandá faso mosi. Bamfumu zole yayi salá yintu ngolo na Yehova, mpe ba natá bisadi ya yandi na kusala disumu. Bawu zole sambilá banzambi ya luvunu mpe ba kufwá bantu. Kasi, ya ke na kima yina babakala zole yayi salá ve faso mosi. Mosi salá bamambu ya yimbi tii lufwa ya yandi. Kasi ya nkaka balulá ntima mpe Yehova lemvokilá masumu ya ngolo yina yandi salá. Bamfumu yango ke banani?

² Ya ke Akabi, mfumu ya Izraele, mpe Manase mfumu ya Juda. Masolo ya babakala zole yayi ke na longá beto yinki zola zonza kubalula ntima. (Bis. 17:30; Rom. 3:23) Kubalula ntima ke yinki? Mpe wa’ faso ya ke talaná? Beto zolá zaba mambu yayi samu beto ke na nsatu Yehova lemvokila beto ntangu beto ke salá masumu. Na kubanda beto ke tala yinki luzingu ya babakala yayi ke na longá beto. Na manima, beto ke tala yinki Yesu longá beto na yina me tadila kubalula ntima.

3. Wapi mutindu ya mfumu Akabi vandá?

³ Akabi vandá mfumu ya sambwadi (7) ya makanda 10 ya Izraele. Yandi kwelá Jezabele mwana ya kento ya mfumu ya Sidon, bwala mosi ya nore ya Izraele. Na bwala yango, bantu vandá na mbongo mingi. Ntangu ya nkaka, dikwela ya bawu natiná mbongo mingi na Izraele. Kasi dikwela yango natá bana ya Izraele na kusala dyaka masumu ya kulutila. Jezabele vandá sambilá Baale. Yandi puseke bakala ya yandi Akabi na kukumisa nene dibuundu ya  Baale na Izraele. Na bayinzo ya nene yina ba vandá sambilá Baale, ya vandá na bantu yina vandá vingila bantu ya nkaka kwiza vukisa banzutu na bawu. Mpe ba vandá fwa bana ya fioti samu na kupesa bawu na Baale. Jezabele vandá zolá ata fioti ve baprofete ya Yehova. Yandi kufwá mingi na kati ya bawu. (1 Mf. 18:13) Akabi yandi mosi ‘vandá yimbi na meso ya Yehova kuluta bantu nyonso yina zingá na mantwala ya yandi.’ (1 Mf. 16:30) Yehova zabá nyonso yina Akabi na kento ya yandi Jezabele vandá salá. Ata faso yina, Yehova biká ve kutala kyadi ya bana ya Izraele. Yandi filisá bawu profete Eli samu na kusadisa bawu na kusoba ndyatulu ya bawu, mpe kusadila yandi avan mambu ya yimbi kumina bawu. Kasi Akabi na Jezabele mangá kuwa.

4. Yinki Yehova zonzá ti ya zolá kumina Akabi, mpe yinki Akabi salá?

⁴ Na manima, ntangu lungá yina Yehova zolá sala kima. Yandi filisá Eli samu na kuzonza ti Akabi, Jezabele na famiye ya bawu nyonso zolá kufwa. Bamambu yina Eli zonzá nyongisá mingi Akabi. Ata yandi vandá na lulendo, yandi ‘kuluká.’—1 Mf. 21:19-29.

5-6. Yinki ke na lakisá ti Akabi balulá ve ntima na faso ya kulunga?

⁵ Ata Akabi kuluká ntangu yandi kuwá mambu yina, kasi bamambu yina yandi salá na manima, lakisá ti yandi balulá ve ntima. Yandi sosá ve kukatula dibuundu ya Baale na Izraele. Mpe yandi salá ata kima samu na kunata bana ya Izraele na kusambila dyaka Yehova. Akabi salá babima ya nkaka yina lakisá ti yandi balulá ve ntima.

