Byuvu ya ba yina ke tangaka mikanda ya beto
Wapi yina vandaka ntela ya kisika ya kukotila ya tempelo ya Salomo?
Na kisika ya kukotila, ba vanda kotaka na kisika ya santu ya tempelo. Mbangudulu ya Yinza ya Malu-Malu yina ba basisaka tekila 2023 ke zonzaka ti: “Kisika ya kukotila yina vandaka na mantwala vandaka yinda maboko 20 yina ke nene ya yinzo yina, mpe ntela ya yawu kukatuka na zulu tii na ntoto vandaka maboko 120.” (2 Ns. 3:4) Bambangudulu ya nkaka ke zonzaka mpe ti ntela ya yawu vandaka “maboko 120” yina ke bametre 53.
Kasi, na Mbangudulu ya Yinza ya Malu-Malu yina basikaka na 2023 na anglais, ba zonzaka na yina me tadila kisika ya kukotila ya tempelo ya Salomo: “Ntela ya yawu vandaka maboko 20” to bametre 9. a Tala mwa bamambu yina nataka beto na kusala nsobolo yayi.
1 Bamfumu 6:3 ke zonzilaka ve ntela ya kisika ya kukotila ya tempelo ya Salomo. Na verse yayi, Yeremia ke zonzilaka yinda mpe sunda ya kisika ya kukotila ya tempelo ya Salomo. Yandi ke zonzilaka ve ntela ya yawu. Na bikapu yina ke landaka, yandi zonzilaka bima ya nkaka yina vandaka na ngaanda ya tempelo, mutindu nzadi ya mungwa ya kisengo yina ba lambaka na tiya, bapusu-pusu 10 mpe makunzi zole ya kwivre. (1 Mf. 7:15-37) Kana ntela ya kisika ya kukotila ya tempelo vandaka bametre 50 kulutila tempelo nyonso, Yeremia zola zonzila ve kwandi yawu? Ba siècle mingi na manima, masonoko ya bazwife zonzaka ti tempelo ya Salomo lutilaka nene na kisika ya yawu ya kukotila.
Bantu ya mayela kwizaka vanda na bantembe ti tempelo ya Salomo zola simba na ntela ya maboko 120 ya kisika ya kukotila ya yawu. Na ntangu ya ntama, bayinzo yina ba vanda tungaka na matadi na ba briques vanda vandaka na ntela ya yinda mingi, mutindu bisika ya kukotila ya batempelo ya Ezypte. Ya vanda vandaka nene na yisi mpe fioti na zulu. Kasi, tempelo ya Salomo vandaka ve faso mosi. Bantu ya mayela me kanisa ti bibaka ya tempelo ya Salomo vandaka ve nene maboko 6. Ntangu ya nkaka, ya vandaka kaka bametre 2,7. Theodor Busink muntu mosi ya mayela yina longokaka masolo ya ba dessins ya bayinzo kwizaka zonza ti: “Na kutala bunene ya bibaka ya kisika ya kukotila ya tempelo, ya lenda vanda ve ti ya vandaka na ntela ya maboko 120.”
Ya lenda vanda ti ba copié ve mbote-mbote verse ya 2 Bansangu 3:4. Ata ti ba manuscrits mingi ke zonzilaka “120” na verse yayi, ba manuscrits mingi ya nkaka, mutindu Codex Alexandrinus ya siècle ya 5 mpe Codex Ambrosianus ya siècle ya zole ke zonzilaka “maboko 20.” Samu na yinki ya lenda vanda ti mulongisi misiku yina copié verse yayi salaka foti? Na ndinga ya Ebre “nkama” na “maboko” lenda vanda mutindu mosi. Na yawu, ya lenda vanda ti mulongisi misiku yango sonikaka “nkama” na kisika ya “maboko.”
Kasi, ata ti beto ke zolaka kuzaba mbote-mbote bamambu yayi, mpe kuvanda na kizizi ya mutindu vandaka tempelo ya Salomo mbote-mbote, kima ya kulutila mfunu, ni kuzaba ti tempelo ya Salomo vandaka kifwani ya tempelo ya nene ya kimpeve. Beto ke vutulaka Yehova matondo na yina yandi bokilaka beto na kusadila yandi na tempelo ya yandi ya nene ya kimpeve!—Ebr. 9:11-14; Luz. 3:12; 7:9-17.
a Noti mosi ke lakisaka ti ya ke na ba manuscrits ya ntama yina ke sadilaka ‘maboko 120’ kisika yayi, kasi ba manuscrits ya nkaka mpe bambangudulu ya nkaka ke sadilaka ‘maboko 20.’”