1924—Bamvula 100 me luta
BULLETIN a ya janvier 1924 zonzaka: “Kubanda ya mvula ke ntangu ya mbote samu na bana ya Nzambi . . . na kusosa kusala dyaka mingi samu na yandi.” Kaka na mvula yina, Balongoki ya Biblia sadilaka malongi yayi na bafaso zole: Ba bakaka mikanu ya kusala bima mpe ya kusamuna na bukindi nyonso.
BA BAKAKA MUKANU YA KUTUNGA ANTENNE YA RADIO
Bampangi ya Betele salaka mvula mosi na mwa bangonda samu na kusala radio WBBR na Staten Island na bwala ya New York. Ba bongisaka kisika yina ba zola tunga. Na manima, ba tungaka yinzo ya nene samu na bampangi yina zola sala mpe samu na kutula bima yina ba zola sadila. Ntangu ba manisaka kisalu yayi, ba bandaka kukutika bima yina ba vandaka na yawu nsatu samu radio simba. Kasi, ba kuzwaka bakokoso mingi.
Ya vandaka mpasi na bampangi na kubongisa antenne ya ntete. Yinda ya yawu vandaka ya 91 metre mpe ba zola telemisa yawu na kati-kati ya bayinti zole ya 61 metre. Mbala ya ntete ya simbaka ve. Kasi ba tulaka ntima na Yehova mpe na manima ba lendaka. Calvin Prosser, yina tulaka diboko na kisalu yayi zonzaka: “Kana beto lendaka yawu mbala ya ntete, beto zola bula ntulu na yina beto salaka mpe kuzonza, ‘beno tala yina beto me lungisa!’” Bampangi pesaka nkembo na Yehova na nyonso yina ba lungisaka. Kasi bampasi ya bawu sukaka ve kaka kuna.
Ya vandaka na ntangu yina ba bandaka kusadila radio. Na yawu, bima ya kusadila yawu vandaka mpasi na kuzwa. Bampangi sadilaka appareil yina ke basisaka ndinga ya 500 watt yina ba kuzwaka kisika yina ba vandaka. Na kisika ya kusumba micro, ba sadilaka kaka micro ya telefone. Mpimpa mosi na février, bampangi bakaka mukanu ya kumeka bima yina ba kuzwaka. Samu ba vandaka na nsatu ya kima ya kulutisa, ba yimbaka banzimbu ya Kimfumu. Ernest Lowe ke na zabaka dyaka ti na ntangu ba vanda yimba, zuzi Rutherford b bokilaka bawu mpe vanda kuwa bawu kuyimba na radio na Brooklyn, yina vandaka na bakilometre 25 na kisika yina ba vandaka.
Mpangi Rutherford zonzaka na kusakana nyonso: “Beno bika munu makelele. Beno ke na yimbaka mutindu banyawu ke na dilaka!” Na mwa nsoni, bampangi kangaka ndinga ya radio, kasi ba kwizaka zaba ti ba vandaka ya kubongama samu na kubanda kusadila radio.
Na kilumbu ya 24 février 1924, ntangu mpangi Rutherford lutisaka émission ya ntete na radio, yandi zonzaka ti antenne ya radio yayi vandaka samu na “kisalu ya Kimfumu ya Masiya.” Ya vandaka samu na “kusadisa bantu na kubakula na nzila ya Biblia, yinki bamambu yina vanda salama na ntangu ya bawu zola kuzonza.”
Émission ya ntete simbaka mbote-mbote. Na kati ya bamvula 33 yina landaka, dibuundu ya Yehova sadilaka mingi radio WBBR.
BA FUNDAKA BAMFUMU YA MABUUNDU
Na juillet 1924, Balongoki ya Biblia salaka lukutakanu mosi ya nene na Columbus na Ohio. Bantu katukaka bisika mingi na yinza samu na kuwa ba discours na allemand, na anglais, na arabe, na français, na grec, na hongrois, na italien, na bandinga ya scandinaves, na lituanien, na polonais, na russe mpe na ukrainien. Bitini ya nkaka vanda luta na radio, mpe ba bongisaka bamambu samu ba pesa bansangu na mutindu ya vanda luta konso kilumbu na Ohio State Journal.
Kilumbu ya jeudi 24 juillet, bampangi kuluta 5 000 samunaka na mbanza yina lukutakanu vanda salama. Ba pesaka babuku pene-pene na 30 000 mpe bandaka kulongoka Biblia na bantu mingi. Yinzo ya Kengidi bokilaka kilumbu yango “kilumbu ya kulutila kitoko ya lukutakanu nyonso.”