⁶ Kilumbu mosi, Akabi bokilá mfumu ya Juda Josaphat na kwenda nwanisa basoda ya Siri na yandi. Avan na kukwenda, Josaphat zonzá na yandi na kubokila ntete profete ya Yehova samu yandi zabisa na bawu dikanisi ya Yehova. Akabi vandá ve na nsatu ya kusala yawu. Yandi zonzá: ‘Ya ke na muntu ya nkaka yina beto lenda yufula Yehova na nzila ya yandi; kasi mu ke yiinak’ yandi samu yandi ke bikulá ata fioti ve mambu ya mbote samu na munu, kasi yandi ke bikulá kaka mambu ya yimbi.’ Ata faso yina, ba bokilá profete Mikaya. Kaka faso Akabi zonzá, profete Mikaya zonzá ti mambu ya yimbi zolá kumina Akabi. Akabi sosá ve kubalula ntima samu Yehova lemvokila yandi. Kasi yandi filisá profete Mikaya na boloko. (1 Mf. 22:7-9, 23, 27) Ata yandi vandá na ngolo ya kutula profete ya Nzambi na boloko, kasi Akabi lendá ve kusala ti profesi ya yandi lungana ve. Kaka faso Mikaya zonzá, ntangu Akabi kwendá nwanisa basoda ya Siri, ba kufwak’ yandi. —1 Mf. 22:34-38.

7. Na manima ya lufwa ya Akabi, yinki Yehova zonzá samu na yandi?

⁷ Na manima ya lufwa ya Akabi, Yehova lakisá faso yandi vandá tadila yandi. Josaphat vandá muntu ya mbote. Ntangu yandi vutuká na bwala ya yandi na Juda, Yehova filisá profete Yehu samu na kulakisa yandi ti, yandi salá mambu ya yimbi ntangu yandi kwendá sadisa Akabi. Profete Yehu zonzá: ‘Nge fwaná sadisa muntu ya yimbi, mpe nge fwaná zola bantu yina ke yiiná Yehova?’ (2 Ns. 19:1, 2) Kanisa ntete: Si Akabi balulá ntima na faso ya kulunga, profete ya Yehova zolá zonza kwandi ti yandi vandá muntu ya yimbi yina vandá yiiná Yehova? Ya ke na talaná pwelele ti ata yandi nyongá mwa fioti mambu yina yandi salá, Akabi balulá ve ntima na faso ya kulunga.

8. Yinki disolo ya Akabi ke na longá beto na yina me tadila kubalula ntima?

⁸ Disolo ya Akabi ke na longá beto yinki? Ntangu yandi kuwá Eli kuzonzila yandi bamambu ya yimbi yina zolá kumina famiye ya yandi, Akabi kuluká. Ya vandá kima ya mbote. Kasi, bamambu yina yandi salá na manima lakisá ti, yandi balulá ve ntima. Na kubalula ntima na faso ya kulunga, beto zolá suka ve kaka na kuzonza ti beto me nyonga mambu yina beto me sala. Ntangu yayi, beto mase tala disolo ya nkaka yina ke sadisa beto na kuzaba yinki zola zonza kubalula ntima na faso ya kulunga.

9. Wapi mutindu ya mfumu Manase vandá?

⁹ Bamvula pene-pene na 200 na manima ya lufwa ya Akabi, Manase kumá mfumu ya Juda. Masumu yina Manase salá, ntangu ya nkaka lutilá yina Akabi salá. Biblia ke zonzá: ‘Yandi salá mambu ya kulutila yimbi na meso ya Yehova, samu na kupesa yandi nkele.’ (2 Ns. 33:1-9) Manase tungá bisika ya kuyoka basakrifise samu na banzambi ya nkaka. Yandi kwendá tii na kutula kiteki mosi ya nene samu na banzambi ya luvunu na kati ya temple ya Yehova. Kiteki yango vandá samu na nzambi mosi ya kento. Bantu vandá kanisá ti nzambi yango vandá pesá mabuta. Manase salá maji, bunganga samu na kuzaba bamambu yina ke salama na mantwala, mpe kindoki. Yandi ‘tiamuná mpe menga mingi ya bantu yina salá ve yimbi.’ Yandi kufwá bantu mingi mpe yandi yoká ‘bana ya yandi mosi na tiya,’ samu na kupesa bawu na banzambi ya luvunu.—2 Mf. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Wa’ faso Yehova sembá Manase, mpe yinki yandi salá?

¹⁰ Kaka faso Akabi, Manase mpe mangá kuwa baprofete ya Yehova. Na nsuka, ‘Yehova filisá bawu (bwala ya Juda) bamfumu ya basoda ya mfumu ya Asiri, mpe ba kangá Manase na bandoba mpe kangisak’ yandi miniololo zole ya kwivre mpe ba natak’ yandi na Babilone.’ Ntangu yandi vandá na boloko na Babilone, ntangu ya nkaka, Manase kanisá mingi na bamambu yina yandi salá. Yandi ‘kuluká mingi na mantwala ya Nzambi ya bankoko ya yandi.’ Yandi suká ve kaka kuna. ‘Yandi bondilá Yehova Nzambi ya yandi samu yandi tala yandi kyadi.’ Manase vandá ‘sambila mingi’ Nzambi. Fioti-fioti, yandi vandá kuma muntu ya nkaka.—2 Ns. 33:10-13.

11. Na 2 Bansangu 33:15, 16, wapi mutindu Manase lakisá ti yandi balulá ntima na faso ya kulunga?

¹¹ Na manima, Yehova kuwá balusambu ya Manase. Balusambu ya yandi vandá lakisá ti yandi chanjeke ntima. Yehova kuwá Manase ntangu yandi vandá sosa yandi lemvokila yandi. Mpe na manima, Yehova vutulak’ yandi na kimfumu. Manase salá nyonso samu na kulakisa ti, ya tsyeleka, yandi balulá ntima. Yandi salá kima yina Akabi lendá ve kusala. Yandi biká ndyatulu ya yandi ya ntama. Yandi salá nyonso samu mabuundu ya luvunu vanda dyaka ve na Juda. Yandi natá bantu ya Juda na kusambila kaka Yehova. (Tanga 2 Bansangu 33:15, 16.) Na kusala yawu, Manase zolá lakisa bukindi mpe kiminu. Samu na yinki? Samu ti, na kati ya bamvula mingi, ni yandi vandá nata bantu ya famiye ya yandi, ba yina vandá sala na yandi mpe bantu nyonso ya Juda na kusala bamambu ya yimbi. Kasi na suka ya luzingu ya yandi, Manase sosá kuyidika bamambu ya yimbi yina yandi salá. Nyonso yina yandi salá samu na kulakisa ti yandi balulá ntima, ntangu ya nkaka ya simbá ntima ya mutekolo ya yandi Josias. Na manima, Josias kumá mfumu mosi ya mbote.—2 Mf. 22:1, 2.

12. Yinki beto ke na longoká na faso Manase balulá ntima?

 ¹² Yinki kifwani ya Manase ke na longá beto? Yandi kuluká, kasi yandi suká ve kaka kuna. Yandi sambilá Yehova mpe bondilak’ yandi na ntima ya yandi nyonso. Mpe yandi biká bamambu ya yimbi yina yandi vandá sala. Yandi salá bangolo samu na kuyidika bamambu nyonso ya yimbi yina yandi salá, samu na kusambila dyaka Yehova, mpe yandi sadisá bantu ya nkaka na kusala faso yandi. Disolo ya Manase ke na pesá ngolo na ba yina me sala disumu mpe ke na talá ti Yehova lenda lemvokila ve bawu. Ya ke na lakisá pwelele ti Yehova Nzambi ke ‘mbote mpe ke zolá kulemvokila.’ (Nku. 86:5) Yehova ke lemvokilá na ntima mosi ba yina ke balulá ntima na faso ya kulunga.

13. Pesa kifwani yina ke na lakisá ti kubalula ntima ke suká ve kaka na kunyonga masumu ya beto.

¹³ Manase suká ve kaka na kunyonga masumu ya yandi. Disolo ya yandi ke na longá beto yinki zola zonza kubalula ntima. Kanisa na kifwani yayi: Samu nge ke na nsatu na kudya gato, nge me kwenda kote ba ke tekak’ yawu. Kuna, muntu yina ke teká yawu, na plase ya gato me pesa nge meki. Nge ke vanda kwandi na kilengi? Ata fioti ve! Samu nge dasuka ve, yandi me zonza na nge ti ba ke sadilá meki samu na kuyidika gato. Ata yandi me zonza na nge bamambu nyonso yayi, nge ke ndima kwandi kubaka meki? Ve, samu ni gato nge ke na yawu nsatu. Faso mosi mpe, ntangu muntu ke salá disumu, Yehova ke vandá na nsatu yandi balula ntima. Si muntu yina me sala disumu me nyonga disumu ya yandi, ya ke mambu ya mbote. Kasi kubalula ntima, ke lombá bima ya nkaka. Yinki ya ke lombá? Beto ke zaba yawu na mosi ya masolo yina Yesu zonzilá.