Mambu ya nkaka ya mfunu salamaka na lukutakanu yayi, kilumbu ya vendredi 25 juillet ntangu mpangi Rutherford tangaka mukanda yina vanda funda bamfumu ya mabuundu. Mukanda yango vandaka ya kusonika na mutindu ba ke sonikaka mikanda ya luyalu. Na kati, yandi fundaka bamfumu ya politiki, ya mabuundu mpe ya mumbungu ti “ba ke na bikaka bantu na kati ya kidiba na yina me tadila bamambu yina Nzambi bongisaka samu bantu kuzwa lusakumunu mpe luzingu.” Ya vandaka mpe ya kusonika ti ba vanda “tula diboko na Société des Nations mpe vanda zonza ti ya vandaka ‘kitini ya politiki ya Kimfumu ya Nzambi awa na ntoto.’” Ya zola lomba bawu bukindi samu na kusamuna nsangu yayi na bantu ya nkaka.
Yinzo ya Kengidi zonzilaka bamambu yina lukutakanu yayi salaka mutindu yayi: “Mwa bantu ndambu yina vukanaka na lukutakanu ya nene ya Columbus
yayi vutukaka na kiminu ya ngolo . . . , yina lenda kubwa ve ata binwanunu yina bambeni lenda sadila samu na kubwisa bawu.” Leo Claus yina vandaka na lukutakanu yayi ke na zabaka dyaka: “Beto basikaka na lukutakanu yayi na tiya mingi ya kukwenda kabula mikanda yina vanda funda bamfumu ya mabuundu na bisika beto katukaka.”Na octobre, Balongoki ya Biblia bandaka kukabula ba millions ya mikanda yina vanda funda bamfumu ya mabuundu yina mpangi Rutherford zonzilaka. Na Cleveland, mwa bwala mosi ya fioti ya Oklahoma, Frank Johnson manisaka kukabula mikanda ya yandi ba minutes 20 tekila bampangi kwiza bwabana yandi. Yandi lendaka ve kuvingila samu ti bantu yina vandaka na nkele ya kisalu ya yandi ya kusamuna vanda sosa yandi. Na yawu, yandi kwendaka bumbana na église mosi pene-pene na kisika yandi vandaka. Samu bantu vandaka ve kuna, yandi tulaka mikanda yango na Biblia ya mulongi mpe na bakiti nyonso yina vandaka kuna. Mpe yandi basikaka na mbangu kuna, kaka mutindu yandi kotaka. Kasi yandi vandaka ntete na ntangu. Na yawu, yandi kwendaka bika dyaka mikanda yango na ba églises zole ya nkaka.
Na manima, yandi kwendaka kisika yina ba wisanaka kubwabana na bampangi ya nkaka. Kuna, yandi bumbanaka na station mosi samu ba tala ve yandi na bantu yina vanda sosa yandi. Bantu yina vanda landa yandi lutaka pene-pene ya station na camion, kasi ba talaka ve yandi. Na manima, bampangi ya nkaka yina samunaka pene-pene na kisika yina, kwizaka mpe bawu nyonso kwendaka.
Mosi ya bawu zonzaka: “Ntangu beto vanda bika kisika yina, beto lutaka pene-pene na ba églises tatu yina.” Ya vandaka na bantu pene-pene na 50 na mantwala ya konso église. Ba ya nkaka vanda tanga mukanda yango, ba ya nkaka vanda lakisa yawu na mulongi. Beto katukaka na ntangu ya mbote! Beto ke na vutulaka matondo na Yehova Nzambi ya beto na yina yandi bumbaka beto mpe pesaka beto mayela ya kubwa ve na maboko ya bambeni ya Kimfumu ya yandi.”
BALONGOKI YA BIBLIA SAMUNAKA NA BUKINDI NYONSO
Na bayinsi ya nkaka, Balongoki ya Biblia lakisaka mpe bukindi na kisalu ya kusamuna. Na kifwani, na nord ya France, Józef Krett samunaka na bantu ya polonais yina bikaka babwala ya bawu mpe yina vanda salaka na ba mines. Yandi vandaka na discours ya kusala yina vandaka na yintu ndyambu: “Na mwa ntangu fioti, bantu ya kufwa ke vumbuka.” Na yawu ba bokilaka bantu ya mbaza na kukwiza landa discours yango. Mupelo niminaka bantu ya yandi na kukwenda kuna, kasi ba kuwaka ve yandi. Bantu kuluta 5 000 na mupelo yandi mosi na kati kwizaka kuwa discours yango. Mpangi Krett zonzaka na mupelo na kuzonzila bamambu yina yandi ke kwikilaka kana ya ke ya tsyeleka, kasi yandi mangaka. Krett talaka ti bantu yina vandaka na mantwala ya yandi vandaka na nsatu ya kuwa matsyeleka. Na yawu, yandi kabulaka mikanda nyonso yina vandaka na yandi.—Amo. 8:11.