14. Na disolo ya Yesu, wapi kima ya ntete lakisá ti mwana yina biká yinzo bandá kubalula ntima?

¹⁴ Na Luke 15:11-32, Yesu zonzilá disolo mosi yina ke simbá bantima ya beto. Ya ke disolo ya mwana mosi ya bakala yina salá yintu ngolo na papa ya yandi, biká yinzo mpe kwendá na “yinsi ya ntama.” Kuna, yandi natá luzingu ya salete mpe ya muvusu. Kasi ntangu luzingu ya yandi kumá mpasi, yandi bandá kukanisa mingi na yina yandi salá. Yandi kwizá tala ti luzingu ya yandi vandá mbote ntangu yandi vandá ntete na kote ya papa ya yandi. Yesu zonzá ti mwana ya bakala yayi ‘kumá dyaka na makanisi ya mbote.’ Yandi sosá kuvutuka na yinzo ya papa mpe kulomba yandi lemvokila yandi. Ya vandá mbote na mwana yayi na kundima ti yandi salá bamambu ya yimbi. Kasi yandi zolá suka ve kuna. Ya ke na bima ya nkaka yina yandi zolá sala!

15. Na disolo yina Yesu zonzilá, wa’ faso mwana yina biká yinzo lakisá ti yandi balulá ntima?

¹⁵ Ni na bamambu yina yandi salá mwana ya disolo ya Yesu lakisá ti yandi balulá ntima. Na kubanda, yandi salá voyaje ya yinda tii na yinzo ya bawu. Ntangu yandi kumá kuna, yandi zonzá na papa ya yandi: “[Mu] me sala yimbi na [mantwala] ya Nzambi mpe na [mantwala] ya nge. [Mu]  ke dyaka ve ya kulunga ti nge bokila munu mwana ya nge.” (Luke 15:21) Samu yandi fungulá ntima ya yandi nyonso, mwana yayi lakisá ti yandi vandá na nsatu ya kuvutula kindiku ya yandi na Yehova. Yandi ndimá mpe ti bamambu yina yandi salá lwalisá ntima ya papa ya yandi. Mpe yandi vandá na nsatu ya kusala nyonso samu papa ya yandi ndima dyaka yandi, ata faso ngamba ya yandi. (Luke 15:19) Disolo yayi ke ve kaka disapo. Bamambu yina ya ke na zonzá lenda sadisa bakuluntu ntangu ba ke sosá kuzaba si muntu yina me sala disumu ya ngolo, me balula ntima na faso ya kulunga.

16. Samu na yinki ya lenda vanda mpasi na bakuluntu na kuzaba si muntu yina me sala disumu me balula ntima?

¹⁶ Ya ke ve kima ya fioti na bakuluntu na kuzaba si muntu yina me sala disumu ya ngolo me balula ntima ya yandi. Samu na yinki? Samu ti bakuluntu ke tangá ve bantima. Na yawu, ba ke sosá bamambu yina ke na lakisá ti mpangi yina me sala disumu me yiina bamambu yina yandi me sala. Samu masumu ya nkaka lendá vanda ngolo ya kulutila, ya lenda vanda mpasi na bakuluntu na kuzaba mbote-mbote si muntu yina me sala yawu me balula ntima.

17. a) Wapi ekzample ke na lakisá ti muntu lenda balula ve ntima ata yandi ke na zonzá ti yandi me nyonga mambu yina yandi me sala? b) Faso me zonza 2 Bakorinto 7:11, yinki me lunga kusala muntu yina me balula ntima?