Na Afrique, na Côte-de-l’Or yina ba ke bokilaka bubu yayi Ghana, mpangi Brown samunaka mpe nsangu ya mbote na tiya nyonso. Ba discours na mikanda nyonso yina yandi kabulaka salaka ti matsyeleka mwangana kuna na mbangu. John Blankson, yina vanda sala lukolo ya pharmacie kwizaka tala ti yandi kuzwaka matsyeleka ntangu yandi kuwaka mpangi Brown. Yandi me zonza: “Matsyeleka vanda salaka munu ntima tiya mpe mu vanda zonzilaka yawu na bantu yina vandaka na munu na lukolo ya pharmacie.”
Kilumbu mosi, John kwendaka tala mupelo ya église ya Anglican samu na kuyufula yandi byuvu na yina me tadila malongi yina ke zonzaka ti Tata, Mwana na mpeve ya santu ke kaka muntu mosi, samu ti yandi kwizaka bakula ti Biblia ke longaka ve
yawu. Kasi, mupelo bingisaka yandi mpe zonzaka na yandi na ngolo: “Nge ke ve mukristo. Nge ke mwana ya Dyabulu. Basika awa!”Ntangu yandi vutukaka na yinzo, John sonikilaka mupelo samu na kuzonza na yandi na kukwiza kisika yina ke bantu mingi mpe na kuzonza samu na yinki yandi ke kwikilaka na malongi yina ke zonzaka ti Tata, Mwana na mpeve ya santu ke muntu mosi. Mupelo zonzaka na yandi na kukwenda na biro ya mulongi [professeur principal] mpe mulongi yufulaka yandi kana ya tsyeleka yandi sonikilaka na mupelo.
John vutulaka “Ee, mu sonikilaka yandi monsieur.”
Yandi zonzaka na John na kusonikila dyaka mupelo samu na kulomba mulemvo. Na yawu John sonikaka:
“Monsieur, mulongi ya munu me zonza na munu na kusonikila nge samu na kulomba nge mulemvo. Mu ke sala yawu kana nge ndima ti nge ke longaka bamambu ya luvunu.”
Bamambu yina yandi sonikaka kamwisaka mingi mulongi. Na yawu, yandi yufulaka yandi: “Blankson, ni bamambu yayi nge me sonika?”
“Ee, monsieur. Ni yawu, kaka ni yawu mu lenda sonika.”
“Nge ke kota dyaka ve awa. Nge lenda bikana ve na lukolo yayi, kana nge ke na zonzilaka yimbi ya mupelo ya église ya luyalu.”
“Monsieur . . . kana nge me longa beto kileso mpe ti beto me bakula ve yawu mbote-mbote, ya ke vanda kwandi mbote, beto vanda kaka swi ata kuyufula nge byuvu?”
“Ve, ata fioti ve.”
“Ni yawu monsieur, ya salamaka mpe mutindu mosi na yandi. Yandi vanda longa beto Biblia mpe mu vandaka na kyuvu na mambu yina yandi longaka. Kasi yandi lendaka ve kupesa munu mvutu. Mu lomba kwandi mulemvo na mambu ya mutindu yayi?”
Ba bingisaka dyaka ve Blankson na lukolo mpe yandi filisaka dyaka ve mukanda ya yandi ya kulomba mulemvo.
BAMESO KAKA NA MANTWALA
Yinzo ya Kengidi zonzilaka bamambu yina salamaka na mvula yina mutindu yayi: “Mutindu Davidi, beto lenda zonza: ‘Nge ke pesaka munu ngolo ya kunwana bamvita.’ (Nku. 18:39) Mvula yayi me pesa beto bukindi mingi, beto me tala diboko ya Mfumu . . . Bisadi ya yandi me sala . . . mpe me pesa kimbangi na kilengi nyonso.”
Pene-pene na nsuka ya mvula, bampangi bongisaka bamambu samu na kutunga antenne ya nkaka ya radio na Chicago samu na kumwangisa nsangu ya mbote. Ya mbala yayi, ba bokilaka yawu WORD yina zola zonza “Mambu.” Samu na yawu ba sadilaka appareil ya kubasisa ndinga ya 5 000 watt yina vanda basisa nsangu ya Kimfumu, na bakilometre mingi tii na nord ya Canada.
Na 1925, nsemo ya matsyeleka ya malu-malu na yina me tadila Luzabusu kakipu 12 basikaka. Ya nataka bantu mingi na kubika matsyeleka. Kasi mingi ya nkaka sepelaka na kubakula matsyeleka ya malu-malu yayi, yina sadisaka bawu na kubakula bamambu yina lutaka na zulu mpe yina ya zola sala na bisadi ya Nzambi awa na zulu ya ntoto.