¹⁷ Kanisa na ekzample yayi. Na kati ya bamvula mingi, mpangi mosi ya bakala yina ke ya kukwela ke na dikangu na ngaanda. Yandi me sosa ve bakuluntu sadisa yandi. Kasi, yandi ke na salá nyonso samu na kubumba disumu ya yandi na kento ya yandi, na bampangi ya kimvuka mpe na bakuluntu. Na manima, disumu yango me kwiza zabana. Kaka samu bakuluntu me lakisa yandi pwelele ti yandi ke na dikangu, yandi me kwiza ndima mambu yango mpe ke na lakisá nete yandi me nyonga yawu. Kasi, beto lenda zonza kwandi ti yandi me balula ntima? Ve! Bakuluntu ke suka ve kaka na kutala mawa yina yandi ke na lakisá. Yandi me sala ve disumu yina kaka mbala mosi, kasi na kati ya bamvula mingi. Mpe ni yandi mosi ve kwizá zonzila yawu. Ni bantu ya nkaka me kwiza basisa yawu. Na yawu, bakuluntu ke sosa kuzaba bima yina ke na lakisá ti makanisi ya yandi, ntima ya yandi mpe ndyatulu ya yandi me soba. (Tanga 2 Bakorinto 7:11.) Ya lendá baka ntangu mingi na muntu yayi na kulakisa ti yandi me balula ntima. Ya zolá pamusa ve beto si bakuluntu basisa ntete yandi na kimvuka, tii ntangu ba ke tala ti yandi me balula ntima.—1 Ko. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Wa’ faso muntu yina ba me basisa na kimvuka lenda lakisa ti yandi me balula ntima na faso ya kulunga, mpe yinki ya ke natina yandi?

¹⁸ Samu na kulakisa ti yandi me balula ntima, muntu yina ba me basisa na kimvuka zolá kwiza ntangu nyonso na balukutakanu mpe kulanda malongi yina bakuluntu ke pesa yandi, ya kulongoka Biblia mpe kusambila ntangu nyonso. Yandi zolá sala mpe nyonso samu na kukatula bima yina lenda pesa yandi nsatu ya kuvutukila dyaka  disumu yango. Si yandi sala bangolo samu na kuyidika kindiku ya yandi na Yehova, Yehova ke lemvokila yandi na ntima mosi, mpe bakuluntu ke vutula yandi na kimvuka. Bakuluntu zaba ti bantu nyonso mpe bamambu nyonso ke ve faso mosi. Na yawu, ba ke sosá kuzaba mbote-mbote faso ke mosi na mosi ya bamambu yina ba ke sosá kuyidika, mpe ba ke natá ve bamambu ngolo.

19. Yinki zola zonza kubalula ntima na faso ya kulunga? (Ezekiele 33:14-16)

¹⁹ Faso beto me tala yawu, kubalula ntima ke suká ve kaka na kuzonza ti beto me nyonga masumu yina beto me sala. Muntu yina ke balulá ntima na faso ya kulunga ke chanjeke makanisi mpe ntima ya yandi. Yandi ke bika ndyatulu ya yimbi mpe ke bandila dyaka kulanda misiku ya Yehova. (Tanga Ezekiele 33:14-16.) Kima yina me lutila mfunu yina yandi zolá sosa kusala ni kuyidika kindiku ya yandi na Yehova.

20-21. Wa’ faso nge lenda sadisa muntu yina me sala disumu?

²⁰ Yesu zonzilá mosi ya bima yina salá ti yandi kwiza awa na ntoto. Yandi zonzá: ‘Mu kwizá [. . .] bokila [. . .] basumuki samu ba balula ntima.’ (Luke 5:32) Beto mpe zolá vanda na nsatu mosi na Yesu. Kanisa ntete: nge me kuwa ti kamarade mosi ya nge ya ntima me sala disumu ya ngolo. Yinki nge ke sala?

²¹ Si nge sosa kubumba mambu yina yandi me sala, nge ke sadisa ve yandi. Ata nge bumba disumu ya yandi, ya ke simba ve, samu Yehova ke na talá nyonso. (Bin. 5:21, 22; 28:13) Samu na kusadisa yandi, nge zolá zonza na yandi na kwenda tala bakuluntu, samu kaka ni bawu lenda bakisa yandi. Si yandi manga kuzonzila mambu yango na bakuluntu, ni nge me lunga kusala yawu. Ya ke lakisa nsatu ya nge ya kusadisa yandi. Ya ke mbote na kusala yawu samu yandi yidika kindiku ya yandi na Yehova.

22. Yinki beto ke zonzila na artikle ke landa?

²² Kasi yinki beto lenda zonza si muntu me kwenda ntama na kati ya disumu ya yandi mpe me lutisa ntangu mingi na kati, mpe samu na yawu bakuluntu me baka desizion ya kubasisa yandi na kimvuka? Ya zola zonza kwandi ti bakuluntu zola ve yandi? Na artikle ke landa, beto ke tala ntima ya kyadi ya Yehova na faso ya yandi ya kupesa disipline na ba yina me sala disumu, mpe mutindu beto lenda landa kifwani ya yandi.